ಅಂಜನಾ ದೇವಿ

ಅಂಜನಾ ಇವಳನ್ನು ಅಂಜನಿ ಮತ್ತು ಅಂಜಲಿ ಎಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಇವಳು ಹಿಂದೂ ಮಹಾಕಾವ್ಯವಾದ ರಾಮಾಯಣದ ನಾಯಕರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬನಾದ ಹನುಮಂತನ ತಾಯಿ. ಅವಳು ಕಿಷ್ಕಿಂಧೆಯ ನಿವಾಸಿ ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗತ್ತದೆ.

ಅಂಜನಾ ದೇವಿ
ಅಂಜನಿ ಶಿಶು ಹನುಮಂತನ ಜೊತೆ (ಕಂಚಿನ - ಪಲ್ಲವ ಕಾಲ).
ಸಂಲಗ್ನತೆ	ಅಪ್ಸರ, ವಾನರ
ಮಕ್ಕಳು	ಹನುಮಾನ್
ಗ್ರಂಥಗಳು	ರಾಮಾಯಣ ಮತ್ತು ಅದರ ಇತರ ಆವೃತ್ತಿಗಳು

ದಂತಕಥೆ

ದಂತಕಥೆಯ ಪ್ರಕಾರ, ಅಂಜನಾ ಪುಂಜಿಕಸ್ತಲಾ ಎಂಬ ಅಪ್ಸರೆಯಾಗಿದ್ದು, ಋಷಿಯ ಶಾಪದಿಂದಾಗಿ ವಾನರ ರಾಜಕುಮಾರಿಯಾಗಿ ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಜನಿಸಿದಳು. ಅಂಜನಾ ವಾನರ ಮುಖ್ಯಸ್ಥ ಕೇಸರಿ ಮತ್ತು ಬೃಹಸ್ಪತಿಯ ಮಗನನ್ನು ಮದುವೆಯಾಗಿದ್ದಳು.

ಅಂಜನಾ ಹನುಮಂತನ ತಾಯಿ. ಅಂಜನಾ ಅವರ ಮಗನಾದ ಹನುಮಂತನನ್ನು ತಮಿಳು ಸಂಪ್ರದಾಯದಲ್ಲಿ ಆಂಜನೇಯ ಅಥವಾ ಆಂಜನೇಯರ್ ಎಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ . ಹನುಮಂತನ ಜನ್ಮದ ಬಗ್ಗೆ ಹಲವಾರು ದಂತಕಥೆಗಳಿವೆ. ಏಕನಾಥನ ಭಾವಾರ್ಥ ರಾಮಾಯಣದಲ್ಲಿ (೧೬ ನೇ ಶತಮಾನ ಸಿಈ) ಅಂಜನಾ ವಾಯುವನ್ನು ಪೂಜಿಸುತ್ತಿರುವಾಗ, ಅಯೋಧ್ಯೆಯ ರಾಜ ದಶರಥನು ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಹೆರುವ ಸಲುವಾಗಿ ಪುತ್ರಕಾಮೇಷ್ಟಿ ಯಜ್ಞವನ್ನು ನಡೆಸುತ್ತಿದ್ದನು ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತದೆ. ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ, ಅವನು ತನ್ನ ಮೂವರು ಹೆಂಡತಿಯರು ಹಂಚಿಕೊಳ್ಳಲು ಕೆಲವು ಪವಿತ್ರ ಕಡುಬು ( ಪಾಯಸಂ ) ಪಡೆದರು, ಇದು ರಾಮ, ಲಕ್ಷ್ಮಣ, ಭರತ ಮತ್ತು ಶತ್ರುಘ್ನರ ಜನ್ಮಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ದೈವಿಕ ವಿಧಿಯಿಂದ, ಅಂಜನಾ ತನ್ನ ಪೂಜೆಯಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿದ್ದಾಗ ಕಾಡಿನ ಮೇಲೆ ಹಾರುತ್ತಿದ್ದ ಹಕ್ಕಿಯು ಪಾಯಸದ ತುಂಡನ್ನು ಕಸಿದುಕೊಂಡು ಅದನ್ನು ಕೇಳೆಗೆ ಬೀಳಿಸಿತು. ಗಾಳಿಯ ಅಧಿಪತಿಯಾದ ವಾಯು, ಬೀಳುವ ಪಾಯಸವನ್ನು ಅಂಜನಾಳ ಕೈಗಳಿಗೆ ಬೀಳುವಂತೆ ಮಾಡಿದನು. ಅದರ ಫಲವಾಗಿ ಆಕೆಗೆ ಹನುಮಂತನು ಜನಿಸಿದನು. ಅಂಜನಾ ಮತ್ತು ಕೇಸರಿಯು ವಾಯುವನ್ನು ತಮ್ಮ ಮಗುವಾಗಿ ಪಡೆಯುವಂತೆ ತೀವ್ರವಾದ ಪ್ರಾರ್ಥನೆಯನ್ನು ಮಾಡಿದರು. ಅವರ ಭಕ್ತಿಗೆ ಸಂತಸಗೊಂಡ ವಾಯು ಅವರು ಬಯಸಿದ ವರವನ್ನು ನೀಡಿದನು. ಶೈವರು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಹನುಮಂತನನ್ನು ಶಿವನ ಹನ್ನೊಂದನೇ ಅವತಾರವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸುತ್ತಾರೆ.

ಪೂಜೆ

ರಾಜಸ್ಥಾನದ ಚೋಮುವಿನ ಅಂಜನಿ ಹನುಮಾನ್ ಧಾಮ್ ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಮಡಿಲಲ್ಲಿ ಮಗ ಹನುಮಂತನನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಅಂಜನಿಯ ವಿಗ್ರಹ

ಹಿಮಾಚಲ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಅಂಜನಾ ದೇವಿಯನ್ನು ಕುಟುಂಬ ದೇವತೆಯಾಗಿ ಪೂಜಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಧರ್ಮಶಾಲಾ ಬಳಿಯ 'ಮಾಸ್ರೆರ್' ನಲ್ಲಿ ಅವಳಿಗೆ ಸಮರ್ಪಿತವಾದ ದೇವಾಲಯವಿದೆ. ಶ್ರೀ ಅಂಜನಾ ಒಮ್ಮೆ ಬಂದು ಅಲ್ಲಿ ಕೆಲಕಾಲ ಇದ್ದಳು ಎಂಬ ಪ್ರತೀತಿ ಇದೆ. ಸ್ಥಳೀಯರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರು ಆಕೆಯ ನೈಜ ಗುರುತನ್ನು ಇತರ ಗ್ರಾಮಸ್ಥರಲ್ಲಿ ಬಹಿರಂಗಪಡಿಸಿದರು, ಇದು ಆಕೆಯ ಆಶಯಕ್ಕೆ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿತ್ತು ಹಿಗಾಗಿ ಅವಳು ಆ ಹಳ್ಳಿಗನನ್ನು ಕಲ್ಲಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸಿದಳು. ಆ ಕಲ್ಲು ಇಂದಿಗೂ ಅವಳ ದೇವಾಲಯದ ಹೊರಗೆ ಉಳಿದಿದೆ. ಆಕೆಯ ವಾಹನ (ವಾಹನ) ಚೇಳು, ಆದ್ದರಿಂದ ಭಕ್ತರು ಚೇಳು ಕಚ್ಚಿದ ನಂತರ ಅಂಜನಾಳನ್ನು ಪೂಜಿಸುತ್ತಾರೆ.

ಭಾರತೀಯ ಉಪಖಂಡದ ಹೊರಗೆ

ಇಂಡೋನೇಷ್ಯಾ

ಇಂಡೋನೇಷಿಯನ್ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಅಂಜನಾ ವಯಾಂಗ್ (ಗೊಂಬೆಯಾಟ).

ಇಂಡೋನೇಷಿಯಾದ, ಜಾವಾನೀಸ್ ಸಂಸ್ಕೃತಿಗೆ ಸೇರಿದ ವಯಾಂಗ್‍ನಲ್ಲಿ (ಇಂಡೋನೇಷಿಯನ್ ಬೊಂಬೆಯಾಟ ) ಅಂಜನಾ ( ಇಂಡೋನೇಷಿಯನ್ : ಅಂಜನಿ ) ಒಬ್ಬ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ವ್ಯಕ್ತಿ. ಜಾವಾನೀಸ್ ವಯಾಂಗ್ ಪ್ರಕಾರ, ದೇವಿ ಅಂಜನಿಯು ಬಹರಾ ಅಸ್ಮಾರಾದಿಂದ ಬಂದ ದೇವತೆಯಾದ ಇಂದ್ರಾದಿ ದೇವತೆಯೊಂದಿಗೆ ಗ್ರಾಸ್ಟಿನಾದಲ್ಲಿ ರೇಸಿ ಗೋತಮಾ ಅವರ ಹಿರಿಯ ಮಗು. ದೇವೀ ಇಂದ್ರಾದಿಗಳಿಗೆ ಬಟಾರ ಸೂರ್ಯನು ಕ್ಯೂಪು ಮಾಣಿಕ್ ಅಸ್ತಗಿನವನ್ನುಮಾಣಿಕ್ ಅಸ್ತಗಿನಎಂಬ ಚರಾಸ್ತಿಯನ್ನು ಕೊಟ್ಟಿದ್ದನು. ಅದನ್ನು ತೆರೆದಾಗ ಏಳನೇ ಕಾರ್ಯದವರೆಗೆ ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಭೂಮಿಯ ಮೇಲೆ ಸಂಭವಿಸುವ ಎಲ್ಲಾ ಘಟನೆಗಳನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು. ಕ್ಯೂಪು ಅವನ ತಾಯಿಯಿಂದ ಉಡುಗೊರೆಯಾಗಿತ್ತು ಮತ್ತು ದೇವಿ ಇಂದ್ರಾದಿಯು ರೇಸಿ ಗೋತಮನನ್ನು ಮದುವೆಯಾದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಬಟಾರ ಸೂರ್ಯನಿಂದ ಉಡುಗೊರೆಯಾಗಿತ್ತು.

ಒಂದು ದಿನ, ದೇವಿ ಅಂಜನಿ ತನ್ನ ಕ್ಯೂಪುದೊಂದಿಗೆ ಆಟವಾಡುತ್ತಿದ್ದಾಗ, ಅವಳ ಇಬ್ಬರು ಸಹೋದರಿಯರು ಬಂದರು. ಅವರು ಕ್ಯೂಪುದೊಂದಿಗೆ ತುಂಬಾ ಸಂತೋಷಪಟ್ಟರು, ನಂತರ ಅದನ್ನು ಕೇಳಲು ತಮ್ಮ ತಂದೆಯ ಬಳಿಗೆ ಹೋದರು. ದೇವಿ ಅಂಜನಿ ಕ್ಯೂಪು ತನ್ನ ತಾಯಿಯ ಉಡುಗೊರೆ ಎಂದು ಹೇಳಿದರು. ದೇವೀ ಇಂದ್ರಾದಿ ಎಲ್ಲಿಂದ ಬಂತು ಎಂದು ಉತ್ತರಿಸಲಾರದೆ; ಅವನು ಮೌನವಾಗಿರುತ್ತಾನೆ. ಇದು ರೇಸಿ ಗೋತಮನನ್ನು ಕೋಪಗೊಳಿಸಿತು, ಆದ್ದರಿಂದ ಅವನ ಹೆಂಡತಿಯನ್ನು "ತುಗು" ಎಂದು ಹೇಳಿ ಮತ್ತು ಅಲೆಂಗ್ಕಾ ರಾಜ್ಯದ ಗಡಿಯಲ್ಲಿ ಎಸೆದನು.

ಮೂವರು ಸಹೋದರರಲ್ಲಿ ವಿವಾದದಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾದ, ಕ್ಯೂಪು ಮಾಣಿಕ್ ಅಸ್ತಾಗಿನಾವನ್ನು ರೇಸಿ ಗೋತಮಾ ಎಸೆದನು. ಸುಮಾಳ ಕೆರೆಯಲ್ಲಿ ಟೋಪಿ ಬಿದ್ದಿದ್ದರೆ, ತಾಯಿ ನಿರ್ಮಲ ಕೆರೆಯಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿದ್ದಾಳೆ. ಮೂವರು ಸಹೋದರರು ಆತನನ್ನು ಹಿಂಬಾಲಿಸಿದರು, ಅವುಗಳೆಂದರೆ, ಜಾಂಬವಾನ್ (ಸುಬಲಿಯ ಆರೈಕೆದಾರ), ಮೆಂಡಾ (ಸುಗ್ರೀವನ ಆರೈಕೆದಾರ), ಮತ್ತು ಎಂಡಾಂಗ್ ಸುವರ್ಸಿಹ್ (ದೇವಿ ಅಂಜನಿಯ ಆರೈಕೆದಾರ). ಸುಬಲಿ, ಸುಗ್ರೀವ, ತನ್ನ ಇಬ್ಬರು ಪಾಲಕರೊಂದಿಗೆ ಸುಮಾಳ ಸರೋವರಕ್ಕೆ ಆಗಮಿಸಿ ತಕ್ಷಣವೇ ಅದರಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿದರು. ನಂತರ ಬಂದ ದೇವಿ ಅಂಜನಿ ಮತ್ತು ಅವಳ ದಾದಿ ಕೆರೆಯ ಅಂಚಿನಲ್ಲಿ ಸುಮ್ಮನೆ ಕುಳಿತರು. ಬಿಸಿಲಿನಿಂದಾಗಿ ಸುಬಲಿ ಮತ್ತು ಸುಗ್ರೀವರು ತಮ್ಮ ಮುಖ, ಕಾಲು ಮತ್ತು ಕೈಗಳನ್ನು ತೊಳೆದರು, ಇದರಿಂದಾಗಿ ನೀರಿನಲ್ಲಿ ತೆರೆದುಕೊಂಡ ದೇಹದ ಭಾಗಗಳು ವಾನರವಾಗಿ ಮಾರ್ಪಟ್ಟಿವೆ. ಕಪ್ ಹುಡುಕುತ್ತಾ ಈಜುವಾಗ ಒಬ್ಬರಿಗೊಬ್ಬರು ಭೇಟಿಯಾದರು ಆದರೆ ಒಬ್ಬರಿಗೊಬ್ಬರು ಪರಿಚಯವಿರಲಿಲ್ಲ, ಆದ್ದರಿಂದ ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಜಗಳವಾಯಿತು. ನಂತರ ಅವರಿಬ್ಬರಿಗೆ ಪ್ರಜ್ಞೆ ಬಂದು ಸರೋವರದಿಂದ ಹೊರಬಂದರು ಮತ್ತು ತಮ್ಮ ಮೂಲ ಸ್ವರೂಪವನ್ನು ಪುನಃಸ್ಥಾಪಿಸಲು ತಮ್ಮ ತಂದೆಯ ಬಳಿಗೆ ಹೋದರು. ಆದರೆ ಅವನ ತಂದೆಗೆ ಸಹಾಯ ಮಾಡುವ ಶಕ್ತಿ ಇರಲಿಲ್ಲ.

ಋಷಿ ಗೋತಮನು ಅವರೆಲ್ಲರಿಗೂ ಧ್ಯಾನ ಮಾಡಲು ಆದೇಶಿಸಿದನು ಮತ್ತು ದೇವರುಗಳಲ್ಲಿ ಅವರನ್ನು ಮನುಷ್ಯರಂತೆ ಹಿಂದಿರುಗಿಸುವಂತೆ ಬೇಡಿಕೊಂಡನು. ದೇವಿ ಅಂಜನಿಯು ನ್ಯಾಂಟೋಕವನ್ನು (ಕಾಂಟೋಕಾ/ಕಪ್ಪೆಯಾಗಿ ಜೀವಿಸುತ್ತಿದ್ದರು), ಸುಬಲಿಯು ಗಾಲಾಂಗ್‌ (ದೊಡ್ಡ ಬಾವಲಿಯಾಗಿ ಜೀವಿಸುತ್ತಿದ್ದರು), ಮತ್ತು ಸುಗ್ರೀವನು ಗಿದಾಂಗನ್ನು (ಜಿಂಕೆಯಾಗಿ ಬದುಕುವುದು) ಸುನ್ಯಪ್ರಿಂಗ ಅರಣ್ಯದಲ್ಲಿ ಬಂಧಿಸಿದನು; ಎಲ್ಲರೂ ತಮ್ಮ ತಮ್ಮ ಆರೈಕೆದಾರರ ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ. ಮದಿರ್ದಾ ಸರೋವರದಲ್ಲಿ ಬಂಧಿತಳಾದ ದೇವಿ ಅಂಜನಿಯು ಹಯಾಂಗ್ ಪಾವಾನಾ (ಬಟಾರ ಬೇಯು) ಗೆ ಆಗಮಿಸಿದಳು, ನಂತರ ಪ್ರೇಮ ಸಂಬಂಧವು ಉಂಟಾಯಿತು, ಆದ್ದರಿಂದ ದೇವಿ ಅಂಜನಿಗೆ ಬಿಳಿ ಕೂದಲಿನ ವಾನರ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಮಾರುತಿ ಎಂಬ ಮಗನಿದ್ದನು. ದೇವಿ ಅಂಜನಿಯು ಅಂತಿಮವಾಗಿ ದೇವರ ಕ್ಷಮೆಯನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡಳು, ತನ್ನ ಸುಂದರ ಮುಖಕ್ಕೆ ಮರಳಿದಳು ಮತ್ತು ಅಪ್ಸರೆಯರ ಅರಮನೆಯಲ್ಲಿ ಸಮಾಧಿಯಾದಳು.

ಜನಪ್ರಿಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ

ಅಂಜನಾ ಮೇಲೆ ಹಲವಾರು ಭಾರತೀಯ ಚಲನಚಿತ್ರಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ. ಅವುಗಳೆಂದರೆ: ಶ್ರೀ ನಾಥ್ ಪಾಟಂಕರ್ ಅವರಿಂದ ಸತಿ ಅಂಜನಿ (೧೯೨೨), ಸತಿ ಅಂಜನಿ (೧೯೩೨), ಕಾಂಜಿಭಾಯ್ ರಾಥೋಡ್ ಅವರಿಂದ ಸತಿ ಅಂಜನಿ (೧೯೩೪).

ಅಂಜನಾಳನ್ನು ಹಲವಾರು ಚಲನಚಿತ್ರಗಳು ಮತ್ತು ಟಿವಿ ಧಾರಾವಾಹಿಗಳಲ್ಲಿ ಚಿತ್ರಿಸಲಾಗಿದೆ:

ವರ್ಷ	ಹೆಸರು	ನಟಿ	ಚಾನಲ್	ದೇಶ
೧೯೭೬	ಬಜರಂಗಬಲಿ (ಚಲನಚಿತ್ರ)	ದುರ್ಗಾ ಖೋಟೆ		ಭಾರತ
೧೯೯೭	ಜೈ ಹನುಮಾನ್	ಫಲ್ಗುಣಿ ಪರೇಖ್	ಡಿಡಿ ನ್ಯಾಷನಲ್
೨೦೦೮	ರಾಮಾಯಣ	ಹೇತಲ್ ಯಾದವ್	ಟಿವಿಯನ್ನು ಕಲ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಿ
೨೦೧೦	ಜೈ ಜೈ ಜೈ ಬಜರಂಗಬಲಿ	ಅಪರ್ಣಾ ತಾರಕಡ್	ಸಹಾರಾ ಒನ್
೨೦೧೫	ಸಂಕತ್ಮೋಚನ ಮಹಾಬಲಿ ಹನುಮಾನ್	ಬರ್ಖಾ ಬಿಷ್ಟ್ ಸೆಂಗುಪ್ತ	ಸೋನಿ ಎಂಟರ್ಟೈನ್ಮೆಂಟ್ ಟೆಲಿವಿಷನ್
೨೦೨೩	ಶ್ರೀಮದ್ ರಾಮಾಯಣ		ಸೋನಿ ಸೆಟ್