ಭಗೀರಥ

  ಭಗೀರಥ ( ಸಂಸ್ಕೃತ : भगीरथ, ಭಗೀರಥ ) ಇಕ್ಷ್ವಾಕು ರಾಜವಂಶದ ಒಬ್ಬ ಪೌರಾಣಿಕ ರಾಜ. ಭಗೀರಥನು ಹಿಂದೂ ನದಿ ದೇವತೆ ಗಂಗಾ ಎಂದು ನಿರೂಪಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಪವಿತ್ರ ನದಿ ಗಂಗಾವನ್ನು ಸ್ವರ್ಗದಿಂದ ಭೂಮಿಗೆ ತಂದವನು.

ಭಗೀರಥ
ಸಗರನ ಮೊಮ್ಮಗ
ಗಂಗೆ ಭೂಮಿಗೆ ಇಳಿಯುವುದು
ಸಂಲಗ್ನತೆ	ಗಂಗಾ ಭಕ್ತ
ತಂದೆತಾಯಿಯರು	ದಿಲೀಪ (ತಂದೆ)

ಕಥೆ

ಭಗೀರಥನು ಇಕ್ಷ್ವಾಕು ರಾಜವಂಶದ ರಾಜಕುಮಾರನಾದ ನಂತರ, ತನ್ನ ಪೂರ್ವಜರ ಭೀಕರ ಅಂತ್ಯವನ್ನು ತಿಳಿದು, ತನ್ನ ಪೂರ್ವಜರಿಗೆ ಸದ್ಗತಿ ಪ್ರಾಪ್ತಿಯಾಗಲಿಲ್ಲವೆಂಬ ವಿಷಾದದಿಂದ ತನ್ನ ಮಂತ್ರಿಗೆ ತನ್ನ ರಾಜ ಕರ್ತವ್ಯಗಳನ್ನು ವಹಿಸಿ ಹಿಮಾಲಯದಲ್ಲಿ ತಪಸ್ಸಿಗೆ ಹೋದನು ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ಅವನ ಗುರು ತ್ರಿತಾಳನ ಸಲಹೆಯ ಮೇರೆಗೆ, ಅವನು ಗಂಗೆಯನ್ನು ಮೆಚ್ಚಿಸಲು, ಸಂತ ಕಪಿಲನ ಶಾಪದಿಂದ ತನ್ನ ೬೦,೦೦೦ ಚಿಕ್ಕಪ್ಪಂದಿರನ್ನು ಬಿಡುಗಡೆ ಮಾಡಲು ಸಾವಿರ ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ (ದೇವರ ಕಾಲಮಾನದ ಪ್ರಕಾರ) ತಪಸ್ಸು ಮಾಡಿದನು. ಗಂಗೆಯು ನೇರವಾಗಿ ಭೂಮಿಗೆ ಇಳಿದರೆ ತನ್ನ ಬಲವು ಭೂಮಿಯನ್ನು ನಾಶಪಡಿಸುತ್ತದೆ ಎಂದು ಗಂಗಾ ಭಗೀರಥನಿಗೆ ಹೇಳಿದಳು. ನೀಲ ಕಂಠನಾದ ಶಿವನ ಬಳಿ ಅನುಗ್ರಹವನ್ನು ಪಡೆಯಲು ಗಂಗೆ ಸಲಹೆಯನ್ನು ಕೊಟ್ಟಳು, ಏಕೆಂದರೆ ಶಿವನನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸಿ ಯಾರೂ ಸಹ ಗಂಗೆ ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಆಗ ಭಗೀರಥನು ಶಿವನನ್ನು ಕುರಿತು ತೀವ್ರ ತಪಸ್ಸು ಮಾಡಿದನು ಮತ್ತು ಗಂಗೆಯನ್ನು ಭೂಮಿಗೆ ಇಳಿಸುವಂತೆ ಕೇಳಿದನು. ಶಿವನು ಅವನಿಗೆ ವರವನ್ನು ನೀಡಿದನು, ಇದು ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಗಂಗಾ ದೇವಿಯು ಗಂಗಾನದಿಯ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಭೂಮಿಗೆ ಇಳಿಯಲು ಕಾರಣವಾಯಿತು, ಸಮುದ್ರವನ್ನು ತುಂಬಿತು, ಜಹ್ನು ಕುಡಿದನು . ಅವರ ಪ್ರಯತ್ನಗಳನ್ನು ಸ್ಮರಿಸಲು, ದೇವಪ್ರಯಾಗದಲ್ಲಿ ಅಲಕನಂದಾ ನದಿಯನ್ನು ಸಂಧಿಸುವವರೆಗೆ ನದಿಯ ಮುಖ್ಯ ಹೊಳೆಗೆ ಭಾಗೀರಥಿ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ.

ಜನನ

ಭಗೀರಥನು ಇಕ್ಷ್ವಾಕು ರಾಜವಂಶದವನಾದ ದಿಲೀಪ ಎನ್ನುವವರಿಗೆ ಜನಿಸಿದನು. ಹಲವಾರು ಬಂಗಾಳಿ ಕಥೆಗಳು ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿಯನ್ನು ಪಡೆಯದೆ ದಿಲೀಪ ಹೇಗೆ ಸಾಯುತ್ತಾನೆ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತದೆ.  ಈ ಕಥೆಯನ್ನು ಮೊದಲು ಸಂಸ್ಕೃತ ಪದ್ಮ ಪುರಾಣದ ಬಂಗಾಳಿ-ಲಿಪಿ ಪುನರಾವರ್ತನೆಯಾಗಿದೆ. ಇದು ಪ್ರಭಾವಿ, ಪ್ರಾಯಶಃ ಕ್ರಿಸ್ತಶಕ ಹದಿನೈದನೆಯ ಶತಮಾನದ ಬಂಗಾಳಿ ಕೃತ್ತಿವಾಸಿ ರಾಮಾಯಣದಲ್ಲಿ ಪುನರಾವರ್ತನೆಯಾಗುತ್ತದೆ, ಮತ್ತು ನಂತರ ಬಂಗಾಳದ ಇತರ ಗ್ರಂಥಗಳಾದ ಭಾವಾನಂದರ ಹರಿವಂಶ, ಮುಕುಂದರಾಮ ಚಕ್ರವರ್ತಿನ ಕವಿಕಂಕಣಚಂಡಿ, ಮತ್ತು ಅದ್ಭುತಾಚಾರ್ಯರ ಹದಿನಾರನೇ ಶತಮಾನದ ರಾಮಾಯಣದಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ .

ದಿಲೀಪನ ವಾರಸುದಾರನ ಕೊರತೆಯು ದೇವತೆಗಳನ್ನು ತೊಂದರೆಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ, ಏಕೆಂದರೆ ದಿಲೀಪನ ಸಾಲಿಗೆ ವಿಷ್ಣುವು ಹುಟ್ಟುತ್ತಾನೆ ಎಂದು ಭವಿಷ್ಯ ನುಡಿದಿದೆ ಮತ್ತು ದಿಲೀಪನಿಗೆ ಮಗುವಾಗದ ಹೊರತು ಈ ಭವಿಷ್ಯವು ನಿಜವಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಆದ್ದರಿಂದ, ಒಬ್ಬ ಋಷಿ ಅಥವಾ ದೇವರ ಸಲಹೆಯ ಮೂಲಕ, ದಿಲೀಪನ ಇಬ್ಬರು ವಿಧವೆಯರು ಪರಸ್ಪರ ಸಂಭೋಗಿಸುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಈ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರು ಗರ್ಭಿಣಿಯಾಗುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಭಗೀರಥನಿಗೆ ಜನ್ಮ ನೀಡುತ್ತಾರೆ. ಆದರೂ, ಮಗು ವಿರೂಪಗೊಂಡಿತು ( ಪದ್ಮ ಪುರಾಣದ ಆವೃತ್ತಿಯಲ್ಲಿ, ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಅವನು ಮೂಳೆಗಳಿಲ್ಲದವನು, ಆದರೆ ಕೃತ್ತಿವಾಸಿ ರಾಮಾಯಣದಲ್ಲಿ ಅವನು ಕೇವಲ ಮಾಂಸದ ಮುದ್ದೆ). ಋಷಿ ಅಷ್ಟಾವಕ್ರನನ್ನು ಎದುರಿಸುವವರೆಗೆ ಅವನು ಅಂಗವಿಕಲನಾಗಿಯೆ ಇರುತ್ತಾನೆ. ಋಷಿ ಅಷ್ಟಾವಕ್ರನನ್ನು ಎದುರಿಸುದ ನಂತರ ಅವನನ್ನು ಸುಂದರವಾದ, ಬಲವಾದ ಮಗುವಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸುತ್ತಾನೆ/ ಯುವ ಜನ. ಕೃತ್ತಿವಾಸಿ ರಾಮಾಯಣವು ಭಿನ್ನಲಿಂಗೀಯ ಪೋಷಕರಿಗಿಂತ ಇಬ್ಬರು ತಾಯಂದಿರನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದಕ್ಕಾಗಿ ಭಗೀರಥನನ್ನು ಶಾಲೆಯಲ್ಲಿ ಹಿಂಸಿಸುವುದನ್ನು ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ. ಕೆಲವು ಪಠ್ಯಗಳು ಭಗೀರಥನ ಹೆಸರಿಗೆ ಜಾನಪದ-ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಯನ್ನು ಒದಗಿಸಲು ಕಥೆಯನ್ನು ಬಳಸುತ್ತವೆ, ಇದು ಭಾಗ ('ವಲ್ವಾ') ದಿಂದ ಬಂದಿದೆ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತದೆ. ಕೃತ್ತಿವಾಸಿ ರಾಮಾಯಣವು ೧೪ ನೇ ಶತಮಾನದ ಪಠ್ಯವಾಗಿರುವುದರಿಂದ, ಅನೇಕ ವಿದ್ವಾಂಸರು ಇದನ್ನು ಅನಧಿಕೃತವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಿದ್ದಾರೆ.

ಶಿಲ್ಪಕಲೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಾತಿನಿಧ್ಯ

ನೇಪಾಳದ ಹಳೆಯ ವಸಾಹತುಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುವ ಎರಡು ರೀತಿಯ ಕುಡಿಯುವ ಕಾರಂಜಿಗಳಾದ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಧುಂಗೆ ಧಾರ ( ಹಿತಿ ) ಅಥವಾ ತುತೇಧರ ( ಜರುನ್, ಜಹರು, ಜಲದ್ರೋಣಿ ) ದ ತೊಟ್ಟಿಯ ಕೆಳಗೆ ಭಗೀರಥನ ಶಿಲ್ಪವನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು. ಭಗೀರಥನು ಶಂಖವನ್ನು ಹಿಡಿದುಕೊಂಡಾಗ ಅಥವಾ ಊದುತ್ತಿರುವಾಗ, ಕುಳಿತಿರುವ, ನಿಂತಿರುವ ಅಥವಾ ನೃತ್ಯ ಮಾಡುವುದನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇದೇ ರೀತಿಯ ಆಕೃತಿಯನ್ನು ಭಾರತದ ಕೆಲವು ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಗಾರ್ಗೋಯ್ಲ್‌ಗಳ ಕೆಳಗೆ ಕಾಣಬಹುದು.

ಗ್ಯಾಲರಿ

• 
  ಸುಂದರ, ಕಠ್ಮಂಡು, ನೇಪಾಳದ ಮುಖ್ಯ ಸ್ಪೌಟ್ ಕೆಳಗೆ ಭಗೀರಥ
• 
  ನೇಪಾಳದ ಭಕ್ತಪುರದ ನಾಗ್ ಪೋಖಾರಿಯ ಜರುನ ಮೇಲೆ ಭಗೀರಥ
• 
  ನೇಪಾಳದ ಭಕ್ತಪುರದ ಲಮುಗಾ ಹಿಟಿಯ ಕಲ್ಲಿನ ಚುಕ್ಕಿಯ ಕೆಳಗೆ ಭಗೀರಥ
• 
  ನೇಪಾಳದ ಭಕ್ತಾಪುರದ ತೌಮಧಿ ಚೌಕದಲ್ಲಿ ಜರುನ ಮೇಲೆ ಭಗೀರಥ
• 
  ಭಾರತದ ತಂಜಾವೂರಿನ ಬೃಹದೀಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಗಾರ್ಗೋಯ್ಲ್ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಭಗೀರಥ
• 
  ಶಿವ ಗಂಗಾಧರ, ಪಾರ್ವತಿ, ಭಗೀರಥ (ಎಡ) ರಾವಣ ಫಡಿ ಗುಹೆಯಲ್ಲಿ, ಐಹೊಳೆ, ಭಾರತ
• 
  ಭಾರತದ ಹೈದರಾಬಾದ್‌ನಲ್ಲಿರುವ ಭಗೀರಥ ಪ್ರತಿಮೆ

ಮೂಲಗಳು

• ರಮೇಶ್ ಮೆನನ್ ಅವರಿಂದ ದಿ ರಾಮಾಯಣ (2001).
• http://moralstories.wordpress.com/2006/05/14/hard-work-can-do-wonders/
• ಹಿಂದೂ ಲೋರ್ ಮತ್ತು ಲೆಜೆಂಡ್ ನಿಘಂಟು (  ) ಅನ್ನಾ ಎಲ್. ಡಲ್ಲಾಪಿಕೋಲಾ ಅವರಿಂದ
• ಪಾಶ್ಚಿಮಾತ್ಯ ಆವೃತ್ತಿಯಲ್ಲಿ ಬಗೀರಥನ ಕಥೆ