ಕಲಾಮಂಡಲಂ ಸತ್ಯಭಾಮಾ
ಕಲಾಮಂಡಲಂ ವಿ. ಸತ್ಯಭಾಮಾ (೪ ನವೆಂಬರ್ ೧೯೩೭ - ೧೩ ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ ೨೦೧೫) ಒಬ್ಬ ಭಾರತೀಯ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ನೃತ್ಯಗಾರ್ತಿ, ಶಿಕ್ಷಕಿ ಮತ್ತು ನೃತ್ಯ ಸಂಯೋಜಕಿ. ಇವರು ಮೋಹಿನಿಯಾಟ್ಟಂನಲ್ಲಿನ ತಮ್ಮ ಪ್ರದರ್ಶನಗಳು ಮತ್ತು ಪಾಂಡಿತ್ಯಕ್ಕೆ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿದ್ದಾರೆ. ಅವರು ಕಲೆ ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತಿಗೆ ನೀಡಿದ ಕೊಡುಗೆಗಳಿಗಾಗಿ ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರದಿಂದ ಅವರಿಗೆ ೨೦೧೪ ರಲ್ಲಿ ಪದ್ಮಶ್ರೀ ಪ್ರಶಸ್ತಿಯನ್ನು ನೀಡಲಾಯಿತು. [೧] [೨]
ಕಲಾಮಂಡಲಂ ಸತ್ಯಭಾಮಾ | |
|---|---|
| ಜನನ | ೪ ನವೆಂಬರ್ ೧೯೩೭ ಶೋರ್ ನೂರ್, ಪಲ್ಲಕಾಡ್, ಕೇರಳ, ಭಾರತ |
| ಮರಣ | (aged 77) ಒಟ್ಟಪಾಲಂ, ಪಲ್ಲಕಾಡ್, ಕೇರಳ, ಭಾರತ |
| Resting place | ಶೋರ್ ನೂರ್, ಪಲ್ಲಕಾಡ್, ಕೇರಳ, ಭಾರತ |
| ಸಂಗಾತಿ | ಕಲಾಮಂಡಲಂ ಪದ್ಮಾನಾಭನ್ ನಾಯರ್ |
| ಮಕ್ಕಳು | ಇಬ್ಬರು ಗಂಡು ಮಕ್ಕಳು ಮತ್ತು ಇಬ್ಬರು ಹೆಣ್ಣು ಮಕ್ಕಳು |
| ಪ್ರಶಸ್ತಿಗಳು |
|
ಜೀವನಚರಿತ್ರೆ
ಬದಲಾಯಿಸಿಸತ್ಯಭಾಮಾ ಅವರು ೧೯೩೭ ರಲ್ಲಿ, ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದ ಕೇರಳದ ಪಾಲಕ್ಕಾಡ್‌ನ ಭರತಪುಳದ ಕರಾವಳಿಯ ಶೋರ್ನೂರ್‌ನಲ್ಲಿ ಸೀಮಿತ ಆರ್ಥಿಕ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಕುಟುಂಬದಲ್ಲಿ ಸಣ್ಣ ಉದ್ಯಮಿಯಾದ ಕೃಷ್ಣನ್ ನಾಯರ್ ಮತ್ತು ಅಮ್ಮಿನಿ ದಂಪತಿಗಳಿಗೆ ಜನಿಸಿದರು. ಅವರು ಚಿಕ್ಕ ವಯಸ್ಸಿನಲ್ಲೇ ಕೇರಳ ಕಲಾಮಂಡಲಂನ ಅರೆಕಾಲಿಕ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಯಾಗಿ, ಕಲಾಮಂಡಲಂ ಅಚ್ಯುತ ವಾರಿಯರ್ ಮತ್ತು ಕಲಾಮಂಡಲಂ ಕೃಷ್ಣನ್‌ಕುಟ್ಟಿ ವಾರಿಯರ್ ಅವರ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನದಲ್ಲಿ ನೃತ್ಯವನ್ನು ಕಲಿಯಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು. ಅದೇ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಶೋರ್ನೂರಿನ ಸರ್ಕಾರಿ ಪ್ರೌಢಶಾಲೆಯಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ಜೀವನವನ್ನು ಆರಂಭಿಸಿದರು. ಅಲ್ಲಿ ೮ ನೇ ತರಗತಿಯನ್ನು ಮುಗಿಸಿದ ನಂತರ ಪೂರ್ಣಾವಧಿ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿನಿಯಾಗಿ ಕಲಾಮಂಡಲಂ ಗ್ರಾಮಕ್ಕೆ ಸೇರಿದರು. [೩] ಆಗ ಅವರು ಕಲಾಮಂಡಲಂ ಸ್ಟಾಲ್ವಾರ್ಟ್ ಮತ್ತು ತೊಟ್ಟಸ್ಸೆರಿ ಚಿನ್ನಮ್ಮು ಅಮ್ಮ ಅವರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಮೋಹಿನಿಯಾಟ್ಟಂ ಕಲಿಯಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು. [೪] ಕಲಾಮಂಡಲಂನಲ್ಲಿ ಮೊದಲ ದೀರ್ಘಕಾಲ ನೃತ್ಯ ಶಿಕ್ಷಕಿಯಾಗಿ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸಿದರು. ಆದರೂ ಅಧ್ಯಯನ ಮುಖ್ಯ ಎಂದು ಭರತನಾಟ್ಯಕ್ಕೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವ ನೀಡಿದರು. ಚಿನ್ನಮ್ಮು ಅಮ್ಮ ಅವರು ಯುವ ಸತ್ಯಭಾಮಾ ಅವರಿಗೆ ಚೆಂಚುರುಟ್ಟಿ ಮತ್ತು ತೋಡಿಯಲ್ಲಿ ಅಡವು (ಮೂಲ ಚಲನೆಗಳು), ಚೋಲ್ಕೆಟ್ಟುಗಳು, ಜಾತಿಸ್ವರಂಗಳು (ಉಚ್ಚಾರಾಂಶಗಳು ಮತ್ತು ಸಂಗೀತದ ಟಿಪ್ಪಣಿಗಳು ) ಮುಂತಾದ ವಿವಿಧ ನೃತ್ಯ ತಂತ್ರಗಳನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಿದರು. [೩] ಶೀಘ್ರದಲ್ಲೇ, ಸತ್ಯಭಾಮ ಅವರು ಮಲಯಾಳಂನ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಕವಿ, ಕೇರಳ ಕಲಾಮಂಡಲಂನ ಸಂಸ್ಥಾಪಕ ವಲ್ಲತೋಳ್ ನಾರಾಯಣ ಮೆನನ್ ಅವರ ಗಮನಕ್ಕೆ ಬಂದರು. ಅವರು ಶಾಲಾ ಶುಲ್ಕವನ್ನು ಪಾವತಿಸಲು ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿವೇತನವನ್ನು ನೀಡುವ ಮೂಲಕ ಯುವ ಮಹತ್ವಾಕಾಂಕ್ಷಿಯ ಕೌಶಲ್ಯಗಳನ್ನು ಪೋಷಿಸಿದರು.
ಪ್ರಧಾನಮಂತ್ರಿ ಜವಾಹರಲಾಲ್ ನೆಹರು ಅವರ ಸಮ್ಮುಖದಲ್ಲಿ ೧೯೫೫ ರಲ್ಲಿ ಕಲಾಮಂಡಲದ ರಜತ ಮಹೋತ್ಸವದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಸತ್ಯಭಾಮಾ ಅವರು ಪ್ರಮುಖ ವೇದಿಕೆಯ ಮೇಲೆ ಪಾದಾರ್ಪಣೆ ಮಾಡಿದರು. ಸಂಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿನ ಮುಂದಿನ ಆರು ವರ್ಷಗಳ ಅಧ್ಯಯನವು ಸಿಂಗಾಪುರ ಮತ್ತು ಮಲೇಷ್ಯಾ ಪ್ರವಾಸದ ಕಲಾಮಂಡಲಂ ತಂಡದ ಭಾಗವಾಗಿ ಅವರಿಗೆ ಭೇಟಿ ನೀಡುವ ಅವಕಾಶವನ್ನು ನೀಡಿತು. ಅಲ್ಲಿ ಅವರು ಭರತನಾಟ್ಯ, ಮೋಹಿನಿಯಾಟ್ಟಂ ಮತ್ತು ಕಥಕ್ಕಳಿ ಪ್ರದರ್ಶಿಸಿದರು. ಕೋರ್ಸ್ ಮುಗಿದ ನಂತರ, ಅವರು ಕಿರಿಯ ಶಿಕ್ಷಕಿಯಾಗಿ ಕಲಾಮಂಡಲಕ್ಕೆ ಸೇರಿದರು. ಅವರು ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ನೃತ್ಯದ ಕಲಾಮಂಡಲಂ ಕಲ್ಯಾಣಿಕುಟ್ಟಿ ಅಮ್ಮ ಅವರಿಂದ ತರಬೇತಿಯನ್ನು ಪಡೆದರು. [೫]
ಈ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಸತ್ಯಭಾಮಾ ಕಥಕ್ಕಳಿ ವ್ಯಾಕರಣದ ಮಾಸ್ಟರ್ ಎಂದು ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ಪರಿಗಣಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಕಥಕ್ಕಳಿ ಗುರು ಕಲಾಮಂಡಲಂ ಪದ್ಮನಾಭನ್ ನಾಯರ್ ಅವರನ್ನು ಭೇಟಿಯಾದರು. ಅವರ ಪರಿಚಯವು ಶೀಘ್ರದಲ್ಲೇ ಪ್ರಣಯದ ತಿರುವು ಪಡೆದುಕೊಂಡಿತು. ಇದು ಅವರ ಮದುವೆಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. [೬] ಸತ್ಯಭಾಮಾ ಮತ್ತು ಪದ್ಮನಾಭನ್ ನಾಯರ್ ಅವರ ಮರಣದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಅವರಿಗೆ ನಾಲ್ಕು ಹೆಣ್ಣು ಮಕ್ಕಳಿದ್ದರು. ಅದರಲ್ಲಿ ಇಬ್ಬರು ಮೋಹಿನಿಯಾಟ್ಟಂನಲ್ಲಿ ಸಕ್ರಿಯರಾಗಿದ್ದಾರೆ. ಅವರು ೭೭ ನೇ ವಯಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ೧೩ ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ ೨೦೧೫ ರಂದು ಪಾಲಕ್ಕಾಡ್ ಆಸ್ಪತ್ರೆಯಲ್ಲಿ ಚಿಕಿತ್ಸೆ ಪಡೆಯುತ್ತಿದ್ದರು. [೭]
ಕಲಾಮಂಡಲಂ ಸತ್ಯಭಾಮಾ ಅವರು ಕೇರಳ ಕಲಾಮಂಡಲಂನ ಮೊದಲ ಮಹಿಳಾ ವೈಸ್ ಪ್ರಿನ್ಸಿಪಾಲ್ ಆಗಿದ್ದರು ಮತ್ತು ನಂತರ ಅವರು ೧೯೯೨ ರಲ್ಲಿ ನಿವೃತ್ತರಾಗುವವರೆಗೂ ಅದರ ಪ್ರಾಂಶುಪಾಲರಾದರು.[೮] [೯] ಅವರು ವಾರ್ಷಿಕ ಕಲಾಮಂಡಲಂ ಫೆಲೋಶಿಪ್‌ಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸಲು ಆಯ್ಕೆ ಸಮಿತಿಯಲ್ಲಿ ಕುಳಿತುಕೊಂಡರು.[೧೦] ಅವರು ಕೇರಳ ಕಲಾಮಂಡಲದ ಡೀನ್ ಆಗಿಯೂ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿದ್ದರು.
ಪರಂಪರೆ
ಬದಲಾಯಿಸಿ.jpg)
ಕಲಾಮಂಡಲಂ ಸತ್ಯಭಾಮಾ ಅವರು ತಮ್ಮ ೨೪ ನೇ ವಯಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಶಿಕ್ಷಕ ಮತ್ತು ನೃತ್ಯ ಸಂಯೋಜಕರಾಗಿ ಕರ್ತವ್ಯಕ್ಕೆ ಹಾಜರಾಗಲು ಸದ್ದಿಲ್ಲದೆ ಪ್ರದರ್ಶನದಿಂದ ನಿವೃತ್ತರಾದರು. ಅದರಂತೆ, ವೇದಿಕೆಯ ಪ್ರದರ್ಶನಗಳಿಗಿಂತ ನೃತ್ಯ ಪ್ರಕಾರಕ್ಕೆ ನೀಡಿದ ಕೊಡುಗೆಗಳಿಗಾಗಿ ಅವರು ಹೆಚ್ಚು ಗೌರವಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ.
ಬಾಹ್ಯ ಪ್ರಭಾವಗಳನ್ನು ಕಿತ್ತೊಗೆದು ನೃತ್ಯ ಪ್ರಕಾರವನ್ನು ಶುದ್ಧೀಕರಿಸಿದ ಕೀರ್ತಿ ಸತ್ಯಭಾಮಾ ಅವರಿಗೆ ಸಲ್ಲುತ್ತದೆ. ಅಭಿನಯದ ಭಾವನಾತ್ಮಕ ಅಂಶವು ಲಾಸ್ಯಂಗೆ ಕಟ್ಟುನಿಟ್ಟಾಗಿ ಅಂಟಿಕೊಳ್ಳುವಂತೆ ಅವರು ಕಾರ್ಯಕ್ಷಮತೆಯ ತಂತ್ರಗಳನ್ನು ಮಾರ್ಪಡಿಸಿದರು. ಅವರು ಕೇರಳ ಕಲಾಮಂಡಲಂನಲ್ಲಿ ಮೋಹಿನಿಯಾಟ್ಟಂ ಪಠ್ಯಕ್ರಮವನ್ನು ಕ್ರಾಂತಿಗೊಳಿಸಿದರು ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದು ಕಲಾಮಂಡಲಂ ಶೈಲಿಯ ಮೋಹಿನಿಯಾಟ್ಟಂನ ವಿಕಾಸಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ಮುದ್ರೆಗಳು (ಅಂಗೈ ಮತ್ತು ಬೆರಳಿನ ಸನ್ನೆಗಳು), ಭಂಗಿಗಳು ಮತ್ತು ಹೆಜ್ಜೆಗಳ ಮೂಲಕ ಉತ್ಪ್ರೇಕ್ಷಿತ ದೇಹ ಚಲನಶಾಸ್ತ್ರದ ಮೂಲಕ ನಾಟಕವನ್ನು ಪ್ರಚೋದಿಸುವ ಮೂಲಕ ನೃತ್ಯ ರೂಪದ ಪ್ರಸ್ತುತಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಮಸಾಲೆ ಸೇರಿಸಲು ಅವರು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿದರು. ಇದು ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಟೀಕೆಗಳಿಗೂ ಕಾರಣವಾಯಿತು. [೬] [೧೧]
ಸತ್ಯಭಾಮಾ ಅವರ ಮತ್ತೊಂದು ಪ್ರಮುಖ ಕೊಡುಗೆ ಎಂದರೆ ಮೋಹಿನಿಯಾಟ್ಟಂ ವೇಷಭೂಷಣಗಳಲ್ಲಿ ಅವರು ತಂದ ಬದಲಾವಣೆಗಳು. [೧೨] ಅವರು ರಚಿಸಿದ ವಿನ್ಯಾಸಗಳು ಬಣ್ಣ, ಮಾದರಿ ಮತ್ತು ಪರಿಕರಗಳಲ್ಲಿ ಕೇರಳ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳನ್ನು ಅನುಸರಿಸುತ್ತವೆ ಮತ್ತು ಕಲಾಮಂಡಲಂ ಶೈಲಿಯ ಸಹಿಯಾಗಿವೆ. ರಾಜಾ ರವಿವರ್ಮ ಪೇಂಟಿಂಗ್‌ಗಳಿಂದ ಅಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಅಳವಡಿಸಲಾಗಿರುವ ನರ್ತಕಿ ಕೂದಲಿನ ಶೈಲಿಯನ್ನು ಅವರು ಬದಲಾಯಿಸಿದರು. [೬]
ಅವರು ೩೫ ಮೋಹಿನಿಯಾಟ್ಟಂ ಸಂಯೋಜನೆಗಳ ಶ್ರೀಮಂತ ಪರಂಪರೆಯನ್ನು ತೊರೆದರು. ಅದರ ವಿವರಗಳನ್ನು ಅವರ ಪುಸ್ತಕ ಮೋಹಿನಿಯಾಟ್ಟಂ - ಇತಿಹಾಸ, ತಂತ್ರಗಳು ಮತ್ತು ಪ್ರದರ್ಶನದಲ್ಲಿ ವಿವರಿಸಲಾಗಿದೆ. [೧೩]
ಪ್ರಶಸ್ತಿಗಳು ಮತ್ತು ಮನ್ನಣೆಗಳು
ಬದಲಾಯಿಸಿಸತ್ಯಭಾಮಾ ಅವರಿಗೆ ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ಮತ್ತು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸಂಸ್ಥೆಗಳಿಂದ ಹಲವಾರು ಪ್ರಶಸ್ತಿಗಳು ಮತ್ತು ಮನ್ನಣೆಗಳನ್ನು ನೀಡಿ ಗೌರವಿಸಲಾಯಿತು. [೩] ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತ ಪದ್ಮಶ್ರೀ ಪ್ರಶಸ್ತಿಯನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸಿ, ಅವರು ೨೦೦೫ ರಲ್ಲಿ ಕೇರಳ ಸರ್ಕಾರದ ನೃತ್ಯ ನಾಟ್ಯ ಪುರಸ್ಕಾರವನ್ನು [೧೪] ಮತ್ತು ಕೊಲ್ಲಂ ಕಥಕ್ಕಳಿ ಕ್ಲಬ್ ಮತ್ತು ಟ್ರೂಪ್‌ನಿಂದ ೨೦೦೬ ರಲ್ಲಿ ಮೊದಲ ಸ್ವಾತಿ ತಿರುನಾಳ್ ಪುರಸ್ಕಾರವನ್ನು ಪಡೆದರು. [೧೫] ಸತ್ಯಭಾಮಾ ಅವರಿಗೆ ನೀಡಲಾದ ಕೆಲವು ಗಮನಾರ್ಹ ಪ್ರಶಸ್ತಿಗಳು:
- ಪದ್ಮಶ್ರೀ - ೨೦೧೪
- ಕೇರಳ ಸಂಗೀತ ನಾಟಕ ಅಕಾಡೆಮಿ ಫೆಲೋಶಿಪ್ - ೨೦೦೭ [೧೬]
- ಕೇರಳ ಸಂಗೀತ ನಾಟಕ ಅಕಾಡೆಮಿ ಪ್ರಶಸ್ತಿ - ೧೯೭೬ [೧೧]
- ಸಂಗೀತ ನಾಟಕ ಅಕಾಡೆಮಿ ಪ್ರಶಸ್ತಿ, ನವದೆಹಲಿ - ೧೯೯೪ [೧೭]
- ಕೇರಳ ಸರ್ಕಾರದ ನೃತ್ಯ ನಾಟ್ಯ ಪುರಸ್ಕಾರ - ೨೦೦೫
- ಕೇರಳ ಕಲಾಮಂಡಲಂ ಪ್ರಶಸ್ತಿ - ೧೯೮೮ [೧೧]
- ಸ್ವಾತಿ ತಿರುನಾಳ್ ಪುರಸ್ಕಾರಮ್ [೧೮]
- ಷಡ್ಕಲಾ ಗೋವಿಂದ ಮಾರಾರ್ ಪ್ರಶಸ್ತಿ - ೨೦೧೩ [೧೯]
ಕೇರಳ ಕಲಾಮಂಡಲಂ ಸತ್ಯಭಾಮಾ ಅವರ ಗೌರವಾರ್ಥವಾಗಿ ಪ್ರಶಸ್ತಿಯನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದೆ, ಇದನ್ನು ಮೋಹಿನಿಯಾಟ್ಟಂನ ಅರ್ಹ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳಿಗೆ ವಾರ್ಷಿಕವಾಗಿ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿವೇತನದ ರೂಪದಲ್ಲಿ ವಿತರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. [೨೦]
ಪ್ರಕಟಣೆಗಳು
ಬದಲಾಯಿಸಿಸತ್ಯಭಾಮಾ ಅವರು ಮೋಹಿನಿಯಾಟ್ಟಂ ಕುರಿತು ಮಲಯಾಳಂನಲ್ಲಿ ಒಂದು ಗ್ರಂಥವನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸಿದ್ದಾರೆ, ಮೋಹಿನಿಯಾಟ್ಟಂ - ಇತಿಹಾಸ, ತಂತ್ರಗಳು ಮತ್ತು ಪ್ರದರ್ಶನ ಇದು ವಿಷಯದ ಬಗ್ಗೆ ಉಲ್ಲೇಖಿತ ಪುಸ್ತಕವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಬರಹಗಾರರಿಂದ ೧೧ ಅಧ್ಯಾಯಗಳು ಮತ್ತು ೩೫ ಸಂಯೋಜನೆಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. [೨೧]
- Kalamandalam Satyabhama. Mohiniyattam - History, Techniques and Performance. Mathrubhumi Books.
ಸಹ ನೋಡಿ
ಬದಲಾಯಿಸಿ
ಉಲ್ಲೇಖಗಳು
ಬದಲಾಯಿಸಿ- ↑ "Govt announcement". Archived from the original on 22 February 2014. Retrieved 27 July 2014.
- ↑ "The Hindu". 14 April 2011. Retrieved 25 July 2014.
- ↑ ೩.೦ ೩.೧ ೩.೨ "The Hindu". 14 April 2011. Retrieved 25 July 2014."The Hindu". 14 April 2011. Retrieved 25 July 2014.
- ↑ "Chinnammu Amma". Retrieved 25 July 2014.
- ↑ "Book Review". Retrieved 25 July 2014.
- ↑ ೬.೦ ೬.೧ ೬.೨ ೬.೩ "Book Review". Retrieved 25 July 2014."Book Review". Retrieved 25 July 2014.
- ↑ "Mohiniyattam Exponent Kalamandalam Satyabhama Passes Away". New Indian Express. 13 September 2015. Archived from the original on 16 ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 2015. Retrieved 14 September 2015.
- ↑ "The Hindu". 14 April 2011. Retrieved 25 July 2014."The Hindu". 14 April 2011. Retrieved 25 July 2014.
- ↑ "Kerala Tourism". Retrieved 27 July 2014.
- ↑ "Committee". 30 October 2013. Retrieved 25 July 2014.
- ↑ ೧೧.೦ ೧೧.೧ ೧೧.೨ "Kerala Tourism". Retrieved 27 July 2014."Kerala Tourism". Retrieved 27 July 2014.
- ↑ "Kerala Tourism". Retrieved 27 July 2014."Kerala Tourism". Retrieved 27 July 2014.
- ↑ "Book". Retrieved 25 July 2014.
- ↑ "Recognition for a Guru". The Hindu. 2005-12-23. Archived from the original on 4 August 2014. Retrieved 26 July 2014.
- ↑ "Swati". The Hindu. 17 August 2006. Retrieved 26 July 2014.
- ↑ "Dance". Department of Cultural Affairs, Government of Kerala. Retrieved 25 February 2023.
- ↑ "Kendra Akademi". Archived from the original on 30 May 2015. Retrieved 27 July 2014.
- ↑ "Swati". The Hindu. 17 August 2006. Retrieved 26 July 2014."Swati". The Hindu. 17 August 2006. Retrieved 26 July 2014.
- ↑ "Shadkala award". Archived from the original on 13 ಆಗಸ್ಟ್ 2014. Retrieved 26 July 2014.
- ↑ "Satayabhama Award". Retrieved 27 July 2014.
- ↑ "Book". Retrieved 25 July 2014."Book". Retrieved 25 July 2014.
ಬಾಹ್ಯ ಕೊಂಡಿಗಳು
ಬದಲಾಯಿಸಿ- ಕೇರಳ ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮ ವೆಬ್‌ಸೈಟ್‌ನಲ್ಲಿನ ವಿವರ Archived 2019-12-27 ವೇಬ್ಯಾಕ್ ಮೆಷಿನ್ ನಲ್ಲಿ.
- Narthaki.com ನಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖ
- ಸತ್ಯಭಾಮಾ ಪ್ರಶಸ್ತಿ ಪುರಸ್ಕೃತರು
- ಸತ್ಯಭಾಮೆಗೆ ಸನ್ಮಾನ ೧ Archived 2016-03-04 ವೇಬ್ಯಾಕ್ ಮೆಷಿನ್ ನಲ್ಲಿ.
- ಸತ್ಯಭಾಮೆಗೆ ಸನ್ಮಾನ ೨ Archived 2016-03-04 ವೇಬ್ಯಾಕ್ ಮೆಷಿನ್ ನಲ್ಲಿ.