ಹರಿಹರ ದೇವರು
ಹರಿಹರ ( ಸಂಸ್ಕೃತ : हरिहर) ಎಂಬುದು ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮಶಾಸ್ತ್ರದಿಂದ ವಿಷ್ಣು (ಹರಿ) ಮತ್ತು ಶಿವ (ಹರ) ಸಮ್ಮಿಶ್ರಿತ ಸಾತ್ವಿಕ ಗುಣಲಕ್ಷಣವಾಗಿದೆ. ಹರಿಯು ವಿಷ್ಣುವಿನ ರೂಪ, ಮತ್ತು ಹರನು ಶಿವನ ರೂಪ. ಹರಿಹರನನ್ನು ಶಂಕರನಾರಾಯಣ ಎಂದೂ ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ ("ಶಂಕರ" ಶಿವ, ಮತ್ತು "ನಾರಾಯಣ" ವಿಷ್ಣು).
ಹರಿಹರನನ್ನು ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ವಿಷ್ಣು ಮತ್ತು ಶಿವನ ಏಕತೆಯನ್ನು ಸೂಚಿಸಲು ತಾತ್ವಿಕ ಪದವಾಗಿಯೂ ಸಹ ಬ್ರಹ್ಮನ್ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಅದೇ ಅಂತಿಮ ವಾಸ್ತವತೆಯ ವಿಭಿನ್ನ ಅಂಶಗಳಾಗಿ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಹಿಂದೂ ತತ್ವಶಾಸ್ತ್ರದ ಅದ್ವೈತ ವೇದಾಂತ ಶಾಲೆಯ ಪಠ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ವಿವಿಧ ದೇವರುಗಳ ಸಮಾನತೆ ಮತ್ತು "ಎಲ್ಲ ಅಸ್ತಿತ್ವದ ಏಕತೆ" ಎಂಬ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ಹರಿಹರ ಎಂದು ಚರ್ಚಿಸಲಾಗಿದೆ.
ಹರಿಹರನ ಕೆಲವು ಆರಂಭಿಕ ಶಿಲ್ಪಗಳು, ಚಿತ್ರದ ಅರ್ಧಭಾಗವು ವಿಷ್ಣುವಿನಂತೆ ಮತ್ತು ಇನ್ನೊಂದು ಅರ್ಧ ಶಿವನಂತೆ ಉಳಿದಿರುವ ಭಾರತದ ಗುಹೆ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ, ಉದಾಹರಣೆಗೆ ೬ ನೇ ಶತಮಾನದ ಬಾದಾಮಿ ಗುಹೆ ದೇವಾಲಯಗಳ ಗುಹೆ ೧ ಮತ್ತು ಗುಹೆ ೩ .
ಪರಿಕಲ್ಪನೆ
ಬದಲಾಯಿಸಿ
ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮದಲ್ಲಿನ ವೈವಿಧ್ಯತೆಯು ವೈವಿಧ್ಯಮಯ ನಂಬಿಕೆಗಳು ಮತ್ತು ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳನ್ನು ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸುತ್ತದೆ, ಅದರಲ್ಲಿ ಎರಡು ಪ್ರಮುಖ ಮತ್ತು ದೊಡ್ಡ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳು ವಿಷ್ಣು ಮತ್ತು ಶಿವನೊಂದಿಗೆ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿವೆ. ಕೆಲವು ಶಾಲೆಗಳು ವಿಷ್ಣುವನ್ನು (ರಾಮ ಮತ್ತು ಕೃಷ್ಣನಂತಹ ಅವನ ಸಂಬಂಧಿತ ಅವತಾರಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಂತೆ) ಸರ್ವೋಚ್ಚ ದೇವರಂತೆ ಮತ್ತು ಇತರವು ಶಿವನ ಮೇಲೆ (ಮಹಾದೇವ ಮತ್ತು ಪಾಶುಪತರಂತಹ ಅವನ ವಿಭಿನ್ನ ಅವತಾರಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಂತೆ) ಕೇಂದ್ರೀಕರಿಸುತ್ತವೆ. ಪುರಾಣಗಳು ಮತ್ತು ವಿವಿಧ ಹಿಂದೂ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳು ಶಿವ ಮತ್ತು ವಿಷ್ಣು ಇಬ್ಬರನ್ನೂ ಬ್ರಹ್ಮನ ವಿಭಿನ್ನ ಅಂಶಗಳೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸುತ್ತವೆ. ಹರಿಹರ ಈ ಕಲ್ಪನೆಯ ಸಾಂಕೇತಿಕ ನಿರೂಪಣೆ. ಅರ್ಧನಾರೀಶ್ವರ ಅಥವಾ ನರನಾರಿ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಇದೇ ರೀತಿಯ ಕಲ್ಪನೆಯು ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮದಲ್ಲಿ ಪುಲ್ಲಿಂಗ ಮತ್ತು ಸ್ತ್ರೀಲಿಂಗ ದೇವತೆಗಳನ್ನು ಒಂದು ಮತ್ತು ಸಮಾನವಾದ ಪ್ರಾತಿನಿಧ್ಯವನ್ನು ಬೆಸೆಯುತ್ತದೆ.
ಯಾವ ಧರ್ಮಗ್ರಂಥಗಳನ್ನು (ಮತ್ತು ಅನುವಾದಗಳು) ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾಗಿದೆ ಎಂಬುದರ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ, ಪ್ರತಿಯೊಂದು ವಿಭಿನ್ನ ವಾದಗಳನ್ನು ಬೆಂಬಲಿಸಲು ಪುರಾವೆಗಳು ಲಭ್ಯವಿದೆ. ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ, ಒಂದು ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವವು ಇನ್ನೊಂದಕ್ಕಿಂತ ಶ್ರೇಷ್ಠವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದ್ದರೂ ಸಹ, ಇತರರ ಆರಾಧಕರು ವಿಷ್ಣು ಮತ್ತು ಶಿವ ಇಬ್ಬರಿಗೂ ಹೆಚ್ಚಿನ ಗೌರವವನ್ನು ನೀಡುತ್ತಾರೆ (ಅಂದರೆ ವಿಷ್ಣುವನ್ನು ಮಾತ್ರ ಪೂಜಿಸುವ ವೈಷ್ಣವರಿಂದ ಶಿವನನ್ನು ಇನ್ನೂ ಸಾಮಾನ್ಯ ಜೀವದ ಮಟ್ಟಕ್ಕಿಂತ ಮೇಲಿರುವ ಮತ್ತು 'ವೈಷ್ಣವರಲ್ಲಿ ಶ್ರೇಷ್ಠ' ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ). [೧]
ವಿಷ್ಣು ಮತ್ತು ಶಿವ ಒಂದೇ ದೇವರ ವಿಭಿನ್ನ ಅಂಶಗಳೆಂದು ಸ್ವಾಮಿನಾರಾಯಣ್ ಅಭಿಪ್ರಾಯಪಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ. [೨] [೩]
ದಂತಕಥೆಗಳು
ಬದಲಾಯಿಸಿಹರಿಹರನ ಆರಂಭಿಕ ಉಲ್ಲೇಖವನ್ನು ಹರಿವಂಶದಲ್ಲಿ ಗಮನಿಸಬಹುದು, ಅಲ್ಲಿ ಮಾರ್ಕಂಡೇಯನು ಜೀವಿಯನ್ನು ಚರ್ಚಿಸುತ್ತಾನೆ. [೪]
ಒಂದು ದಂತಕಥೆಯ ಪ್ರಕಾರ, ವಿಷ್ಣುವು ಶಿವನ ಮುಂದೆ ಮೋಹಿನಿಯಾಗಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡಾಗ, ನಂತರದವನು ಅವಳೊಂದಿಗೆ ಬೆರೆತು ಅವಳನ್ನು ಅಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿದನು. ಈ ಕ್ಷಣದಲ್ಲಿ, ಮೋಹಿನಿಯು ವಿಷ್ಣುವಿನ ನಿಜವಾದ ರೂಪಕ್ಕೆ ಮರಳಿದಳು, ಆ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಇಬ್ಬರು ದೇವತೆಗಳು ಹರಿಹರನಾಗಿ ಒಂದಾದರು. [೫]
ಚಿತ್ರಣಗಳು
ಬದಲಾಯಿಸಿ
ಹರಿಹರನನ್ನು ಕಲೆಯಲ್ಲಿ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ವಿಭಜಿಸಿದಂತೆ ಚಿತ್ರಿಸಲಾಗಿದೆ, ಒಂದು ಅರ್ಧ ಶಿವನನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ, ಇನ್ನರ್ಧ ವಿಷ್ಣುವನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ. [೬] ಶಿವನ ಅರ್ಧಭಾಗವು ತನ್ನ ತಲೆಯ ಮೇಲೆ ಎತ್ತರದ ಯೋಗಗುರುಗಳ ಜಡೆಯ ಬೀಗಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಹುಲಿ ಚರ್ಮವನ್ನು ಧರಿಸುತ್ತಾರೆ, ಇದನ್ನು ಅತ್ಯಂತ ಗೌರವಾನ್ವಿತ ತಪಸ್ವಿಗಳಿಗೆ ಮೀಸಲಿಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ತಪಸ್ವಿ ಪಾತ್ರದಲ್ಲಿ ಶಿವನ ತೆಳು ಚರ್ಮವನ್ನು ಬೂದಿ ಮುಚ್ಚಿದ ಎಂದು ಓದಬಹುದು. ವಿಷ್ಣು ಅರ್ಧ ಎತ್ತರದ ಕಿರೀಟ ಮತ್ತು ಇತರ ಆಭರಣಗಳನ್ನು ಧರಿಸುತ್ತಾರೆ, ಇದು ವಿಶ್ವ ಕ್ರಮವನ್ನು ಕಾಪಾಡುವ ಜವಾಬ್ದಾರಿಯನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ. ವಿಷ್ಣುವಿನ ಕಪ್ಪು ಚರ್ಮವು ಪವಿತ್ರತೆಯನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ. ವಿಶಾಲವಾಗಿ, ಈ ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳು ರಾಜ ಅಥವಾ ಗೃಹಸ್ಥನಲ್ಲಿ ತಪಸ್ವಿ ಮತ್ತು ಅಧಿಕೃತ ಜಾತ್ಯತೀತ ಶಕ್ತಿಯಲ್ಲಿ ವಿನಮ್ರ ಧಾರ್ಮಿಕ ಪ್ರಭಾವದ ದ್ವಂದ್ವವನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತವೆ. [೭] ಆದಾಗ್ಯೂ, ಇತರ ಅಂಶಗಳಲ್ಲಿ ಶಿವನು ಗೃಹಸ್ಥನ ಅಧಿಕೃತ ಸ್ಥಾನವನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ, ಇದು ಅವನ ಹರಿಹರ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಯಲ್ಲಿ ಚಿತ್ರಿಸಿದ ತಪಸ್ವಿ ಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ನೇರವಾಗಿ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿದೆ .
ಹರಿಹರ ದಕ್ಷಿಣ ಏಷ್ಯಾ ಮತ್ತು ಆಗ್ನೇಯ ಏಷ್ಯಾದಾದ್ಯಂತ ದೇವಾಲಯದ ಪ್ರತಿಮಾಶಾಸ್ತ್ರದ ಭಾಗವಾಗಿದೆ, ಕೆಳಗಿನ ಕೋಷ್ಟಕದಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ಚಿತ್ರಣಗಳನ್ನು ಪಟ್ಟಿ ಮಾಡಲಾಗಿದೆ. ಕೆಲವು ರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿ, ಹರಿಹರನ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯು ಪರ್ಯಾಯ ಹೆಸರುಗಳು ಮತ್ತು ಅದರ ಸಂತತಿಯ ಮೂಲಕ ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ; ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಕೇರಳದಲ್ಲಿ ಅಯ್ಯಪ್ಪನ್ ಮತ್ತು ಶಾಸ್ತಾ ದೇವತೆಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುವ ದೇವಾಲಯಗಳು ಕನಿಷ್ಠ ೭ ನೇ ಶತಮಾನದಿಂದಲೂ ಈ ಹಿಂದೂ ಸಂಪ್ರದಾಯವನ್ನು ವಿವರಿಸುತ್ತವೆ.
| ದೇವಾಲಯದ ಹೆಸರು | ಸ್ಥಳ | ಹರಿಹರ ಮೂರ್ತಿ ದಿನಾಂಕ | ಉಲ್ಲೇಖ |
|---|---|---|---|
| ಬಾದಾಮಿ ಗುಹೆ ದೇವಾಲಯಗಳು | ಕರ್ನಾಟಕ | 6 ನೇ ಶತಮಾನ | |
| ಧರ್ಮರಾಜ ರಥ | ತಮಿಳುನಾಡು | 7ನೇ ಶತಮಾನ | [೮] |
| ಬಿರಾಸಿನಿ ದೇವಸ್ಥಾನ | ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶ | ||
| ಹರಿಹರೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ | ಕರ್ನಾಟಕ | 13 ನೇ ಶತಮಾನ | [೯] |
| ಒಸ್ಸಿಯನ್ ದೇವಾಲಯಗಳು | ರಾಜಸ್ಥಾನ | 8ನೇ ಶತಮಾನದಿಂದ ಎರಡು, </br> ಒಂದು 9 ನೇ ಶತಮಾನ |
[೧೦] |
| ದೇವಾನಿ ದೇವಸ್ಥಾನ | ಅಸ್ಸಾಂ | 9, 10 ನೇ ಶತಮಾನದಿಂದ ಎರಡು | |
| ಮುಕ್ತೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ | ಒಡಿಶಾ | 9ನೇ-10ನೇ ಶತಮಾನ CE | |
| ಸೌಗಲ್-ಟೋಲ್ ದೇವಾಲಯ | ನೇಪಾಳ | ಪ್ರತಿಮೆ: 6 ನೇ ಶತಮಾನ </br> ದೇವಾಲಯ: 12 ರಿಂದ 16 ನೇ ಶತಮಾನ |
[೧೧] |
| ಪುರಂದಿ ದೇವಸ್ಥಾನ | ನೇಪಾಳ | 11 ನೇ ಶತಮಾನ | [೧೨] |
| ಪ್ರಸಾತ್ ಅಂದೆತ್ | ಕಾಂಬೋಡಿಯಾ | 7 ರಿಂದ ಆರಂಭದವರೆಗೆ </br> 8 ನೇ ಶತಮಾನ |
[೧೩] |
| ಕ್ಯಾಂಡಿ ಸಿಂಪಿಂಗ್ | ಇಂಡೋನೇಷ್ಯಾ | 13ನೇ ಅಥವಾ 14ನೇ ಶತಮಾನ | |
| ಬೈಜನಾಥ ದೇವಾಲಯ | ಹಿಮಾಚಲ ಪ್ರದೇಶ | 13 ನೇ ಶತಮಾನ | [೧೪] |
| ಹರಿಹರನಾಥ ದೇವಾಲಯ | ಬಿಹಾರ | ನಿಖರವಾದ ದಿನಾಂಕಗಳು ತಿಳಿದಿಲ್ಲ. | ಸೋನ್ಪುರ್, ಬಿಹಾರ |
ಸಹ ನೋಡಿ
ಬದಲಾಯಿಸಿಉಲ್ಲೇಖಗಳು
ಬದಲಾಯಿಸಿ- ↑ "Lord Sambhu [Siva] the greatest of Vaishnavas and vice versa" from Bhag-Purana 12.13.16 Archived 4 February 2012[Date mismatch] ವೇಬ್ಯಾಕ್ ಮೆಷಿನ್ ನಲ್ಲಿ.
- ↑ [೧] Archived 2016-03-03 ವೇಬ್ಯಾಕ್ ಮೆಷಿನ್ ನಲ್ಲಿ., verses 47, 84, of their scripture, Shikshapatri, states, "And the oneness of Narayana and Shiva should be understood, as the Vedas have described both to be brahmaroopa, or form of Brahman, i.e., Saguna Brahman, indicating that Vishnu and Shiva are different forms of the one and same God.
- ↑ "Swaminarayan Satsang – Scriptures". Archived from the original on 28 ಜುಲೈ 2013. Retrieved 16 ಅಕ್ಟೋಬರ್ 2022.
{{cite web}}: More than one of|archivedate=and|archive-date=specified (help); More than one of|archiveurl=and|archive-url=specified (help) - ↑ Suresh, K. M. (1998). Sculptural Art of Hampi (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Directorate of Archaeology and Museums. p. 68.
- ↑ Coulter, Charles Russell; Turner, Patricia (2021-12-06). Encyclopedia of Ancient Deities (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). McFarland. p. 204. ISBN 978-0-7864-9179-7.
- ↑ Rajarajan, R.K.K. (2021). "Rāmagiri Tēr Harihara and Harihara-Ekapāda Trimūrti". Journal of Indian History and Culture. 28: 187–213.
- ↑ Thirty Thousand Years of Art. Phaidon Press Limited. p. 484
- ↑ World Heritage Sites - Mahabalipuram Archived 12 March 2013[Date mismatch] ವೇಬ್ಯಾಕ್ ಮೆಷಿನ್ ನಲ್ಲಿ. Archaeological Survey of India, Government of India (2011), Quote: "The sculptures around the sanctum in the corner blocks depict simple forms of Siva, Harihara, Brahma-Sasta, Brahma, a delicately balanced representation of Ardhanarisvara."
- ↑ Henry Cousens (1996), The Chalukyan Architecture of Kanarese Districts, Archaeological Survey of India, page 93
- ↑ Harihara temple 1 Archived 2016-03-04 ವೇಬ್ಯಾಕ್ ಮೆಷಿನ್ ನಲ್ಲಿ., Osian, Jodhpur, India, University of Chicago Archives
- ↑ Mary Slusser, Saugal-tol temple of Patan, INAS Journal, page 40-41 and 46-48 (images)
- ↑ Mary Slusser (1996), The Purandi Hoard: Metalwork from Eleventh-Century Nepal, Artibus Asiae, Vol. 56, No. 1/2, pages 95-137, 139-143
- ↑ Standing Hari–Hara, Pre–Angkor period The Metropolitan Museum of Art, New York, USA
- ↑ "Baijnath Temple".
ಬಾಹ್ಯ ಕೊಂಡಿಗಳು
ಬದಲಾಯಿಸಿ- ಶಿವ ಮತ್ತು ವಿಷ್ಣು ಒಂದೇ ಮತ್ತು ಒಂದೇ (dlshq.org)
- ಹರಿಹರ - ಹಳೇಬೀಡಿನ ಹೊಯ್ಸಳೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನದಿಂದ ಕೆತ್ತನೆಯ ಛಾಯಾಚಿತ್ರ (art-and-archaeology.com)