ಶತ್ರುಘ್ನ

ಶತ್ರುಘ್ನ ಅಯೋಧ್ಯೆಯ ರಾಜಕುಮಾರ ಮತ್ತು ಮಧುಪುರ ಮತ್ತು ವಿದಿಶಾದ ರಾಜ. ಇವನು ಹಿಂದೂ ಮಹಾಕಾವ್ಯ ರಾಮಾಯಣದಲ್ಲಿ ರಾಜಕುಮಾರ ರಾಮನ ಸಹೋದರ. ಶತ್ರುಘ್ನನನ್ನು ರಿಪುದಮನ್ (ವೈರಿಗಳನ್ನು ಸೋಲಿಸಿದವನು) ಎಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಇವನು ಲಕ್ಷ್ಮಣನ ಅವಳಿ. ರಾಮನಿಗೆ ಲಕ್ಷ್ಮಣನಿದ್ದಂತೆ ಇವನು ಭರತನ ನಿಷ್ಠ. ವಾಲ್ಮೀಕಿ ರಾಮಾಯಣದ ಪ್ರಕಾರ, ಶತ್ರುಘ್ನನು ಸುದರ್ಶನ ಚಕ್ರದ ಅವತಾರ. ಮಹಾಭಾರತದ ವಿಷ್ಣುಸಹಸ್ರನಾಮದಲ್ಲಿ ಶತ್ರುಘ್ನನು ವಿಷ್ಣುವಿನ ೪೧೨ ನೇ ನಾಮವಾಗಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ.

ಶತ್ರುಘ್ನ
ಶತ್ರುಘ್ನ, ಅಯೋಧ್ಯೆಯ ಕಿರಿಯ ರಾಜಕುಮಾರ
ಸಂಲಗ್ನತೆ	ಸುದರ್ಶನ ಚಕ್ರದ ಅವತಾರ
ಒಡಹುಟ್ಟಿದವರು	ಲಕ್ಷ್ಮಣ (ಸಹೋದರ) ರಾಮ (ಮಲಸಹೋದರ) ಭರತ (ಮಲಸಹೋದರ) ಶಾಂತ (ಮಲಸಹೋದರಿ)
ಮಕ್ಕಳು	ಸುಬಾಹು ಶತ್ರುಘಟಿ
ಗ್ರಂಥಗಳು	ರಾಮಾಯಣ ಮತ್ತು ಅದರ ಇತರ ಆವೃತ್ತಿಗಳು
ತಂದೆತಾಯಿಯರು	ದಶರಥ (ತಂದೆ) ಸುಮಿತ್ರ (ತಾಯಿ) ಕೌಸಲ್ಯೆ (ಮಲತಾಯಿ) ಕೈಕೇಯಿ (ಮಲತಾಯಿ)

ರಾಮಾಯಣದ ಪ್ರಕಾರ, ರಾಮನು ವಿಷ್ಣುವಿನ ಏಳನೇ ಅವತಾರವಾದರೆ, ಲಕ್ಷ್ಮಣ, ಶತ್ರುಘ್ನ ಮತ್ತು ಭರತ ಕ್ರಮವಾಗಿ ಶೇಷನಾಗ, ಸುದರ್ಶನ ಚಕ್ರ ಮತ್ತು ಪಾಂಚಜನ್ಯದ ಅವತಾರವಾಗಿದ್ದಾರೆ.

ಜನನ ಮತ್ತು ಕುಟುಂಬ

ರಾಜ ದಶರಥನ ನಾಲ್ವರು ಪುತ್ರರ ಜನನ

ಶತ್ರುಘ್ನನು ಅಯೋಧ್ಯೆಯ ರಾಜ ದಶರಥ ಮತ್ತು ಅವನ ಮೂರನೆಯ ಹೆಂಡತಿ ಕಾಶಿಯ ರಾಜಕುಮಾರಿ ರಾಣಿ ಸುಮಿತ್ರಾಗೆ ಜನಿಸಿದನು. ದಶರಥನ ಇತರ ಇಬ್ಬರು ಹೆಂಡತಿಯರಾದ ಕೌಸಲ್ಯೆ ಮತ್ತು ಕೈಕೇಯಿ, ಅವನ ಮಲಸಹೋದರರಾದ ರಾಮ ಮತ್ತು ಭರತನನ್ನು ಹೆತ್ತರು. ಶತ್ರುಘ್ನನ ಅವಳಿ ಸಹೋದರ ಲಕ್ಷ್ಮಣ. ಶತ್ರುಘ್ನನು ಜನಕನ ಕಿರಿಯ ಸಹೋದರ ಕುಶಧ್ವಜನ ಮಗಳು ಶ್ರುತಕೀರ್ತಿಯನ್ನು ವಿವಾಹವಾದನು. ಅಂದಹಾಗೆ ಶ್ರುತಕೀರ್ತಿ ಸೀತೆಯ ಸೋದರ ಸಂಬಂಧಿ. ಶತ್ರುಘ್ನ ಮತ್ತು ಶ್ರುತಕೀರ್ತಿಗೆ ಸುಬಾಹು ಮತ್ತು ಶತ್ರುಘಟಿ ಎಂಬ ಇಬ್ಬರು ಗಂಡು ಮಕ್ಕಳಿದ್ದರು.

ರಾಮನ ವನವಾಸ

ಭರತ ಮತ್ತು ಶತ್ರುಘ್ನರು ದಶರಥ, ರಾಮ ಮತ್ತು ಲಕ್ಷ್ಮಣರಿಂದ ಬಿಡುವು ಪಡೆದು ಕೈಕೇಯಕ್ಕೆ ತೆರಳುತ್ತಾರೆ.

ರಾಮನು ವನವಾಸಗೊಂಡಾಗ, ಶತ್ರುಘ್ನನು ಕೈಕೇಯಿಯ ಸೇವಕಿಯಾದ ಮಂಥರೆಯನ್ನು ಎಳೆದುಕೊಂಡು (ರಾಣಿಯ ಮನಸ್ಸನ್ನು ರಾಮನ ವಿರುದ್ಧ ವಿಷಪೂರಿತಗೊಳಿಸಲು ಕಾರಣಳಾದವಳು) ಅವಳನ್ನು ಕೊಲ್ಲಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿದನು, ಆದರೆ ರಾಮನು ಒಪ್ಪುವುದಿಲ್ಲ ಎಂದು ಭಾವಿಸಿದ ಭರತನು ಅವನನ್ನು ತಡೆದನು.

ಭರತನು ರಾಮನ ಬಳಿಗೆ ಹೋಗಿ ಅಯೋಧ್ಯೆಗೆ ಹಿಂತಿರುಗುವಂತೆ ಕೇಳಿದನು, ಆದರೆ ರಾಮ ನಿರಾಕರಿಸಿದನು. ಭರತನು ನಂದಿಗ್ರಾಮದಿಂದ ಅಯೋಧ್ಯೆಯನ್ನು ಆಳಿದನು ಮತ್ತು ಧರ್ಮದ ಸಾಕಾರವಾಗಿ ವರ್ತಿಸುವ ಅತ್ಯುತ್ತಮ ನಾಯಕನಾಗಿದ್ದನು. ರಾಮನ ವನವಾಸದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಭರತನು ಅಯೋಧ್ಯೆಗೆ ನಿಯೋಜಿತ ರಾಜನಾಗಿದ್ದರೂ, ರಾಮನ ಅನುಪಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ಇಡೀ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಆಡಳಿತವನ್ನು ಶತ್ರುಘ್ನನೇ ವಹಿಸಿಕೊಂಡನು. ಅಯೋಧ್ಯೆಯಿಂದ ರಾಮ, ಲಕ್ಷ್ಮಣ ಮತ್ತು ಭರತನ ಅನುಪಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ಮೂವರು ರಾಣಿ ತಾಯಂದಿರಿಗೆ ಶತ್ರುಘ್ನ ಏಕೈಕ ಸಾಂತ್ವನವಾಗಿದ್ದನು.

ಮಂಥರಾ ವಿರುದ್ಧ ಆಕ್ರೋಶ

ರಾಮನ ವನವಾಸದ ನಂತರ ಮಂಥರೆ ರಾಮಾಯಣದಲ್ಲಿ ಒಮ್ಮೆ ಮಾತ್ರ ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾಳೆ. ಕೈಕೇಯಿಯಿಂದ ಬೆಲೆಬಾಳುವ ವಸ್ತ್ರಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ಆಭರಣಗಳನ್ನು ಪುರಸ್ಕರಿಸಿದ ನಂತರ, ಮಂಥರೆಯು ಅರಮನೆಯ ಉದ್ಯಾನವನದಲ್ಲಿ ನಡೆಯುತ್ತಿದ್ದಾಗ ಭರತ ಮತ್ತು ಅವನ ಮಲ ಸಹೋದರ ಶತ್ರುಘ್ನರು ಅವಳ ಬಳಿಗೆ ಬಂದರು. ಅವಳನ್ನು ನೋಡಿದ ಶತ್ರುಘ್ನನು ರಾಮನ ವನವಾಸದಿಂದಾಗಿ ಹಿಂಸಾತ್ಮಕ ಕೋಪದಿಂದ ಅವಳ ಮೇಲೆ ಆಕ್ರಮಣ ಮಾಡಲು ನಿರ್ಧರಿಸಿದನು. ಕೈಕೇಯಿಯು ಮಂಥರೆಯನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವಂತೆ ಭರತನಲ್ಲಿ ಬೇಡಿಕೊಂಡಳು. ಶತ್ರುಘ್ನನಿಗೆ ಹೆಣ್ಣನ್ನು ಕೊಂದರೆ ಪಾಪವಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ರಾಮನು ಅಂತಹ ಕೆಲಸವನ್ನು ಮಾಡಿದರೆ ಇಬ್ಬರ ಮೇಲೆ ಕೋಪಗೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ ಎಂದು ಹೇಳಿ ಅವನು ಮಂಥರೆಯನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಿದನು. ಅವರು ಪಶ್ಚಾತ್ತಾಪಪಟ್ಟರು ಮತ್ತು ಸಹೋದರರು ಹೊರಟುಹೋದರು, ಕೈಕೇಯಿ ಮಂಥರೆಯನ್ನು ಸಮಾಧಾನಪಡಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿದರು.

ಲವಣಾಸುರನ ವಧೆ

ಶತ್ರುಘ್ನ ಲವಣಾಸುರನನ್ನು ವಧಿಸುತ್ತಾನೆ

ಅವರು ರಾಮಾಯಣದಲ್ಲಿ ತುಲನಾತ್ಮಕವಾಗಿ ಚಿಕ್ಕ ಪಾತ್ರವನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸಿದ್ದರೂ, ಮಹಾಕಾವ್ಯದ ಮುಖ್ಯ ಕಥೆ ಮತ್ತು ಗುರಿಗೆ ಶತ್ರುಘ್ನ ಪ್ರಮುಖರಾಗಿದ್ದರು. ರಾಮನಿಂದ ಕೊಲ್ಲಲ್ಪಟ್ಟ ಲಂಕಾದ ರಾಜ ರಾವಣನ ಸೋದರಳಿಯ ಮಧುಪುರದ (ಮಥುರಾ) ರಾಕ್ಷಸ ರಾಜನಾದ ಲವಣಾಸುರನನ್ನು ಕೊಲ್ಲುವುದು ಅವನ ಮುಖ್ಯ ಸಾಹಸಕಾರ್ಯವಾಗಿದೆ.

ಲವಣಾಸುರನು ಧರ್ಮನಿಷ್ಠ ರಾಕ್ಷಸ-ರಾಜನಾದ ಮಧುವಿನ ಮಗ. ಅವನ ನಂತರ ಮಧುಪುರ ಎಂದು ಹೆಸರಿಸಲಾಯಿತು. ಮಧುವಿನ ಹೆಂಡತಿ ಮತ್ತು ಲವಣಾಸುರನ ತಾಯಿ ಕುಂಭಿಣಿ ರಾವಣನ ಸಹೋದರಿ. ಲವಣಾಸುರನು ಭಗವಾನ್ ಶಿವನ ದೈವಿಕ ತ್ರಿಶೂಲವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದನು ಮತ್ತು ಅವನನ್ನು ಕೊಲ್ಲಲು ಅಥವಾ ಪಾಪ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳಿಂದ ಅವನನ್ನು ತಡೆಯಲು ಯಾರಿಗೂ ಸಾಧ್ಯವಾಗಲಿಲ್ಲ.

ಲವಣಾಸುರನನ್ನು ಸಂಹರಿಸಿ ತಮ್ಮ ಸೇವೆ ಮಾಡುವ ಅವಕಾಶವನ್ನು ಅನುಮತಿಸುವಂತೆ ಶತ್ರುಘ್ನನು ರಾಮನನ್ನು ಮತ್ತು ಅವನ ಹಿರಿಯರನ್ನು ಬೇಡಿಕೊಂಡನು. ಶತ್ರುಘ್ನನು ವಿಷ್ಣುವಿನ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ತುಂಬಿದ ಬಾಣದಿಂದ ರಾಕ್ಷಸನನ್ನು ಕೊಂದನು. ಲವಣಾಸುರನ ಮರಣದ ನಂತರ ಅವನು ಮಧುಪುರದ ರಾಜನಾದನು.

ನಿವೃತ್ತಿ

ವಿಷ್ಣುವಿನ ಏಳನೇ ಅವತಾರವಾದ ರಾಮನ ನಂತರ, ಭೂಮಿಯ ಮೇಲೆ ೧೧,೦೦೦ ವರ್ಷಗಳ ಸಂಪೂರ್ಣ ಧಾರ್ಮಿಕ ಆಳ್ವಿಕೆಯನ್ನು ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಿದ ನಂತರ, ಶತ್ರುಘ್ನನು ತನ್ನ ಪುತ್ರರಾದ ಸುಬಾಹು ಮತ್ತು ಶತ್ರುಘಟಿ ನಡುವೆ ಮಧುಪುರ ಮತ್ತು ವಿದಿಶಾವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುವ ತನ್ನ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಹಂಚಿದನು; ಮತ್ತು ತನ್ನ ನಿಜವಾದ ಮತ್ತು ಶಾಶ್ವತವಾದ ಮಹಾವಿಷ್ಣುವಿನ ರೂಪಕ್ಕೆ ಮರಳಲು ಸರಯೂ ನದಿಗೆ ನಡೆದನು. ಭರತ ಮತ್ತು ಶತ್ರುಘ್ನರು ಅವನನ್ನು ಹಿಂಬಾಲಿಸಿ ನದಿಯೊಳಗೆ ಬಂದು ಮಹಾವಿಷ್ಣುವಿನಲ್ಲಿ ವಿಲೀನಗೊಂಡರು.

ದೇವಾಲಯಗಳು

ತೆಲಂಗಾಣದ ಮೇದಕ್ ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿ, ಶತ್ರುಘ್ನ ಮತ್ತು ಶ್ರುತಕೀರ್ತಿಗೆ ಸಮರ್ಪಿತವಾದ ಶ್ರೀ ಕಲ್ಯಾಣ ರಾಮಚಂದ್ರ ಸನ್ನಧಿ ಎಂಬ ದೇವಾಲಯವಿದೆ. ಭಾರತದಲ್ಲಿ ರಾಮನ ಸಹೋದರರು ಮತ್ತು ಅವರ ಪತ್ನಿಯರ ಪ್ರತಿಮೆಗಳನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದ ಏಕೈಕ ದೇವಾಲಯ ಇದು.

ಆತನಿಗೆ ಸಮರ್ಪಿತವಾದ ಇನ್ನೊಂದು ದೇವಾಲಯಗಳು ಹೀಗಿವೆ:

• ಕೇರಳದ ತ್ರಿಶೂರ್ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಪಾಯಮ್ಮಾಲ್‌ನಲ್ಲಿರುವ ಶತ್ರುಘ್ನ ದೇವಾಲಯ
• ಋಷಿಕೇಶದ ಮುನಿ ಕಿರೇಟಿಯಲ್ಲಿರುವ ಶತ್ರುಘ್ನ ದೇವಾಲಯ
• ಕಾನ್ಸ್-ತಿಲಾ ಬಳಿ ಶತ್ರುಘ್ನ ದೇವಾಲಯ, ಮಥುರಾ, ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶ

ಜನಪ್ರಿಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ

• ೧೯೮೭ - ೧೯೮೮ ರ ಭಾರತೀಯ ಮಹಾಕಾವ್ಯ ರಾಮಾಯಣ ನಲ್ಲಿ ಸಮೀರ್ ರಾಜ್ದಾರಿಂದ ಚಿತ್ರಿಸಲಾಗಿದೆ.
• ಹಿತೇಶ್ ಕುಮಾರ್ ಅವರು ೧೯೯೭ - ೨೦೦೦ ಭಾರತೀಯ ಮಹಾಕಾವ್ಯ ನಾಟಕ ಜೈ ಹನುಮಾನ್‌ನಲ್ಲಿ ಚಿತ್ರಿಸಿದ್ದಾರೆ.
• ೨೦೦೨ ರ ಭಾರತೀಯ ಮಹಾಕಾವ್ಯ ರಾಮಾಯಣದಲ್ಲಿ ಅಮಿತ್ ಪಚೋರಿಯಿಂದ ಚಿತ್ರಿಸಲಾಗಿದೆ.
• ೨೦೦೮ ರ ಭಾರತೀಯ ಮಹಾಕಾವ್ಯ ರಾಮಾಯಣದಲ್ಲಿ ಲಲಿತ್ ನೇಗಿಯಿಂದ ಚಿತ್ರಿಸಲಾಗಿದೆ.
• ೨೦೧೫ – ೨೦೧೬ ರ ಭಾರತೀಯ ಮಹಾಕಾವ್ಯ ನಾಟಕ ಸಿಯಾ ಕೆ ರಾಮ್‌ನಲ್ಲಿ ಪ್ರಥಮ್ ಕುನ್ವರ್ ಅವರಿಂದ ಚಿತ್ರಿಸಲಾಗಿದೆ.
• ೨೦೧೯ – ೨೦೨೦ ರ ಭಾರತೀಯ ಮಹಾಕಾವ್ಯ ನಾಟಕ ರಾಮ್ ಸಿಯಾ ಕೆ ಲವ್ ಕುಶ್‌ನಲ್ಲಿ ಅಖಿಲ್ ಕಟಾರಿಯಾರಿಂದ ಚಿತ್ರಿಸಲಾಗಿದೆ.

ಬಾಹ್ಯ ಕೊಂಡಿಗಳು

• ಉತ್ತರಕಾಂಡದಲ್ಲಿ ಶತ್ರುಘ್ನ ಮತ್ತು ಮಥುರಾ
• ಋಷಿಕೇಶದ ಮುನಿ ಕೆ ರೇಟಿಯಲ್ಲಿರುವ ಶತ್ರುಘ್ನ ದೇವಾಲಯ