ಕಲ್ಬೆಲಿಯಾ
ಕಲ್ಬೆಲಿಯಾ ಒಂದು ನೃತ್ಯವಾಗಿದೆ. ಕಲ್ಬೆಲಿಯಾ ನೃತ್ಯವು ರಾಜಸ್ಠಾನದ ಪಂಗಡದೊಂದಿಗೆ ನಿಕಟ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿದೆ. ಕಲ್ಬೆಲಿಯಾ ಪಂಗಡದವರು ಅಲೆಮಾರಿ ಬುಡಕಟ್ಟಿನವರಾಗಿದ್ದಾರೆ ಮತ್ತು ಇದು ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ಅಂಚಿನ ಗುಂಪಾಗಿದೆ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ. ಆಚರಣೆಯಾಗಿ ಪ್ರದರ್ಶಿಸಲಾದ ಕಲ್ಬೆಲಿಯಾ ನೃತ್ಯವು ಕಲ್ಬೆಲಿಯಾ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಅವಿಭಾಜ್ಯ ಅಂಗವಾಗಿದೆ. ಅವರ ನೃತ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ಹಾಡುಗಳು ಹೆಮ್ಮೆಯ ವಿಷಯ ಮತ್ತು ಕಲ್ಬೆಲಿಯಾಗಳಿಗೆ ಗುರುತಿನ ಗುರುತು ಮತ್ತು ಅವು ಹಾವಿನ ಮೋಡಿ ಮಾಡುವವರ ಸಮುದಾಯದ ಸೃಜನಾತ್ಮಕ ರೂಪಾಂತರವನ್ನು ಬದಲಾಗುತ್ತಿರುವ ಸಾಮಾಜಿಕ ಆರ್ಥಿಕ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಗಳಿಗೆ ಮತ್ತು ಗ್ರಾಮೀಣ ರಾಜಸ್ಥಾನಿ ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ತಮ್ಮದೇ ಆದ ಪಾತ್ರವನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತವೆ.
ಪ್ರದರ್ಶನ
ಬದಲಾಯಿಸಿಕಲ್ಬೆಲಿಯಾ ನೃತ್ಯದ ಮತ್ತೊಂದು ವಿಶಿಷ್ಟ ಅಂಶವೆಂದರೆ ಪುರುಷರು ವಾದ್ಯಗಳನ್ನು ನುಡಿಸುವಾಗ ಮತ್ತು ಸಂಗೀತವನ್ನು ನುಡಿಸುವಾಗ ಮಹಿಳೆಯರಿಂದ ಮಾತ್ರ ಇದನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಪಹ್ವಾಜ, ಧೋಲಕ್, ಝಾಂಝರ್, ಸಾರಂಗಿ ಹಾಗೆಯೇ ಹಾರ್ಮೋನಿಯಂ ನುಡಿಸಬೇಕಾದ ಪ್ರದರ್ಶನದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಭಾರತೀಯ ವಾದ್ಯಗಳು ಬಳಕೆಯಾಗಿವೆ. ಆದರೆ ಕಲ್ಬೆಲಿಯಾದ ಪ್ರದರ್ಶನದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ನುಡಿಸುವ ಅತ್ಯಂತ ವಿಶಿಷ್ಟ ವಾದ್ಯವೆಂದರೆ ಅದು ಪುಂಗಿ. ಪ್ರದರ್ಶನದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಮಹಿಳೆಯರು ಸಂಗೀತಕ್ಕೆ ತಿರುಗುತ್ತಾರೆ, ಸುತ್ತುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಚಮತ್ಕಾರಿಕ ನೃತ್ಯ ಹಂತಗಳನ್ನು ಬಳಸುತ್ತಾರೆ. ಇದು ನರ್ತಕಿಯರ ನಮ್ಯತೆ ಮತ್ತು ಮೃದುತ್ವವನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸುತ್ತದೆ.
ನೃತ್ಯವಸ್ತ್ರ ವಿನ್ಯಾಸ
ಬದಲಾಯಿಸಿಕಲ್ಬೆಲಿಯಾ ನರ್ತಕಿಯರು ಪ್ರದರ್ಶನ ಮಾಡುವಾಗ ತಮ್ಮ ಬುಡಕಟ್ಟಿನ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಉಡುಪುಗಳನ್ನು ಧರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಪ್ರದರ್ಶಕರು ತಮ್ಮ ಮೇಲ್ಭಾಗದ ದೇಹದ ಮೇಲೆ ಅಂಗರಾಖಿಯನ್ನು ಧರಿಸುತ್ತಾರೆ. ತೋಳುಗಳು ಅರ್ಧ ಉದ್ದ ಅಥವಾ ಪೂರ್ಣ ಉದ್ದವಾಗಿರಬಹುದು. ನರ್ತಕರ ತಲೆಯನ್ನು ಓಧಾನಿ ಅಥವಾ ದುಪಟ್ಟಾ ಆವರಿಸಿದೆ. ಜೊತೆಗೆ ತಮ್ಮ ಕೆಳದೇಹದ ಮೇಲೆ ಉದ್ದನೆಯ ಲಂಗ ಧರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಇದನ್ನು ಲೆಹೆಂಗಾ ಅಥವಾ ಘಾಗ್ರಾ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದು ವಿಶಾಲ ಸುತ್ತಳತೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತದೆ. ಇಡೀ ಉಡುಪು ಮೂಲಭೂತವಾಗಿ ಕಪ್ಪು ಬಣ್ಣದಿಂದ ಕೂಡಿದ್ದು ಕೆಂಪು ಅಲಂಕಾರಿಕ ಲಾಪಿಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದೆ. ಇದು ಕಪ್ಪು ಉಡುಪಿನ ಮೇಲೆ ಒಂದು ರೀತಿಯ ವಿನ್ಯಾಸಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಬೆಳ್ಳಿಯ ದಾರವನ್ನು ಸಹ ಹೊಂದಿದೆ. ಇದರಿಂದ ಉಡುಪುವು ಬಿಳಿ ಮಚ್ಚೆಗಳು ಅಥವಾ ಪಟ್ಟೆಗಳನ್ನು ಹೆಚ್ಚು ನಿಕಟವಾಗಿ ಹೊಂದಿರುವ ಕಪ್ಪು ಹಾವನ್ನು ಹೋಲುತ್ತದೆ. ಅಲ್ಲದೇ ಇದು ಸಾಕಷ್ಟು ವರ್ಣರಂಜಿತ ಪಟ್ಟುಗಳು ಮತ್ತು ವಿನ್ಯಾಸಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ಕನ್ನಡಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು ನರ್ತಕಿಯು ಪ್ರೇಕ್ಷಕರ ಗಮನವನ್ನು ಸೆಳೆಯಲು ನೆರವಾಗುತ್ತದೆ.
ಕಲ್ಬೆಲಿಯಾ ನರ್ತಕಿಯರು ತಮ್ಮ ಪ್ರದರ್ಶನದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಆಭರಣಗಳನ್ನು ಧರಿಸಲು ಬಯಸುತ್ತಾರೆ. ಅವರು ಕುತ್ತಿಗೆಗೆ ಮಣಿಗಳು ಮತ್ತು ಆಭರಣಗಳನ್ನು ಧರಿಸುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಅವರ ತಲೆಯನ್ನು ವಿಸ್ತಾರವಾದ ನೆಕ್ಲೇಸ್ ಮತ್ತು ಮಾಂಗ್-ಟಿಕ್ಕಾ(ಉತ್ತರ ಭಾರತದ ಮದುವೆಯಾದ ಮಹಿಳೆಯರು ಹಣೆಯಲ್ಲಿ ಧರಿಸುವ ಸಿಂಧೂರ)ರೂಪದಲ್ಲಿ ಧರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಅವರು ಬಳೆಗಳನ್ನು ಸಹ ಧರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಮೊಣಕೈ ತನಕ ಅಥವಾ ತೋಳಿನ ಮೇಲಿನವರೆಗೂ ಇವುಗಳನ್ನು ಧರಿಸಬಹುದು. ಅಂಗರಾಖಿಯ ತೋಳು ಪೂರ್ಣ ಉದ್ದವಾಗಿದ್ದರೆ ಕಲ್ಬೆಲಿಯಾ ಪ್ರದರ್ಶಕರು ಬಳೆಗಳನ್ನು ಧರಿಸಬೇಕಾಗಿಲ್ಲ.
ವೀಕ್ಷಕರನ್ನು ಮಂತ್ರಮುಗ್ಧಗೊಳಿಸುವ ಅಂಶಗಳು
ಬದಲಾಯಿಸಿಕಲ್ಬೆಲಿಯಾ ನೃತ್ಯವನ್ನು ಇಂದ್ರಿಯ ಮತ್ತು ಕಾಮಪ್ರಚೋದಕವಾಗಿಸಲು ಸಂಗೀತ, ಉಡುಪು ಮತ್ತು ನೃತ್ಯದ ಚಲನೆಗಳು ಒಟ್ಟಿಗೆ ಹೊಂದಾಣಿಕೆ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತವೆ. ಪುರುಷರು ಖಂಜರಿ ಮತ್ತು ಪುಂಗಿ ನುಡಿಸುವಾಗ ಮಹಿಳೆಯರು ನೃತ್ಯ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. ಈ ವಾದ್ಯಗಳಿಂದ ಬಿಡುಗಡೆಯಾದ ಸಂಗೀತವು ಸಾಕಷ್ಟು ಸೊಗಸಾದ ಮತ್ತು ಕಾವ್ಯಾತ್ಮಕವಾಗಿದೆ. ಇತರ ಜಾನಪದ ನೃತ್ಯಗಳಿಗಿಂತ ಭಿನ್ನವಾಗಿ ಮೊದಲೇ ನಿರ್ಧರಿಸಿದ ಮಾದರಿಗಳು ಮತ್ತು ಹಂತಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿಲ್ಲ.[೧]
ಸಂಗೀತದ ಲಯಕ್ಕೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ನರ್ತಕರು ತಮ್ಮ ದೇಹವನ್ನು ಚಲಿಸುತ್ತಾರೆ. ಸಂವೇದನಾಶೀಲವಾಗಿ ಸುತ್ತುವ ಮತ್ತು ಸುತ್ತುವ ಚಲನೆಯನ್ನು ಮಾಡುವ ಮೂಲಕ ನರ್ತಕರು ಹಾವುಗಳಂತೆ ಚಲಿಸುತ್ತಾರೆ. ಸ್ತನದ ಮೇಲಿರುವ ಅವರು ತಮ್ಮ ನೃತ್ಯಕ್ಕೆ ಇಂದ್ರಿಯ ಸ್ಪರ್ಶವನ್ನು ಸೇರಿಸಲು ಪದೇ ಪದೇ ತಮ್ಮ ತೋಳುಗಳನ್ನು ತೆರೆದು ಮುಚ್ಚುತ್ತಾರೆ. ಮುಖ್ಯ ನೃತ್ಯ ಕ್ರಮವು ಬೆರಳು ಗ್ರಹಿಸುವ ಸನ್ನೆಗಳ ಪ್ರಮುಖ ಅಂಶವಾಗಿದೆ. ಕಾಲು, ಮುದ್ರೆ ಮತ್ತು ಚಮತ್ಕಾರಿಕ ಬಾಗಿಸುವ ಕ್ರಿಯೆಗಳು ನೃತ್ಯದಾದ್ಯಂತ ಪದೇ ಪದೇ ಬರುತ್ತವೆ. ಸೊಂಟದ ಚಲನೆಯು ಸಾಕಷ್ಟು ಸೂಕ್ಷ್ಮವಾಗಿದೆ. ಈ ಜಾನಪದ ನೃತ್ಯವು ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬ ವೀಕ್ಷಕನನ್ನು ಸಂಮೋಹನಕ್ಕೊಳಗಾಗಿಸುತ್ತದೆ.
ಕಲ್ಬೆಲಿಯಾ ಹಾಡು ಮತ್ತು ನೃತ್ಯ
ಬದಲಾಯಿಸಿಕಲ್ಬೆಲಿಯಾ ಹಾಡುಗಳು ಜಾನಪದ ಮತ್ತು ಪುರಾಣಗಳಿಂದ ತೆಗೆದ ಕಥೆಗಳನ್ನು ಆಧರಿಸಿವೆ ಮತ್ತು ಹೋಳಿ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ವಿಶೇಷ ನೃತ್ಯಗಳನ್ನು ನಡೆಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಕಲ್ಬೆಲಿಯಾ ಸಹಜವಾಗಿ ಸಾಹಿತ್ಯ, ರಚನೆ ಮತ್ತು ಪ್ರದರ್ಶನಗಳ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಹಾಡುಗಳನ್ನು ಸುಧಾರಿಸುವ ಖ್ಯಾತಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಈ ಹಾಡುಗಳು ಮತ್ತು ನೃತ್ಯಗಳು ಮೌಖಿಕ ಸಂಪ್ರದಾಯದ ಒಂದು ಭಾಗವಾಗಿದ್ದು ಅದನ್ನು ತಲೆಮಾರುಗಳಿಂದ ಹಸ್ತಾಂತರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಇದಕ್ಕಾಗಿ ಪಠ್ಯಗಳು ಅಥವಾ ತರಬೇತಿ ಕೈಪಿಡಿಗಳಿಲ್ಲ. ೨೦೧೦ ರಲ್ಲಿ ರಾಜಸ್ಥಾನದ ಕಲ್ಬೆಲಿಯಾ ಜಾನಪದ ಗೀತೆಗಳು ಮತ್ತು ನೃತ್ಯಗಳನ್ನು ಯುನೆಸ್ಕೋ ತನ್ನ ಅಸ್ಪ‍‍ಷ್ಟ ಪರಂಪರೆಯ ಪಟ್ಟಿಯ ಒಂದು ಭಾಗವೆಂದು ಘೋಷಿಸಿತು.
ಗುಲಾಬೊ ಸಪೆರಾ
ಬದಲಾಯಿಸಿಗುಲಾಬೊ ಸಪೆರಾ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕವಾಗಿ ಶ್ರೀಮಂತವಾದ ರಾಜ್ಯವಾದ ರಾಜಸ್ಥಾನದ ಜನಪ್ರಿಯ ಭಾರತೀಯ ಜಾನಪದ ನೃತ್ಯಗಾರ್ತಿ. ಸಪೆರಾ ನೃತ್ಯ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಕಲ್ಬೆಲಿಯಾ ರಾಜಸ್ಥಾನದ ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಸಿಧ್ಧ ಜಾನಪದ ನೃತ್ಯ ಶೈಲಿಗಳಲ್ಲೊಂದನ್ನು ರಚಿಸುವ ಕೀರ್ತಿ ಅವಳಿಗೆ ಸಲ್ಲುತ್ತದೆ.ಈಕೆ ಜಾನಪದ ನೃತ್ಯದ ಕಲೆಗೆ ನೀಡಿದ ಕೊಡುಗೆಗಾಗಿ ೨೦೧೬ರಲ್ಲಿ ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರದಿಂದ ಭಾರತದ ನಾಲ್ಕನೇ ಅತ್ಯುನ್ನತ ನಾಗರಿಕ ಗೌರವವಾದ ಪದ್ಮಶ್ರೀ ಪ್ರಶಸ್ತಿಯನ್ನು ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ಪ್ರಧಾನಿಸಲಾಗಿದೆ.
ಕುತೂಹಲಕಾರಿ ಸಂಗತಿಗಳು
ಬದಲಾಯಿಸಿ- ನರ್ತಕರು ಧರಿಸುವ ಉಡುಪುಗಳನ್ನು ಕಲ್ಬೆಲಿಯಾ ಮಹಿಳೆಯರು ಸ್ವತಃ ತಯಾರಿಸುತ್ತಾರೆ.[೨]
- ಕಲ್ಬೆಲಿಯಾ ನೃತ್ಯವನ್ನು ಮಕ್ಕಳಿಗೆ ಕಲಿಸಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಬದಲಾಗಿ ಹಿರಿಯರು ಅದನ್ನು ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವುದನ್ನು ನೋಡುವುದರಿಂದ ಅವರು ಅದನ್ನು ಕಲಿಯುವ ನಿರೀಕ್ಷೆಯಿದೆ.
- ಪುಂಗಿ ನುಡಿಸುವುದರಿಂದ ಹಾವು ಕಚ್ಚುವುದಿಲ್ಲ ಎಂದು ಕಲ್ಬೆಲಿಯರು ನಂಬುತ್ತಾರೆ. ಹಾವಿನ ವಿಷದಿಂದ ತಯಾರಿಸಿದ ಸುರ್ಮಾವನ್ನು ಸೇವಿಸುವುದರಿಂದ ಅವರು ದೃಷ್ಟಿ ಕಳೆದುಕೊಳ್ಳದಂತೆ ನೋಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ ಎಂದು ಅವರು ನಂಬುತ್ತಾರೆ.