ಮಹೂರ್, ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ
ಮಹೂರ್ ಅಥವಾ ಮಹೂರ್ಗಡ್ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ನಾಂದೇಡ್ ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿರುವ ಒಂದು ಪಟ್ಟಣ ಮತ್ತು ಧಾರ್ಮಿಕ ಸ್ಥಳವಾಗಿದೆ. [೧] ಮಹೂರ್ ಹಿಂದೂ ದೇವರಾದ ದತ್ತಾತ್ರೇಯನ ಜನ್ಮಸ್ಥಳವಾಗಿದೆ. [೨] ದತ್ತಾತ್ರೇಯ ತಂದೆ ಅತ್ರಿ ಋಷಿ ಮತ್ತು ತಾಯಿ ಸತಿ ಅನಸೂಯಾ ಮಾತಾ ಇಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಒಮ್ಮೆ ಬ್ರಹ್ಮದೇವ, ವಿಷ್ಣುದೇವ ಮತ್ತು ಶಿವನು ಅನಸೂಯಾ ಮಾತೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಒಂದು ಸುದ್ದಿಯನ್ನು ಕೇಳಿದರು, ಅವಳಷ್ಟು ಪವಿತ್ರ ಮತ್ತು ಪರಿಶುದ್ಧರು ಯಾರೂ ಇಲ್ಲ. ಆಕೆಯ ಧರ್ಮನಿಷ್ಠೆಯನ್ನು ಪರೀಕ್ಷಿಸಲು ಅವರು ಭಿಕ್ಷೆ ಕೇಳುವ ವೇಷದಲ್ಲಿ ಬಂದರು. ಮಹೂರ್‌ನ ಸಮೀಪದಲ್ಲಿ ತಾಲ್‌ನ ಹಿವಾರಾ ಸಂಗಮ್ ಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿ ಪೆಂಗಂಗಾ ನದಿ ಮತ್ತು ಪುಸ್ ನದಿಯ ಧಾರ್ಮಿಕ ಸಂಗಮವಿದೆ. ಮಹಾಗಾಂವ್ ನದಿಯು ವಿದರ್ಭದಿಂದ ಉತ್ತರಕ್ಕೆ ಹರಿಯುತ್ತದೆ. ಪೆಂಗಂಗಾ ನದಿಯು ವಿದರ್ಭ ಮತ್ತು ಮರಾಠವಾಡದ ನಡುವಿನ ಗಡಿಯಾಗಿದೆ. ಮಾಹುರ್ ನದಿಯು ಮರಾಠವಾಡದ ಒಳಗೆ ಕೇವಲ ೩ ಕಿಮೀ ದೂರದಲ್ಲಿದೆ.
ಮಹೂರ್ | |
|---|---|
ಪಟ್ಟಣ | |
 ಮಹೂರ್‌ನಲ್ಲಿರುವ ರೇಣುಕಾ ದೇವತೆಯ ವಿಗ್ರಹ | |
| ದೇಶ |  ಭಾರತ |
| ರಾಜ್ಯ | ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ |
| ಜಿಲ್ಲೆ | ನಾಂದೇಡ್ |
| Founded by | ಅತ್ರಿ ಋಷಿ |
| Named for | ಮಹೂರ್ಗಢ |
| Government | |
| • Type | ನಾಗರಪಂಚಾಯತ್ |
| ಭಾಷೆಗಳು | |
| • ಅಧಿಕೃತ | ಮರಾಠಿ |
| Time zone | UTC+5:30 (IST) |
| Vehicle registration | MH-26 |
ಮಹೂರ್ ನಲ್ಲಿ ಮೂರು ಪರ್ವತಗಳಿವೆ. ಮೊದಲನೆಯದು ಪರಶುರಾಮ ದೇವರ ತಾಯಿಯಾದ ರೇಣುಕಾ ಮಹಾರ್ ದೇವಿ ಮಾತಾ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಇತರ ಎರಡನ್ನು ದತ್ತ ಶಿಖರ ಮತ್ತು ಅತ್ರಿ ಅನಸೂಯ ಶಿಖರ ದೇವಾಲಯಗಳು ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ದತ್ತ ಶಿಖರನು ಎಲ್ಲಕ್ಕಿಂತ ಶ್ರೇಷ್ಠವುದಾಗಿದೆ. ಮಹೂರ್‌ನಲ್ಲಿ ರೇಣುಕಾ ಮಾತೆಯ ಪವಿತ್ರ ದೇವಾಲಯವಿದೆ, ಇದನ್ನು ರಾಜ್ಯದ ಮೂರೂವರೆ ಶಕ್ತಿ ಪೀಠಗಳಲ್ಲಿ (ದೇವಾಲಯಗಳು) ಒಂದೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ. ಪ್ರತಿ ವರ್ಷ ವಿಜಯದಶಮಿಯಂದು ಇಲ್ಲಿ ದೊಡ್ಡ ಜಾತ್ರೆ ನಡೆಯುತ್ತದೆ.[ಸಾಕ್ಷ್ಯಾಧಾರ ಬೇಕಾಗಿದೆ]
ಇಂದಿನ ತೆಲಂಗಾಣದಲ್ಲಿ, ಒಮ್ಮೆ ಸಹಸ್ರಾರ್ಜುನನು ರೇಣುಕಾ ಮಹಾರ್ ದೇವಿಯ ಮೇಲೆ ಆಕ್ರಮಣ ಮಾಡಿದನು. ಏಕೆಂದರೆ ಅವನು ಪವಿತ್ರವಾದ ಕಾಮಧೇನು ಹಸುವನ್ನು ಹಿಡಿಯಲು ಬಯಸಿದನು - ಈ ಹಸುವು ಇಷ್ಟಾರ್ಥಗಳನ್ನು ಪೂರೈಸುವ ದೈವಿಕ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು. ಅತಿಥಿ ಸಂದರ್ಶಕರಿಂದ ನಿಮ್ಮ ಸ್ವಂತ ಆಯ್ಕೆಯ ಉಡುಗೊರೆಯನ್ನು ಕೇಳುವುದಿಲ್ಲ ಎಂದು ರೇಣುಕಾ ಮಹಾರ್ ದೇವಿ ನಿರಾಕರಿಸಿದರು. ಆಗ ಅವನು ಅವಳ ಮೇಲೆ ದಾಳಿ ಮಾಡಿ ಗಾಯಗೊಳಿಸಿದನು. ಅವಳು ಇದರಲ್ಲಿ ಸಾಯುತ್ತಾಳೆ ಎಂದು ಪರಶುರಾಮನಿಗೆ ತಿಳಿದಾಗ, ಅವನು ಮೊರೆ ಹೋಗುತ್ತಾನೆ. ಆಗ ವೃದ್ಧರು ಅವರನ್ನು ಸಮಾಧಾನಪಡಿಸಿ ದತ್ತಾತ್ರೇಯರ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನದಲ್ಲಿ ಮಹೂರ್‌ನಲ್ಲಿ ಅಂತಿಮ ಸಂಸ್ಕಾರ ಮಾಡುವಂತೆ ಹೇಳಿದರು. ಆಗ ಅವನಿಗೆ ಮಹಾರ್ ದೇವಿ ರೇಣುಕಾ ಮಾತೆ ಮೊದಲನೆಯ ಪರ್ವತದ ಮೇಲೆ ನಿನಗೆ ಪೂಜೆ ಮಾಡಲು ಕಾಣಿಸುತ್ತಾಳೆ ಎಂದು ಹೇಳಿದನು. ನಂತರ ಇದು ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಮಹಾರ್ ದೇವಿ ರೇಣುಕಾ ಮಾತಾ ದೇವಾಲಯವಾಯಿತು. "ಮಾತೃ ತೀರ್ಥ" ಅಂದರೆ ತಾಯಿಯ ಆರಾಧನೆಯ ಪವಿತ್ರ ಸ್ಥಳವೆಂಬುದಾಗಿದೆ. ಈ ಪರ್ವತದ ಮೇಲಿರುವ ಸ್ಥಳವು ಇಂದು ಸರೋವರವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು ಅದು "ಅಂತ್ಯೆಷ್ಟಿ ಸ್ಥಾನ" ಅಂದರೆ ಅಂತಿಮ ವಿಧಿಗಳನ್ನು ನಡೆಸಿದ ಸ್ಥಳವಾಗಿದೆ.[ಸಾಕ್ಷ್ಯಾಧಾರ ಬೇಕಾಗಿದೆ]
ಮಹೂರ್‌ನಲ್ಲಿ ಋಷಿ ಜಮದಗ್ನಿ ಮಹಾರ್ ದೇವಾಲಯ, ಪರಶುರಾಮ ಮಹಾರ್ ದೇವಾಲಯ, ಕಾಳಿಕಾ ಮಾತಾ ದೇವಾಲಯ, ದೇವದೇವೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯ ಮತ್ತು ಪಾಂಡವ್ ಲೆನಿ ಎಂಬ ಗುಹೆಗಳಂತಹ ಅನೇಕ ದೇವಾಲಯಗಳಿವೆ.[ಸಾಕ್ಷ್ಯಾಧಾರ ಬೇಕಾಗಿದೆ] ಮಹೂರ್‌ನಲ್ಲಿ ಕೋಟೆಯಿದೆ. ಇದನ್ನು ಚಂದ್ರಾಪುರದ ಗೊಂಡ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವು ನಿರ್ಮಿಸಿತು. ಈ ಕೋಟೆಯು ಸಾಕಷ್ಟು ದೊಡ್ಡದಾಗಿದ್ದು ಕೆಲವೇ ಸಂದರ್ಶಕರು ಒಳಗೆ ಪ್ರಯಾಣಿಸುತ್ತಾರೆ.
ಇತಿಹಾಸ
ಬದಲಾಯಿಸಿಮಹರ್ ಪ್ರಾಚೀನ ದೇವಿ ಭಾಗವತದಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರಿಪುರ ಅಥವಾ ಮಾತಾಪುರ್ ಎಂದು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾಗಿದೆ, ಅಲ್ಲಿ ಇದನ್ನು ಪ್ರಸಿದ್ಧ ತೀರ್ಥಯಾತ್ರೆಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದೆಂದು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾಗಿದೆ. [೩] ದೇವಿಗೀತೆಯಲ್ಲಿ ಪಠ್ಯದ ಅಂತಿಮ ಮತ್ತು ಪ್ರಮುಖ ಅಧ್ಯಾಯದಲ್ಲಿ ಇದನ್ನು ಶಕ್ತಿ ಆರಾಧನೆಯ ಪ್ರಮುಖ ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದೆಂದು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾಗಿದೆ:
ದೇವಿ ಮಾತನಾಡಿದರು: . . ನಾನು ಈಗ ನನ್ನ ಭಕ್ತರ ಮೇಲಿನ ಪ್ರೀತಿಯಿಂದ ಏನನ್ನಾದರೂ ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದೇನೆ. . . ಸಹ್ಯಾದ್ರಿ ಪರ್ವತದಲ್ಲಿರುವ ಮಾತ್ರಿಪುರ ಅಥವಾ ಮಾತಾಪುರ ಇಲ್ಲಿ ದೇವಿ ರೇಣುಕಾ ಅಥವಾ ಮಾತಾಪುರ ನಿವಾಸಿನಿ ಜಗದಂಬಾ ದೇವಿ ನೆಲೆಸಿದ್ದಾಳೆ. . ." [೪]
ಅಪ್ಪಾಸಾಹೇಬ್ ದೇಶಮುಖ್ ಅವರು ೧೨ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಮಹೂರ್ ಸರ್ಕಾರ್ ಮತ್ತು ಗೊಂಡ ರಾಜನ ಸರದಾರರಾಗಿದ್ದರು. ಭಾರತ ರತ್ನ ನಾನಾಜಿ ದೇಶಮುಖ್ ಅವರ ವಂಶಸ್ಥರು.
ಮಹೂರಿನ ರಾಜೇ ಉದಾರಂ ದೇಶಮುಖ
ಬದಲಾಯಿಸಿವಾಶಿಮ್ನ ದೇಶಸ್ಥ ಋಗ್ವೇದಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ರಾಜೇ ಉದಾರಂ ಮಹೂರ್‌ನ ಜಹಗೀರುದಾರರಾಗಿದ್ದರು. [೫] ಅವರು ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ರಾಜಮಾತಾ ಜಿಜಾವು ಸಾಹೇಬ್ ಅವರ ತಂದೆ ಸರ್ದಾರ್ ಲಖುಜಿ ಜಾಧವರಾವ್ ಅವರೊಂದಿಗೆ ನಿಜಾಮಶಾಹಿ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಸರದಾರರಾಗಿದ್ದರು. ೧೬೧೬ ರಲ್ಲಿ, ಲಖುಜಿ ಮತ್ತು ಉದರಮ್ ಇಬ್ಬರೂ ಮೊಘಲರನ್ನು ಸೇರಲು ಮಲಿಕ್ ಅಂಬಾರ್ ಅನ್ನು ತೊರೆದರು. ಮರಾಠ ಸರ್ದಾರ್‌ಗಳು ತಮ್ಮ ಲಘು ಪದಾತಿ ಮತ್ತು ಅಶ್ವಸೈನ್ಯಕ್ಕಾಗಿ ಎರಡೂ ಕಡೆಯಿಂದ ಬಯಸಿದ್ದರು. ಇಬ್ಬರೂ ಸರ್ದಾರ್‌ಗಳು ತಮ್ಮ ಹಿತಾಸಕ್ತಿಗಳಿಗೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ಪಕ್ಷಗಳನ್ನು ಬದಲಾಯಿಸಿದರು. ರಾಜೇ ಉದಾರಂ ಅವರು ಸರ್ದಾರ್ ರಾಜೇ ಲಖುಜಿ ಜಾಧವರಾವ್ ಅವರ ಉತ್ತಮ ಸ್ನೇಹಿತರಾಗಿದ್ದರು. ಅವರು ೧೬೩೨ ರಲ್ಲಿ ದೌಲತಾಬಾದ್ ಕೋಟೆಯ ತಪ್ಪಲಿನಲ್ಲಿ ನಿಧನರಾದರು. ನಂತರ ಪಂಡಿತ ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ಅಥವಾ ರಾಯ್ ಬಗನ್ ಅವರ ಪತ್ನಿ ಮಹೂರ್‌ನ ಆಡಳಿತಗಾರರಾಗಿದ್ದರು. [೬] ಅವಳ ಪರಾಕ್ರಮದ ಕಥೆಯಿದೆ. ಮೊಘಲ್ ಸೇವೆಯಲ್ಲಿದ್ದ ವರ್ಹಾದ್ ಪ್ರಾಂತ್ಯದ ಮಹೂರ್‌ನ ತನ್ನ ಪತಿ ರಾಜೇ ಉದರಮ್-ದೇಶಮುಖ್ ಅವರ ಮರಣದ ನಂತರ, ಅವರು ಕತ್ತಿಯನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಮೊಘಲ್ ಸೇವೆಗಳಿಗೆ ಸೇರಿದರು. ಅವರ ಮಗ ಜಗಜೀವನರಾವ್ ಅವರ ಮರಣದ ನಂತರ ಅವರು ತಮ್ಮ ಮೊಮ್ಮಗ ಬಾಬುರಾವ್ ಜೊತೆಗೆ ತಮ್ಮ ಜಹಗೀರ್ ನಿರ್ವಹಿಸುವುದನ್ನು ಮುಂದುವರೆಸಿದರು. ಅವಳು ಬೇರಾರ್ ಪ್ರಾಂತ್ಯದಲ್ಲಿ ಜಹಗೀರ್‌ಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿದ್ದಳು. ಸರ್ದಾರ್ ಹರಚಂದ್ರರಾಯ್ ದಂಗೆಯನ್ನು ಹತ್ತಿಕ್ಕುವ ಜವಾಬ್ದಾರಿಯನ್ನು ಔರಂಗಜೇಬನು ಈ ಮಹೂರ್-ರಾಣಿಗೆ ವಹಿಸಿದನು. ನಂತರ ಸಾವಿತ್ರಿ ಪ್ರತಿಭಟನೆಗೆ ಸಿದ್ಧರಾದರು. ಮಾಹುರ್-ಗುಡ್ಡಗಳಿಂದ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಅವಳು ಯುದ್ಧಭೂಮಿಯ ಕಡೆಗೆ ಹೋದಳು. ಅವಳು ತನ್ನ ಚೋಲಿಯನ್ನು ಧ್ವಜಸ್ತಂಭಕ್ಕೆ ಕಟ್ಟಿದಳು ಮತ್ತು ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಉತ್ತೇಜಿಸಿದಳು: ''ನಾನು ಚೋಲಿಯ ಧ್ವಜವನ್ನು ಮಾಡುವ ಸೈನ್ಯದ ಮೇಲೆ ಮೆರವಣಿಗೆ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದೇನೆ. ನೀವು ಎಲ್ಲಾ ಪುರುಷರ ನೀವು ನನಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪರಾಕ್ರಮಶಾಲಿಯಾಗಿರಬೇಕು ಪೂರ್ಣ ಶಕ್ತಿಯೊಂದಿಗೆ ಹೋರಾಡಿ ನಮ್ಮ ಶತ್ರುವನ್ನು ಕೊಂದು ಯುದ್ಧವನ್ನು ಗೆಲ್ಲಬೇಕು, ನಿಮ್ಮ ಸಹೋದರಿಯ ಗೌರವವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಿ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾಳೆ. ಅವಳ ಈ ಕರೆ ಸೈನಿಕರ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ನಿಜವಾಗಿಯೂ ಬೆಂಕಿಯನ್ನು ಹೊತ್ತಿಸಿತು ಮತ್ತು ಅವರು ಪಟ್ಟುಬಿಡದೆ ಹೋರಾಡಿದರು. ಅವಳು ಕೂಡಾ ಹೋರಾಡಿದಳು ಇದರ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ ಹರಚಂದ್ರರಾಯನನ್ನು ಸೋಲಿಸಲಾಯಿತು. ೧೬೫೮ ರಲ್ಲಿನ ಪ್ರವೇಶದ ಯುದ್ಧದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಅವಳ ಶೌರ್ಯಕ್ಕಾಗಿ, ಔರಂಗಜೇಬ್ ಅವಳಿಗೆ ರಾಯ್ ಬಗಾನ್ ಎಂಬ ಗೌರವ ಹೆಸರನ್ನು ನೀಡಲಾಯಿತು. ರಾಯ್ ಬಗಾನ್ ಪದದ ಅರ್ಥ ರಾಯಲ್ ಟೈಗ್ರೆಸ್ ಎಂದರ್ಥ. [೭]
ಅವಳು ಉಂಬರ್ಖಿಂಡ್ ಕದನದಲ್ಲಿ ಕರ್ತಲಾಬ್ ಖಾನ್ ಪರವಾಗಿ ಹೋರಾಡಿದಳು. ಅವಳು ಶಿವಾಜಿಯನ್ನು ಸಿಂಹ ಎಂದು ಕರೆದಳು ಮತ್ತು ಶಿವಾಜಿಯ ಮುಂದೆ ಶರಣಾಗುವಂತೆ ಕರ್ತಲಾಬ್ ಖಾನ್‍ಗೆ ಸಲಹೆ ನೀಡಿದಳು. [೮]
ಷಹ ಜಹಾನ್ ರಾಜೇ ಉದಾರಂ ಕುಟುಂಬಕ್ಕೆ ಬಿರುದು ನೀಡಿದರು. ಆದ್ದರಿಂದ, ಉದಾರಂನ ಎಲ್ಲಾ ವಂಶಸ್ಥರು ತಮ್ಮನ್ನು ರಾಜೇ ಉದಾರಂ ಎಂದು ಕರೆದರು. ೧೮ ನೇ ಶತಮಾನದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಪೇಶ್ವೆಗಳು ಶೀರ್ಷಿಕೆಯನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸಿದರು. ಆದರೆ ನಂತರ ಶೀರ್ಷಿಕೆ ಬಳಸಲು ಅನುಮತಿ ನೀಡಲಾಯಿತು. ೧೮೦೨ ರಲ್ಲಿ, ಜಹಗೀರ್ ದಾರಿಯನ್ನು ಆರು ಪುತ್ರರನ್ನಾಗಿ ವಿಂಗಡಿಸಲಾಯಿತು. ಮತ್ತು ಶೀರ್ಷಿಕೆಯನ್ನು ಇಟ್ಟುಕೊಂಡಿರುವ ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬರೂ ತನ್ನನ್ನು ರಾಜೇ ಉದಾರಂ ದೇಶಮುಖ ಎಂದು ಕರೆದರು.
ರೇಣುಕಾ ದೇವಿ ದೇವಸ್ಥಾನವು ಶಕ್ತಿ ಪೀಠವಾಗಿದೆ
ಬದಲಾಯಿಸಿ
ಈ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಶಕ್ತಿ ಪಂಥದವರಿಗೆ ಪೂಜ್ಯ ಕ್ಷೇತ್ರವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ, ಏಕೆಂದರೆ ಮೇಲಿನ ಪುರಾಣಗಳು ಮತ್ತು ದೇವಾಲಯವು ಶಕ್ತಿ ಪೀಠವಾಗಿದೆ . ರೇಣುಕಾ ಮಾತೆಯನ್ನು (ಜಮದಗ್ನಿ ಋಷಿಯ ಪತ್ನಿ) ತನ್ನ ಸ್ವಂತ ಮಗ ಪರಶುರಾಮನಿಂದ ಶಿರಚ್ಛೇದ ಮಾಡಿದಳು ಮತ್ತು ಅವಳ ತಲೆ ಇಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದಿದೆ ಎಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ. ರೇಣುಕಾ ನಂತರ ತನ್ನ ಮಗ ಪರಶುರಾಮನಿಗೆ ಋಷಿ ಜಮದಗ್ನಿಯಿಂದ ವರವಾಗಿ ಮರುಜನ್ಮವನ್ನು ನೀಡಿದಳು. ದಕ್ಷ ಯಾಗದ ಪುರಾಣ ಮತ್ತು ಸತಿಯ ಆತ್ಮಾಹುತಿಯಿಂದಾಗಿ ಈ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಶಕ್ತಿ ಪೀಠವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ. [೯]
ಶಕ್ತಿ ಪೀಠಗಳು ದುರ್ಗಾ ಅಥವಾ ಆದಿಪರಾಶಕ್ತಿ ದೇಗುಲಗಳಾಗಿದ್ದು, ಶಿವನು ಹೊತ್ತುಕೊಂಡು ಅಲೆದಾಡಿದಾಗ ಸತಿದೇವಿಯ ಶವದ ದೇಹದ ಭಾಗಗಳು ಬಿದ್ದ ಕಾರಣ ಶಕ್ತಿಯ ಉಪಸ್ಥಿತಿಯೊಂದಿಗೆ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪಿಸಲಾಗಿದೆ ಎಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ. ಸಂಸ್ಕೃತದ ೫೧ ವರ್ಣಮಾಲೆಗಳಿಗೆ ೫೧ ಶಕ್ತಿ ಪೀಠಗಳಿವೆ. ಮಹೂರಿನ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ರೇಣುಕಾ ದೇವಿ ಎಂದು ಸಂಬೋಧಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಹೆಚ್ಚಿನ ಶಕ್ತಿ ಪೀಠವು ಕಾಲಭೈರವ ದೇವಾಲಯದೊಂದಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದೆ.
ಭೂಗೋಳಶಾಸ್ತ್ರ
ಬದಲಾಯಿಸಿಎಲ್ಲಾ ಮೂರು ಪ್ರಮುಖ ದೇವಾಲಯಗಳು — ರೇಣುಕಾ ಮಾತಾ ದೇವಾಲಯ, ಭಗವಾನ್ ದತ್ತಾತ್ರೇಯ ದೇವಾಲಯ ಮತ್ತು ಅನಸೂಯ ಮಾತಾ ದೇವಾಲಯ — ಮೂರು ಪರ್ವತ ಶ್ರೇಣಿಗಳ ಮೇಲೆ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ. ಮಹೂರ್ ಪ್ರಾಂತ್ಯವು ಮರಗಳು ಮತ್ತು ವನ್ಯಜೀವಿಗಳಿಂದ ಸಮೃದ್ಧವಾಗಿರುವ ಕಾಡುಗಳಿಂದ ಆವೃತವಾಗಿದ್ದು ಎಲ್ಲೆಂದರಲ್ಲಿ ಸಾಗವಾನಿ ಮರಗಳಿವೆ. ನವಿಲು, ಜಿಂಕೆ, ಕೃಷ್ಣಮೃಗಗಳು, ಚಿರತೆ ಕಾಡಿನಲ್ಲಿ ಬಹಳ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿದೆ.
ಒಂದು ಪರ್ವತದ ಮೇಲೆ ೧೨ ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾದ ಪ್ರಾಚೀನ ಮಹೂರ್ಗಡ್ ಕೋಟೆಯಿದೆ . ಪ್ರಾಚೀನ ಬೇರಾರ್ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಮಹೂರ್ ಒಂದು ಪ್ರಮುಖ ಕೋಟೆಯಾಗಿತ್ತು. ೧೪೭೮ ರಲ್ಲಿ ಬಹಮನಿ ಸುಲ್ತಾನರ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಇದು ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಪ್ರಾಂತ್ಯವಾಯಿತು. ನಂತರ ಇದು ಅಕ್ಬರ್ ನ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಬೇರಾರ್ ಸುಬಾಹ್‍ದಲ್ಲಿ ೨೦ ಪರಗಣಗಳೊಂದಿಗೆ ಸರ್ಕಾರ್‌ಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ.
ಪವಿತ್ರ ಆಕರ್ಷಣೆಗಳು
ಬದಲಾಯಿಸಿಮಾಹೂರಿನ ಪ್ರಮುಖ ಆಕರ್ಷಣೆಗಳೆಂದರೆ ಮಾತಾಪುರ್ ನಿವಾಸಿನಿ ಶ್ರೀ ಜಗದಂಬಾ ದೇವಿ ದೇವಸ್ಥಾನ ಅಥವಾ ರೇಣುಕಾ ದೇವಿ ದೇವಸ್ಥಾನ, ಭಗವಾನ್ ದತ್ತಾತ್ರೇಯ ದೇವಸ್ಥಾನ, ಅನಸೂಯ ಮಾತಾ ದೇವಸ್ಥಾನ, ದೇವದೇವೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ, ಪರಶುರಾಮ ದೇವಸ್ಥಾನ, ಸರ್ವತೀರ್ಥ, ಮಾತೃ-ತೀರ್ಥ, ಭಾನುತೀರ್ಥ, ಹತಿ ದರ್ವಾಜಾ, ಬಾಲ ಸಮುದ್ರ, ಪಾಂಡವ ಲೆನಿ, ಮಹೂರ್ಗಡ್ ಕೋಟೆ, ಮಹಾಕಾಳಿ ದೇವಸ್ಥಾನ, ಮಹೂರ್ ಮ್ಯೂಸಿಯಂ, ಸೋನಾಪಿರ್ ದರ್ಗಾ, ಶೇಖ್ ಫರೀದ್ ವಾಟರ್ ಫಾಲ್ (ವಜಾರಾ), ರಾಜೇ ಉದರಮ್ ಅರಮನೆಯಾಗಿದೆ. ರಾಜೇ ಉದಾರಂ ದೇಶಮುಖ್ ಮತ್ತು ನಂತರ ಅವರ ಪತ್ನಿ ರಾಯ್‍ಬಗನ್ (ರಾಯಲ್ ಟೈಗ್ರೆಸ್) ಮಹೂರ್‌ನ ಆಡಳಿತಗಾರರಾಗಿದ್ದರು.
ಮಾಹುರ್‌ಗೆ ಭೇಟಿ ನೀಡುವ ಜನರು ಬಿಸಿನೀರಿನ ನೈಸರ್ಗಿಕ ಮೂಲಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಉಂಕೇಶ್ವರ ಹಾಟ್ ಸ್ಪ್ರಿಂಗ್‌ಗೆ ಭೇಟಿ ನೀಡುತ್ತಾರೆ. ಈ ಗಂಧಕ ಭರಿತ ನೀರು ಔಷಧೀಯ ಮೌಲ್ಯವನ್ನು ಹೊಂದಿರಬೇಕು. ಭಗವಾನ್ ಉಂಕೇಶ್ವರ (ಮಹಾದೇವ ಅಂದರೆ ಶಿವ) ದೇವಸ್ಥಾನ ಮತ್ತು ಆಶ್ರಮ ಸಂಕೀರ್ಣದಿಂದಾಗಿ ಉಂಕೇಶ್ವರ ಎಂಬ ಹೆಸರು ಬಂದಿದೆ.
ದೇವದೇವೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ
ಬದಲಾಯಿಸಿದೇವದೇವೇಶ್ವರಿ ಮಂದಿರವು ಮಹಾನ್‌ಭಾವ ಪಂಥ್‌ಗೆ ಸೇರಿದ್ದು, ಇದನ್ನು ಮೂಲತಃ ಜಗತ್ ಗುರು ಶ್ರೀ ದತ್ತಾತ್ರೇಯ ಪ್ರಭುವಿನ ನಿದ್ರಾ ಸ್ಥಾನ (ಮಲಗುವ ಸ್ಥಳ) ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದು ಮಹೂರ್ ಪಟ್ಟಣದ ಎತ್ತರದ ಹೊರವಲಯದಲ್ಲಿದ್ದು ಮಹೂರ್ ಬಸ್ ನಿಲ್ದಾಣದಿಂದ ೨ ಕಿಮೀ ದೂರದಲ್ಲಿದೆ.
ಪ್ರತಿದಿನ ಶ್ರೀ ದತ್ತಾತ್ರೇಯ ಪ್ರಭು ಮಾಹೂರಿನ ಮೇರುವಾಡ ತಲಾವ್‍ನಲ್ಲಿ ನಿತ್ಯ ಸ್ನಾನ ಮಾಡಿ, ಕೊಲ್ಹಾಪುರದಲ್ಲಿ ಭಿಕ್ಷಾ ಅಂದರೆ ಭಾರತೀಯ ಸನ್ಯಾಸಿಗೆ ಬಡಿಸುವ ಊಟ, ಪಾಂಚಾಲೇಶ್ವರದಲ್ಲಿ ಭೋಜನವನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ದೇವದೇವೇಶ್ವರ ಮಂದಿರ ಮಹೂರ್ (ದತ್ತಾತ್ರೇಯ ಪ್ರಭು ದೇವರ ನಿದ್ರಾ ಸ್ಥಾನ) ನಲ್ಲಿ ಮಲಗುತ್ತಾರೆ. ಜಗತ್ ಗುರು ಶ್ರೀ ದತ್ತಾತ್ರೇಯ ಸ್ವಾಮಿ ಚಿರಂಜೀವ ಅವತಾರ (ಅಮರ) ಆದ್ದರಿಂದ ಇಂದಿಗೂ ಶ್ರೀ ದತ್ತಾತ್ರೇಯ ಸ್ವಾಮಿ ಇಲ್ಲಿ ಮಲಗಲು ಬರುತ್ತಾರೆ ಎಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ.
ಪ್ರಯಾಣ ಸೌಲಭ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ತೀರ್ಥಯಾತ್ರೆಯ ಸೌಕರ್ಯಗಳು
ಬದಲಾಯಿಸಿಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ರಾಜ್ಯದ ಸಾರಿಗೆ ಬಸ್ಸುಗಳು ನಾಗಪುರ, ನಾಂದೇಡ್, ಕಿನ್ವಾಟ್, ಯವತ್ಮಾಲ್, ಅಮರಾವತಿ, ಅಕೋಲಾ ಮತ್ತು ಪುಸಾದ್‌ನಿಂದ ಮಹೂರ್‌ಗೆ ಹೋಗುತ್ತವೆ. ಹತ್ತಿರದ ವಿಮಾನ ನಿಲ್ದಾಣವೆಂದರೆ ನಾಂದೇಡ್ ವಿಮಾನ ನಿಲ್ದಾಣ ಈ ನಿಲ್ದಾಣವು ಭಾರತದ ಎಲ್ಲಾ ಪ್ರಮುಖ ನಗರಗಳಿಗೆ ಸಂಪರ್ಕ ಹೊಂದಿದೆ. ನಾಂದೇಡ್‌ನಿಂದ, ಮಹೂರ್‌ಗಡ್‌ಗೆ ತಲುಪಲು ನೀವು ಖಾಸಗಿ ಕಾರು ಅಥವಾ ಟ್ಯಾಕ್ಸಿಯನ್ನು ಬಳಸಬಹುದು.
ಮುಂಬೈ ಮತ್ತು ಪುಣೆ ಪ್ರವಾಸಿಗರಿಗೆ ರೈಲಿನ ಮೂಲಕ ನಾಂದೇಡ್ ತಲುಪಲು ಉತ್ತಮವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಅಲ್ಲಿಂದ ಬಸ್, ಖಾಸಗಿ ಕಾರು ಮೂಲಕ ಬರಬಹುದು.
ಹಡ್ಗಾಂವ್ ಮಹೂರ್‌ಗೆ ಹೋಗುವ ಬಸ್ ಮತ್ತು ಟ್ಯಾಕ್ಸಿ ಸಾರಿಗೆಯನ್ನು ಸಹ ಹೊಂದಿದೆ. ನಾಂದೇಡ್, ಯವತ್ಮಾಲ್ ಮತ್ತು ಪುಸಾದ್‌ನಿಂದ ಆಗಾಗ್ಗೆ ರಾಜ್ಯ-ಎಸ್‌ಟಿ ಬಸ್‌ಗಳು ಮತ್ತು ಖಾಸಗಿ ಬಸ್‌ಗಳು ಇವೆ.
ಮಹೂರ್ ನಗರದಲ್ಲಿ ವಸತಿ ಸೌಲಭ್ಯಗಳು ಲಭ್ಯವಿದೆ. ವಸತಿಗೃಹಗಳು, ಹೋಟೆಲ್‌ಗಳು, ಸರ್ಕಾರಿ ವಿಶ್ರಾಂತಿ ಗೃಹಗಳು ಮುಂತಾದ ಎಲ್ಲಾ ರೀತಿಯ ವಸತಿ ಸೌಕರ್ಯಗಳು ಲಭ್ಯವಿದೆ. ಸ್ಥಳೀಯ ಹೋಟೆಲ್‌ಗಳು ನೀಡುವ ಆಹಾರಗಳು ಉತ್ತಮ ಗುಣಮಟ್ಟದಾಗಿರುತ್ತದೆ.
ನವರಾತ್ರಿ, ದತ್ತ ಪೌರ್ಣಿಮಾ ಮುಂತಾದ ಶುಭ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ಮಹಾಪೂಜೆಯನ್ನು ಆಯೋಜಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ, ಅದರ ನಂತರ ಮಹಾಪ್ರಸಾದ (ಯಾತ್ರಾರ್ಥಿಗಳಿಗೆ ಹಬ್ಬ) ನಡೆಯುತ್ತದೆ.
ಉಲ್ಲೇಖಗಳು
ಬದಲಾಯಿಸಿ- ↑ https://www.maharashtratourism.gov.in/treasures/temple/mahurgad [ಮಡಿದ ಕೊಂಡಿ]
- ↑ "Mahurgud | Sree Datta Vaibhavam".
- ↑ Devi Bhagawatam, Ninth Book, chapter XXXIV: On the description of the various hells, p. 939 Devi Bhagawatam, tr. by Swami Vijnanananda, (1921-22).
- ↑ Devi Gita, chapter XXXVIII: The Vow and the Sacred Places of the Devi Devi Gita (Song of the Goddess), excerpt from the Srimad Devi Bhagawatam, translated by Swami Vijnanananda (Hari Prasanna Chatterji), 1921. "O King of Mountains! Still I am now telling something out of My affection to My Bhaktas. Hear. There is a great place of pilgrimage named Kolhapura in the southern country. Here the Devi Laksmi always dwells. The second place is Matripura or Matapur in the Sahyadrî mountain; here the Devî Renuka dwells." Verses: 3-10.
- ↑ Proceedings - Indian History Congress. Indian History Congress. 1945. p. 300.
This raya baghini was wife of Raja Udajiram the founder of the family of Raja Udaram jagirdar and Deshmukh of Mahur . Raja Udajiram was a Deshastha Rigvedi Brahman of Berar.
- ↑ Kulkarni, A. R. Medieval Maratha Country.
- ↑ Purandare, Babasaheb. Raja Shiv Chhatrapati Part 1 & 2. Purandare Publications.
- ↑ परमानंद, कवींद्र. श्री शिवभारत. भारत ईतिहास संशोधन मंडळ, पुणे. pp. २९१, २९२.
- ↑ "Kottiyoor Devaswam Temple Administration Portal". kottiyoordevaswom.com/. Kottiyoor Devaswam. Retrieved 20 ಜುಲೈ 2013.
ಬಾಹ್ಯ ಕೊಂಡಿಗಳು
ಬದಲಾಯಿಸಿ- ಮಹೂರ್, ನಾಂದೇಡ್ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಸರ್ಕಾರದಲ್ಲಿ ಅಧಿಕೃತ ಜಾಲತಾಣ.
- ಮಹೂರ್ ಫೋರ್ಟ್ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮದ ಅಧಿಕೃತ ವೆಬ್‌ಸೈಟ್.
- ಮಹೂರ್ ನಕ್ಷೆ