ಹರ್ಷಿಧಿ

 

ಉಜ್ಜಯಿನಿಯಿಂದ ವಲಸೆ ಬಂದ ರಾಜಪಿಪ್ಲಾದ ಮೂಲ ಪರಮಾರ ಅರಸರು ಆಕೆಯನ್ನು ತಮ್ಮ ಕುಲದೇವಿಯನ್ನಾಗಿ ಕರೆತಂದಿದ್ದರು. ರಾಜ್‌ಪಿಪ್ಲಾದಲ್ಲಿ ಹರ್ಷಿಧಿ ಮಾತಾಜಿ ವಿಗ್ರಹವಿದೆ.

ದುರ್ಗಾ ದೇವಿಯ ರೂಪಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾದ ಹರ್ಷಿಧಿ, ಭಾರತದ ಗುಜರಾತ್, ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶ ಮತ್ತು ಪಕ್ಕದ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಜನಪ್ರಿಯವಾಗಿರುವ ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ಹಿಂದೂ ದೇವತೆಯಾಗಿದ್ದಾರೆ.

ಹೆಸರುಗಳು

ಹರ್ಷಿಧಿ ಒಂದು ಒಪ್ಪಂದದ ರೂಪ ಅಥವಾ "ಹರ್ಷದ್ ಅಂಬಾ" ಅಂದರೆ ಸಂತೋಷದ ತಾಯಿ. ದೇವಿಯ ಒಂದು ರೂಪವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ, ಇವರನ್ನು ಅಂಬಾ ಮತ್ತು ಹಿಂದೂ ದೇವಿಯಾದ ಕಾಳಿಕಾ ಮಾತೆಯ ಒಂದು ಅಂಶವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ. ಹರ್ಷಲ್, ಹರ್ಷದ್, ಹರ್ಷತ್, ಹರ್ಸಿದ್ ಭವಾನಿ ಎಂಬ ಹೆಸರುಗಳಿಂದಲೂ ಈಕೆಯನ್ನು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ.

ಕುಲದೇವಿ

ಅನೇಕ ಕ್ಷತ್ರಿಯ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ರಜಪೂತ ಮತ್ತು ವೈಶ್ಯ ಸಮುದಾಯದವರು ಮಾತೆ ಹರ್ಷಿಧಿಯನ್ನು ಕುಲದೇವಿ ಎಂದು ಪೂಜಿಸುತ್ತಾರೆ. ಜೈನ್ ಚಂದರಣ ವಂಶ, ಸೊರಾಥಿಯಾ ಪ್ರಜಾಪತಿಯರ ಪಂಖಾನಿಯಾ ವಂಶ, ಬ್ರಹ್ಮಕ್ಷತ್ರಿಯರು, ಗುರ್ಜರ್ಗಳ ಹರ್ಷನಾ ವಂಶ, ಅನೇಕ ಜೈನ ಜಾತಿಗಳು ಮತ್ತು ಪಂಚಾರಿಯಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರು ಮತ್ತು ಇತರ ಅನೇಕ ಸಮುದಾಯಗಳು ಸಹ ಅವಳನ್ನು ತಮ್ಮ ಕುಲದೇವಿಯಾಗಿ ಪೂಜಿಸುತ್ತಾರೆ. ಆಕೆಯನ್ನು ಮೀನುಗಾರರು ಮತ್ತು ಇತರ ಸಮುದ್ರ ಪ್ರಯಾಣದ ಬುಡಕಟ್ಟು ಜನರುಗಳು ಮತ್ತು ಗುಜರಾತಿನ ಜನರು ಧಾರ್ಮಿಕವಾಗಿ ಪೂಜಿಸುತ್ತಾರೆ, ಏಕೆಂದರೆ ಆಕೆಯನ್ನು ಸಮುದ್ರದಲ್ಲಿ ಹಡಗುಗಳ ರಕ್ಷಕಿ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಉತ್ತರ ಗುಜರಾತಿನ ಕಾಂಬೋಯ ತುರಿ ಬರೋಟ್ ಜನರು ಆಕೆಯನ್ನು ತಮ್ಮ ಕುಲದೇವಿಯಾಗಿ ಪೂಜಿಸುತ್ತಾರೆ.

ದೇವಾಲಯಗಳು

ಮಿಯಾನಿಯ ಕೋಯ್ಲಾ ಡುಂಗರ್ ಶಿಖರದಲ್ಲಿರುವ ಪ್ರಾಚೀನ ದೇವಾಲಯ

ಹರ್ಷಲ್ ಮಿಯಾಂದಿ ದೇವಾಲಯ ಎಂದೂ ಕರೆಯಲಾಗುವ ಹರ್ಷಧಿ ಮಾತಾ ದೇವಾಲಯವು ಪೋರಬಂದರಿಗೆ ದ್ವಾರಕಾ ಹೋಗುವ ಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ಸುಮಾರು 30 ಕಿ. ಮೀ. ದೂರದಲ್ಲಿರುವ ಮಿಯಾನಿ ಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿದೆ.  ಮುಖ್ಯ ದೇವಾಲಯವು ಮೂಲತಃ ಸಮುದ್ರಕ್ಕೆ ಅಭಿಮುಖವಾದ ಬೆಟ್ಟದ ತುದಿಯಲ್ಲಿತ್ತು. ಕೃಷ್ಣ ತನ್ನ ಜೀವಿತಾವಧಿಯಲ್ಲಿ ಆಕೆಯನ್ನು ಪೂಜಿಸಿದ್ದನು ಮತ್ತು ಅಂದಿನಿಂದ ಕೋಯ್ಲಾ ಡುಂಗರ್ ಎಂಬ ಬೆಟ್ಟದ ಮೇಲೆ ವಾಸಿಸುತ್ತಿದ್ದಾನೆ ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ಬೆಟ್ಟದ ಮೇಲಿನ ಮೂಲ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಸ್ವತಃ ಕೃಷ್ಣನೇ ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದಾನೆಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ಕೃಷ್ಣನು ಅಸುರರು ಮತ್ತು ಜರಾಸಂಧನು ಸೋಲಿಸಲು ಬಯಸಿದ್ದರಿಂದ ಆತ ಅಧಿಕಾರಕ್ಕಾಗಿ ಅಂಬಾ ಮಾತೆಯನ್ನು ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಿದನು. ದೇವಿಯ ಆಶೀರ್ವಾದದಿಂದ, ಕೃಷ್ಣನು ಅಸುರರನ್ನು ಮತ್ತು ಜರಾಸಂಧನನ್ನು ಸೋಲಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾಯಿತು. ಈ ಯಶಸ್ಸಿನ ನಂತರ, ಆತ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದನು. ಎಲ್ಲಾ ಯಾದವರು ಅತಿಯಾಗಿ ಸಂತೋಷಪಟ್ಟರು (ಹರ್ಷಿತ್) ಮತ್ತು ಅವರು ತಮ್ಮ ಯಶಸ್ಸನ್ನು ಇಲ್ಲಿ ಆಚರಿಸಿದರು. ಆದ್ದರಿಂದ ಹರ್ಷದ್ ಮಾತಾ ಅಥವಾ ಹರ್ಸಿದ್ಧಿ ಮಾತಾ ಎಂಬ ಹೆಸರು ಬಂದಿದೆ.ಅಂದಿನಿಂದ ಯಾದವರು ಆಕೆಯನ್ನು ಅವರ ಕುಲದೇವಿ ಯಾಗಿ ಪೂಜಿಸುತ್ತಾರೆ.

ಈಗಿರುವ ದೇವಾಲಯವು ಜಗ್ಡು ಷಾ ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಮಿಯಾನಿಯ ಕೋಯ್ಲಾ ಡುಂಗರ್ನ ತಪ್ಪಲು ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿದೆ.

ಕಚ್ 13ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಜಗಡು ಅನ್ನುವ ವ್ಯಾಪಾರಿ , ಪೋರಬಂದರು ಬಳಿಯ ಹಳೆಯ ಬಂದರು ಪಟ್ಟಣ ಮಿಯಾನಿಯ ಬಳಿ ಕೋಯಲ್ ಡುಂಗರ್ನ ಪಾದಚಾರಿ ಬೆಟ್ಟದಲ್ಲಿ ದೇವಿಯ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದಕ್ಕಾಗಿ ಹೆಸರು ಪಡೆದಿದ್ದಾನೆ. ಆತನ ಪ್ರತಿಮೆಯನ್ನು ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿ ದೇವಿಯ ಬಲಭಾಗದಲ್ಲಿ ಇರಿಸಲಾಗಿದೆ.

ದೇವಾಲಯಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ದಂತಕಥೆ

ದೇವಿಯ ಮೂಲ ದೇವಾಲಯವು ಬೆಟ್ಟದ ಮೇಲೆ ಕೊಲ್ಲಿಗೆ ಅಭಿಮುಖವಾಗಿತ್ತು, ಅದು ಈಗಲೂ ಇದೆ ಆದರೆ ಈಗ ವಿಗ್ರಹಗಳು ಬೆಟ್ಟದ ಪಾದದ ಮೇಲೆ ಇವೆ. ಮಿಯಾನಿಯ ಸಮುದ್ರ ತೀರಕ್ಕೆ ಪ್ರವೇಶಿಸಲು ಅಸಾಧ್ಯವಾಗಿತ್ತು, ಏಕೆಂದರೆ ದೇವತೆಗಳ ದೃಷ್ಟಿಯೊಳಗೆ ಬರುವ ಯಾವುದೇ ಹಡಗು ಮುಳುಗುತ್ತಿತ್ತು. ಜಗ್ದು ಷಾ ತನ್ನ 7 ಹಡಗುಗಳೊಂದಿಗೆ ಪ್ರಯಾಣಿಸುತ್ತಿದ್ದನು. ಅವರು ತಮ್ಮ ಕುಟುಂಬದೊಂದಿಗೆ ಕೊನೆಯ ಹಡಗಿನಲ್ಲಿದ್ದರು. ಒಂದೊಂದಾಗಿ ಅವರ 6 ಹಡಗುಗಳು ಅವರ ಕಣ್ಣುಗಳ ಮುಂದೆ ಮುಳುಗಿದವು. ಇದನ್ನು ನೋಡಿ ಆತನಿಗೆ ಅಚ್ಚರಿಯೂ ಭಯವೂ ಆಯಿತು. ಬೆಟ್ಟದ ಮೇಲಿನ ದೇವಾಲಯದೊಳಗೆ ಯಾವುದೇ ಹಡಗುಗಳು ತಲುಪಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ ಎಂದು ನಾವು ನಿಮಗೆ ಎಚ್ಚರಿಕೆ ನೀಡಿದ್ದೇವೆ ಎಂದು ಅವನ ಕ್ಯಾಪ್ಟನ್ ಅವನಿಗೆ ಹೇಳಿದನು, ಈಗ ಹರ್ಸಿಧಿ ದೇವಿಯು ಮಾತ್ರ ನಮ್ಮನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಬಲ್ಲಳು. ತನ್ನ ಹಡಗು ಸುರಕ್ಷಿತವಾಗಿ ತೀರವನ್ನು ತಲುಪುವಂತೆ ಜಗ್ಡು ದೇವಿಯನ್ನು ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಿದನು. ಜಗಡು ದೇವಾಲಯಕ್ಕೆ ಹೋಗಿ ದೇವಿಯನ್ನು ಮೆಚ್ಚಿಸಲು ಮೂರು ದಿನಗಳ ಕಾಲ ಉಪವಾಸ ಮಾಡಿದನು. ಅವಳು ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡಾಗ, ಆಕೆಯ ಕಣ್ಣುಗಳು ಹಡಗುಗಳ ಮೇಲೆ ಬೀಳದಂತೆ ಬೆಟ್ಟದಿಂದ ಇಳಿಯುವಂತೆ ಜಗಡು ಅವಳ ಮನವೊಲಿಸಿದನು. ಬೆಟ್ಟದ ಕೆಳಗೆ ಹೋಗುವ ಪ್ರತಿ ಹೆಜ್ಜೆಯಲ್ಲೂ ಒಂದು ಎಮ್ಮೆಯನ್ನು ಬಲಿ ನೀಡಿದರೆ ಅವನ ಕೋರಿಕೆಗೆ ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳಲು ಅವಳು ಒಪ್ಪಿಕೊಂಡಳು. ಜಗಡು ಜೈನ ಧರ್ಮ ಅನುಯಾಯಿ ಹಾಗಾಗಿ ಅಹಿ೦ಸೆಯಲ್ಲಿ ನಂಬಿಕೆ ಹೊಂದಿದ್ದನು ಮತ್ತೆ ಈಗ ಗೊಂದಲಕ್ಕೊಳಗಾದನು, ಆದರೂ ತನ್ನ ಮಾತನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು, ಜಗಡು ಎಮ್ಮೆಗಳನ್ನು ತಂದು ಬಲಿ ನೀಡಿದನು, ಆದರೆ ಸಂಖ್ಯೆ ಕಡಿಮೆಯಾಯಿತು ಮತ್ತು ದೇವಿಯು ಹೊಸ ದೇವಾಲಯದ ಸ್ಥಳದಿಂದ ಇನ್ನೂ ಕೆಲವು ಹೆಜ್ಜೆ ದೂರದಲ್ಲಿದ್ದಳು. ಆದ್ದರಿಂದ ಆತ ತನ್ನನ್ನು ಮತ್ತು ತನ್ನ ಕುಟುಂಬವನ್ನು ತ್ಯಾಗ ಮಾಡಲು ನಿರ್ಧರಿಸಿದನು. ಅವನ ಭಕ್ತಿಯಿಂದ ಸಂತೋಷಗೊಂಡ ದೇವಿಯು ಅವನ ಕುಟುಂಬವನ್ನು ಮತ್ತೆ ಜೀವಂತಗೊಳಿಸಿದಳು. ಅವನ ಕುಟುಂಬಕ್ಕೆ ಮೋಕ್ಷ ಸಿಗುತ್ತದೆ ಎಂಬ ವರವನ್ನೂ ಅವಳು ನೀಡಿದಳು.

ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದ ಉಜ್ಜಯಿನಿಯಲ್ಲಿರುವ ದೇವಾಲಯ

ಮತ್ತೊಂದು ಪ್ರಸಿದ್ಧ ದೇವಾಲಯವು ಉಜ್ಜಯಿನಿ, ಇದನ್ನು ಪ್ರಸಿದ್ಧ ರಾಜ ವಿಕ್ರಮಾದಿತ್ಯ ನಿರ್ಮಿಸಿದನೆಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ಚಾವ್ಡಾ ರಾಜವಂಶದ ಪ್ರಭಾತ್ಸೇನ್ ಚಾವ್ಡಾ ಆಳಿದ ಬಂದರು ನಗರವಾದ ಮಿಯಾನಿಯಲ್ಲಿ, ಆಗ ಮಿನಾಲ್ಪುರ್ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತಿದ್ದ ಕೋಯ್ಲಾ ಡುಂಗರ್ಗೆ ವಿಕ್ರಮಾದಿತ್ಯನು ಭೇಟಿ ನೀಡಿದ್ದನೆಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ವಿಕ್ರಮಾದಿತ್ಯನನ್ನು ದೇವಿಯು ಆಶೀರ್ವದಿಸಿದಳು. ಹರ್ಷಧಿ ಮಾತೆಯನ್ನು ಉಜ್ಜಯಿನಿಯಲ್ಲಿರುವ ತನ್ನ ರಾಜ್ಯಕ್ಕೆ ಬರುವಂತೆ ವಿನಂತಿಸಿದನು, ಅಲ್ಲಿ೦ದ ಆತ ಆಕೆಯನ್ನು ಪ್ರತಿದಿನ ತನ್ನ ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಪೂಜಿಸುತ್ತಾನೆ. ಆಕೆಯನ್ನು ವಾಹನವತಿ ಮಾತಾ ಎಂದೂ ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ.

ಗುಜರಾತಿನ ರಾಜ್ಪಿಪ್ಲಾ ದೇವಾಲಯ

ಈ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ದೇವಾಲಯವು ರಾಜ್ಪಿಪ್ಲಾದಲ್ಲಿದೆ, ಅಲ್ಲಿ ಅವಳನ್ನು ಹಿಂದಿನ ರಾಜ್ಪಿಪ್ಲಾ ಸಂಸ್ಥಾನದ ಕುಲದೇವಿ ಎಂದು ಪೂಜಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.

ಗುಜರಾತಿನ ಲಾಡೋಲ್ನಲ್ಲಿರುವ ದೇವಾಲಯ

ಇನ್ನೊ೦ದು ದೆವಲಾಯವು ಲಡೋಲ್ನಲ್ಲಿದೆ, ಇದನ್ನು ಜಯಸಿಂಹ ಸಿದ್ಧರಾಜ 11ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಿದನು, ಅಲ್ಲಿಗೆ ಆಕೆ ಉಜ್ಜಯಿನಿಯಿಂದ ಬಂದಿದ್ದಳು.

ಇತರ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ದೇವಾಲಯಗಳು

ಇತರ ದೇವಾಲಯಗಳು ಪಾಲಾಜಿ, ಚಾಣಸ್ಮಾ ಬಾಡೋಡ್ ರೂಪ್ಪುರ್, ಪಟಾನ್, ಪೋರಬಂದರ್, ಇಂದೋರ್, ಜಬಲ್ಪುರ್, ದ್ವಾರಕಾ, ವಾಧ್ವಾನ್, ಔರಂಗಾಬಾದ್, ಬಡೋದ್, ವರ್ವಾಲಾ, ಲುನಾವಾಡಾ, ಚಾಂದ್ ಬಾವೋರಿ, ಹರಿಪುರ, ಕಚ್ ನಲ್ಲಿವೆ. ಮತ್ತೊಂದು ದೇವಾಲಯವು ರಾಜಸ್ಥಾನದ ಕೇಂದ್ರ ಬಿಂದುವಾಗಿರುವ ಲಂಪೊಲಾಯ್ ನಲ್ಲಿದೆ ಮತ್ತು ಇದು ಅಜ್ಮೀರ್ಗೆ ಸುಮಾರು 60 ಕಿ. ಮೀ. ರಸ್ತೆಯ ಮೂಲಕ ಸಮೀಪದಲ್ಲಿದೆ. 

ಫೋಟೋ ಗ್ಯಾಲರಿ

• 
  ಗುಜರಾತಿನ ಮಿಯಾನಿ ಬಳಿಯ ಕೊಯಾಲ ಬೆಟ್ಟದ ಮೇಲೆ ಹರ್ಷದ್ ಎಂದೂ ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಹರ್ಸಿಧಿಯ ಪುರಾತನ ದೇವಾಲಯ
• 
  ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದ ಉಜ್ಜಯಿನಿಯಲ್ಲಿರುವ ಹರ್ಸಿಧಿ ಮಾತಾ ದೇವಾಲಯ
• 
  ಕೊಯ್ಲಾ ಬೆಟ್ಟದ ಪ್ರಾಚೀನ ಹರ್ಷದ್ ದೇವಾಲಯದ ಕೆತ್ತನೆಗಳು