ವಿಕಿಪೀಡಿಯ

ನಟರಾಜ

ನಟರಾಜ ಹಿಂದೂ ದೇವರು ಶಿವನನ್ನು ದೈವಿಕ ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ನರ್ತಕಿಯಾಗಿ ಚಿತ್ರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಅವರ ನೃತ್ಯವನ್ನು ತಾಂಡವ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಭಂಗಿ ಮತ್ತು ಕಲಾಕೃತಿಗಳನ್ನು ಅನೇಕ ಹಿಂದೂ ಗ್ರಂಥಗಳಾದ ತೇವರಂ, ತಮಿಳಿನ ತಿರುವಾಸಗಂ ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತ ಮತ್ತು ಗ್ರಂಥಗಳಲ್ಲಿ ಅಂಶುಮದ್ಭೇದ ಆಗಮ ಮತ್ತು ಉತ್ತರಕಾಮಿಕ ಆಗಮಗಳಲ್ಲಿ ವಿವರಿಸಲಾಗಿದೆ, ಶೈವಧರ್ಮದ ಎಲ್ಲಾ ಪ್ರಮುಖ ಹಿಂದೂ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ನೃತ್ಯ ಮೂರ್ತಿಯನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸಲಾಗಿದೆ. ಭಾರತದಲ್ಲಿ ತಿಳಿದಿರುವ ಶಿಲ್ಪಕಲೆ ಸಂಕೇತವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಭಾರತೀಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಸಂಕೇತವಾಗಿ ಜನಪ್ರಿಯವಾಗಿ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ.[೧] [೨] ನಿರ್ದಿಷ್ಟವಾಗಿ ಹಿಂದೂ ಕಲೆಯ ಅತ್ಯುತ್ತಮ ಚಿತ್ರಣಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. [೩] [೪]

ನಟರಾಜ
ನೃತ್ಯದ ಪ್ರಭು
ಲಾಸ್ ಏಂಜಲೀಸ್ ಕೌಂಟಿ ಮ್ಯೂಸಿಯಂ ಆಫ್ ಆರ್ಟ್‌ನಲ್ಲಿ ೧೦ ನೇ ಶತಮಾನದ ಚೋಳ ರಾಜವಂಶದ ಶಿವನ ಕಂಚಿನ ಶಿಲ್ಪ, ನೃತ್ಯದ ಪ್ರಭು
ಸಂಲಗ್ನತೆಶಿವ
ಲಾಂಛನಗಳುಅಗ್ನಿ
ಗ್ರಂಥಗಳುಅಂಶುಮದ್ಭೇದ ಆಗಮ
ಉತ್ತರಕಾಮಿಕಾ ಆಗಮ

ಈ ಶಿಲ್ಪವು ಶಿವನನ್ನು ನೃತ್ಯ ಮತ್ತು ನಾಟಕೀಯ ಕಲೆಗಳ ಅಧಿಪತಿಯಾಗಿ ಸಾಂಕೇತಿಕವಾಗಿದೆ. ಅದರ ಶೈಲಿ ಮತ್ತು ಕಲೆಗಳ ಮೇಲಿನ ಹಿಂದೂ ಪಠ್ಯಗಳ ಪ್ರಕಾರ ಮಾಡಿದ ಅನುಪಾತಗಳೊಂದಿಗೆ. ತಮಿಳು ಭಕ್ತಿ ಗ್ರಂಥಗಳಾದ ತಿರುಮುರೈ (ದಕ್ಷಿಣ ಶೈವ ಧರ್ಮದ ಹನ್ನೆರಡು ಪುಸ್ತಕಗಳು) ನಟರಾಜನು ಶಿವನ ರೂಪವಾಗಿದ್ದು, ಅದರಲ್ಲಿ ಅವನು ಸೃಷ್ಟಿ, ವಿನಾಶ, ಸಂರಕ್ಷಣೆ, ಮಾಯಾ ಮತ್ತು ಆಶೀರ್ವಾದವನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಾನೆ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತದೆ. ಹೀಗಾಗಿ ನಟರಾಜನನ್ನು ತಮಿಳುನಾಡಿನಲ್ಲಿ ಶಿವನ ಅತ್ಯುನ್ನತ ರೂಪಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ, ಹೀಗಾಗಿ ತಮಿಳುನಾಡಿನಾದ್ಯಂತ ಇರುವ ಬಹುತೇಕ ಎಲ್ಲಾ ಶಿವ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ನಟರಾಜನ ಶಿಲ್ಪ ಅಥವಾ ಕಂಚಿನ ವಿಗ್ರಹವನ್ನು ಇರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಪೂಜಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದು ವಿಶಿಷ್ಟವಾಗಿ ಶಿವನು ನಾಟ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರದ ಭಂಗಿಗಳಲ್ಲಿ ನೃತ್ಯ ಮಾಡುವುದನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ, ವಿವಿಧ ಚಿಹ್ನೆಗಳನ್ನು ಹಿಡಿದಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ ಇದು ಐತಿಹಾಸಿಕ ಅವಧಿ ಮತ್ತು ಪ್ರದೇಶದೊಂದಿಗೆ ಬದಲಾಗುತ್ತದೆ, [೫] [೬] ಕುಬ್ಜನಂತೆ ( ಅಪಸ್ಮರ ಅಥವಾ ಮುಯಲಕ [೭] ) ತೋರಿಸಿರುವ ರಾಕ್ಷಸನನ್ನು ತುಳಿಯುವುದು. ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಅಜ್ಞಾನವನ್ನು ಸಂಕೇತಿಸುತ್ತದೆ. [೮]

ಚಿತ್ರಣದ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ರೂಪವು ಸೀಯಮಂಗಲಂನಲ್ಲಿರುವ ರಾಕ್ ಕಟ್ ದೇವಾಲಯದ ಕಂಬದಲ್ಲಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ- ಅವನಿಭಜನ ಪಲ್ಲವೇಶ್ವರಂ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಪಲ್ಲವ ರಾಜ ಮಹೇಂದ್ರವರ್ಮನ್ I ೬ ನೇ ಸಿ ಇ ನಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಿದನು, ಇದನ್ನು ಭಾರತೀಯ ಪುರಾತತ್ವ ಸಮೀಕ್ಷೆ ಮತ್ತು ತಮಿಳುನಾಡಿನ ಪುರಾತತ್ವ ಸಮೀಕ್ಷೆಯು ಅತ್ಯಂತ ಹಳೆಯ ನಟರಾಜ ಶಿಲ್ಪವೆಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಭಾರತದಲ್ಲಿ, ಎಲ್ಲೋರಾ ಗುಹೆಗಳು ಮತ್ತು ಬಾದಾಮಿ ಗುಹೆಗಳಲ್ಲಿನ ಕಲ್ಲಿನ ಉಬ್ಬುಗಳು, ಸುಮಾರು ೬ ನೇ ಶತಮಾನದ ವೇಳೆಗೆ ಭಾರತದ ಅತ್ಯಂತ ಹಳೆಯ ನಟರಾಜ ಶಿಲ್ಪಗಳಾಗಿವೆ. ತಿರುಜ್ಞಾನಸಂಬಂಧರ್, ಅಪ್ಪರ್, ಮಾಣಿಕ್ಕವಸಾಗರ್, ಸುಂದರರ್ ಎಂಬ ಶೈವ ಸಂತರು ಬರೆದ ಭಕ್ತಿ ಚಳುವಳಿಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಚೀನ ತಮಿಳು ಹಾಡುಗಳು ನಟರಾಜನ ಬಗ್ಗೆ ಮಾತನಾಡುತ್ತವೆ ಮತ್ತು ನಟರಾಜನ ದೇವಾಲಯ, ಚಿದಂಬರಂ ಅನ್ನು ನಟರಾಜನ ಮುಖ್ಯ ದೇವತೆ ಎಂದು ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ. ೭ ನೇ ಸಿ ಇ ಯ ಮೊದಲು ನಟರಾಜನನ್ನು ದೇವತೆಯಾಗಿ ಪೂಜಿಸುವಂತೆ ಮಾಡುವುದು. ಸುಮಾರು ೮-೧೦ ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ, ಇದು ಚೋಳ ಕಂಚಿನಲ್ಲಿ ಅದರ ಪ್ರೌಢ ಮತ್ತು ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಯಲ್ಲಿ ತಮಿಳುನಾಡಿನಲ್ಲಿ ಹೊರಹೊಮ್ಮಿತು, ವಿವಿಧ ಎತ್ತರಗಳು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ನಾಲ್ಕು ಅಡಿಗಳಿಗಿಂತ ಕಡಿಮೆ, ಕೆಲವು ಹೆಚ್ಚು. ನಟರಾಜ ಉಬ್ಬುಗಳು ಆಗ್ನೇಯ ಏಷ್ಯಾದ ಅನೇಕ ಭಾಗಗಳಾದ ಅಂಕೋರ್ ವಾಟ್ ಮತ್ತು ಬಾಲಿ, ಕಾಂಬೋಡಿಯಾ ಮತ್ತು ಮಧ್ಯ ಏಷ್ಯಾದಲ್ಲಿ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಸೆಟ್ಟಿಂಗ್‌ಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. [೯] [೧೦] [೧೧]

ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿ

ಬದಲಾಯಿಸಿ
 
ಚೋಳ ಕಂಚು, ತಮಿಳುನಾಡು, ೧೦ನೇ ಅಥವಾ ೧೧ನೇ ಶತಮಾನ.

ನಟರಾಜ ಎಂಬ ಪದವು ಸಂಸ್ಕೃತ ಪದವಾಗಿದೆ, ನಟ್ ನಟಾ ಎಂದರೆ "ನಟ, ನಾಟಕ, ನೃತ್ಯ" ಮತ್ತು ರಾಜ ರಾಜ ಎಂದರೆ "ರಾಜ, ಪ್ರಭು"; ಇದನ್ನು ಸ್ಥೂಲವಾಗಿ ನೃತ್ಯದ ಲಾರ್ಡ್ ಅಥವಾ ನೃತ್ಯದ ರಾಜ ಎಂದು ಅನುವಾದಿಸಬಹುದು. [೧೨] [೧೩] ಆನಂದ ಕುಮಾರಸ್ವಾಮಿ ಅವರ ಪ್ರಕಾರ, ಈ ಹೆಸರು ಶಿವನ ಖ್ಯಾತಿಗೆ "ನರ್ತಕರ ಲಾರ್ಡ್" ಅಥವಾ "ನಟರ ರಾಜ" ಎಂದು ಸಂಬಂಧಿಸಿದೆ. [೧೪]

ಈ ರೂಪವನ್ನು ತಮಿಳುನಾಡಿನಲ್ಲಿ ನಟರಾಜ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಉತ್ತರ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ನರ್ತೇಶ್ವರ (ನಟೇಶ್ವರ [೧೫] ಎಂದು ಸಹ ಬರೆಯಲಾಗಿದೆ) ಅಥವಾ ನೃತ್ಯೇಶ್ವರ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ, ಎಲ್ಲಾ ಮೂರು ಪದಗಳು "ನೃತ್ಯದ ಅಧಿಪತಿ" ಎಂದರ್ಥ. [೧೬] ನರ್ತೇಶ್ವರನು ನೃತ್ತದಿಂದ ಹುಟ್ಟಿದ್ದು ನಟ ಅಂದರೆ "ನಟ, ನಾಟಕ, ನೃತ್ಯ" ಮತ್ತು ಈಶ್ವರ ಎಂದರೆ "ಪ್ರಭು". [೧೭] ನಟೇಶ ಎಂಬುದು ನಟರಾಜನ ಮತ್ತೊಂದು ಪರ್ಯಾಯ ಸಮಾನವಾದ ಪದವಾಗಿದ್ದು, ಭಾರತೀಯ ಉಪಖಂಡದಾದ್ಯಂತ ೧ನೇ-ಸಹಸ್ರಮಾನದ ಶಿಲ್ಪಗಳು ಮತ್ತು ಪುರಾತತ್ತ್ವ ಶಾಸ್ತ್ರದ ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ. [೧೮]

ತಮಿಳಿನಲ್ಲಿ, ಅವರನ್ನು " ಸಬೇಸನ್ " ಎಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ ( ತಮಿಳು:சபேசன் ) ಇದು " ಸಬೈಲ್ ಆಡುಮ್ ಈಸನ್ " ( ತಮಿಳು:சபையில் ஆடும் ஈசன் ) ಅಂದರೆ " ವೇದಿಕೆಯಲ್ಲಿ ನೃತ್ಯ ಮಾಡುವ ಭಗವಂತ". ಈ ರೂಪವು ಹೆಚ್ಚಿನ ಶಿವ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಚಿದಂಬರಂ (ತಿಲ್ಲೈ) ನಲ್ಲಿರುವ ನಟರಾಜ ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿ ಪ್ರಧಾನ ದೇವತೆಯಾಗಿದೆ. [೧೯] ಚಿದಂಬರಂನಲ್ಲಿರುವ ಶಿವನ ನೃತ್ಯವು ಶಿವನನ್ನು ನಟರಾಜನ ಎಲ್ಲಾ ಚಿತ್ರಣಗಳಿಗೆ ಮೂಲರೂಪವನ್ನು ರೂಪಿಸುತ್ತದೆ.

ಚಿತ್ರಣ

ಬದಲಾಯಿಸಿ
(Shiva) Nataraja (Lord of the Dance)

ಶಿವನ ನೃತ್ಯದ ಎರಡು ಸಾಮಾನ್ಯ ರೂಪಗಳೆಂದರೆ, ಪ್ರಪಂಚದ ಸೃಷ್ಟಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಲಾಸ್ಯ (ನೃತ್ಯದ ಸೌಮ್ಯ ರೂಪ), ಮತ್ತು ಆನಂದ ತಾಂಡವ (ಆನಂದದ ನೃತ್ಯ, ನೃತ್ಯದ ಹುರುಪಿನ ರೂಪ), ದಣಿದ ವಿಶ್ವ ದೃಷ್ಟಿಕೋನಗಳ ನಾಶಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದೆ. - ದಣಿದ ದೃಷ್ಟಿಕೋನಗಳು ಮತ್ತು ಜೀವನಶೈಲಿ. ಮೂಲಭೂತವಾಗಿ, ಲಾಸ್ಯ ಮತ್ತು ತಾಂಡವ ಶಿವನ ಸ್ವಭಾವದ ಕೇವಲ ಎರಡು ಅಂಶಗಳಾಗಿವೆ; ಯಾಕಂದರೆ ಅವನು ಸೃಷ್ಟಿಸುವ ಸಲುವಾಗಿ ನಾಶಪಡಿಸುತ್ತಾನೆ, ಮತ್ತೆ ನಿರ್ಮಿಸಲು ಕೆಡವುತ್ತಾನೆ.

ಆಲಿಸ್ ಬೋನರ್ ಪ್ರಕಾರ, ಭಾರತದ ವಿವಿಧ ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುವ ಐತಿಹಾಸಿಕ ನಟರಾಜ ಕಲಾಕೃತಿಗಳನ್ನು ಜ್ಯಾಮಿತೀಯ ಮಾದರಿಗಳಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಸಮ್ಮಿತೀಯ ರೇಖೆಗಳಲ್ಲಿ ಹೊಂದಿಸಲಾಗಿದೆ, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಸತ್ಕೋನ ಮಂಡಲ ( ಹೆಕ್ಸಾಗ್ರಾಮ್ ) ಭಾರತೀಯ ಸಂಪ್ರದಾಯದಲ್ಲಿ ಪುರುಷ ಮತ್ತು ಸ್ತ್ರೀ ತತ್ವಗಳ ಪರಸ್ಪರ ಅವಲಂಬನೆ ಮತ್ತು ಸಮ್ಮಿಳನ ಎಂದರ್ಥ. [೨೦]

ಈ ಶಿಲ್ಪವು ಶಿವನನ್ನು ನೃತ್ಯ ಮತ್ತು ನಾಟಕೀಯ ಕಲೆಗಳ ಅಧಿಪತಿಯಾಗಿ ಸಾಂಕೇತಿಕವಾಗಿದೆ, [೯] ಅದರ ಶೈಲಿ ಮತ್ತು ಕಲೆಗಳ ಮೇಲಿನ ಹಿಂದೂ ಪಠ್ಯಗಳ ಪ್ರಕಾರ ಮಾಡಿದ ಅನುಪಾತಗಳೊಂದಿಗೆ. ಇದು ವಿಶಿಷ್ಟವಾಗಿ ಶಿವನು ನಾಟ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರದ ಭಂಗಿಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದರಲ್ಲಿ ನರ್ತಿಸುತ್ತಿರುವುದನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ, ತನ್ನ ಎಡಗೈಯಲ್ಲಿ ಅಗ್ನಿಯನ್ನು (ಬೆಂಕಿ) ಹಿಡಿದುಕೊಂಡು, ಗಜಹಸ್ತದಲ್ಲಿ (ಆನೆಯ ಕೈ) ಅಥವಾ ದಂಡಹಸ್ತದಲ್ಲಿ ( ಕೋಲು ಕೈ) ಮುದ್ರೆಯಲ್ಲಿ ಮುಂಭಾಗದ ಬಲಗೈಯನ್ನು ಸುತ್ತಿದ ಹಾವಿನೊಂದಿಗೆ ತೋರಿಸುತ್ತದೆ. ಸೂತ್ರ ಪಠ್ಯವನ್ನು ಸೂಚಿಸುವಾಗ ಅಭಯ (ಭಯಪಡಬೇಡ) ಮುದ್ರೆಯಲ್ಲಿದ್ದಾನೆ ಮತ್ತು ಹಿಂಬದಿಯು ಸಂಗೀತ ವಾದ್ಯವನ್ನು ಹಿಡಿದಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ, ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಉಡುಕೈ ( ತಮಿಳು:உடுக்கை ) ಅವನ ದೇಹ, ಬೆರಳುಗಳು, ಕಣಕಾಲುಗಳು, ಕುತ್ತಿಗೆ, ಮುಖ, ತಲೆ, ಕಿವಿ ಹಾಲೆಗಳು ಮತ್ತು ಉಡುಪನ್ನು ಸಾಂಕೇತಿಕ ವಸ್ತುಗಳಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಲಾಗಿದೆ, ಇದು ಐತಿಹಾಸಿಕ ಅವಧಿ ಮತ್ತು ಪ್ರದೇಶದೊಂದಿಗೆ ಬದಲಾಗುತ್ತದೆ. [೫] [೨೧] ಅವನು ಜ್ವಾಲೆಯ ಉಂಗುರದಿಂದ ಸುತ್ತುವರೆದಿದ್ದಾನೆ, ಕಮಲದ ಪೀಠದ ಮೇಲೆ ನಿಂತಿದ್ದಾನೆ, ಅವನ ಎಡಗಾಲನ್ನು (ಅಥವಾ ಅಪರೂಪದ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ, ಬಲಗಾಲು) ಎತ್ತುತ್ತಾನೆ ಮತ್ತು ಕುಬ್ಜ ( ಅಪಸ್ಮರ ಅಥವಾ ಮುಯಲಕ [೭] ) ಎಂದು ತೋರಿಸಿರುವ ರಾಕ್ಷಸನನ್ನು ಸಮತೋಲನಗೊಳಿಸುವುದು / ತುಳಿಯುವುದು. ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಅಜ್ಞಾನ. ಚೈತನ್ಯಪೂರ್ಣ ನೃತ್ಯದ ಚೈತನ್ಯವನ್ನು ಅವನ ತಲೆಯ ಹಿಂದೆ ಫ್ಯಾನ್‌ನಂತೆ ತೆಳುವಾದ ಎಳೆಗಳಲ್ಲಿ ಹರಡಿರುವ ಸುರುಳಿಯಾಕಾರದ ಕೂದಲಿನೊಂದಿಗೆ ಚಿತ್ರಿಸಲಾಗಿದೆ. [೨೨] [೨೩] ನಟರಾಜ ಕಲಾಕೃತಿಯಲ್ಲಿನ ವಿವರಗಳನ್ನು ಅದರ ಸಾಂಕೇತಿಕ ಅರ್ಥ ಮತ್ತು ದೇವತಾಶಾಸ್ತ್ರದ ಸಾರಕ್ಕಾಗಿ ೧೨ ನೇ ಶತಮಾನದಿಂದಲೂ ಭಾರತೀಯ ವಿದ್ವಾಂಸರು ವಿಭಿನ್ನವಾಗಿ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸಿದ್ದಾರೆ. [೧೪] ನಟರಾಜ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾದ ಶಿಲ್ಪಕಲೆ ಸಂಕೇತವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಭಾರತೀಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಸಂಕೇತವಾಗಿ ಜನಪ್ರಿಯವಾಗಿ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ, [೧] [೨೪] ನಿರ್ದಿಷ್ಟವಾಗಿ ಹಿಂದೂ ಕಲೆಯ ಅತ್ಯುತ್ತಮ ಚಿತ್ರಣಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. [೨೫] [೨೬]

ಸಾಂಕೇತಿಕತೆ

ಬದಲಾಯಿಸಿ

೧೨ ನೇ ಶತಮಾನದ ಸಿ ಇ( ಚೋಳ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ) ಮತ್ತು ನಂತರದ ಕಾಲದ ಉನ್ಮೈ ವಿಲಕ್ಕಂ, ಮುಮ್ಮನಿ ಕೋವೈ, ತಿರುಕುಟ್ಟು ದರ್ಶನ ಮತ್ತು ತಿರುವಾತಾವುರಾರ್ ಪುರಾಣಂಗಳಂತಹ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಭಾರತೀಯ ಪಠ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಸಾಂಕೇತಿಕತೆಯನ್ನು ಅರ್ಥೈಸಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ನಂತರದವುಗಳು: [೨೭] [ [೧೪] [೧೪] [೨೮] ] [೨೯]

  • ಅವನು ವೃತ್ತಾಕಾರದ ಅಥವಾ ಆವರ್ತಕವಾಗಿ ಮುಚ್ಚಿದ ಜ್ವಾಲೆಯ ಕಮಾನಿನೊಳಗೆ ನೃತ್ಯ ಮಾಡುತ್ತಾನೆ ( ಪ್ರಭಾ ಮಂಡಲ ), ಇದು ಸಾಂಕೇತಿಕವಾಗಿ ಹಿಂದೂ ವಿಶ್ವವಿಜ್ಞಾನದಲ್ಲಿ ಆವರ್ತಕ ಅಸ್ತಿತ್ವ ಅಥವಾ ಜೀವನ ಚಕ್ರದಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ಸೇವಿಸುತ್ತದೆ ಎಂಬ ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ಬೆಂಕಿಯನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ. ಬೆಂಕಿಯು ದೈನಂದಿನ ಜೀವನದ ಕೆಡುಕುಗಳು, ಅಪಾಯಗಳು, ಶಾಖ, ಉಷ್ಣತೆ, ಬೆಳಕು ಮತ್ತು ಸಂತೋಷಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ. ಬೆಂಕಿಯ ಕಮಾನು ಎರಡು ಮಕರದಿಂದ (ಪೌರಾಣಿಕ ಜಲಮೃಗಗಳು) ಪ್ರತಿ ತುದಿಯಲ್ಲಿ ಹೊರಹೊಮ್ಮುತ್ತದೆ.
  • ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡವನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುವ ಸೃಷ್ಟಿ ಮತ್ತು ವಿನಾಶದ ನಿರಂತರ ಸರಪಳಿಯ ಮೂಲಕವೂ ಅವನು ಶಾಂತವಾಗಿ ಕಾಣುತ್ತಾನೆ, ಅದು ಆತ್ಮದ ಪರಮ ಶಾಂತಿಯನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ.
  • ಅವನ ಕಾಲುಗಳು ಬಾಗುತ್ತದೆ, ಇದು ಶಕ್ತಿಯುತ ನೃತ್ಯವನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಅವನ ಉದ್ದನೆಯ, ಮ್ಯಾಟೆಡ್ ಟ್ರೆಸ್‌ಗಳು ನೃತ್ಯದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಸಡಿಲವಾಗಿರುತ್ತವೆ ಮತ್ತು ತೆಳ್ಳಗಿನ ಎಳೆಗಳಲ್ಲಿ ಹಾರುತ್ತವೆ ಎಂದು ತೋರಿಸಲಾಗಿದೆ, ನೃತ್ಯದ ಕಾಡು ಮತ್ತು ಭಾವಪರವಶತೆಯಿಂದಾಗಿ ಅವನ ತಲೆಯ ಹಿಂದೆ ಫ್ಯಾನ್‌ಗೆ ಹರಡುತ್ತದೆ.
  • ಅವನ ಬಲಭಾಗದಲ್ಲಿ, ಅವನ ಹಣೆಯ ಬಳಿ ಅವನ ಕೂದಲಿನ ಹಾರುವ ಎಳೆಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದನ್ನು ಜೋಡಿಸಲಾಗಿದೆ, ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಗಂಗಾ ನದಿಯನ್ನು ದೇವತೆಯಾಗಿ ನಿರೂಪಿಸಲಾಗಿದೆ, ಹಿಂದೂ ಪುರಾಣಗಳಿಂದ ಪ್ರಬಲವಾದ ನದಿಯ ಅಪಾಯವನ್ನು ಸೃಜನಾತ್ಮಕವಾಗಿ ಶಾಂತ ನದಿಗೆ ಕಟ್ಟಲಾಗಿದೆ. ಜೀವನದ ಪುನರುತ್ಪಾದನೆ.
 
ಚೋಳ ಕಂಚಿನ ವಿವರ
  • ಅವನ ಶಿರಸ್ತ್ರಾಣವು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಮಾನವ ತಲೆಬುರುಡೆ (ಮರಣತ್ವದ ಸಂಕೇತ), ಅರ್ಧಚಂದ್ರಾಕಾರದ ಚಂದ್ರ ಮತ್ತು ಹೂವನ್ನು ಎಂಥಿಯೋಜೆನಿಕ್ ಸಸ್ಯ ದತುರಾ ಮೆಟೆಲ್ ಎಂದು ಗುರುತಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
  • ನಾಲ್ಕು ತೋಳುಗಳ ಆಕೃತಿಗಳು ಅತ್ಯಂತ ವಿಶಿಷ್ಟವಾದವು, ಆದರೆ ಹತ್ತು ತೋಳುಗಳ ರೂಪಗಳು ವಿವಿಧ ಸ್ಥಳಗಳು ಮತ್ತು ಅವಧಿಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ, ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಬಾದಾಮಿ ಗುಹೆಗಳು ಮತ್ತು ಅಂಕರ್ ವಾಟ್ .
  • ಮೇಲಿನ ಬಲಗೈ ಮರಳು ಗಡಿಯಾರದ ಆಕಾರದ ಸಣ್ಣ ಡ್ರಮ್ ಅನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ, ಇದನ್ನು ಸಂಸ್ಕೃತದಲ್ಲಿ ಡಮರು ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. [೩೦] [೩೧] ಡ್ರಮ್ ಅನ್ನು ಹಿಡಿದಿಡಲು ಡಮರು-ಹಸ್ತ ಎಂಬ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಕೈ ಸೂಚಕ (ಮುದ್ರಾ) ಅನ್ನು ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ. [೩೨] ಇದು ಲಯ ಮತ್ತು ಸಮಯವನ್ನು ಸಂಕೇತಿಸುತ್ತದೆ.
  • ಮೇಲಿನ ಎಡಗೈಯು ಅಗ್ನಿ ಅಥವಾ ಬೆಂಕಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತದೆ, ಇದು ಸೃಷ್ಟಿ ಮತ್ತು ವಿನಾಶದ ಶಕ್ತಿಗಳನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ವಿರುದ್ಧವಾದ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಗಳು ಜೀವನದ ಪ್ರತಿರೂಪದ ಸ್ವರೂಪವನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತವೆ.
  • ನಾಗರಹಾವು ತನ್ನ ಕೆಳಗಿನ ಬಲ ಮುಂದೋಳಿನ ಸುರುಳಿಯನ್ನು ಬಿಚ್ಚುತ್ತದೆ, ಆದರೆ ಅವನ ಅಂಗೈಯು ಅಭಯ ಮುದ್ರೆಯನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ ( ಸಂಸ್ಕೃತದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಭಯತೆ ಎಂದರ್ಥ), ಹತ್ತಿರದ ಕೆಟ್ಟದ್ದಕ್ಕೆ ಹೆದರಬೇಡಿ ಎಂದು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ, ಜೊತೆಗೆ ಅವನು ಅಥವಾ ಅವಳು ಧರ್ಮದ ಸದಾಚಾರವನ್ನು ಅನುಸರಿಸುವಾಗ ಭಕ್ತನನ್ನು ಸುತ್ತುವರೆದಿರುವ ದುಷ್ಟ ಮತ್ತು ಅಜ್ಞಾನ.
  • ಕೆಳಗಿನ ಎಡಗೈಯು ಮಣಿಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಕೆಳಮುಖವಾಗಿ ಅಂಗೈಯು ಒಳಮುಖವಾಗಿ ಬಾಗಿದೆ, ಈ ತೋಳು ನಟರಾಜನ ಎದೆಯನ್ನು ದಾಟಿ, ಅವನ ಹೃದಯವನ್ನು ದೃಷ್ಟಿಗೆ ಮರೆಮಾಡುತ್ತದೆ ಎಂಬುದನ್ನು ನಾವು ಗಮನಿಸುತ್ತೇವೆ. ಇದು ತಿರೋಧನವನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ, ಅಂದರೆ "ಮುಚ್ಚುವಿಕೆ, ಮರೆಮಾಚುವಿಕೆ".
  • ಮುಖವು ಎರಡು ಕಣ್ಣುಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ಹಣೆಯ ಮೇಲೆ ಸ್ವಲ್ಪ ತೆರೆದ ಮೂರನೆಯದನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ, ಇದು ಶೈವ ಧರ್ಮದಲ್ಲಿ ತ್ರಿಕೋನವನ್ನು ಸಂಕೇತಿಸುತ್ತದೆ. ಕಣ್ಣುಗಳು ಸೂರ್ಯ, ಚಂದ್ರನನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತವೆ ಮತ್ತು ಮೂರನೆಯದನ್ನು ಒಳಗಣ್ಣು ಅಥವಾ ಜ್ಞಾನದ ಸಂಕೇತ ( ಜ್ಞಾನ ) ಎಂದು ಅರ್ಥೈಸಲಾಗುತ್ತದೆ, ವೀಕ್ಷಕರನ್ನು ಆಂತರಿಕ ಬುದ್ಧಿವಂತಿಕೆ, ಸ್ವಯಂ-ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರವನ್ನು ಹುಡುಕಲು ಒತ್ತಾಯಿಸುತ್ತದೆ. ಮೂರು ಕಣ್ಣುಗಳು ಪರ್ಯಾಯವಾಗಿ ಮೂರು ಗುಣಗಳ ಸಮತೋಲನವನ್ನು ಸಂಕೇತಿಸುತ್ತವೆ: ಸತ್ವ, ರಜಸ್ ಮತ್ತು ತಮಸ್.
  • ನಟರಾಜ ನೃತ್ಯ ಮಾಡುವ ಕುಬ್ಜ ರಾಕ್ಷಸ ಅಪಸ್ಮರ ಪುರುಷ ( ಮುಯಲಕ, ಅವನು ತಮಿಳಿನಲ್ಲಿ ತಿಳಿದಿರುವಂತೆ), ಮತ್ತು ಶಿವನ ಪವಿತ್ರ ನೃತ್ಯವು ವಿಜಯವನ್ನು ನೀಡುವ ರಾಕ್ಷಸ ದುಷ್ಟ ಮತ್ತು ಅಜ್ಞಾನವನ್ನು ಸಂಕೇತಿಸುತ್ತದೆ.
  • ಶಿವನ ಸ್ವಲ್ಪ ನಗುತ್ತಿರುವ ಮುಖವು ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡದ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತ ಶಕ್ತಿಗಳು ಮತ್ತು ಅವನ ಶಕ್ತಿಯುತ ನೃತ್ಯದಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿದ್ದರೂ ಅವನ ಶಾಂತತೆಯನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ.
 
ಬಾದಾಮಿ ಗುಹೆ ದೇವಾಲಯಗಳ ಗುಹೆ ೧ ರಲ್ಲಿ ೬ ನೇ / ೭ ನೇ ಶತಮಾನದ ನಟರಾಜ

ಪದ್ಮಾ ಕೈಮಾಲ್ ೧೦ ನೇ ಶತಮಾನದ ಪಠ್ಯ ಮತ್ತು ನಟರಾಜ ಐಕಾನ್‌ಗಳನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುವ ಮೂಲಕ ಈ ಕೆಲವು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಗಳನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸುತ್ತಾರೆ, ನಟರಾಜ ಪ್ರತಿಮೆಯು ವಿಭಿನ್ನ ಜನರಿಗೆ ಅಥವಾ ವಿಭಿನ್ನ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ವಿಭಿನ್ನ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಸಂಕೇತಿಸಿರಬಹುದು, ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಶಿವ ದಹನದ ಅಧಿಪತಿ ಅಥವಾ ಲಾಂಛನವಾಗಿದೆ ಎಂದು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಚೋಳ ರಾಜವಂಶ. [೩೩] ಇದಕ್ಕೆ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತವಾಗಿ, ಶಾರದ ಶ್ರೀನಿವಾಸನ್ ಅವರು ಚೋಳರೊಂದಿಗಿನ ಸಂಪರ್ಕವನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ನಟರಾಜ ಕಂಚಿನ ಮತ್ತು ನೃತ್ಯ ಶಿವ ಕಲಾಕೃತಿಯು ಪಲ್ಲವ ನಾವೀನ್ಯತೆ ಎಂದು ಸೂಚಿಸುವ ಪುರಾತತ್ತ್ವ ಶಾಸ್ತ್ರದ ಪುರಾವೆಗಳನ್ನು ಪ್ರಸ್ತುತಪಡಿಸಿದರು. ಇದು ೭ ರಿಂದ ೯ ನೇ ಶತಮಾನದವರೆಗೆ ಗುರುತಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ ಮತ್ತು ಅದರ ಸಂಕೇತವನ್ನು ಹಿಂದಕ್ಕೆ ತಳ್ಳಬೇಕು ಕೆಲವು ಶತಮಾನಗಳು. [೩೪]

ಅರ್ಥ

ಬದಲಾಯಿಸಿ
 
ತಂಜಾವೂರು ಅರಮನೆಯಲ್ಲಿ ನಟರಾಜ

ಶಿವನ ನೃತ್ಯವನ್ನು ಹೀಗೆ ವಿವರಿಸಬಹುದು: [೩೫]

  • ಮೊದಲನೆಯದಾಗಿ, ಇದು ಅವನ ಲಯಬದ್ಧ ಅಥವಾ ಸಂಗೀತ ನಾಟಕದ ಚಿತ್ರವಾಗಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ, ಇದು ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡದೊಳಗಿನ ಎಲ್ಲಾ ಚಲನೆಯ ಮೂಲವಾಗಿದೆ. ಇದನ್ನು ಶಿವನ ಸುತ್ತಲಿನ ವೃತ್ತಾಕಾರದ ಅಥವಾ ದೀರ್ಘವೃತ್ತದ ಚೌಕಟ್ಟು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ.
  • ಎರಡನೆಯದಾಗಿ, ಎಲ್ಲಾ ಮನುಷ್ಯರ ಆತ್ಮಗಳನ್ನು ಭ್ರಮೆಯ ಬಲೆಯಿಂದ ಬಿಡುಗಡೆ ಮಾಡುವುದು ಅವರ ನೃತ್ಯದ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿದೆ.
  • ಕೊನೆಯದಾಗಿ, ನೃತ್ಯದ ಸ್ಥಳವಾದ ಚಿದಂಬರಂ ಅನ್ನು ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡದ ಕೇಂದ್ರವಾಗಿ ಚಿತ್ರಿಸಲಾಗಿದೆ, ಇದು ನಿಜವಾಗಿ ಹೃದಯದಲ್ಲಿದೆ.

ನಟರಾಜ, ಜೇಮ್ಸ್ ಲೊಚ್ಟೆಫೆಲ್ಡ್ ಹೇಳುತ್ತಾನೆ, "ಧರ್ಮ ಮತ್ತು ಕಲೆಗಳ ನಡುವಿನ ಸಂಪರ್ಕವನ್ನು" ಸಂಕೇತಿಸುತ್ತದೆ, ಮತ್ತು ಇದು ಶಿವನನ್ನು ನೃತ್ಯದ ಅಧಿಪತಿಯಾಗಿ ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ, ಎಲ್ಲಾ "ಸೃಷ್ಟಿ, ವಿನಾಶ ಮತ್ತು ನಡುವೆ ಇರುವ ಎಲ್ಲವನ್ನೂ" ಒಳಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. [೩೬] ನಟರಾಜ ಪ್ರತಿಮಾಶಾಸ್ತ್ರವು ವ್ಯತಿರಿಕ್ತ ಅಂಶಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ, [೧] ಬೆಂಕಿಯಿಂದ ಸುತ್ತುವರಿದಿರುವಾಗ ನೃತ್ಯದ ಸಂತೋಷದ ಭಯವಿಲ್ಲದ ಆಚರಣೆ, ಅಜ್ಞಾನ ಮತ್ತು ದುಷ್ಟ ಶಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಅಸ್ಪೃಶ್ಯವಾಗಿದೆ, ಇದು ಎಲ್ಲಾ ದ್ವಂದ್ವತೆಯನ್ನು ಮೀರಿದ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕತೆಯನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. [೩೭] ಇದಲ್ಲದೆ, ಕರೋಲ್ ಮತ್ತು ಪಾಸ್ಕ್ವೇಲ್ ಪ್ರಕಾರ, ದೇವತೆಯು ವಿನಾಶದಿಂದ ಪುನರ್ಜನ್ಮದವರೆಗಿನ ಜೀವನದ ಶಾಶ್ವತ ಚಕ್ರಗಳ ( ಜೀವ ) ಬಗ್ಗೆ ಹೇಳುವುದಲ್ಲದೆ, ಮಾನವನು ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಅಜ್ಞಾನವನ್ನು ಜಯಿಸಬೇಕು ಮತ್ತು ಸ್ವಯಂ-ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರದಲ್ಲಿ ರೋಮಾಂಚನಗೊಳ್ಳಬೇಕು. [೩೮]

ಮಾಣಿಕ್ಕಾವಾಕರ್ ಅವರ ತಿರುವಾಸಗಮ್‌ನ ಸ್ತೋತ್ರದಲ್ಲಿ, ಚೋಳ ಪೂರ್ವದ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ , ಚಿದಂಬರಂನ ನಟರಾಜ ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿ, ಈಥರ್ ಸೇರಿದಂತೆ ಐದು ಅಂಶಗಳಿಗೆ (ಪಂಚ ಭೂತ) ಸಂಬಂಧಿಸಿರುವ ಅಮೂರ್ತ ಅಥವಾ 'ಕಾಸ್ಮಿಕ್' ಸಾಂಕೇತಿಕತೆಯನ್ನು ಅವರು ಸಾಕ್ಷ್ಯ ನೀಡುತ್ತಾರೆ. [೩೪] ನಟರಾಜ ಬ್ರಹ್ಮನ ಗಮನಾರ್ಹ ದೃಶ್ಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನ ಮತ್ತು ಶಿವನ ನೃತ್ಯ ಭಂಗಿ. ನಟರಾಜ ಕಲಾಕೃತಿಯಲ್ಲಿನ ವಿವರಗಳು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಗಳು ಮತ್ತು ಅದರ ದೇವತಾಶಾಸ್ತ್ರದ ಮಹತ್ವವನ್ನು ವಿವರಿಸುವ ಕವಿತೆಗಳಂತಹ ಮಾಧ್ಯಮಿಕ ಸಾಹಿತ್ಯವನ್ನು ಆಕರ್ಷಿಸಿವೆ.[೧೪] ಮಧ್ಯಕಾಲೀನ ಯುಗದಿಂದ ಹಿಂದೂ ಕಲೆಯ ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಲಾದ ಮತ್ತು ಅತ್ಯುನ್ನತ ಚಿತ್ರಣಗಳಲ್ಲಿ ಇದು ಒಂದಾಗಿದೆ. [೩೯] [೪೦]

ಶೈವ ಸಿದ್ಧಾಂತ ಪಠ್ಯ ಕುಂಚಿತಾಂಗ್ರಿಂ ಭಜೆಯಲ್ಲಿ ನಟರಾಜನನ್ನು ಸಚ್ಚಿತಾನಂದ ಅಥವಾ "ಬೀಯಿಂಗ್, ಪ್ರಜ್ಞೆ ಮತ್ತು ಆನಂದ" ಎಂದು ವಿವರಿಸಲಾಗಿದೆ ಎಂದು ಶ್ರೀನಿವಾಸನ್ ಗಮನಿಸುತ್ತಾರೆ, ಇದು ಆದಿ ಶಂಕರರ ಅದ್ವೈತ ಸಿದ್ಧಾಂತ ಅಥವಾ "ಅಮೂರ್ತ ಏಕತಾವಾದ " ವನ್ನು ಹೋಲುತ್ತದೆ, ಇದು "ವೈಯಕ್ತಿಕ ಸ್ವಯಂ (ಜೀವ) ಪ್ರೇಮ ಮತ್ತು ಪ್ರೇಮವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಸ್ವಯಂ ( ಪರಮಾತ್ಮ ) ಒಂದಾಗಲು," ಆದರೆ "ಮಾಣಿಕ್ಕವಾಚಕರ ನಟರಾಜನ ಹಿಂದಿನ ಸ್ತೋತ್ರವು ಸಂಸ್ಕೃತ ಚಿತ್‌ಗಿಂತ ತಮಿಳು ಪದ ಅಥವಾ ಉನಾರ್ವೆ ಅನ್ನು ಬಳಸುವ ಮೂಲಕ ಏಕೀಕೃತ ಸರ್ವೋಚ್ಚ ಪ್ರಜ್ಞೆಯೊಂದಿಗೆ ಅವನನ್ನು ಗುರುತಿಸುತ್ತದೆ." ಇದು ಮಧ್ಯಕಾಲೀನ ಭಾರತದಲ್ಲಿನ ಕಲ್ಪನೆಗಳ "ಆಸ್ಮೋಸಿಸ್" ಅನ್ನು ಸೂಚಿಸಬಹುದು. [೩೪]

ಇತಿಹಾಸ

ಬದಲಾಯಿಸಿ

೬ ನೇ ಶತಮಾನದ ವೇಳೆಗೆ ಎಲ್ಲೋರಾ ಗುಹೆಗಳು (ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ), ಎಲಿಫೆಂಟಾ ಗುಹೆಗಳು ಮತ್ತು ಬಾದಾಮಿ ಗುಹೆಗಳು (ಕರ್ನಾಟಕ) ನಂತಹ ಭಾರತದ ಹಲವಾರು ಗುಹೆ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ನಟರಾಜನ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ರೂಪವನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸುವ ಕಲ್ಲಿನ ಉಬ್ಬುಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. [೪೧] [೪೨] ಒಡಿಶಾದ ಆಸನಪತ್ ಗ್ರಾಮದ ಪುರಾತತ್ತ್ವ ಶಾಸ್ತ್ರದ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ಆರಂಭಿಕ ತಿಳಿದಿರುವ ನಟರಾಜ ಕಲಾಕೃತಿಗಳು ಕಂಡುಬಂದಿವೆ, ಇದು ಶಾಸನವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ, ಮತ್ತು ಇದು ಸುಮಾರು ೬ ನೇ ಶತಮಾನದ ಸಿ ಇಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದೆ. [೪೩] ಆಸನಪತ್ ಶಾಸನವು ಶೈವಾಚಾರ್ಯರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಶಿವ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುತ್ತದೆ.

ಸಾಹಿತ್ಯಿಕ ಪುರಾವೆಗಳು ಶಿವನ ಆನಂದ- ತಾಂಡವದ ಕಂಚಿನ ಪ್ರಾತಿನಿಧ್ಯವು ೭ ನೇ ಶತಮಾನ ಮತ್ತು ೯ ನೇ ಶತಮಾನದ ಮಧ್ಯಭಾಗದ ಸಿ ಇ ನಡುವಿನ ಪಲ್ಲವರ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಮೊದಲು ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡಿತು ಎಂದು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ. ಪಲ್ಲವರ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ನಟರಾಜನನ್ನು ಚಿದಂಬರಂನಲ್ಲಿ ಪೂಜಿಸಲಾಯಿತು, ಸೃಷ್ಟಿ ಮತ್ತು ವಿನಾಶದ ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ಚಕ್ರಗಳ ತಳಹದಿಯ ತಾತ್ವಿಕ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಗಳೊಂದಿಗೆ, ಇದು ತಮಿಳು ಸಂತ ಮಾಣಿಕ್ಕವಾಚಕರ್ ಅವರ ತಿರುವಾಸಗಮ್ನಲ್ಲಿಯೂ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ. [೩೪]

ಪುರಾತತ್ತ್ವ ಶಾಸ್ತ್ರದ ಸಂಶೋಧನೆಗಳು ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದ ಉಜ್ಜಯಿನಿಯಿಂದ ೯ ರಿಂದ ೧೦ ನೇ ಶತಮಾನದವರೆಗೆ ಕೆಂಪು ನಟರಾಜ ಮರಳುಗಲ್ಲಿನ ಪ್ರತಿಮೆಯನ್ನು ನೀಡಿವೆ, ಇದನ್ನು ಈಗ ಗ್ವಾಲಿಯರ್ ಪುರಾತತ್ವ ವಸ್ತುಸಂಗ್ರಹಾಲಯದಲ್ಲಿ ಇರಿಸಲಾಗಿದೆ. [೪೪] [೪೫] ಅದೇ ರೀತಿ, ನಟರಾಜ ಕಲಾಕೃತಿಯು ಕಾಶ್ಮೀರದಂತಹ ಹಿಮಾಲಯ ಪ್ರದೇಶದ ಪುರಾತತ್ತ್ವ ಶಾಸ್ತ್ರದ ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬಂದಿದೆ, ಆದರೂ ಸ್ವಲ್ಪ ವಿಭಿನ್ನವಾದ ನೃತ್ಯ ಭಂಗಿ ಮತ್ತು ಪ್ರತಿಮಾಶಾಸ್ತ್ರ, ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಕೇವಲ ಎರಡು ತೋಳುಗಳು ಅಥವಾ ಎಂಟು ತೋಳುಗಳು. [೪೬]

ಸುಮಾರು ೧೦ ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ, ಇದು ತಮಿಳುನಾಡಿನಲ್ಲಿ ಚೋಳ ಕಂಚಿನಲ್ಲಿ ಅದರ ಪ್ರಬುದ್ಧ ಮತ್ತು ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಯಲ್ಲಿ ಹೊರಹೊಮ್ಮಿತು, ವಿವಿಧ ಎತ್ತರಗಳು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ನಾಲ್ಕು ಅಡಿಗಳಿಗಿಂತ ಕಡಿಮೆ, [೨೭] ಸ್ವಲ್ಪ ಹೆಚ್ಚು. ನಟರಾಜ ಉಬ್ಬುಗಳು ಆಗ್ನೇಯ ಏಷ್ಯಾದ ಅನೇಕ ಭಾಗಗಳಾದ ಅಂಕರ್ ವಾಟ್ ಮತ್ತು ಬಾಲಿ, ಕಾಂಬೋಡಿಯಾ ಮತ್ತು ಮಧ್ಯ ಏಷ್ಯಾದಲ್ಲಿ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಸೆಟ್ಟಿಂಗ್‌ಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. [೯] [೪೭] [೪೮] ಚೋಳ ರಾಣಿ ಸೆಂಬಿಯನ್ ಮಹಾದೇವಿ ನಿರ್ಮಿಸಿದ ನಟರಾಜನ ಅತ್ಯಂತ ಹಳೆಯ ಸ್ವತಂತ್ರ ಕಲ್ಲಿನ ಶಿಲ್ಪಗಳು. [೪೯] ನಟರಾಜನು ವಿಶೇಷ ಮಹತ್ವವನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡನು ಮತ್ತು ತಮಿಳುನಾಡಿನಲ್ಲಿ ರಾಜಮನೆತನದ ಸಂಕೇತವಾಯಿತು. ನರ್ತಿಸುವ ಶಿವ ಚೋಳರ ಯುಗದ ಮೆರವಣಿಗೆಗಳು ಮತ್ತು ಧಾರ್ಮಿಕ ಉತ್ಸವಗಳ ಭಾಗವಾಯಿತು, ಇದು ನಂತರ ಮುಂದುವರೆಯಿತು. [೫೦]

ಚಿತ್ರಣವು ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ಅಥವಾ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಅರ್ಥಗಳ ಬಗ್ಗೆ ತಿಳಿಸಲಾಗಿದೆ ಎಂದು ತಮಿಳು ಸಂತರ ಸ್ತೋತ್ರಗಳ ಸಾಕ್ಷ್ಯದ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ವಾದಿಸಲಾಗಿದೆ. [೫೧]

ಮಧ್ಯಕಾಲೀನ ಯುಗದ ಕಲಾಕೃತಿಗಳು ಮತ್ತು ನೇಪಾಳ, ಅಸ್ಸಾಂ ಮತ್ತು ಬಂಗಾಳದಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುವ ನೃತ್ಯ ಶಿವನ ಪಠ್ಯಗಳಲ್ಲಿ, ಅವನು ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ತನ್ನ ವಾಹನ (ಪ್ರಾಣಿ ವಾಹನ) ನಂದಿ, ಬುಲ್ ಮೇಲೆ ನೃತ್ಯ ಮಾಡುವಂತೆ ತೋರಿಸಲಾಗಿದೆ; ಮುಂದೆ, ಅವರನ್ನು ಪ್ರಾದೇಶಿಕವಾಗಿ ನರತೇಶ್ವರ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. [೫೨] ನಟರಾಜ ಕಲಾಕೃತಿಗಳು ಗುಜರಾತ್, ಕೇರಳ ಮತ್ತು ಆಂಧ್ರಪ್ರದೇಶದಲ್ಲೂ ಪತ್ತೆಯಾಗಿವೆ . [೫೩]

ಇಂಡೋನೇಷಿಯಾದ ಬಾಲಿಯ ಸಮಕಾಲೀನ ಹಿಂದೂ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ, ಶಿವ (ಶಿವ) ನಟರಾಜನು ನೃತ್ಯವನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಿದ ದೇವರು. [೫೪] ಶಿವ ಮತ್ತು ನಟರಾಜನ ನೃತ್ಯವನ್ನು ಜಾವಾ ಇಂಡೋನೇಷ್ಯಾದಲ್ಲಿ ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮವು ಪ್ರವರ್ಧಮಾನಕ್ಕೆ ಬಂದಾಗ ಅಲ್ಲಿ ಆಚರಿಸಲಾಯಿತು, ಆದರೆ ಕಾಂಬೋಡಿಯಾದಲ್ಲಿ ಅವರನ್ನು ನೃತ್ತೇಶ್ವರ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಯಿತು. [೫೫]

 
ಸ್ವಿಟ್ಜರ್ಲೆಂಡ್‌ನ ಜಿನೀವಾದಲ್ಲಿರುವ ಸಿ ಇ ಅರ್ ಎನ್ ನಲ್ಲಿ ಭಾರತವು ಆಧುನಿಕ ಪ್ರತಿಮೆಯನ್ನು ಉಡುಗೊರೆಯಾಗಿ ನೀಡಿದೆ

೨೦೦೪ ರಲ್ಲಿ, ನರ್ತಿಸುವ ಶಿವನ ೨-ಮೀ ಪ್ರತಿಮೆಯನ್ನು ಜಿನೀವಾದಲ್ಲಿನ ಯುರೋಪಿಯನ್ ಸೆಂಟರ್ ಫಾರ್ ರಿಸರ್ಚ್ ಇನ್ ಪಾರ್ಟಿಕಲ್ ಫಿಸಿಕ್ಸ್ ಸಿ ಇ ಅರ್ ಎನ್ ನಲ್ಲಿ ಅನಾವರಣಗೊಳಿಸಲಾಯಿತು. ಸೃಷ್ಟಿ ಮತ್ತು ವಿನಾಶದ ಶಿವನ ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ನೃತ್ಯವನ್ನು ಸಂಕೇತಿಸುವ ಪ್ರತಿಮೆಯನ್ನು ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರವು ಸಿ ಇ ಅರ್ ಎನ್ ಗೆ ಭಾರತದೊಂದಿಗೆ ಸಂಶೋಧನಾ ಕೇಂದ್ರದ ದೀರ್ಘ ಸಂಬಂಧವನ್ನು ಆಚರಿಸಲು ನೀಡಿತು. [೫೬] ಶಿವನ ಪ್ರತಿಮೆಯ ಪಕ್ಕದಲ್ಲಿರುವ ವಿಶೇಷ ಫಲಕವು ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞ ಫ್ರಿಟ್‌ಜೋಫ್ ಕಾಪ್ರಾ ಅವರ ಉಲ್ಲೇಖಗಳೊಂದಿಗೆ ಶಿವನ ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ನೃತ್ಯದ ರೂಪಕವನ್ನು ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ:

ನೂರಾರು ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ, ಭಾರತೀಯ ಕಲಾವಿದರು ಕಂಚಿನ ಸುಂದರವಾದ ಸರಣಿಯಲ್ಲಿ ಶಿವನ ನೃತ್ಯದ ದೃಶ್ಯ ಚಿತ್ರಗಳನ್ನು ರಚಿಸಿದರು. ನಮ್ಮ ಕಾಲದಲ್ಲಿ, ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ನೃತ್ಯದ ಮಾದರಿಗಳನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸಲು ಅತ್ಯಾಧುನಿಕ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನವನ್ನು ಬಳಸಿದ್ದಾರೆ. ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ನೃತ್ಯದ ರೂಪಕವು ಪ್ರಾಚೀನ ಪುರಾಣ, ಧಾರ್ಮಿಕ ಕಲೆ ಮತ್ತು ಆಧುನಿಕ ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ಏಕೀಕರಿಸುತ್ತದೆ. [೫೭]

ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯ ಸಾಹಿತ್ಯದಲ್ಲಿ "ನಟರಾಜ ಕಂಚುಗಳು" ಎಂದು ಹೆಸರಿಸಲಾಗಿದ್ದರೂ, ಚೋಳ ನಟರಾಜ ಕಲಾಕೃತಿಗಳು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ತಾಮ್ರದಲ್ಲಿವೆ ಮತ್ತು ಕೆಲವು ಹಿತ್ತಾಳೆಯಲ್ಲಿವೆ, ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಸಿರ್-ಪರ್ಡ್ಯೂ ( ಲಾಸ್ಟ್-ವ್ಯಾಕ್ಸ್ ಎರಕಹೊಯ್ದ ) ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಿಂದ ಎರಕಹೊಯ್ದವು. [೨೨]

ಭಾರತದ ತಮಿಳುನಾಡಿನ ಚಿದಂಬರಂನಲ್ಲಿರುವ ನಟರಾಜ ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿ ನಾಟ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರದ ಸಂಸ್ಕೃತ ಶಾಸನಗಳೊಂದಿಗೆ ಭರತನಾಟ್ಯದ ೧೦೮ ಭಂಗಿಗಳಲ್ಲಿ ನಟರಾಜನನ್ನು ಆಚರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. [೫] [೫೮]

ಲಂಡನ್ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾನಿಲಯದ ಗ್ರಹ ವಿಜ್ಞಾನದ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕ ಇಯಾನ್ ಕ್ರಾಫೋರ್ಡ್ ಅವರ ಪ್ರಕಾರ, ನಟರಾಜನಾಗಿ ಶಿವನ ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ನೃತ್ಯವು ಕಣ ಭೌತಶಾಸ್ತ್ರ, ಎಂಟ್ರೊಪಿ ಮತ್ತು ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡದ ವಿಸರ್ಜನೆಯನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ. [೫೯]

ಛಾಯಾಂಕಣ

ಬದಲಾಯಿಸಿ
  •  
    ಒಡಿಶಾ ೩ನೇ ಶತಮಾನದ ಕ್ರಿ.ಶ.ದ ಕಿಯೋಂಜಾರ್ ಜಿಲ್ಲೆಯ ನಾಗಾ ರಾಜ ಶತೃಭಂಜ ಶಾಸನದೊಂದಿಗೆ ಅಸನ್ಪತ ನಟರಾಜ್
  •  
    ಹಾನಿಗೊಳಗಾದ ೬ನೇ ಶತಮಾನದ ನಟರಾಜ, ಎಲಿಫೆಂಟಾ ಗುಹೆಗಳು
  •  
    ೬ನೇ ಶತಮಾನದ ನಟರಾಜ ಗುಹೆ ೨೧, ಎಲ್ಲೋರಾ ಗುಹೆಗಳಲ್ಲಿ
  •  
    ಕೈಲಾಸ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ೮ ನೇ ಶತಮಾನದ ನಟರಾಜ (ಗುಹೆ ೧೬), ಎಲ್ಲೋರಾ ಗುಹೆಗಳು
  •  
    ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದ ಇಥಿಫಾಲಿಕ್ ೮ ನೇ ಶತಮಾನದ ಮರಳುಗಲ್ಲು ನಟರಾಜ
  •  
    ಕರ್ನಾಟಕದ ಪಟ್ಟದಕಲ್ ನಲ್ಲಿ ಶಿವ ನಟರಾಜರೊಂದಿಗೆ ಸುಕನಾಸ
  •  
    ತಿಳಿದಿರುವ ಅತ್ಯಂತ ಹಳೆಯ ತಮಿಳು ಕಂಚಿನ ನಟರಾಜ, ೮೦೦ ಅಡಿ, ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಮ್ಯೂಸಿಯಂ
  •  
    ಖಮೇರ್ ಪರಿಹಾರ, ೧೨ ನೇ ಶತಮಾನ, ಅಂಕರ್ ವಾಟ್
  •  
    ತಮಿಳುನಾಡಿನ ಮಧುರೈನಲ್ಲಿರುವ ಮೀನಾಕ್ಷಿ ದೇವಾಲಯದ ಸಾವಿರ ಕಂಬದ ಸಭಾಂಗಣದಲ್ಲಿ ಶಿವ-ನಟರಾಜ
  •  
    ಮೆಲಕಡಂಬೂರಿನ ಶಿವ ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿ ಹತ್ತು ತೋಳುಗಳ ನಟರಾಜನು ತನ್ನ ಬುಲ್ ನಂದಿಯ ಮೇಲೆ ನರ್ತಿಸುತ್ತಿರುವ ಅಪರೂಪದ ಪಾಲ ಚಿತ್ರವಿದೆ.

ನೃತ್ಯ ಮತ್ತು ಯೋಗದಲ್ಲಿ

ಬದಲಾಯಿಸಿ

ಆಧುನಿಕ ಯೋಗದಲ್ಲಿ ವ್ಯಾಯಾಮವಾಗಿ, ನಟರಾಜಾಸನವು ನಟರಾಜನನ್ನು ಹೋಲುವ ಭಂಗಿಯಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ೨೦ ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಅವನಿಗೆ ಹೆಸರಿಸಲಾಯಿತು. [೬೦] ಇದೇ ರೀತಿಯ ಭಂಗಿಯು ಭಾರತೀಯ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ನೃತ್ಯ ರೂಪವಾದ ಭರತನಾಟ್ಯದಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ. [೬೧]

  •  
    ಭರತನಾಟ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಭಾರತೀಯ ನೃತ್ಯದಲ್ಲಿ ನಟರಾಜ ಭಂಗಿ
  •  
    ವ್ಯಾಯಾಮವಾಗಿ ಆಧುನಿಕ ಯೋಗದಲ್ಲಿ ನಟರಾಜಾಸನ

ಉಲ್ಲೇಖಗಳು

ಬದಲಾಯಿಸಿ
  1. ↑ ೧.೦ ೧.೧ ೧.೨ Gomathi Narayanan (1986), SHIVA NATARAJA AS A SYMBOL OF PARADOX, Journal of South Asian Literature, Vol. 21, No. 2, pages 208-216
  2. ↑ Anna Libera Dallapiccola (2007). Indian Art in Detail. Harvard University Press. p. 28. ISBN 978-0-674-02691-9.
  3. ↑ David Smith (2003). The Dance of Siva: Religion, Art and Poetry in South India. Cambridge University Press. pp. 1–2. ISBN 978-0-521-52865-8.
  4. ↑ Frank Burch Brown (2014). The Oxford Handbook of Religion and Arts. Oxford University Press. pp. 489–490. ISBN 978-0-19-517667-4.
  5. ↑ ೫.೦ ೫.೧ ೫.೨ Archana Verma (2011). Performance and Culture: Narrative, Image and Enactment in India. Cambridge Scholars Publishing. pp. 19–26. ISBN 978-1-4438-2832-1.Archana Verma (2011). Performance and Culture: Narrative, Image and Enactment in India. Cambridge Scholars Publishing. pp. 19–26. ISBN 978-1-4438-2832-1. ಉಲ್ಲೇಖ ದೋಷ: Invalid <ref> tag; name "Verma2011p19" defined multiple times with different content
  6. ↑ T. A. Gopinatha Rao (1997). Elements of Hindu Iconography. Motilal Banarsidass. pp. 236–238, 247–258. ISBN 978-81-208-0877-5.
  7. ↑ ೭.೦ ೭.೧ Encyclopædia Britannica (2015)
  8. ↑ Shiva as Lord of the Dance (Nataraja), Chola period, c. 10th/11th century The Art Institute of Chicago, United States
  9. ↑ ೯.೦ ೯.೧ ೯.೨ Saroj Panthey (1987). Iconography of Śiva in Pahāṛī Paintings. Mittal Publications. pp. 59–60, 88. ISBN 978-81-7099-016-1.Saroj Panthey (1987). Iconography of Śiva in Pahāṛī Paintings. Mittal Publications. pp. 59–60, 88. ISBN 978-81-7099-016-1. ಉಲ್ಲೇಖ ದೋಷ: Invalid <ref> tag; name "panthey1987" defined multiple times with different content
  10. ↑ Banerjee, P. (1969). "A Siva Icon from Piandjikent". Artibus Asiae. 31 (1): 73–80. doi:10.2307/3249451. JSTOR 3249451.
  11. ↑ Mahadev Chakravarti (1986). The Concept of Rudra-Śiva Through the Ages. Motilal Banarsidass. p. 178 with footnotes. ISBN 978-81-208-0053-3.
  12. ↑ Coomaraswamy, Ananda K. (2013). The dance of Shiva. Rupa. p. 56. ISBN 978-8129120908.
  13. ↑ Stromer, Richard. "Shiva Nataraja: A Study in Myth, Iconography, and the Meaning of a Sacred Symbol" (PDF). Retrieved 10 March 2016.
  14. ↑ ೧೪.೦ ೧೪.೧ ೧೪.೨ ೧೪.೩ ೧೪.೪ The Dance of Shiva, Ananda Coomaraswamy
  15. ↑ "A journey to the past with dancing Shiva". The Daily Star. 27 September 2019. Retrieved 8 November 2020. in an Old Dhaka temple ... a stone statue of Nateshwar, a depiction of dancing Shiva on the back of his bull-carrier Nandi
  16. ↑ Los Angeles County Museum of Art; Pal, Pratapaditya (1986). Indian Sculpture: Circa 500 B.C.-A.D. 700. University of California Press. pp. 34–36, 138. ISBN 978-0520064775.
  17. ↑ Brunner-Lachaux, Hélène; Goodall, Dominic; Padoux, André (2007). Mélanges Tantriques À la Mémoire D'Hélène Brunner. Institut français de Pondichéry. p. 245. ISBN 978-2-85539-666-8.
  18. ↑ Stella Kramrisch (1981). Manifestations of Shiva. Philadelphia Museum of Art. pp. 43–45. ISBN 0-87633-039-1.
  19. ↑ Ananda Kentish Coomaraswamy, The Dance of Siva: Fourteen Indian Essays, (New York, The Sun wise Turn, 1918), p. 58. Internet Archive.
  20. ↑ Alice Boner (1990). Principles of Composition in Hindu Sculpture: Cave Temple Period. Motilal Banarsidass. pp. 163–164, 257. ISBN 978-81-208-0705-1.
  21. ↑ T. A. Gopinatha Rao (1997). Elements of Hindu Iconography. Motilal Banarsidass. pp. 236–238, 247–258. ISBN 978-81-208-0877-5.
  22. ↑ ೨೨.೦ ೨೨.೧ Ananda Coomaraswamy (1922), Saiva Sculptures: Recent Acquisitions, Museum of Fine Arts Bulletin, Vol. 20, No. 118 (Apr., 1922), pages 18-19
  23. ↑ Gomathi Narayanan (1986), SHIVA NATARAJA AS A SYMBOL OF PARADOX, Journal of South Asian Literature, Vol. 21, No. 2, page 215
  24. ↑ Anna Libera Dallapiccola (2007). Indian Art in Detail. Harvard University Press. p. 28. ISBN 978-0-674-02691-9.
  25. ↑ David Smith (2003). The Dance of Siva: Religion, Art and Poetry in South India. Cambridge University Press. pp. 1–2. ISBN 978-0-521-52865-8.
  26. ↑ Frank Burch Brown (2014). The Oxford Handbook of Religion and Arts. Oxford University Press. pp. 489–490. ISBN 978-0-19-517667-4.
  27. ↑ ೨೭.೦ ೨೭.೧ T. A. Gopinatha Rao (1997). Elements of Hindu Iconography. Motilal Banarsidass. pp. 223–229, 237. ISBN 978-81-208-0877-5.T. A. Gopinatha Rao (1997). Elements of Hindu Iconography. Motilal Banarsidass. pp. 223–229, 237. ISBN 978-81-208-0877-5. ಉಲ್ಲೇಖ ದೋಷ: Invalid <ref> tag; name "rao227" defined multiple times with different content
  28. ↑ Shiva Nataraja, lord of the dance Encyclopedia of Ancient History (2013)
  29. ↑ Shiva Nataraja, lord of the dance Encyclopedia of Ancient History (2013)
  30. ↑ Alice Boner; Sadāśiva Rath Śarmā (1966). Silpa Prakasa Medieval Orissan Sanskrit Text on Temple Architecture. Brill Archive. pp. xxxvi, 144.
  31. ↑ For the damaru drum as one of the attributes of Shiva in his dancing representation see: Jansen, page 44.
  32. ↑ Jansen, page 25.
  33. ↑ Padma Kaimal (1999), Shiva Nataraja: Shifting Meanings of an Icon, The Art Bulletin Volume 81, Issue 3, pages 390-419
  34. ↑ ೩೪.೦ ೩೪.೧ ೩೪.೨ ೩೪.೩ Srinivasan 2004.
  35. ↑ Ananda Kentish Coomaraswamy, The Dance of Śiva: Fourteen Indian Essays New York, The Sun wise Turn (1918), p. 58. Internet Archive.
  36. ↑ James G. Lochtefeld (2002). The Illustrated Encyclopedia of Hinduism: A-M. The Rosen Publishing Group. pp. 147, entry for Chidambaram. ISBN 978-0-8239-3179-8.
  37. ↑ James G. Lochtefeld (2002). The Illustrated Encyclopedia of Hinduism: N-Z. The Rosen Publishing Group. pp. 464–466. ISBN 978-0-8239-3180-4.
  38. ↑ DeVito, Carole; DeVito, Pasquale (1994). India - Mahabharata. Fulbright-Hays Summer Seminar Abroad 1994 (India). United States Educational Foundation in India. p. 5.DeVito, Carole; DeVito, Pasquale (1994). India - Mahabharata. Fulbright-Hays Summer Seminar Abroad 1994 (India). United States Educational Foundation in India. p. 5.
  39. ↑ David Smith (2003). The Dance of Siva: Religion, Art and Poetry in South India. Cambridge University Press. pp. 1–4. ISBN 978-0-521-52865-8.
  40. ↑ Roy C. Craven (1976). A concise history of Indian art. Praeger. pp. 144–147, 160–161. ISBN 978-0-275-22950-4.
  41. ↑ James C. Harle (1994). The Art and Architecture of the Indian Subcontinent. Yale University Press. p. 126. ISBN 978-0-300-06217-5.James C. Harle (1994). The Art and Architecture of the Indian Subcontinent. Yale University Press. p. 126. ISBN 978-0-300-06217-5.
  42. ↑ Archana Verma (2012). Temple Imagery from Early Mediaeval Peninsular India. Ashgate Publishing. pp. 150–151. ISBN 978-1-4094-3029-2.Archana Verma (2012). Temple Imagery from Early Mediaeval Peninsular India. Ashgate Publishing. pp. 150–151. ISBN 978-1-4094-3029-2.
  43. ↑ Rupendra Chattopadhya et al (2013), The Kingdom of the Saivacaryas, Berlin Indological Studies, volume 21, page 200; Archive
  44. ↑ 山本, 智教 (1971). "Catalogue of Antiquities from East Asia in the Museums of art in U. S. A. Europe and India (5)". 密教文化. 1971. doi:10.11168/jeb1947.1971.96_L74.
  45. ↑ James C. Harle (1994). The Art and Architecture of the Indian Subcontinent. Yale University Press. pp. 156–157. ISBN 978-0-300-06217-5.
  46. ↑ Anne-Marie Gaston (1982). Śiva in dance, myth, and iconography. Oxford University Press. pp. 56, 47, 101. ISBN 9780195613544.
  47. ↑ Banerjee, P. (1969). "A Siva Icon from Piandjikent". Artibus Asiae. 31 (1): 73–80. doi:10.2307/3249451. JSTOR 3249451.
  48. ↑ Mahadev Chakravarti (1986). The Concept of Rudra-Śiva Through the Ages. Motilal Banarsidass. p. 178 with footnotes. ISBN 978-81-208-0053-3.
  49. ↑ Singh, Upinder (2008). A History of Ancient and Early Medieval India: From the Stone Age to the 12th Century (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Pearson Education India. p. 642. ISBN 9788131711200.Singh, Upinder (2008). A History of Ancient and Early Medieval India: From the Stone Age to the 12th Century. Pearson Education India. p. 642. ISBN 9788131711200.
  50. ↑ Aghoraśivācārya; Richard H. Davis (2010). A Priest's Guide for the Great Festival. Oxford University Press. pp. 15–20, 24–25. ISBN 978-0-19-537852-8.
  51. ↑ Sharada Srinivasan, "Shiva as 'cosmic dancer': on Pallava origins for the Nataraja bronze", World Archaeology (2004) 36(3), pages 432–450.
  52. ↑ Anne-Marie Gaston (1982). Śiva in dance, myth, and iconography. Oxford University Press. pp. 130, 57. ISBN 9780195613544.
  53. ↑ Anne-Marie Gaston (1982). Śiva in dance, myth, and iconography. Oxford University Press. pp. 48–50. ISBN 9780195613544.
  54. ↑ Fredrik Eugene DeBoer; I Made Bandem (1995). Balinese Dance in Transition: Kaja and Kelod. Oxford University Press. pp. ii–iii. ISBN 978-967-65-3071-4.
  55. ↑ Alessandra Iyer (1998). Prambanan: Sculpture and Dance in Ancient Java : a Study in Dance Iconography. White Lotus. pp. 69–70. ISBN 978-974-8434-12-4.
  56. ↑ "Faces and Places (page 3)". CERN Courier. Archived from the original on 6 June 2018. Retrieved 2017-01-30.
  57. ↑ "Shiva's Cosmic Dance at CERN | Fritjof Capra". fritjofcapra.net. Retrieved 2017-01-30.
  58. ↑ T. A. Gopinatha Rao (1997). Elements of Hindu Iconography. Motilal Banarsidass. pp. 223–224. ISBN 978-81-208-0877-5.T. A. Gopinatha Rao (1997). Elements of Hindu Iconography. Motilal Banarsidass. pp. 223–224. ISBN 978-81-208-0877-5.
  59. ↑ Ian Crawford (December 2019). "Expanding worldviews: cosmic perspectives". Astronomy & Geophysics. Royal Astronomical Society, Oxford University Press. 60 (6): 6.38. doi:10.1093/astrogeo/atz195.
  60. ↑ Iyengar, B. K. S. (1979) [1966]. Light on Yoga: Yoga Dipika. Thorsons. pp. 419–422. ISBN 978-1855381667.
  61. ↑ Bhavanani, Ananda Balayogi; Bhavanani, Devasena (2001). "BHARATANATYAM AND YOGA". Archived from the original on 23 October 2006. Retrieved 26 January 2019. He also points out that these [Bharatanatyam dance] stances are very similar to Yoga Asanas, and in the Gopuram walls at Chidambaram, at least twenty different classical Yoga Asanas are depicted by the dancers, including Dhanurasana, Chakrasana, Vrikshasana, Natarajasana, Trivikramasana, Ananda Tandavasana, Padmasana, Siddhasana, Kaka Asana, Vrishchikasana and others.

ಹೆಚ್ಚಿನ ಓದುವಿಕೆ

ಬದಲಾಯಿಸಿ

ಬಾಹ್ಯ ಕೊಂಡಿಗಳು

ಬದಲಾಯಿಸಿ
"https://kn.wikipedia.org/w/index.php?title=ನಟರಾಜ&oldid=1158871" ಇಂದ ಪಡೆಯಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ