ಛಾಯಾ ಸೋಮೇಶ್ವರ ಸ್ವಾಮಿ ದೇವಾಲಯ

 

ಛಾಯಾ ಸೋಮೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯ
ఛాయా సోమేశ్వరాలయం
ಪಾನಗಲ್‌ನಲ್ಲಿರುವ ಛಾಯಾ ಸೋಮೇಶ್ವರ ಸ್ವಾಮಿ ದೇವಸ್ಥಾನ
ಭೂಗೋಳ
ಕಕ್ಷೆಗಳು	17.07747°N 79.29528°E / 17.07747; 79.29528
ದೇಶ	ಭಾರತ
ರಾಜ್ಯ	ತೆಲಂಗಾಣ
ಜಿಲ್ಲೆ	ನಲ್ಗೊಂಡ
ಸ್ಥಳ	ಪಾನಗಲ್‌

ಛಾಯಾ ಸೋಮೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಛಾಯಾ ಸೋಮೇಶ್ವರ ಸ್ವಾಮಿ ದೇವಾಲಯ ಅಥವಾ ಸೈಲಾ-ಸೋಮೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯ ಎಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಇದು ಭಾರತದ ತೆಲಂಗಾಣದ ನಲ್ಗೊಂಡ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಪಾನಗಲ್‌ನಲ್ಲಿರುವ ಶೈವ ಹಿಂದೂ ದೇವಾಲಯವಾಗಿದೆ . ಇದನ್ನು ೧೧ ನೇ ಶತಮಾನದ ಮಧ್ಯಭಾಗದಲ್ಲಿ ಕುಂದೂರು ಚೋಡರ (ತೆಲುಗು ಚೋಳರ ಒಂದು ಶಾಖೆ) ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಯಿತು. ನಂತರ ಈ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ತೆಲಂಗಾಣದ ಹಿಂದೂ ರಾಜವಂಶರು ಬೆಂಬಲಿಸಿದರು. ಕೆಲವರು ಇದನ್ನು ೧೧ ನೇ ಶತಮಾನದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಿಂದ ೧೨ ನೇ ಶತಮಾನದ ಆರಂಭದವರೆಗೆ ಗುರುತಿಸುತ್ತಾರೆ.

ಈಗ ಭಾಗಶಃ ಪುನಃಸ್ಥಾಪಿಸಲಾದ ದೇವಾಲಯವು ೨೦ ನೇ ಶತಮಾನದ ಮಧ್ಯಭಾಗದಲ್ಲಿ ಪಾಳುಬಿದ್ದಿತ್ತು. ಇದು ಮೂರು ಗರ್ಭಗೃಹಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಇದು ದೇವಾಲಯದ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಒಂದು ರೂಪವಾಗಿದೆ. ಇದನ್ನು ತ್ರಿಕೂಟಾಲಯಂ (ಮೂರು-ದೇಗುಲ ಸಂಕೀರ್ಣ) ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಗರ್ಭಗುಡಿಗಳು ಶಿವ, ವಿಷ್ಣು ಮತ್ತು ಸೂರ್ಯನಿಗೆ ಸಮರ್ಪಿತವಾಗಿವೆ. ಮೂರು ದೇವಾಲಯಗಳು ತೆಲಿಂಗನ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ ಸಂಕೀರ್ಣವಾದ ಕೆತ್ತಿದ ಕಂಬಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಸಾಮಾನ್ಯ ಸಭಾಂಗಣವನ್ನು ( ಮಂಡಪಂ ) ಹೊಂದಿದೆ. ಈ ಕೆತ್ತನೆಗಳು ಮಹಾಭಾರತ, ರಾಮಾಯಣ ಮತ್ತು ಪುರಾಣಗಳ ದೃಶ್ಯಗಳನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸುತ್ತದೆ. ಈ ದೇವಾಲಯವು ಮಹಾ ಶಿವರಾತ್ರಿಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಜನಪ್ರಿಯ ಯಾತ್ರಾ ಸ್ಥಳವಾಗಿದೆ. ದೇವಾಲಯವು ಮೂರು ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ.

ಈ ದೇವಾಲಯವು ಪಾನಗಲ್‌ನಲ್ಲಿರುವ ಮತ್ತೊಂದು ಶೈವ ದೇವಾಲಯವಾದ ಪಚಲ ಸೋಮೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯದ ಸಮೀಪದಲ್ಲಿದೆ. ಮಧ್ಯ ಶಿವನ ದೇವಾಲಯದ ಬಳಿಯ ಅರ್ಧಮಂಡಪ ಮತ್ತು ತೆರೆದ ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿನ ಸ್ತಂಭಗಳನ್ನು ದೇವಾಲಯದ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪಿ ವಿನ್ಯಾಸಗೊಳಿಸಿದ ಮತ್ತು ಸೂರ್ಯನ ಸ್ಥಾನವನ್ನು ಲೆಕ್ಕಿಸದೆ ದಿನವಿಡೀ ಲಿಂಗದ ಮೇಲೆ ನಿರಂತರವಾಗಿ ಮೇಲೆ ದಿನವಿಡೀ ಏಕೀಕೃತ ನೆರಳು ( ತೆಲುಗಿನಲ್ಲಿ ಛಾಯಾ ) ಬೀಳುವ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಇರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇದು ದೇವಾಲಯಕ್ಕೆ ಛಾಯಾ ಸೋಮೇಶ್ವರ ಸ್ವಾಮಿ ದೇವಾಲಯ ಎಂಬ ಹೆಸರನ್ನು ನೀಡಿತು.

ಸ್ಥಳ

ಈ ದೇವಾಲಯವು ನಲ್ಗೊಂಡ ನಗರದಿಂದ ಸುಮಾರು ೪ ಕಿ.ಮೀ., ಸೂರ್ಯಪೇಟ್ ನಗರದಿಂದ ೪೫ ಕಿ.ಮೀ. ಮತ್ತು ಹೈದರಾಬಾದ್‌ನಿಂದ ಸುಮಾರು ೧೦೭ ಕಿಲೋಮೀಟರ್ ದೂರದಲ್ಲಿರುವ ಪಾನಗಲ್‌ನಲ್ಲಿದೆ . ಇದು ಹಳ್ಳಿಯ ಪೂರ್ವಕ್ಕೆ ೧೧ ನೇ ಶತಮಾನದ ಉದಯಸಮುದ್ರಂ ಎಂಬ ಮಾನವ ನಿರ್ಮಿತ ನೀರಿನ ಜಲಾಶಯದ ಬಳಿ ಭತ್ತದ ಗದ್ದೆಗಳ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿದೆ. ದೇವಾಲಯವು ಪಚಲಾ ಸೋಮೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯ ಮತ್ತು ಪಾನಗಲ್ ಪುರಾತತ್ವ ವಸ್ತುಸಂಗ್ರಹಾಲಯದಿಂದ ಪೂರ್ವಕ್ಕೆ ೧ ಕಿಲೋಮೀಟರ್ ದೂರದಲ್ಲಿದೆ.

ಇತಿಹಾಸ ಮತ್ತು ದಿನಾಂಕ

ಪಾನಗಲ್ ಒಂದು ಐತಿಹಾಸಿಕ ತಾಣವಾಗಿದೆ. ಇದನ್ನು ೧೪ ನೇ ಶತಮಾನದ ಪೂರ್ವದ ಶಾಸನಗಳು ಮತ್ತು ಪಠ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಪನುಗುಲ್ಲು ಮತ್ತು ಪಾನಗುಲ್ಲು ಎಂದು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾಗಿದೆ. ಆರಂಭಿಕ ದಾಖಲೆಗಳು ಇದನ್ನು ಕಡುಂಬ ರಾಜವಂಶದ ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ರಾಜಧಾನಿಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದೆಂದು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುತ್ತವೆ. ಅಲ್ಲಿಂದ ಆಂಧ್ರದೇಶದ ಗವರ್ನರ್‌ಗಳು ಮತ್ತು ರಾಜರು ದಕ್ಷಿಣ - ಕ್ಷೇತ್ರದ (ಡೆಕ್ಕನ್-ಪ್ರದೇಶ) ಈ ಭಾಗವನ್ನು ಆಳಿದರು. ಪಾನಗಲ್‌ನ ಇತಿಹಾಸವು ದೇವಾಲಯದ ಬಳಿ ಕಂಡುಬರುವ ಕಲ್ಲುಗಳು, ಫಲಕಗಳು, ಫಲಕಗಳ ತುಣುಕುಗಳ ಮೇಲೆ ಕಂಡುಬರುವ ಹಲವಾರು ಶಾಸನಗಳು, ಕೃಷಿ ಹೊಲಗಳಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಮುಸ್ಲಿಂ ಗೋರಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಕಂಡುಬರುವ ಕೆಲವು ಮುರಿದ ಫಲಕಗಳ ಮೇಲೆ ಕಂಡುಬರುವ ಹಲವಾರು ಶಾಸನಗಳಿಂದ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿದೆ. ಭಾರತದ ಇತರ ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿನ ಶಾಸನಗಳು, ನಿರ್ದಿಷ್ಟವಾಗಿ ಡೆಕ್ಕನ್ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ, ಮಾಮಿಲ್ಲಾಪಲ್ಲಿ ಶಾಸನ ಮತ್ತು ರಾಮಲಿಂಗಗಳ ಶಾಸನಗಳು ಪಾನುಗಲ್ಲು ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಯನ್ನು ದೃಢೀಕರಿಸುತ್ತವೆ. ಕೆಲವು ಶಾಸನಗಳು ಸ್ಥಳೀಯ ಆಡಳಿತಗಾರರನ್ನು ಪಾನುಗಲ್ಲು - ಪುರವರೇಶ್ವರ ಎಂಬ ಹೆಸರಿನಿಂದ ಕರೆಯುತ್ತವೆ.

ಕೀರ್ತಿವರ್ಮನ ವಿಜಯದೊಂದಿಗೆ ಚಾಲುಕ್ಯರು ಪಾನಗಲ್ ಅನ್ನು ಗಳಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಪೋಷಿಸಿದರು. ಚಾಲುಕ್ಯ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ಸಣ್ಣ ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದರು. ಇದು ಚಾಲುಕ್ಯರ ಮೂರು ರಾಜಧಾನಿಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿತ್ತು. ಇನ್ನೆರಡು ವರ್ಧಮಾನಪುರ ಮತ್ತು ಕಂದೂರ್. ನಂತರ ಚೋಳರು (ಚೋಡರು), ಯಾದವರು - ಸೇನರು ಮತ್ತು ಕಾಕತೀಯರು ತೆಲಿಂಗನದಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಪ್ರದೇಶಗಳನ್ನು ಪಾನಗಲ್‌ನಲ್ಲಿರುವ ತಮ್ಮ ಆಡಳಿತ ಕೇಂದ್ರದಿಂದ ಆಳಿದರು. ಕ್ರಿ.ಶ ೧೧೨೪ ರಲ್ಲಿ ತೆಲುಗು ಚೋಳ ರಾಜವಂಶದ ಶಾಖೆಯ ಉದಯರಾಜು ಪಟ್ಟಣದ ಈಶಾನ್ಯಕ್ಕೆ ದೊಡ್ಡ ನೀರಿನ ತೊಟ್ಟಿಯನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದರು. ಸುಮಾರು ಕ್ರಿ.ಶ ೧೧೫೦ ರಿಂದ ೧೨೫೦ ರ ಡುವೆ ಪಾನಗಲ್‌ನಲ್ಲಿ ಛಾಯಾ ಸೋಮೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯ ಸೇರಿದಂತೆ ಎರಡು ಪ್ರಮುಖ ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲಾಯಿತು. ಈ ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ತಳಹದಿಯ ಶಾಸನ ಲಭ್ಯವಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ವಿದ್ವಾಂಸರಿಂದ ಪೂರ್ಣಗೊಂಡ ಅಂದಾಜು ದಿನಾಂಕವು ಬದಲಾಗುತ್ತದೆ. ಢಾಕಿ ಮತ್ತು ಮೀಸ್ಟರ್ ಇದನ್ನು ಕುಂದೂರು ಚೋಡರು ಎಂದು ಹೇಳುವ ವಾಸ್ತುಶೈಲಿ ಮತ್ತು ಪ್ರತಿಮಾಶಾಸ್ತ್ರದ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ೧೧ ನೇ ಶತಮಾನದ ಮಧ್ಯಭಾಗಕ್ಕೆ ಕಾಲಿಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ. ಇತರ ವಿದ್ವಾಂಸರು ಇದನ್ನು ಸ್ವಲ್ಪ ಸಮಯದ ನಂತರ ೧೨ ನೇ ಶತಮಾನದ ಆರಂಭದವರೆಗೆ ಗುರುತಿಸಿದ್ದಾರೆ.

ವಿವರಣೆ

ತ್ರಿವಳಿ ಗರ್ಭಗುಡಿಯ ಮುಖ್ಯ ದೇವಾಲಯ

ದ್ವಿತೀಯ ದೇಗುಲ

ಛಾಯಾ ಸೋಮೇಶ್ವರ ಸಂಕೀರ್ಣದೊಳಗಿನ ದೇವಾಲಯಗಳು

ಛಾಯಾ ಸೋಮೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯವು ವಾಸ್ತವವಾಗಿ ದೊಡ್ಡ ಕಲ್ಲುಗಳಿಂದ ನಿರ್ಮಿಸಲಾದ ಪ್ರಾಕಾರ (ಸಂಯುಕ್ತ) ಗೋಡೆಯೊಳಗಿನ ದೇವಾಲಯಗಳ ಸಂಕೀರ್ಣವಾಗಿದೆ. ಮುಖ್ಯ ದೇವಾಲಯವು ತ್ರಿಕೂಟ ದೇವಾಲಯವಾಗಿದ್ದು ಅದು ಪಾಳುಬಿದ್ದಿದೆ ಮತ್ತು ಈಗ ಅದನ್ನು ಭಾಗಶಃ ಪುನಃಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇದು ಪೂರ್ವಕ್ಕೆ ಮುಖ ಮಾಡಿದೆ. ಈ ದೇವಾಲಯವು ಮೂರು ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ದಕ್ಷಿಣದಲ್ಲಿರುವ ಒಂದು ದೊಡ್ಡ ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರವಾಗಿದೆ. ಮುಖ್ಯ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸಿ ಪ್ರಾಕಾರ ಗೋಡೆಗಳ ಒಳಗೆ ಆರು ಉಪ ದೇವಾಲಯಗಳಿವೆ. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಎರಡು ಮುಖ್ಯ ದೇವಾಲಯದ ದಕ್ಷಿಣಕ್ಕೆ, ಮೂರು ಪಶ್ಚಿಮಕ್ಕೆ ಮತ್ತು ಒಂದು ಉತ್ತರದಲ್ಲಿವೆ. ಇವುಗಳನ್ನು ಮುಖ್ಯ ದೇವಾಲಯದ ನಂತರ ಸೇರಿಸಬಹುದು ಏಕೆಂದರೆ ಅವು ವಿನ್ಯಾಸದಲ್ಲಿ ಸಮ್ಮಿತಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿರುವುದಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ಮುಖ್ಯ ದೇವಾಲಯಕ್ಕಿಂತ ವಾಸ್ತುಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ ಭಿನ್ನವಾಗಿರುತ್ತವೆ.

ಮುಖ್ಯ ತ್ರಿಕೂಟ ದೇವಾಲಯವು ಮಂಟಪವನ್ನು (ಯಾತ್ರಿ ಸಭಾಂಗಣ) ಹೊಂದಿದೆ. ಮೂರು ಗರ್ಭಗುಡಿಯ ದೇವಾಲಯದ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಬದಿಯು ಸರಳ ಗೋಡೆಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಕಠಿಣ ಘನವಾಗಿದೆ. ಪ್ರತಿಯೊಂದರ ಮೇಲೂ ಫಮಸಾನ ಮಾದರಿಯ ವಿಮಾನ ಮೇಲ್ವಿನ್ಯಾಸವಿದೆ. ಇದು ಸಂಸ್ಕೃತ ಪಠ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ವಿವರಿಸಲಾದ ಹಿಂದೂ ದೇವಾಲಯದ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಹಲವು ಪ್ರಕಾರಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಘನವು ಮಂಚಬಂಧ ವರ್ಗದ ನಾಮಮಾತ್ರದ ಅಧಿಷ್ಠಾನವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ, ಆದರೆ ವಿಮಾನದ ಮೇಲ್ಭಾಗದಲ್ಲಿ ದ್ರಾವಿಡ-ಘಂಟಾ ಇದೆ, ಇದನ್ನು ಭಾರತೀಯ ವಾಸ್ತು ಶಾಸ್ತ್ರ ಪಠ್ಯವಾದ ಅಪರಾಜಿತಪ್ರಚ್ಛದಲ್ಲಿ ಹೆಸರಿಸಲಾಗಿದೆ.

ವಿಮಾನವು ಚೌಕಾಕಾರದ ಫಮಸಾನ ಶೈಲಿಯಾಗಿದೆ.

ಮಂಟಪದ ಮುಂಭಾಗವನ್ನು ಕಂಧಾರದ ಫಲಕಗಳಲ್ಲಿ ಶೈಲೀಕೃತ ಹೂವುಗಳಿಂದ ಕೆತ್ತಲಾಗಿದೆ. ಜೊತೆಗೆ ಶೈಲೀಕೃತ ಕಪೋತಪಾಲಿ, ಗಜಪಟ್ಟಿಯ ಪದರ ಮತ್ತು ದೇವಾಲಯದ ವಾಸ್ತುಶೈಲಿಯ ಮೇಲಿನ ಹಿಂದೂ ಪಠ್ಯಗಳಿಗೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ಕಕ್ಷಾಸನದಲ್ಲಿ ಕುಣಿಯುವ ಭೂತಗಳನ್ನು ಕೆತ್ತಲಾಗಿದೆ. ಮಂಟಪವು ಸುಂದರವಾಗಿ ಇರಿಸಲಾಗಿರುವ ಸಿತ್ರಖಂಡ ಸ್ತಂಭಗಳನ್ನು ಬೆಂಬಲಿಸುವ ಬೆಂಚ್‌ನೊಂದಿಗೆ ಒದಗಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ೯ ನೇ ಮತ್ತು ೧೦ ನೇ ಶತಮಾನದ ಪಲ್ಲವರ ಯುಗದ ಮತ್ತು ಆಲಂಪುರ್ ಹಿಂದೂ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುವಂತೆ ನಾಲ್ಕು ಅಲಂಕರಿಸಿದ ಸಿತ್ರಖಂಡ ಸ್ತಂಭಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಛಾಯಾ ಸೋಮೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಒಂದು ಗಮನಾರ್ಹ ಲಕ್ಷಣವೆಂದರೆ ಅದರ "ಸರಳ" ಚೌಕಾಕಾರದ ವಿಮಾನವು ಹಂಚಿದ ಗುಧಾಮಂಡಪ ಶೈಲಿಯೊಂದಿಗೆ ಸೂರ್ಯಪೇಟ್‌ನ ಪೂರ್ವಕ್ಕೆ ಸಿರಿಕೊಂಡ ವೇಣುಗೋಪಾಲ ದೇವಾಲಯದ ಅವಶೇಷಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುವ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯವಾಗಿದೆ. ೧೧ ನೇ ಶತಮಾನದ ವೇಳೆಗೆ ವಿಕಸನಗೊಳ್ಳುತ್ತಿರುವ ತೆಲಿಂಗನ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದಲ್ಲಿ ಭಾರತೀಯ ಶಿಲ್ಪಿಗಳು (ಕುಶಲಕರ್ಮಿಗಳು ಮತ್ತು ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪಿಗಳು) ನಡೆಸಿದ ಪ್ರಯೋಗಗಳು ಮತ್ತು ಆವಿಷ್ಕಾರಗಳು ಈ ಸಾಕ್ಷ್ಯಗಳಾಗಿವೆ.

ಮೂರು ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಪೂರ್ವದಲ್ಲಿ ಸೂರ್ಯ, ಸೌರ ದೇವತೆ ಮತ್ತು ಉತ್ತರಕ್ಕೆ ಎದುರಾಗಿರುವ ಒಂದು ವಿಷ್ಣು ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಮೂರನೆಯದು ಶ್ರೀ ಸೋಮೇಶ್ವರ (ಶಿವ) ಲಿಂಗದ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಮುಖ್ಯ ದೇವತೆಯಾಗಿದೆ. ಕಂಬಗಳನ್ನು ರಾಮಾಯಣ, ಮಹಾಭಾರತ ಮತ್ತು ಪುರಾಣಗಳ ದೃಶ್ಯಗಳನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸುವ ಸಂಕೀರ್ಣವಾದ ಕೆತ್ತನೆಗಳಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಲಾಗಿದೆ. ದಿನವಿಡೀ ಮುಖ್ಯ ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿರುವ ಶಿವಲಿಂಗದ ಮೇಲೆ ಶಾಶ್ವತವಾದ ನೆರಳು ( ತೆಲುಗಿನಲ್ಲಿ ಛಾಯಾ ) ಇರುವುದರಿಂದ ಈ ದೇವಾಲಯಕ್ಕೆ ಈ ಹೆಸರು ಬಂದಿದೆ.

ಸೀಲಿಂಗ್ ಬ್ಲಾಕ್‌ಗಳನ್ನು ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಅಷ್ಟ-ದಿಕ್ಪಾಲ ಮತ್ತು ನಟೇಶ (ನೃತ್ಯ ಮಾಡುವ ಶಿವ) ಹೊಂದಿರುವ ಕೇಂದ್ರ ವಿಭಾಗದೊಂದಿಗೆ ಕೆತ್ತಲಾಗಿದೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ ಸಮೀಪದ ಪಚ್ಚಲ ಸೋಮೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ಹೋಲಿಸಿದರೆ ಕೆತ್ತನೆಯು ಚಿಕ್ಕದಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಹೆಚ್ಚು ಸವೆದುಹೋಗಿದೆ. ಏಕೆಂದರೆ ಈ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯವು ಸುಮಾರು ಕ್ರಿ.ಶ. ೧೧೦೦ ರ ಹೊತ್ತಿಗೆ ತೆಲಿಂಗಾನಾದ ಹಿಂದೂ ದೇವಾಲಯಗಳಿಂದ ಹಂತಹಂತವಾಗಿ ಹೊರಬಂದಿತು. ಪ್ರತಿ ಗರ್ಭಗುಡಿಯ ಅಂತರಾಳವು ಜೋಡಿ ಕಂಬಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಪ್ರತಿ ಗರ್ಭಗುಡಿಯ ಮುಂಚಿನ ಬಾಗಿಲು ಚೌಕಟ್ಟುಗಳು ಪಚ್ಚಲ ದೇವಸ್ಥಾನಕ್ಕಿಂತ ಸರಳವಾಗಿದೆ. ಆದರೂ ಅದರ ಪೆಡ್ಯಪಿಂಡ ವಿಭಾಗದಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿಮೆಗಳಿಂದ ಜೀವಂತವಾಗಿದೆ. ಛಾಯಾ ಸೋಮೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನವು ತನ್ನ ಗರ್ಭಗುಡಿಗಳಿಂದ ಮುಖಮಂಟಪ, ರಂಗಮಡಪ, ಅಂತರಾಳ ಮತ್ತು ವಿಮಾನದ ಮೇಲ್ವಿನ್ಯಾಸದಲ್ಲಿ ಸುಮಾರು ಪ್ರತಿಯೊಂದು ವಿಭಾಗದಲ್ಲೂ ಹಿಂದೂ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಚೌಕಾಕಾರ ತತ್ವವನ್ನು ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ. ಕಂಬಗಳು, ಫಲಕಗಳು, ಗೂಡುಗಳು ಮತ್ತು ಆಂತರಿಕ ಚಾವಣಿಯ ಚೌಕಟ್ಟುಗಳು ಸಹ ಚದರ ತತ್ವವನ್ನು ಅನುಸರಿಸುತ್ತವೆ.

ಛಾಯಾಂಕಣ

• 
  ಛಾಯಾ ಸೋಮೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ
• 
  ಛಾಯಾ ಸೋಮೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ (ವಿಶಾಲ ಕೋನ)
• 
  ಶಿವಲಿಂಗದ ಮೇಲೆ ಏಕೀಕೃತ ನೆರಳು
• 
  ದೇವಾಲಯದ ಕಂಬದ ಮೇಲೆ ಕೆತ್ತನೆಗಳು

ಉಲ್ಲೇಖಗಳು

ಗ್ರಂಥಸೂಚಿ

• Vinayak Bharne; Krupali Krusche (2014). Rediscovering the Hindu Temple: The Sacred Architecture and Urbanism of India. Cambridge Scholars Publishing. ISBN 978-1-4438-6734-4.
• T. Richard Blurton (1993). Hindu Art. Harvard University Press. ISBN 978-0-674-39189-5.
• Thomas E. Donaldson (1985). Hindu Temple Art of Orissa. Brill. ISBN 978-90-04-07173-5.
• James Fergusson; Richard Phené Spiers (1910). History of Indian and Eastern Architecture. John Murray.
• James Fergusson (1967). History of Indian and Eastern Architecture, Volume 2. Munshiram Manoharlal.
• James Fergusson (1876). History of Indian and Eastern Architecture Volume 3. J. Murray.
• Adam Hardy (2007). The Temple Architecture of India. Wiley. ISBN 978-0-470-02827-8.
• Adam Hardy (1995). Indian Temple Architecture: Form and Transformation : the Karṇāṭa Drāviḍa Tradition, 7th to 13th Centuries. Abhinav Publications. ISBN 978-81-7017-312-0.
• Michael W. Meister; Madhusudan Dhaky (1983). Encyclopaedia of Indian Temple Architecture, Volume 1 Part 1 South India Text & Plates. American Institute of Indian Studies. ISBN 9780812278408.
• M. A. Dhaky; Michael W. Meister (1983). Encyclopaedia of Indian Temple Architecture: Volume 1 Part 2 South India Text & Plates. University of Pennsylvania Press. ISBN 978-0-8122-7992-4.
• Madhusudan A. Dhaky; Michael Meister (1996). Encyclopaedia of Indian Temple Architecture, Volume 1 Part 3 South India Text & Plates. American Institute of Indian Studies. ISBN 978-81-86526-00-2.
• Michael W. Meister; Madhusudan A. Dhaky (1983). Encyclopaedia of Indian Temple Architecture, Volume 1 Part 4 South India Text & Plates. American Institute of Indian Studies. ISBN 978-81-7304-436-6.
• Michael W. Meister; Madhusudan A. Dhaky; Krishna Deva (1983). Encyclopaedia of Indian Temple Architecture Volume 2 Part 1 North India Text & Plates. American Institute of Indian Studies. ISBN 9780812278408.
• Michael W. Meister; Madhusudan A. Dhaky. Encyclopaedia of Indian Temple Architecture: Volume 2 Part 2 North India Text & Plates. University of Pennsylvania Press. ISBN 978-0-691-04094-3.
• Madhusudan A. Dhaky (1998). Encyclopaedia of Indian Temple Architecture Volume 2 Part 3 North India Text & Plates. American Institute of Indian Studies. ISBN 978-81-7304-225-6.
• George Michell (2001). Encyclopaedia of Indian Temple Architecture: Later Phase, C. AD. 1289-1798. South India. Dravidadesa. American Institute of Indian Studies.
• James C. Harle (1994). The Art and Architecture of the Indian Subcontinent. Yale University Press. ISBN 978-0-300-06217-5.
• Susan L. Huntington; John C. Huntington (2014). The Art of Ancient India: Buddhist, Hindu, Jain. Motilal Banarsidass. ISBN 978-81-208-3617-4.
• Stella Kramrisch (1996). The Hindu Temple, Volume 1. Motilal Banarsidass.
• Stella Kramrisch (1976). The Hindu Temple, Volume 2. Motilal Banarsidass. ISBN 978-81-208-0224-7.
• George Michell (1977). The Hindu Temple: An Introduction to Its Meaning and Forms. Harper & Row. ISBN 978-0-06-435750-0.
• George Michell (1989). The Penguin Guide to the Monuments of India: Buddhist, Jain, Hindu. Penguin Books. ISBN 978-0-14-008144-2.
• George Michell (1995). Architecture and Art of Southern India: Vijayanagara and the Successor States 1350-1750. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-44110-0.
• George Michell (2000). Hindu Art and Architecture. Thames & Hudson. ISBN 978-0-500-20337-8.
• M. Rama Rao (1965). Early Cālukyan Temples of Andhra Desa. Government of Andhra Pradesh.
• M. Rama Rao (1970). Select Andhra Temples. Government of Andhra Pradesh. ISBN 9781340109394.
• K. V. Soundara Rajan (1965). Architecture of the Early Hindu Temples of Andhra Pradesh. Government of Andhra Pradesh.
• Benjamin Rowland (1970). The Art and Architecture of India: Buddhist, Hindu, Jain. Penguin Books.
• M R Sarma (1972). Temples of Telingaṇa: The Architecture, Iconography, and Sculpture of the Calukya and Kakatiya Temples. Munshiram Manoharlal. ISBN 978-81-215-0437-9.
• K. M. Suresh (2003). Temples of Karnataka: Volumes 1 & 2. Bharatiya Kala Prakashan. ISBN 978-81-8090-013-6.
• Heinrich Robert Zimmer (1955). The Art of Indian Asia: Text. Pantheon Books.

ಬಾಹ್ಯ ಕೊಂಡಿಗಳು

• Media related to Sri Chaya Someswara Temple at Wikimedia Commons
• Chaya Someswara Temple - Telangana