ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಇತಿಹಾಸ

ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಭಾರತದ ಪಶ್ಚಿಮ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಒಂದು ರಾಜ್ಯವಾಗಿದ್ದು, ಭಾರತದ ಎರಡನೆಯ ಅತಿ ಹೆಚ್ಚು ಜನಸಂಖ್ಯೆ ಹೊಂದಿರುವ ರಾಜ್ಯ ಮತ್ತು ವಿಸ್ತೀರ್ಣದಲ್ಲಿ ಮೂರನೇ ಅತಿದೊಡ್ಡ ರಾಜ್ಯವಾಗಿದೆ. ಇಂದಿನ ರಾಜ್ಯವು ೧೯೬೦ ರಲ್ಲಿ  ರಚನೆಯಾದರೂ, ಸುಮಾರು ೪ ಶತಮಾನಗಳಷ್ಟು ಸುದೀರ್ಘ ಇತಿಹಾಸವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ.

ಕ್ರಿಸ್ತಪೂರ್ವ ೪ ನೇ ಶತಮಾನದಿಂದ ೮೭೫ ರವರೆಗೂ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರಿ ಪ್ರಾಕೃತ ಮತ್ತು ಅದರ ಅಪಾಬ್ರ್ರಾಷ್ಗಳು ಈ ಪ್ರದೇಶದ ಪ್ರಬಲ ಭಾಷೆಗಳಾಗಿದ್ದವು. ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರಿ ಪ್ರಾಕೃತದಿಂದ ವಿಕಸನಗೊಂಡಿರುವ ಮರಾಠಿ, 9 ನೇ ಶತಮಾನದಿಂದಲೂ ಮಾತೃ ಭಾಷೆಯಾಗಿತ್ತು. ಕಾಲಾನಂತರದಲ್ಲಿ, ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ, ವಿದರ್ಭ, ಮುಲಾಕ್, ಅಸ್ಸಕ (ಅಶ್ಮಾಕಾ) ಮತ್ತು ಕುನ್ಟಾಲ್ ಒಳಗೊಂಡ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ವಿವರಿಸಲು ಬಳಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ನಾಗಾ, ಮುಂಡ ಮತ್ತು ಭಿಲ್ ಜನರ ಬುಡಕಟ್ಟಿನ ಸಮುದಾಯಗಳು ಪ್ರಾಚೀನ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ದಂಡಕರಣ್ಯ ಎಂಬ ಹೆಸರಿನಿಂದಲೂ ಈ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ನೆಲೆಸಿದ್ದರು. ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಎಂಬ ಹೆಸರು ರಥಿಯಿಂದ ಹುಟ್ಟಿದೆ ಎಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ, ಇದರ ಅರ್ಥ "ರಥ ಚಾಲಕ". ಸಮಕಾಲೀನ ಚೀನೀ ಪ್ರಯಾಣಿಕ ಹುವಾನ್ ತ್ಸಾಂಗ್ ಎಂಬಾತನಿಂದ ೭ ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಎಂಬ ಹೆಸರು ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡಿದೆ. ದಾಖಲಾದ ಇತಿಹಾಸದ ಪ್ರಕಾರ, ಬಾದಾಮಿ ಮೂಲದ ೬ ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಮೊದಲ ಹಿಂದೂ ರಾಜ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಆಳಿದನು.

ಇತಿಹಾಸಪೂರ್ವ

ಜೋರ್ವ್ ಸಂಸ್ಕೃತಿಗೆ (ಸುಮಾರು ಕ್ರಿ.ಪೂ ೧೩೦೦-೭೦೦) ಸೇರಿದ ಕಂಚಿನಯುಗದ ತಾಣಗಳು ರಾಜ್ಯದಾದ್ಯಂತ ಪತ್ತೆಯಾಗಿವೆ.

ಕ್ರಿ.ಪೂ ೪ ನೇ ಶತಮಾನದಿಂದ ಕ್ರಿ.ಶ ೧೨ ನೇ ಶತಮಾನದವರೆಗೆ

ಸಿಂಧೂ ನಾಗರೀಕತೆ ಕಾಲದ ಮೂರ್ತಿಗಳು.

ಈಗಿನ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಪ್ರದೇಶವು ಮೊದಲ ಸಹಸ್ರಮಾನದಲ್ಲಿ ಹಲವಾರು ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಗಳ ಭಾಗವಾಗಿತ್ತು. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಮೌರ್ಯ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ, ಸತಾವಾಹನ ರಾಜವಂಶ, ವಕಾಟ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ, ಚಾಲುಕ್ಯ ರಾಜವಂಶ ಮತ್ತು ರಾಷ್ಟ್ರಕೂಟ ರಾಜವಂಶಗಳು ಸೇರಿವೆ. ಈ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಗಳ ಬಹುಪಾಲು ಭಾರತೀಯ ಭೂಪ್ರದೇಶದ ದೊಡ್ಡ ಕವಲುಗಳ ಮೇಲೆ ವಿಸ್ತರಿಸಿದೆ. ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಅಜಂತಾ ಮತ್ತು ಎಲ್ಲೋರಾ ಗುಹೆಗಳು ಮುಂತಾದ ಕೆಲವು ಮಹತ್ವದ ಸ್ಮಾರಕಗಳನ್ನು ಈ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಗಳ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಯಿತು. ಕ್ರಿ.ಪೂ.೪ ಮತ್ತು  ನೇ ಶತಮಾನದಲ‍್ಲಿ ಮೌರ್ಯ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವು ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದಲ್ಲಿ ಆಳ್ವಿಕೆ ನಡೆಸಿತು. ಸುಮಾರು ಕ್ರಿ.ಪೂ. ೨೩೦ ರಲ್ಲಿ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರವು ೪೦೦ ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ಶಾತವಾಹನ ರಾಜವಂಶದ ಆಳ್ವಿಕೆಗೆ ಒಳಪಟ್ಟಿತು. ಶಾತಾವಾಹನ ರಾಜವಂಶದ ಮಹಾನ್ ಆಡಳಿತಗಾರ ಗೌತಮಪುತ್ರ ಸಾತಾಕರ್ಣಿ ಅವರು ಸೈಥಿಯನ್ ದಾಳಿಕೋರರನ್ನು ಸೋಲಿಸಿದರು. ವಕಾಟ ರಾಜಮನೆತನ ಮತ್ತು ಶಾತಾವಾಹನ ರಾಜವಂಶವು ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಸಂಸ್ಕೃತ ಅಥವಾ ದ್ರಾವಿಡ ಭಾಷೆಗಿಂತ ಪ್ರಾಕೃತವನ್ನು ಬಳಸಿದೆ. ಆದರೆ ವಕಾಟ ರಾಜವಂಶವು ಪ್ರಾಕೃತ ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತವನ್ನು ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸಿತು.

ಪುರೂರವ-ನಂದಿವರ್ಧನ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ

ಪುರೂರವ-ನಂದಿವರ್ಧನಾ ಶಾಖೆ ನಾಗ್ಪುರ್ ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿ ವಾರ್ಧಾ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಪ್ರವರಪುರ (ಪೌನಾರ್) ಮತ್ತು ಮನ್ಸಾರ್ ಮತ್ತು ನಂದಿವರ್ಧನ್ (ನಾಗಾರ್ಧನ್) ನಂತಹ ವಿವಿಧ ಸ್ಥಳಗಳಿಂದ ಆಳಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ವತ್ಸುಲ್ಮಾ ಶಾಖೆಯನ್ನು ಅವರ ಸಾವಿನ ನಂತರ ಪ್ರವರಸೀನಾರ ಎರಡನೇ ಮಗ ಸರ್ವಸೇನಾ ಸ್ಥಾಪಿಸಿದರು. ರಾಜ ಸರ್ವಸೇನ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ವಾಶಿಮ್ ಜಿಲ್ಲೆಯ ವಾಶಿಗುಲ್ಮಾ, ಈಗಿನ ದಿನ ವಾಷಿಮ್ ಅನ್ನು ರಾಜಧಾನಿಯನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿದರು. [6] ಈ ಶಾಖೆ ಆಳ್ವಿಕೆ ನಡೆಸಿದ ಪ್ರದೇಶವು ಸಹ್ಯಾದ್ರಿ ರೇಂಜ್ ಮತ್ತು ಗೋದಾವರಿ ನದಿಗಳ ನಡುವೆ ಇತ್ತು. ಅವರು ಅಜಂತಾದಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ಬೌದ್ಧ ಗುಹೆಗಳನ್ನು ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸಿದರು. ಪ್ರಭಾವತಿಗುಪ್ತ ಅವರು ವಕಕಟ್ಟ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ರಾಣಿ ಮತ್ತು ರಾಜಪ್ರತಿನಿಧಿಯಾಗಿದ್ದರು. ಆಕೆಯ ತಂದೆ ಗುಪ್ತರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಚಂದ್ರಗುಪ್ತ II ಮತ್ತು ಆಕೆಯ ತಾಯಿ ನಾಗ ಎಂಬ ಕುಬೇರನಾಗಾ. ಅವರು ವಕಕಟ್ಟೆಯ ರುದ್ರಸೇನ II ವನ್ನು ಮದುವೆಯಾದರು. ೩೮೫ ರಲ್ಲಿ ಅವರ ಮರಣದ ನಂತರ, ಇಪ್ಪತ್ತು ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ತನ್ನ ಇಬ್ಬರು ಪುತ್ರ ಪುತ್ರರಾದ ದಿವಾಕರಾಸೇನ ಮತ್ತು ದಾಮೋದರಸೇನರಿಗೆ ರಾಜಪ್ರತಿನಿಧಿಯಾಗಿ ಆಳ್ವಿಕೆ ನಡೆಸಿದರು.

ಚಾಲುಕ್ಯರು ಮತ್ತು ರಾಷ್ಟ್ರಕೂಟರು

ಚಾಲುಕ್ಯ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ೬ ನೇ ಶತಮಾನದಿಂದ ೮ ನೇ ಶತಮಾನದವರೆಗೆ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರವನ್ನು ಆಳಿತು ಮತ್ತು ಇವರಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಆಡಳಿತಗಾರಾರು ಉತ್ತರ ಭಾರತೀಯ ಚಕ್ರವರ್ತಿ ಹರ್ಷನನ್ನು ಸೋಲಿಸಿದ ಇಮ್ಮಡಿ ಪುಲಿಕೇಶಿ ಮತ್ತು ೮ ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಅರಬ್ ದಾಳಿಕೋರರನ್ನು ಸೋಲಿಸಿದ ವಿಕ್ರಮಾದಿತ್ಯ II. ರಾಷ್ಟ್ರಕೂಟ ರಾಜವಂಶವು ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರವನ್ನು ೮ ನೇ ಶತಮಾನದಿಂದ ೧೦ ನೇ ಶತಮಾನದವರೆಗೆ ಆಳಿತು. ಅರಬ್ ಪ್ರಯಾಣಿಕ ಸುಲೈಮಾನ್ ರಾಷ್ಟ್ರಕೂಟ ರಾಜವಂಶದ (ಅಮೋಘವರ್ಷ) ರಾಜನನ್ನು "ವಿಶ್ವದ ೪ ಶ್ರೇಷ್ಠ ರಾಜರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರು" ಎಂದು ಕರೆದನು. ಚಾಲುಕ್ಯ ರಾಜವಂಶ ಮತ್ತು ರಾಷ್ಟ್ರಕೂಟ ರಾಜವಂಶವು ಆಧುನಿಕ ರಾಜಧಾನಿಗಳಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ರಾಜಧಾನಿಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದವು ಮತ್ತು ಅವರು ಕನ್ನಡ ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತವನ್ನು ನ್ಯಾಯಾಲಯ ಭಾಷೆಯಾಗಿ ಬಳಸಿದರು. ೧೧ ನೇ ಶತಮಾನದ ಆರಂಭದಿಂದ ೧೨ ನೇ ಶತಮಾನದವರೆಗೂ ಡೆಕ್ಕನ್ ಪ್ರಸ್ಥಭೂಮಿಯು ಪಶ್ಚಿಮ ಚಾಲುಕ್ಯ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ಮತ್ತು ಚೋಳ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದಿಂದ ಪ್ರಾಬಲ್ಯ ಹೊಂದಿತು. ರಾಜಾ ಚೋಳ I, ರಾಜೇಂದ್ರ ಚೋಳ I, ಜಯಸಿಂಹ II, ಸೋಮೇಶ್ವರ I ಮತ್ತು ವಿಕ್ರಮಾದಿತ್ಯ VI ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಪಶ್ಚಿಮ ಚಾಲುಕ್ಯ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ಮತ್ತು ಡೆಕ್ಕನ್ ಪ್ರಸ್ಥಭೂಮಿಯ ಚೋಳ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ನಡುವೆ ಹಲವಾರು ಯುದ್ಧಗಳು ನಡೆದವು.

ಕ್ರಿಶ.೮೦೦-೧೨೦೦ರ ನಡುವೆ, ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಕೊಂಕಣ ಪ್ರದೇಶ ಸೇರಿದಂತೆ ಪಶ್ಚಿಮ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಭಾಗಗಳನ್ನು ಕ್ರಮವಾಗಿ ಉತ್ತರ ಕೊಂಕಣ ದಕ್ಷಿಣ ಕೊಂಕಣ ಮತ್ತು ಕೊಲ್ಹಾಪುರ ಮೂಲದ ಶಿಲಾಹರ ಮನೆಗಳು ಆಳ್ವಿಕೆ ನಡೆಸಿದವು. ಅವರ ಇತಿಹಾಸದ ವಿಭಿನ್ನ ಅವಧಿಗಳಲ್ಲಿ, ಶಿಲಾಹಾರರು ರಾಷ್ಟ್ರಕೂಟರು ಅಥವಾ ಚಾಲುಕ್ಯರ ಹಿಡುವಳಿದಾರರಾಗಿ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸಿದರು.

ಯಾದವರು(ಕ್ರಿ.ಶ.೧೨-೧೪)

ದೇವಗಿರಿ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಯಾದವರು ಭಾರತೀಯ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವಾಗಿದ್ದರು, ಇದು ತುಂಗಭದ್ರದಿಂದ ನರ್ಮದಾ ನದಿಗಳಿಗೆ ವಿಸ್ತರಿಸುತ್ತಿದ್ದ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಆಳಿತು, ಇಂದಿನ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ, ಉತ್ತರ ಕರ್ನಾಟಕ ಮತ್ತು ಮಧ್ಯ ಪ್ರದೇಶದ ಭಾಗಗಳು, ಅದರ ರಾಜಧಾನಿ ದೇವಗಿರಿಯಿಂದ (ಇಂದಿನ ದೌಲತಾಬಾದ್ ಆಧುನಿಕ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದಲ್ಲಿ). ಯಾದವರು ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಪಶ್ಚಿಮ ಚಾಲುಕ್ಯರ ಪೌರಸಂಬಂಧಿಗಳಾಗಿ ಆಳಿದರು. ಸೂನಾ ರಾಜಮನೆತನದ ಸಂಸ್ಥಾಪಕನು ಸಬಹುದ ಮಗನಾದ ದ್ರಾಧಪ್ರಪ್ರಹಾರ. ವೃತಖಂಡದ ಪ್ರಕಾರ, ಅವರ ರಾಜಧಾನಿ ಶ್ರೀನಗರ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಮುಂಚಿನ ಶಾಸನವು ಚಂದ್ರಾದಿತ್ಯಪುರ (ನಾಸಿಕ್ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಆಧುನಿಕ ಚಂದ್ವಾಡ್) ರಾಜಧಾನಿ ಎಂದು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಸಯುನಾ ಎಂಬ ಹೆಸರು ದೀದಿಹಾಪ್ರಹಾರ ಮಗ, ಸಿಯುನಚಂದ್ರದಿಂದ ಬಂದಿದೆ, ಇವರು ಮೂಲತಃ ಸೀನೇದೇಶ್ (ಇಂದಿನ ಖಂಡೇಶ್) ಎಂಬ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ಆಳಿದರು. ರಾಜಮನೆತನದ ನಂತರ ಆಡಳಿತಗಾರನಾದ ಭಿಲ್ಲಾಮ II ಅವರು ಪರಮಾರ ರಾಜ ಮುಂಜಾರೊಂದಿಗಿನ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ತೈಲ್ಪಾ II ಕ್ಕೆ ಸಹಾಯ ಮಾಡಿದರು. ತನ್ನ ಸಿಂಹಾಸನವನ್ನು ಪಡೆಯುವಲ್ಲಿ ವಿಕ್ರಮಾದಿತ್ಯ VI ಗೆ ಸಹಾಯವಾದನು. ೧೨ ನೇ ಶತಮಾನದ ಮಧ್ಯಭಾಗದಲ್ಲಿ, ಚಾಲುಕ್ಯ ಶಕ್ತಿ ಕ್ಷೀಣಿಸಿದಂತೆ, ಅವರು ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯವನ್ನು ಘೋಷಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಸಿಂಘಾನಾ II ರ ಆಳ್ವಿಕೆಯನ್ನು ತಲುಪಿದರು. ದೇವಗಿರಿಯ ಯಾದವರು ತಮ್ಮ ನ್ಯಾಯಾಲಯದ ಭಾಷೆಯಾಗಿ ಮರಾಠಿವನ್ನು ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸಿದರು. ಸುವನಚಂದ್ರ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಕನ್ನಡವು ಕೋರ್ಟ್ ಭಾಷೆಯಾಗಿರಬಹುದು, ಆದರೆ ರಾಮಚಂದ್ರ ಮತ್ತು ಮಹಾದೇವ ಯಾದವರ ಏಕೈಕ ನ್ಯಾಯಾಲಯ ಭಾಷೆ ಮರಾಠಿ. ಯಾದವ ರಾಜಧಾನಿ ದೇವಗಿರಿ ತಮ್ಮ ಕೌಶಲ್ಯಗಳಿಗಾಗಿ ಪ್ರೋತ್ಸಾಹವನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸಲು ಮತ್ತು ಹುಡುಕಲು ಮರಾಠಿ ಕಲಿತ ವಿದ್ವಾಂಸರಿಗೆ ಆಯಸ್ಕಾಂತವಾಯಿತು. ಮರಾಠಿ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಮೂಲ ಮತ್ತು ಬೆಳವಣಿಗೆ ನೇರವಾಗಿ ಯಾದವ ರಾಜವಂಶದ ಬೆಳವಣಿಗೆಯೊಂದಿಗೆ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿದೆ.

ಜಾರ್ಜ್ ಮೋರೆಸ್, ವಿ.ಕೆ. ರಾಜ್ವಾಡೆ, ಸಿ. ವಿ. ವೈದ್ಯ, ಎ.ಎಸ್. ಅಲ್ಟೆಕರ್, ಡಿ. ಆರ್. ಭಂಡಾರ್ಕರ್, ಮತ್ತು ಜೆ. ಡಂಕನ್ ಎಮ್. ಡೆರೆಟ್, ಸೀನಾ ಆಡಳಿತಗಾರರು ಮರಾಠಾ ಮೂಲದವರಾಗಿದ್ದರು, ಅವರು ಮರಾಠಿ ಭಾಷೆಯನ್ನು ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸಿದರು. ದಿಗಂಬರ ಬಾಲಕೃಷ್ಣ ಮೋಕಶಿ ಯಾದವ ರಾಜವಂಶವು "ಮೊದಲ ನಿಜವಾದ ಮರಾಠ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವೆಂದು ತೋರುತ್ತದೆ" ಎಂದು ಗಮನಿಸಿದರು.

ಮುಸಲ್ಮಾನರ ಆಡಳಿತ

೧೪ ನೇ ಶತಮಾನದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ, ಇಂದಿನ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರವನ್ನು ಆಳಿದ ಯಾದವ ರಾಜವಂಶವು ದೆಹಲಿ ಸುಲ್ತಾನರ ಆಡಳಿತಗಾರ ಅಲಾ-ಉದ್-ದಿನ್ ಖಲ್ಜಿಯಿಂದ ಪದಚ್ಯುತಿಗೊಂಡಿತು. ನಂತರ, ಮುಹಮ್ಮದ್ ಬಿನ್ ತುಘಲಕ್ ಡೆಕ್ಕನ್ನ ಕೆಲವು ಭಾಗಗಳನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡರು ಮತ್ತು ತಾತ್ಕಾಲಿಕವಾಗಿ ದೆಹಲಿಯಿಂದ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ದೌಲಾಟಾಬಾದ್ಗೆ ರಾಜಧಾನಿಯನ್ನು ಸ್ಥಳಾಂತರಿಸಿದರು.

ಮರಾಠರು

ಮರಾಠರು ೧೭ ನೇ ಶತಮಾನದ ಮಧ್ಯದಿಂದ ಮತ್ತು ೧೯ ನೇ ಶತಮಾನದ ಪ್ರಾರಂಭದವರೆಗೆ ಮರಾಠ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಆಳಿದರು ಹಾಗೂ ಭಾರತದ ರಾಜಕೀಯ ದೃಶ್ಯವನ್ನು   ಪ್ರಾಬಲ್ಯಿಸಿದರು. ಮರಾಠ ಎಂದರೆ ಮರಾಠಿ ಭಾಷೆಯನ್ನು ಮಾತಾನಾಡುವ ಜನರು ಎಂದರ್ಥ.

ಛತ್ರಪತಿ ಶಿವಾಜಿ

ಛತ್ರಪತಿ ಶಿವಾಜಿ ಮಹಾರಾಜನು ಆಧುನಿಕ ಮರಾಠಿ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಸ್ಥಾಪಕ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ; ಅವರ ನೀತಿಗಳು ಒಂದು ವಿಶಿಷ್ಟವಾದ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಗುರುತನ್ನು ರೂಪಿಸುವಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖವಾದವು. ಶಿವಾಜಿ ಭೋಸಲೆ, ಛತ್ರಪತಿ ಶಿವಾಜಿ ಮಹಾರಾಜ್ ಎಂದೂ ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ, ಭೋಂಸ್ಲೆ ಕುಲದ ಸದಸ್ಯರಾಗಿದ್ದರು. ಮರಾಠ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಹುಟ್ಟಿನಿಂದಾಗಿ ಬಿಜಾಪುರದ ಆದಿಲ್ಶಾಹಿ ಸುಲ್ತಾನರಿಂದ ಶಿವಾಜಿ ಒಂದು ಪ್ರಾಂತ್ಯವನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡನು. ೧೬೭೪ ರಲ್ಲಿ, ಶಿವಾಜಿ ಅವರು ಔಪಚಾರಿಕವಾಗಿ ರಾಯಗಡ್ನಲ್ಲಿನ ತನ್ನ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಛತ್ರಪತಿ (ಮೊನಾರ್ಕ್) ಆಗಿ ಕಿರೀಟಧಾರಣೆ ಹೊಂದಿದ್ದರು. ಶಿವಾಜಿ ಸಮರ್ಥ ಯೋಧ ಮತ್ತು ಒಂದು ಸಂಪುಟ (ಅಷ್ಟಪ್ರಧಾನ ಮಂಡಲ), ವಿದೇಶಾಂಗ ವ್ಯವಹಾರಗಳು (ಡಬೀರ್) ಮತ್ತು ಆಂತರಿಕ ಬುದ್ಧಿಮತ್ತೆಯಂತಹ ಆಧುನಿಕ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡ, ಸರ್ಕಾರವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದನು. ಶಿವಾಜಿ ಪರಿಣಾಮಕಾರಿ ನಾಗರಿಕ ಮತ್ತು ಸೇನಾ ಆಡಳಿತವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದರು. ಅವರು ಪ್ರಬಲ ನೌಕಾಪಡೆ ನಿರ್ಮಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಸಿಂಧುದುರ್ಗ್ ನಂತಹ ಹೊಸ ಕೋಟೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಪಶ್ಚಿಮ ಕರಾವಳಿಯಲ್ಲಿ ವಿಜಯದುರ್ಗ್ ನಂತಹ ಹಳೆಯದನ್ನು ಬಲಪಡಿಸಿದರು.

ಷಾಹು I ಮತ್ತು ಪೇಶ್ವಾ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ೧೮ ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಮರಾಠಾ ಪ್ರಭಾವದ ವಿಸ್ತರಣೆ

ಪುಣೆಯಲ್ಲಿರುವ ಷಾನಿವಾರ್-ವಾಡ ಕೋಟೆ

೧೭೦೭ ರಲ್ಲಿ ಔರಂಗಜೇಬನ ಮರಣವು ಮೊಘಲ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಕುಸಿತಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಈ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ, ದೇಶ್ಮುಖ್ ಮರಾಠಿಯ ಚಿತ್ಪಾವನ್ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಕುಟುಂಬಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ ಪೇಶ್ವಾಗಳು ಮರಾಠ ಸೇನೆಯನ್ನು ಎಶೆಸ್ವಿಯಾಗಿ ನಿಯಂತ್ರಿಸಿದರು. ನಂತರ ಇವರು [೧೭೪೯ ರಿಂದ ೧೮೧೮ ರವರೆಗೆ] ಮರಾಠ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಆನುವಂಶಿಕ ಮುಖ್ಯಸ್ಥರಾದರು. ಪೇಶ್ವಾಗಳು ತಮ್ಮ ಆಳ್ವಿಕೆಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಭಾರತ ಉಪಖಂಡದ ಬಹುಪಾಲು ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಮೇಲುಗೈ ಸಾಧಿಸಿದಕ್ಕಾಗಿ, ೧೭೬೦ ರ ಸುಮಾರಿಗೆ ಮರಾಠ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವು ತನ್ನ ಉತ್ತುಂಗಕ್ಕೇರಿತು. ಭಷ್ ಕುಟುಂಬದ ಬಾಜಿರಾವ್ I, ಕೇವಲ ೨೦ ವರ್ಷದವರಾಗಿದ್ದಾಗ,  ಅವರನ್ನು ಎರಡನೇ ಪೇಶ್ವಾ,  ಎಂದು ನೇಮಕ ಮಾಡಲಾಯಿತು. ಬಾಜಿರಾವ್ I ಅವರ ಉತ್ತರ ಭಾರತದ ದಂಡಯಾತ್ರೆಗಾಗಿ, ತಮ್ಮ ಸಮ ವಯಸ್ಸಿನ ಯುವ ನಾಯಕರಾದ; ರಾನೋಜಿ ಶಿಂಧೆ, ಮಲ್ಹರಾವ್ ಹೋಳ್ಕರ್, ಪವಾರ್ ಸಹೋದರರು ಮತ್ತು ಪಿಲಾಜಿ ಗಾಯಕ್ವಾಡ್ ಮುಂತಾದ ಯುವ ನಾಯಕರನ್ನು ಅವರು ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿ ಉತ್ತೇಜಿಸಿದರು. ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಶ್ರೀಮಂತ ಕುಟುಂಬಗಳಿಂದ, ಈ ನಾಯಕರು ಬರಲಿಲ್ಲ. ಬಾಜಿರಾವ್ I ರಿಂದ ಪ್ರತ್ಯೇಕವಾಗಿ, ರಘೋಜಿ ಭೋಂಸ್ಲೆಯವರು ಮಧ್ಯ ಮತ್ತು ಪೂರ್ವ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಮರಾಠಾ ಆಡಳಿತವನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸಿದರು. ಈ ಎಲ್ಲಾ ಮಿಲಿಟರಿ ಮುಖಂಡರು ಅಥವಾ ಅವರ ವಂಶಸ್ಥರು, ನಂತರ ಮರಾಠಾ ಒಕ್ಕೂಟದ ಯುಗದಲ್ಲಿ ತಮ್ಮದೇ ಆದ ಅಧಿಕಾರದಲ್ಲಿ ಆಡಳಿತಗಾರರಾದರು.

ಮರಾಠ ನೌಕಾದಳ

ಶಿವಾಜಿ ಅವರ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಬಲ ನೌಕಾಪಡೆಗಳನ್ನು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸಿದರು. ನಂತರ ಕಾನ್ಹೋಜಿ ಅಂಗ್ರೆಯ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿ, ೧೭೦೦ ರ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ, ಭಾರತದ ಪಶ್ಚಿಮ ಕರಾವಳಿಯ ಭೂಪ್ರದೇಶದ ನೀರಿನಲ್ಲಿ ಗುಜರಾತ್ನ ಬಿಲಿಮೊರಾದಿಂದ ಸಾವಂತವಾಡಿಗೆ ಪ್ರಾಬಲ್ಯವಾಯಿತು. ಇದು ಬ್ರಿಟಿಷ್, ಪೋರ್ಚುಗೀಸ್, ಡಚ್, ಮತ್ತು ಸಿದ್ದಿ ನೌಲ್ ಹಡಗುಗಳನ್ನು ಆಕ್ರಮಣದಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿಸಿಕೊಂಡಿತ್ತು ಮತ್ತು ಅವರ ನೌಕಾದಳದ ಮಹತ್ವಾಕಾಂಕ್ಷೆಗಳನ್ನು ಪರಿಶೀಲಿಸಿತು. ೧೭೩೦ ರ ದಶಕದವರೆಗೆ ಮರಾಠಾ ನೌಕಾಪಡೆಯು ಪ್ರಾಬಲ್ಯ ಸಾಧಿಸಿತು.

ಬ್ರಿಟಿಷರ ಆಳ್ವಿಕೆ ಮತ್ತು ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಚಳುವಳಿ

ಈಸ್ಟ್ ಇಂಡಿಯಾ ಕಂಪೆನಿಯ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ೧೭ ನೇ ಶತಮಾನದಿಂದ ಮುಂಬೈ ಪಠಣವು ಅವರ ಮುಖ್ಯ ವಹಿವಾಟಿನಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿತ್ತು. ಕಂಪನಿಯು ನಿಧಾನವಾಗಿ ೧೮ ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರದೇಶಗಳನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸಿತು. ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಅವರ ವಿಜಯವು ೧೮೧೮ ರಲ್ಲಿ ಮೂರನೇ ಆಂಗ್ಲೋ-ಮರಾಠ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಪೇಷವಾ ಬಾಜಿರಾವ್ II ರ ಸೋಲಿನೊಂದಿಗೆ ಪೂರ್ಣಗೊಂಡಿತು.

ಬ್ರಿಟಿಷರು ಒಂದು ಶತಮಾನಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಕಾಲ ಆಳ್ವಿಕೆ ನಡೆಸಿದರು ಮತ್ತು ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ವಾಸವಾಗಿದ್ದ ಜನರಿಗೆ, ಜೀವನದ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಮಗ್ಗಲುಗಳಲ್ಲಿಯೂ ದೊಡ್ಡ ಬದಲಾವಣೆಯನ್ನು ತಂದರು. ಈಗಿನ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳು ಈಸ್ಟ್ ಇಂಡಿಯಾ ಕಂಪೆನಿ ಮತ್ತು ನಂತರ ೧೮೫೮ ರಿಂದ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಕಿರೀಟದ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ನೇರ ಅಥವಾ ಪರೋಕ್ಷ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಆಳ್ವಿಕೆಗೆ ಒಳಪಟ್ಟಿವೆ.

ಕ್ರಿಶ್ಚಿಯನ್ ಮಿಷನರಿ ವಿಲ್ಲಿಯಮ್ ಕ್ಯಾರಿಯವರ ಪ್ರಯತ್ನದ ಮೂಲಕ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ವಸಾಹತುಶಾಹಿ ಕಾಲವು ಮರಾಠಿ ವ್ಯಾಕರಣದ ಪ್ರಮಾಣೀಕರಣವನ್ನು ಕಂಡಿತು. ಕಾರಡಿ ಮರಾಠಿ ಭಾಷೆಯ ಮೊದಲ ನಿಘಂಟನ್ನು ದೇವನಾಗರಿ ಲಿಪಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟಿಸಿದರು. ೧೮೩೧ ರಲ್ಲಿ ಕ್ಯಾಪ್ಟನ್ ಜೇಮ್ಸ್ ಥಾಮಸ್ ಮೊಲೆಸ್ವರ್ತ್ ಮತ್ತು ಮೇಜರ್ ಥಾಮಸ್ ಕ್ಯಾಂಡಿ ಅವರು ಅತ್ಯಂತ ವ್ಯಾಪಕವಾದ ಮರಾಠಿ-ಇಂಗ್ಲಿಷ್ ಶಬ್ದಕೋಶವನ್ನು ಸಂಕಲಿಸಿದರು. ಪುಸ್ತಕವು ಅದರ ಪ್ರಕಟಣೆಯ ನಂತರ ಸುಮಾರು ಎರಡು ಶತಮಾನಗಳವರೆಗೆ ಮುದ್ರಣದಲ್ಲಿದೆ. ಮರಾಠಿ ಪ್ರಮಾಣೀಕರಿಸುವುದು. ಅವರು ಈ ಕಾರ್ಯಕ್ಕಾಗಿ ಪುಣೆ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರನ್ನು ಬಳಸಿದರು.

ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಜನರು ಸಾಮಾಜಿಕ ಮತ್ತು ಧಾರ್ಮಿಕ ಸುಧಾರಣಾ ಚಳುವಳಿಗಳಲ್ಲಿ ೧೯ ನೇ ಶತಮಾನದ ಅಂತ್ಯ ಮತ್ತು ೨೦ ನೇ ಶತಮಾನದ ಆರಂಭದ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಚಳವಳಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರವಹಿಸಿದರು. ೧೯ ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಮರಾಠಿ ನಾಯಕರು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದ ಗಮನಾರ್ಹ ಸಿವಿಲ್ ಸೊಸೈಟಿಯ ಸಂಸ್ಥೆಗಳೆಂದರೆ ಪೂನಾ ಸರ್ವಜನಿಕ್ ಸಭಾ, ಪ್ರಾರ್ಥನಾ ಸಮಾಜ್, ಆರ್ಯ ಮಹಿಳಾ ಸಮಾಜ ಮತ್ತು ಸತ್ಯ ಶೋಧನ ಸಮಾಜ. ಸರ್ವಜನಿಕ್ ಸಭಾ ೧೮೭೫-೭೬ರ ಕ್ಷಾಮದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಪರಿಹಾರ ಕಾರ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಸಕ್ರಿಯ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸಿತು. ೧೮೮೫ ರಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾಪನೆಯಾದ ಭಾರತೀಯ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ನ ಮುಂಚೂಣಿಯಲ್ಲಿ ಈ ಸಭಾವನ್ನು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ. ೧೯ ನೇ ಶತಮಾನದ ಅಂತ್ಯ ಮತ್ತು ೨೦ ನೇ ಶತಮಾನದ ಆದಿಯಲ್ಲಿ ಭಾರತೀಯ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯತೆಯ ಪ್ರಮುಖ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳಾದ ಗೋಪಾಲ್ ಕೃಷ್ಣ ಗೋಖಲೆ ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯ ಸ್ಪೆಕ್ಟ್ರಮ್ ಎದುರು ಬಾಲ ಗಂಗಾಧರ ತಿಲಕ್ ಇಬ್ಬರೂ ಪುಣೆ ಮೂಲದವರು. ಮರಾಠಿ ಜನರಿಗೆ ಸಾಮೂಹಿಕ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಗುರುತನ್ನು ರೂಪಿಸುವಲ್ಲಿ ಶಿವಾಜಿ ಮತ್ತು ಗಣೇಶ್ ಪೂಜೆಯನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳುವಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸಿದರು. ವಸಾಹತುಶಾಹಿ ಯುಗದ ಮರಾಠಿ ಸಮಾಜ ಸುಧಾರಕರು ಮಹಾತ್ಮ ಜ್ಯೋತಿರಾವ್ ಫುಲೆ, ಮತ್ತು ಅವರ ಪತ್ನಿ ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ಫುಲೆ, ಜಸ್ಟೀಸ್ ರನಾಡೆ, ಸ್ತ್ರೀಸಮಾನತಾವಾದಿ ತರಾಬಾಯಿ ಶಿಂಧೆ, ಧೋಂಡೋ ಕೇಶವ್ ಕರ್ವೆ, ವಿಠ್ಠಲ್ ರಾಮ್ಜಿ ಶಿಂಧೆ, ಮತ್ತು ಪಂಡಿತಾ ರಾಮಬಾಯಿ ಸೇರಿದ್ದಾರೆ. ಜ್ಯೋತಿರಾವ್ ಫುಲೆ ಬಾಲಕಿಯರ ಮತ್ತು ಮರಾಠಿ ದಲಿತ ಜಾತಿಗಳ ಶಾಲೆಗಳನ್ನು ತೆರೆಯುವಲ್ಲಿ ಪ್ರವರ್ತಕರಾಗಿದ್ದರು.

ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಪ್ರಾಬಲ್ಯದಿಂದ ಗಣಪತಿ ಮತ್ತು ಶಿವಾಜಿ ಉತ್ಸವಗಳನ್ನು ತಮ್ಮ ಆರಂಭಿಕ ಗುರಿಗಳನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿದರು. ಅವರು ರಾಷ್ಟ್ರೀಕರಣವನ್ನು ಜಾತಿ-ವಿರೋಧಿತ್ವವನ್ನು ಪಕ್ಷದ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿ ಸಂಯೋಜಿಸಿದರು. ನಂತರ ೧೯೩೦ ರ ದಶಕದಲ್ಲಿ, ಜೆದೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇತರ ಪಕ್ಷವನ್ನು ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಪಕ್ಷದೊಂದಿಗೆ ವಿಲೀನಗೊಳಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಉನ್ನತ-ಜಾತಿ ಪ್ರಾಬಲ್ಯದ ದೇಹದಿಂದ ಆ ಪಕ್ಷವನ್ನು ಹೆಚ್ಚು ವಿಶಾಲವಾಗಿ ಆಧಾರಿತವಾಗಿ ಮರಾಠಾ-ಪ್ರಾಬಲ್ಯದ ಪಕ್ಷಕ್ಕೆ ಬದಲಾಯಿಸಿದರು. ೨೦ ನೇ ಶತಮಾನದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಡಾ. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಅವರು ತಮ್ಮದೇ ಆದ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡ ದಲಿತ ಜಾತಿ ಹಕ್ಕುಗಳ ಅಭಿಯಾನದ ನೇತೃತ್ವ ವಹಿಸಿದರು. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಅಸ್ಪೃಶ್ಯತೆ, ಸರ್ಕಾರದ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಮತ್ತು ಭಾರತದ ವಿಭಜನೆ ಸೇರಿದಂತೆ ಗಾಂಧಿಯಂತಹ ಮುಖ್ಯವಾಹಿನಿಯ ಮುಖಂಡರೊಂದಿಗೆ ಭಿನ್ನಾಭಿಪ್ರಾಯ ಹೊಂದಿದ್ದರು. ದೇಶದ ಕೆಳ ಜಾತಿಗಳ ನಡುವೆ ಅವರ ಸಹೋದರರ ಹಕ್ಕುಗಳಿಗಾಗಿ ಹೋರಾಡದಂತೆ ಇದು ಅವನನ್ನು ತಡೆಯಲಿಲ್ಲ. ದಲಿತ ಅಥವಾ ಕುಗ್ಗಿದ ವರ್ಗಗಳ ಅವರ ನಾಯಕತ್ವವು ಇನ್ನೂ ಮುಂದುವರೆದ ದಲಿತ ಚಳುವಳಿಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಭಾರತದ ಸಂವಿಧಾನವನ್ನು ಬರೆಯುವಲ್ಲಿ ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಅವರು ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಹೀಗಾಗಿ ಅವರನ್ನು ಭಾರತೀಯ ಸಂವಿಧಾನದ ಪಿತಮಹ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.

೧೯೪೨ ರಲ್ಲಿ ಬ್ರಿಟಿಷ್ಗೆ "ಕ್ವಿಟ್ ಇಂಡಿಯಾ" ಗೆ ಅಂತಿಮ ಅಂತಿಮ ದಿನಾಂಕವನ್ನು ಮುಂಬೈನಲ್ಲಿ ನೀಡಲಾಯಿತು, ಮತ್ತು ೧೯೪೭ ರಲ್ಲಿ ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ವರ್ಗಾವಣೆ ಮಾಡುವಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಭಾರತದ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಕ್ಕೆ ಅನುಮೋದನೆಗೊಂಡಿತು. ರೌಸಾಹೇಬ್ ಮತ್ತು ಅಚೂತ್ರಾವ್ ಪಟ್ವರ್ಧನ್, ನಾನಾ ಸಾಹೇಬ್ ಗೋರೆ, ಶ್ರೀಧರ್ ಮಹಾದೇವ್ ಜೋಶಿ, ಯಶ್ವಂತ್ರಾವ್ ಚವಾಣ್, ಸ್ವಾಮಿ ರಾಮಾನಂದ ಭಾರತಿ , ನಾನಾ ಪಾಟೀಲ್, ಧುಲಪ್ಪ ನವಲೆ, ವಿ ಪುಟ, ವಸಂತ್ ಪಾಟೀಲ್, ಧಂಡಿರಾಮ್ ಮಾಲಿ, ಅರುಣಾ ಆಸಿಫ್ ಅಲಿ, ಅಶ್ಫಾಕುಲ್ಲಾ ಖಾನ್ ಮತ್ತು ಇತರ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ನಾಯಕರು ಈ ಹೋರಾಟದಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಬಿ.ಜಿ. ಖೇರ್ ೧೯೩೭ ರಲ್ಲಿ ತ್ರಿಭಾಷಾ ಬಾಂಬೆ ಪ್ರೆಸಿಡೆನ್ಸಿಯ ಮೊದಲ ಮುಖ್ಯಮಂತ್ರಿಯಾಗಿದ್ದರು.

ಇಂಗ್ಲೆಂಡ್ನ ಕಾರ್ಖಾನೆಗಳಿಗೆ ಕಚ್ಛಾ ಸಾಮಗ್ರಿಗಳ ಸರಬರಾಜಿಗೆ ಬ್ರಿಟಿಷರು ಮೂಲತಃ ಭಾರತವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಿದ್ದರೂ ಸಹ, ೧೯ ನೇ ಶತಮಾನದ ಅಂತ್ಯದ ವೇಳೆಗೆ ಆಧುನಿಕ ಉತ್ಪಾದನಾ ಉದ್ಯಮವು ಮುಂಬೈ ನಗರದಲ್ಲಿ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸಿತು. ಮುಖ್ಯ ಉತ್ಪನ್ನವು ಹತ್ತಿ ಮತ್ತು ಈ ಗಿರಣಿಗಳಲ್ಲಿನ ಹೆಚ್ಚಿನ ಶಕ್ತಿಯು ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದಿಂದ ಬಂದಿತು ಆದರೆ ಹೆಚ್ಚು ನಿರ್ದಿಷ್ಟವಾಗಿ ಕರಾವಳಿ ಕೊಂಕಣ ಪ್ರದೇಶದಿಂದ. ೨೦ ನೇ ಶತಮಾನದ ಮೊದಲಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ನಗರಕ್ಕೆ ದಾಖಲಾದ ಜನಗಣತಿಯು ನಗರದ ಮಾತೃಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಅರ್ಧದಷ್ಟು ಜನ ಮರಾಠಿ ಭಾಷೆಯನ್ನು ತಮ್ಮ ಮಾತೃಭಾಷೆ ಎಂದು ತೋರಿಸಿದೆ.

೧೮೩೫-೧೯೦೭ರ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ, ಕರಾವಳಿ ತೋಟಗಳಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡಲು ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಜನರನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಂತೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಂಖ್ಯೆಯ ಭಾರತೀಯರನ್ನು ಮಾರಿಷಸ್ ದ್ವೀಪಕ್ಕೆ ಕರೆದೊಯ್ಯಲಾಯಿತು.

ರಾಜ್ಯ ಎಕೀಕರಣ

ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ರಾಜ್ಯದ ಪ್ರಸ್ತುತ ರೂಪ

ಭಾರತದ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ನಂತರ, ಕೊಲ್ಹಾಪುರವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಂತೆ ಡೆಕ್ಕನ್ ರಾಜ್ಯಗಳು ಬಾಂಬೆ ಸಂಸ್ಥಾನದೊಂದಿಗೆ ಸಂಯೋಜಿಸಲ್ಪಟ್ಟವು, ಇದನ್ನು ೧೯೫೦ ರಲ್ಲಿ ಬಾಂಬೆ ಪ್ರೆಸಿಡೆನ್ಸಿ ಯಿಂದ ರಚಿಸಲಾಯಿತು. ೧೯೫೬ ರಲ್ಲಿ ರಾಜ್ಯ ಮರುಸಂಘಟನೆ ಕಾಯಿದೆ ಭಾರತೀಯ ರಾಜ್ಯಗಳನ್ನು ಭಾಷಾಶಾಸ್ತ್ರದ ರೇಖೆಗಳೊಂದಿಗೆ ಮರುಸಂಘಟಿಸಿತು, ಮತ್ತು ಬಾಂಬೆ ಪ್ರೆಸಿಡೆನ್ಸಿ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸಲಾಯಿತು. ಹಿಂದಿನ ಹೈದರಾಬಾದ್ ರಾಜ್ಯ ಮತ್ತು ಮಧ್ಯ ಪ್ರಾಂತ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ಬೇರಾರ್ನಿಂದ ವಿದರ್ಭ ಪ್ರದೇಶದ ಮರಾಠವಾಡದ (ಔರಂಗಬಾದ್ ವಿಭಾಗ) ಪ್ರಧಾನವಾಗಿ ಮರಾಠಿ ಮಾತನಾಡುವ ಪ್ರದೇಶಗಳ ಜೊತೆಗೆ. ಬಾಂಬೆ ರಾಜ್ಯದ ದಕ್ಷಿಣ ಭಾಗದ ಭಾಗವನ್ನು ಮೈಸೂರುಗೆ ಒಪ್ಪಿಸಲಾಯಿತು. ೧೯೫೪ ರಿಂದ ೧೯೫೫ ರವರೆಗೆ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಜನರು ದ್ವಿಭಾಷಾ ಬಾಂಬೆ ರಾಜ್ಯ ಮತ್ತು ಸಂಯುಕ್ತಿ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಸಮಿತಿಯ ವಿರುದ್ಧ ಬಲವಾಗಿ ಪ್ರತಿಭಟಿಸಿದರು, ಮರಾಠಿ ಜನರಿಗೆ ಸಂಯುಕ್ತ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರಕ್ಕಾಗಿ ಹೋರಾಡಲು ರಚಿಸಲಾಯಿತು. ಮಗ್ಗುಜರಾತ್ ಚಳುವಳಿಯನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಲಾಯಿತು, ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಗುಜರಾತ್ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಕೋರಿದರು. ಕೇಶವರಾವ್ ಜೆದೇ, ಎಸ್.ಎಂ. ಜೋಶಿ, ಶ್ರಪ್ರದ್ ಅಮೃತ್ ಡಾಂಗೆ, ಪ್ರಹಾದ್ ಕೇಶವ್ ಆಟ್ರೆ ಮತ್ತು ಗೋಪಾಲ್ ರಾವ್ ಖೇಡ್ಕರ್ ಅವರು ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ರಾಜ್ಯಕ್ಕಾಗಿ ಮುಂಬೈಯೊಂದಿಗೆ ಸಂಯುಕ್ತಿ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಚಳವಳಿಯ ಬ್ಯಾನರ್ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಹೋರಾಡಿದರು. ೧ ಮೇ ೧೯೬೦ ರಂದು, ಸಾಮೂಹಿಕ ಪ್ರತಿಭಟನೆ ಮತ್ತು ೧೦೫ ಸಾವುಗಳ ನಂತರ, ಹಿಂದಿನ ಬಾಂಬೆ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಮತ್ತು ಗುಜರಾತ್ ರಾಜ್ಯಗಳಾಗಿ ವಿಂಗಡಿಸುವುದರ ಮೂಲಕ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಮರಾಠಿ ಮಾತನಾಡುವ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ರಚಿಸಲಾಯಿತು. ಕರ್ನಾಟಕವು ಬೆಳಗಾವಿ ಮತ್ತು ಕಾರವಾರ ಪ್ರದೇಶದ ಬಗ್ಗೆ ವಿವಾದವನ್ನು ಮುಂದುವರೆಸಿದೆ. ಕೆಲವು ಮರಾಠಿ ಬಹುಪಾಲು ತಾಲೂಕುಗಳನ್ನು ಅದಿಲಾಬಾದ್, ಮೇಡಕ್, ನಿಜಾಮಾಬಾದ್ ಮತ್ತು ೧೯೫೬ ರಲ್ಲಿ ಹೊಸ ತೆಲುಗು ರಾಜ್ಯ (ಈಗ ತೆಲಂಗಾಣ) ನ ಮಹಾಬೂಬ್ನಗರ ಜಿಲ್ಲೆಗಳಿಗೆ ವರ್ಗಾಯಿಸಲಾಯಿತು. ಇಂದಿಗೂ ಈ ಎಲ್ಲಾ ಪ್ರದೇಶಗಳ ಹಳೆಯ ಪಟ್ಟಣ ಹೆಸರುಗಳು ಮರಾಠಿ ಹೆಸರುಗಳಾಗಿವೆ.

ಪರಾಮರ್ಶೆಗಳು