ಇಡಗುಂಜಿ ಮಹಾಗಣಪತಿ ಯಕ್ಷಗಾನ ಮಂಡಳಿ
ಶ್ರೀ ಇಡಗುಂಜಿ ಮಹಾಗಣಪತಿ ಯಕ್ಷಗಾನ ಮಂಡಳಿ, ಕೆರೆಮನೆ (ರಿ) [೧] (ಅಥವಾ ಸರಳವಾಗಿ ಕೆರೆಮನೆ ಯಕ್ಷಗಾನ ತಂಡವು Archived 2017-11-07 ವೇಬ್ಯಾಕ್ ಮೆಷಿನ್ ನಲ್ಲಿ.) ಭಾರತದ, ಕರ್ನಾಟಕ ರಾಜ್ಯದ, ಉತ್ತರ ಕನ್ನಡ ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿರುವ ಯಕ್ಷಗಾನ ತಂಡವಾಗಿದೆ. ಇದನ್ನು ಕೆರೆಮನೆ ಶಿವರಾಮ ಹೆಗಡೆಯವರು ೧೯೩೪ರಲ್ಲಿ ಆರಂಭಿಸಿದರು. ಅವರು ಈ ಕಲಾ ಪ್ರಕಾರದ ಪ್ರತಿಪಾದಕರಾಗಿದ್ದು, ಯಕ್ಷಗಾನ ಕಲಾ ಪ್ರಕಾರದಲ್ಲಿ ಪ್ರಪ್ರಥಮ ಬಾರಿಗೆ ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿ ಪ್ರಶಸ್ತಿಯನ್ನು ಪಡೆದಿರುತ್ತಾರೆ.[೨] ಇದು ಭಾರತದ ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳು ವಿವಿಧ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಸಾಧನೆ ಮಾಡಿದ ಜನರಿಗೆ ನೀಡುವ ಪ್ರಶಸ್ತಿ. ಈ ತಂಡವು ಮೂರು ತಲೆಮಾರುಗಳನ್ನು ಕಂಡಿದ್ದು, ಅವರ ಮಕ್ಕಳಾದ ಶಂಬು ಹೆಗಡೆ, ಮಹಾಬಲ ಹೆಗಡೆ ಮತ್ತು ಗಜಾನನ ಹೆಗ್ಡೆ ಮತ್ತು ಅವರ ಮೊಮ್ಮಗ ಶಿವಾನಂದ ಹೆಗಡೆ ಕೂಡ ಯಕ್ಷಗಾನದ ಪ್ರತಿಪಾದಕರಾಗಿದ್ದಾರೆ. ಕೆರೆಮನೆ ಶಿವಾನಂದ ಹೆಗಡೆ ಈ ಮೇಳದ ಪ್ರಸ್ತುತ ನಿರ್ದೇಶಕರು.
ಯಕ್ಷಗಾನ ಬದಲಾಯಿಸಿ
ಯಕ್ಷಗಾನವು ಕರ್ನಾಟಕ ರಾಜ್ಯದ ಕರಾವಳಿ ಜಿಲ್ಲೆಗಳಲ್ಲಿ (ದಕ್ಷಿಣ ಕನ್ನಡ, ಉಡುಪಿ ಮತ್ತು ಉತ್ತರ ಕನ್ನಡ ಜಿಲ್ಲೆಗಳು), ಶಿವಮೊಗ್ಗ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಪಶ್ಚಿಮ ಭಾಗಗಳು ಮತ್ತು ಕೇರಳದ ಕಾಸರಗೋಡು ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಪ್ರದರ್ಶನಗೊಳ್ಳುವ ಜಾನಪದ ಕಲೆಯಾಗಿದೆ. ಈ ಜನಪದ ಕಲೆ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ರಾತ್ರಿಯಿಡೀ ನಡೆಯುವ ಪ್ರದರ್ಶನವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಇದು ನೃತ್ಯ, ಹಾಡುಗಾರಿಕೆ ಹಾಗೂ ಸಂಭಾಷಣೆ/ಸಂವಾದಗಳನ್ನೊಳಗೊಂಡಿದ್ದು, ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಸಂಗೀತ ವಾದ್ಯಗಳಾದ ಚಂಡೆ, ಮದ್ದಳೆ ಮತ್ತು ತಾಳಗಳನ್ನು [೩] ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ಕಲೆಯ ವಿಶಿಷ್ಟ ಅಂಶವೆಂದರೆ ಕಲಾವಿದರು ತೊಡುವ ತಲೆಯ ಕಿರೀಟಗಳು ಮತ್ತು ಆಕರ್ಷಕ ವೇಷಭೂಷಣಗಳು. ಈ ಕಲಾ ಪ್ರಕಾರದಲ್ಲಿ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಪುರಾಣ [೩] ಮತ್ತು ಮಹಾಕಾವ್ಯಗಳಿಂದ ಆಯ್ದ ಪ್ರಸಂಗಗಳನ್ನು ಅಭಿನಯಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಪ್ರದರ್ಶನ ತಂಡವನ್ನು ಮೇಳ ಅಥವಾ ಮಂಡಲಿ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ, ಇದು ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ರೆಪರ್ಟರಿಯಾಗಿದ್ದು, ಸ್ಥಳದಿಂದ ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಪ್ರಯಾಣಿಸುತ್ತದೆ. ಮೇಳ ಅಥವಾ ಮಂಡಳಿಯು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ 11-18 ಕಲಾವಿದರನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುತ್ತದೆ.
ತಂಡದ ಕಲಾವಿದರು ಬದಲಾಯಿಸಿ
ಇಡಗುಂಜಿ ಮಹಾಗಣಪತಿ ಯಕ್ಷಗಾನ ಮಂಡಳಿಯನ್ನು ೧೯೩೪ ರಲ್ಲಿ ಬಡಗತಿಟ್ಟು ಯಕ್ಷಗಾನದ ಪ್ರತಿಪಾದಕರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರಾದ ಕೆರೆಮನೆ ಶಿವರಾಮ ಹೆಗಡೆಯವರು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು. [೪]
ಕೆರೆಮನೆ ಶಿವರಾಮ ಹೆಗಡೆ ಬದಲಾಯಿಸಿ
ಹೆಗ್ಗಡೆಯವರು ಉತ್ತರ ಕನ್ನಡ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಹೊನ್ನಾವರ ತಾಲೂಕಿನ ಕೆರೆಮನೆಯಲ್ಲಿ ಹವ್ಯಕ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಕುಟುಂಬದಲ್ಲಿ ೨೧ ಜೂನ್ ೧೯೦೮ ರಂದು ಜನಿಸಿದರು. ಬಡತನದ ಕಾರಣ ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಶಿಕ್ಷಣವನ್ನು ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗಲಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ಜೀವನೋಪಾಯಕ್ಕಾಗಿ ಅವರು ಬಸ್ ಓಡಿಸುವುದು ಮತ್ತು ಟಿಕೆಟ್ ಕಾಯ್ದಿರಿಸುವಂತಹ ಚಿಕ್ಕಪುಟ್ಟ ಕೆಲಸಗಳನ್ನು ಮಾಡಬೇಕಾಗಿತ್ತು. ಅವರು ೧೪ ನೇ ವಯಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಯಕ್ಷಗಾನವನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು ಮತ್ತು ೧೯೩೪ ರಲ್ಲಿ ಇಡಗುಂಜಿ ಮಹಾಗಣಪತಿ ಯಕ್ಷಗಾನ ಮಂಡಳಿ ಎಂಬ ತಮ್ಮದೇ ಆದ ತಂಡವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು. [೪] ಹಿಂದೂ ದೇವರಾದ ಗಣಪತಿಯ ಗೌರವಾರ್ಥವಾಗಿ ತಂಡದ ಹೆಸರನ್ನು ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಲಾಗಿದೆ. ಉತ್ತರ ಕನ್ನಡ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಇಡಗುಂಜಿ ಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಗಣಪತಿ ದೇವರ ದೇವಾಲಯವಿದೆ. ಅವರು ತಮ್ಮ ತಂಡದೊಂದಿಗೆ ಕರ್ನಾಟಕ ರಾಜ್ಯದಾದ್ಯಂತ ಪ್ರವಾಸ ಮಾಡಿದರು ಮತ್ತು ಅವರ ಪ್ರಯತ್ನಗಳಿಗಾಗಿ ವಿವಿಧ ಪ್ರಶಸ್ತಿಗಳನ್ನು ಗಳಿಸಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು. ಅವರು ೧೯೬೫ ರಲ್ಲಿ ರಾಜ್ಯ ಪ್ರಶಸ್ತಿ, ೧೯೭೦ರಲ್ಲಿ ಕೇಂದ್ರ ಸಂಗೀತ ನಾಟಕ ಅಕಾಡೆಮಿ ಪ್ರಶಸ್ತಿ ಮತ್ತು ೧೯೮೫ರಲ್ಲಿ ರಾಜ್ಯೋತ್ಸವ ಪ್ರಶಸ್ತಿ[೪]. ಅವರು ಗಳಿಸಿದ ಅತ್ಯುನ್ನತ ಪ್ರಶಸ್ತಿ ಎಂದರೆ ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿ ಪ್ರಶಸ್ತಿ. ನೆನಪಿನ ರಂಗಸ್ಥಳ ಎಂಬ ಅವರ ಆತ್ಮಕಥೆಯನ್ನು ೧೯೮೧ ರಲ್ಲಿ ಜಿ ಎಸ್ ಭಟ್ ಅವರು ಕ್ಯಾಸೆಟ್‌ನಲ್ಲಿ ರೆಕಾರ್ಡ್ ಮಾಡಿದರು ಮತ್ತು ೧೯೯೬ ರಲ್ಲಿ ಇದನ್ನ ಹೆಗ್ಗೋಡಿನ ಅಕ್ಷರ ಪ್ರಕಾಶನದಿಂದ ಪುಸ್ತಕವಾಗಿ ಪ್ರಕಟಿಸಲಾಯಿತು.
ಕೆರೆಮನೆ ಶಂಭು ಹೆಗಡೆ ಬದಲಾಯಿಸಿ
ಕೆರೆಮನೆ ಶಂಭು ಹೆಗಡೆಯವರು, ಶಿವರಾಮ ಹೆಗಡೆಯವರ ಪುತ್ರ. ತಂದೆಯಂತೆ ಯಕ್ಷಗಾನ ಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಕೆ ಕಾಲಿಟ್ಟ ಇವರು ಸಂಗೀತ ನಾಟಕ ಅಕಾಡೆಮಿ ಪ್ರಶಸ್ತಿ ಸೇರಿದಂತೆ ಹಲವಾರು ಪ್ರಶಸ್ತಿಗಳನ್ನು ಪಡೆದಿದ್ದಾರೆ. [೫] ಅವರು ಯಕ್ಷಗಾನ ಸಂಪ್ರದಾಯದಲ್ಲಿ ಬದಲಾವಣೆಗಳನ್ನು ತಂದು, ಅದರ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಪ್ರೇಕ್ಷಕರಲ್ಲದ ಹೊರಗಿನ ಜನರಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಸ್ವೀಕಾರಾರ್ಹವಾಗುವಂತೆ ಕಲಾ ಪ್ರಕಾರದ ಮೊಟಕುಗೊಳಿಸಿದ ಆವೃತ್ತಿಗಳನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಿದರು. ಯಕ್ಷಗಾನ ಕಲಿಕೆಯನ್ನು ವ್ಯವಸ್ಥಿತಗೊಳಿಸಲು ಅವರು ಹೊನ್ನಾವರ ತಾಲೂಕಿನ ಗುಣವಂತೆ ಎಂಬ ಹಳ್ಳಿಯಲ್ಲಿ ಶಾಲೆಯನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದರು. ಇದು (ಶ್ರೀಮಯ ಯಕ್ಷಗಾನ ಕಲಾಕೇಂದ್ರ, ಗುಣವಂತೆ) ಇಂದಿಗೂ ಗುರುಕುಲವಾಗಿ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸುತ್ತಾ ಮುಂಬರುವ ಯಕ್ಷಗಾನ ಕಲಾವಿದರನ್ನು ಪೋಷಿಸುತ್ತಿದೆ. ಅವರು ಕರ್ನಾಟಕ ಜಾನಪದ ಮತ್ತು ಯಕ್ಷಗಾನ ಅಕಾಡೆಮಿಯ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾದರು. [೬] ಶಂಭು ಹೆಗಡೆಯವರು ಅಭಿನಯಿಸಿದ ಕೆಲವು ಪಾತ್ರಗಳೆಂದರೆ ಬಲರಾಮ, ಜರಾಸಂಧ ಮತ್ತು ದುರ್ಯೋಧನ.[೭] ಅವರು ಚಲನಚಿತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ನಟಿಸಿದ್ದಾರೆ ಮತ್ತು ೨೦೦೧-೦೨ ರಲ್ಲಿ ಕನ್ನಡ ಚಲನಚಿತ್ರ ಪರ್ವದಲ್ಲಿ ಪೋಷಕ ಪಾತ್ರಕ್ಕಾಗಿ ಕರ್ನಾಟಕ ರಾಜ್ಯ ಚಲನಚಿತ್ರ ಪ್ರಶಸ್ತಿಯನ್ನು ಗೆದ್ದಿದ್ದಾರೆ. [೮] ಅವರು ದಕ್ಷಿಣ ವಲಯ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಕೇಂದ್ರದ [೯] ಆಡಳಿತ ಮಂಡಳಿಯ ಸದಸ್ಯರಾಗಿದ್ದರು ಮತ್ತು ರೆಪರ್ಟರಿ ರಂಗಾಯಣದ ಕೆಲಸವನ್ನು ನೋಡಿಕೊಳ್ಳುವ ರಂಗಸಮಾಜದ ಸದಸ್ಯರಾಗಿದ್ದರು. [೧೦]
ಕೆರೆಮನೆ ಶಿವಾನಂದ ಹೆಗಡೆಯವರು ಶಂಭು ಹೆಗಡೆಯವರ ಪುತ್ರರಾಗಿದ್ದು ಯಕ್ಷಗಾನದ ಮತ್ತೋರ್ವ ಕಲಾವಿದರಾಗಿದ್ದಾರೆ. ಅವರು ತಂಡದೊಂದಿಗೆ ವಿದೇಶ ಪ್ರವಾಸ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ ಮತ್ತು ಲಾಸ್ ಏಂಜಲೀಸ್‌ನ ಕ್ಯಾಲಿಫೋರ್ನಿಯಾ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಏಷ್ಯಾ-ಪೆಸಿಫಿಕ್ ಕಾರ್ಯಕ್ಷಮತೆ ವಿನಿಮಯ ಕಾರ್ಯಾಗಾರದಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಲು ಸಹ ಆಹ್ವಾನಿಸಲಾಯಿತು. [೧೧] ಕಥಕ್ ಕಲಾವಿದೆ ಮಾಯಾ ರಾವ್ ಅವರ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನದಲ್ಲಿ ಕಥಕ್ ಮತ್ತು ನೃತ್ಯ ಸಂಯೋಜನೆಯನ್ನೂ ಕಲಿತಿದ್ದಾರೆ. ಅವರು ಸಂಸ್ಥೆಯ ಪ್ರಸ್ತುತ ನಿರ್ದೇಶಕರಾಗಿ ಮತ್ತು ಶ್ರೀಮಾಯ ಯಕ್ಷಗಾನ ಕಲಾಕೇಂದ್ರ, ಗಣವಂತೆ - ತರಬೇತಿ ಕೇಂದ್ರದಲ್ಲಿ ಗುರುಗಳಾಗಿ ಕಾರ್ಯ ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ.
ಕೆಲವು ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಕಲಾವಿದರು ಬದಲಾಯಿಸಿ
ಈ ತಂಡವು ಕೆರೆಮನೆ ಗಜಾನನ ಹೆಗಡೆ, ನೆಬ್ಬೂರು ನಾರಾಯಣ ಭಾಗವತ, ಚಿಟ್ಟಾಣಿ ರಾಮಚಂದ್ರ ಹೆಗಡೆ, ಗೋಡೆ ನಾರಾಯಣ ಹೆಗಡೆ, ಕೆಪ್ಪೆಕೆರೆ ಮಹಾದೇವ ಹೆಗಡೆ ಮುಂತಾದ ಯಕ್ಷಗಾನ ಕಲಾವಿದರನ್ನು ನೀಡಿದೆ. ಮತ್ತು ಇಡಗುಂಜಿ ಮೇಳದ ಪ್ರಭಾವವು ಇಂದಿನ ಸ್ಟಾರ್ ಕಲಾವಿದರಾದ ಬಳ್ಕೂರು ಕೃಷ್ಣ ಯಾಜಿ, ಕೊಂಡದಕುಳಿ ರಾಮಚಂದ್ರ ಹೆಗಡೆ, ಗೋವಿಂದ ನಾಯ್ಕ್ ಕೋನಳ್ಳಿ, ಉಪ್ಪುಂದ ನಾಗೇಂದ್ರ ರಾವ್, ಗಣಪತಿ ಹೆಗಡೆ ತೋಟಿಮನೆ ಮುಂತಾದವರ ವೃತ್ತಿಜೀವನದಲ್ಲಿ ದೊಡ್ಡ ಬದಲಾವಣೆಯನ್ನು ತಂದಿತು. ಶ್ರೀ ಇಡಗುಂಜಿ ಮೇಳ ಮತ್ತು ಶ್ರೀಮಾಯ ಯಕ್ಷಗಾನ ಕಲಾಕೇಂದ್ರ, ಗಣವಂತೆ, ಒಂದು ಗುರುಕುಲವಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿದ್ದು, ಅನೇಕ ಯಕ್ಷಗಾನ ಕಲಾವಿದರನ್ನು ಪೋಷಿಸುವುದರ ಜೊತೆಗೆ ಯಕ್ಷಗಾನ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಮಹಾನ್ ಕಲಾವಿದರಿಗೆ ಸ್ಫೂರ್ತಿಯ ನೆಲೆಯಾಗಿದೆ.
ಪ್ರದರ್ಶನಗಳು ಬದಲಾಯಿಸಿ
ಇಡಗುಂಜಿ ಮಹಾಗಣಪತಿ ಯಕ್ಷಗಾನ ಮಂಡಳಿಯು ಭಾರತದಾದ್ಯಂತ ಮತ್ತು ವಿದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರದರ್ಶನಗಳನ್ನು ನೀಡಿದೆ. ಇಂಡಿಯನ್ ಕೌನ್ಸಿಲ್ ಫಾರ್ ಕಲ್ಚರಲ್ ರಿಲೇಶನ್ಸ್ ಪ್ರಾಯೋಜಕತ್ವದ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ, ತಂಡವು ಆಗಸ್ಟ್ ೨೦೦೦ರಲ್ಲಿ ಆಗ್ನೇಯ ಏಷ್ಯಾದ ಪ್ರವಾಸವನ್ನು ಕೈಗೊಂಡಿತು ಮಯನ್ಮಾರ್, ಸಿಂಗಾಪುರ, ಮಲೇಷ್ಯಾ, ಲಾವೋಸ್ ಮತ್ತು ಫಿಲಿಪೈನ್ಸ್‌ನಲ್ಲಿ ಪ್ರದರ್ಶನಗಳನ್ನು ನೀಡಿದರು. [೧೨] ತಂಡವು ವಸಂತಹಬ್ಬ ೨೦೦೨ ರಲ್ಲಿ [೧೩] ನ್ಯೂಯಾರ್ಕ್ ನಗರದಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಅಟ್ಲಾಂಟಾದಲ್ಲಿಯೂ ಪ್ರದರ್ಶನಗಳನ್ನು ನೀಡಿದ್ದಾರೆ.
ಟಿಪ್ಪಣಿಗಳು ಬದಲಾಯಿಸಿ
- ಅಧಿಕೃತ ಜಾಲತಾಣ[ಶಾಶ್ವತವಾಗಿ ಮಡಿದ ಕೊಂಡಿ]
ಉಲ್ಲೇಖಗಳು ಬದಲಾಯಿಸಿ
- ↑ "Sri Idagunji Mahaganapati Yakshagana Mandali (R) Keremane". yakshaganakeremane.com. Archived from the original on 2017-11-07. Retrieved 2016-03-13.
- ↑ K. Satyamurty (2004-12-29). "70 years of song and dance". The Hindu. Chennai, India. Archived from the original on 2012-11-07. Retrieved 2007-09-06.
- ↑ ೩.೦ ೩.೧ Chitra Mahesh (2005-01-07). "Yakshagana presented in typical vibrant shades". The Hindu. Chennai, India. Archived from the original on 2005-04-04. Retrieved 2007-09-06.
- ↑ ೪.೦ ೪.೧ ೪.೨ G S Bhat. "The woman who gave me love". Nenapina Rangasthala, Akshara Prakashana, Heggodu, 1996, Translated by S R Ramakrishna. Archived from the original on 2008-05-15. Retrieved 2007-09-06.
- ↑ Rupa Srikanth (2005-12-20). "Entertains with fluid ease". The Hindu. Chennai, India. Archived from the original on 2006-02-14. Retrieved 2007-09-06.
- ↑ "Awards for four Yakshagana artistes". The Hindu. Chennai, India. 2006-03-13. Archived from the original on 2006-11-16. Retrieved 2007-09-06.
- ↑ Leela Venkataraman (2005-12-23). "Focus on rural art". The Hindu. Chennai, India. Archived from the original on 2007-12-17. Retrieved 2007-09-06.
- ↑ "'Dweepa' best film, Ravichandran best actor". The Hindu. 2002-10-04. Archived from the original on 20 January 2003. Retrieved 2007-09-06.
- ↑ "Governing Body". South Zone Cultural Centre. Archived from the original on 2007-08-12. Retrieved 2007-09-06.
- ↑ "Rangasamaja". Rangayana. Archived from the original on 8 October 2007. Retrieved 2007-09-06.
- ↑ "APPEX Fellows from India". Online webpage of UCLA Department of World Arts and Cultures. Archived from the original on 2007-09-01. Retrieved 2007-09-06.
- ↑ "Sep' 2000 news". Online webpage of Yakshagana.com. Retrieved 2007-09-06.
- ↑ "Vasanthahabba from Feb 2". The Times of India. 2002-01-29. Archived from the original on 2012-10-17. Retrieved 2007-09-06.