ಚಾಂದಗಿ ರಾಮ್
ಚಾಂದಗಿ ರಾಮ್ (೯ ನವೆಂಬರ್ ೧೯೩೭ - ೨೯ ಜೂನ್ ೨೦೧೦), ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಮಾಸ್ಟರ್ ಚಾಂದಗಿ ರಾಮ್ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಭಾರತದ ಫ್ರೀಸ್ಟೈಲ್ ಕುಸ್ತಿಪಟು ಆಗಿದ್ದಾರೆ. ೧೯೭೦ ರ ಏಷ್ಯನ್ ಗೇಮ್ಸ್‌ನಲ್ಲಿ ಚಿನ್ನದ ಪದಕ ಗೆದ್ದಿದ್ದ ಅವರು, ೧೯೭೨ ರ ಬೇಸಿಗೆ ಒಲಿಂಪಿಕ್ಸ್‌ನಲ್ಲಿ ಭಾರತವನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸಿದ್ದರು. ಹವ್ಯಾಸಿ ಕುಸ್ತಿಯ ಜೊತೆಗೆ, ಅವರು ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಭಾರತೀಯ ಕುಸ್ತಿಯಲ್ಲಿ ತುಂಬಾ ಸಕ್ರಿಯರಾಗಿದ್ದರು, ಅಲ್ಲಿ ಅವರು ಹಿಂದ್ ಕೇಸರಿ, ಭಾರತ್ ಕೇಸರಿ, ಭಾರತ್ ಭೀಮ್, ರುಸ್ತುಂ-ಎ-ಹಿಂದ್ ಮತ್ತು ಮಹಾ ಭಾರತ್ ಕೇಸರಿ ಸೇರಿದಂತೆ ಎಲ್ಲಾ ಪ್ರಮುಖ ಪ್ರಶಸ್ತಿಗಳನ್ನು ಗೆದ್ದಿದ್ದರು.
 ೧೯೬೯ ರಲ್ಲಿ ಚಾಂದಗಿ ರಾಮ್ | ||||||||||||||
| ವೈಯುಕ್ತಿಕ ಮಾಹಿತಿ | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ರಾಷ್ರೀಯತೆ | ಭಾರತೀಯ | |||||||||||||
| ಜನನ | ೯ ನವೆಂಬರ್ ೧೯೩೭ ಸಿಸಾಯಿ ಗ್ರಾಮ, ಹಿಸಾರ್, ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಭಾರತ (ಈಗ ಸಿಸಾಯಿ ಗ್ರಾಮ, ಹಿಸಾರ್ ಜಿಲ್ಲೆ, ಹರಿಯಾಣ, ಭಾರತ) | |||||||||||||
| ಮರಣ | 29 June 2010 (aged 72)[೧] ದೆಹಲಿ, ಭಾರತ | |||||||||||||
| ಎತ್ತರ | ೬ ಅಡಿ ೪ ಇಂಚು[೨] | |||||||||||||
| ತೂಕ | ೧೯೮ ಪೌಂಡ್‍[೨] | |||||||||||||
| ಜಾಲತಾಣ | masterchandgiram | |||||||||||||
| Sport | ||||||||||||||
| ದೇಶ | ಭಾರತ | |||||||||||||
| ಕ್ರೀಡೆ | ಕುಸ್ತಿ | |||||||||||||
| ಸ್ಪರ್ಧೆಗಳು(ಗಳು) | ಫ್ರೀಸ್ಟೈಲ್ ಕುಸ್ತಿ | |||||||||||||
ಪದಕ ದಾಖಲೆ
| ||||||||||||||
ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಮಹಿಳಾ ಕುಸ್ತಿಯ ಪರಿಚಯ, ಸ್ವೀಕಾರ ಮತ್ತು ಜನಪ್ರಿಯಗೊಳಿಸಲು ಅವರು ಮಾಡಿದ ಕೆಲಸಕ್ಕಾಗಿ ಅವರನ್ನು ಸ್ಮರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಅವರ ಕೆಲವು ಪ್ರಶಿಕ್ಷಣಾರ್ಥಿಗಳು ದೇಶದ ಪ್ರಮುಖ ಮಹಿಳಾ ಕುಸ್ತಿ ತರಬೇತುದಾರರಾದರು.
೧೯೬೯ ರಲ್ಲಿ, ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಕುಸ್ತಿಯಲ್ಲಿ ಅವರ ಸಾಧನೆಗಾಗಿ ಅರ್ಜುನ ಪ್ರಶಸ್ತಿಯನ್ನು ನೀಡಿತು. ಮತ್ತು ಎರಡು ವರ್ಷಗಳ ನಂತರ, ಅವರಿಗೆ ದೇಶದ ನಾಲ್ಕನೇ ಅತ್ಯುನ್ನತ ನಾಗರಿಕ ಪ್ರಶಸ್ತಿಯಾದ ಪದ್ಮಶ್ರೀ ಪ್ರಶಸ್ತಿಯನ್ನು ನೀಡಲಾಯಿತು.
ಆರಂಭಿಕ ಮತ್ತು ವೈಯಕ್ತಿಕ ಜೀವನ
ಬದಲಾಯಿಸಿರಾಮ್ ೧೯೩೭ ರ ನವೆಂಬರ್ ೯ ರಂದು ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಭಾರತದ ಹಿಸಾರ್‌ನ ಸಿಸಾಯಿ ಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿ ಜನಿಸಿದರು, ಇದು ಭಾರತದ ಹರಿಯಾಣದ ಹಿಸಾರ್ ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿದೆ. ಅವರು ತುಲನಾತ್ಮಕವಾಗಿ ೨೧ ನೇ ವಯಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಕುಸ್ತಿಯನ್ನು ಕೈಗೆತ್ತಿಕೊಂಡರು ಮತ್ತು ಮೂರು ವರ್ಷಗಳ ನಂತರ ೧೯೬೧ ರಲ್ಲಿ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಚಾಂಪಿಯನ್ ಆದರು.[೧][೩] ಅವರು ಮೂರು ಬಾರಿ ವಿವಾಹವಾದರು ಮತ್ತು ಮೂವರು ಹೆಣ್ಣುಮಕ್ಕಳು ಮತ್ತು ಮೂವರು ಗಂಡು ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದಾರೆ.[೪]
ಮಾಸ್ಟರ್ ಚಾಂದಗಿ ರಾಮ್ ಎಂದು ಜನಪ್ರಿಯರಾಗಿದ್ದ ರಾಮ್, ತಮ್ಮ ಆರಂಭಿಕ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಶಿಕ್ಷಕರಾಗಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುವುದರ ಜೊತೆಗೆ ಭಾರತೀಯ ಸೇನೆಯ ಜಾಟ್ ರೆಜಿಮೆಂಟ್‍ನಲ್ಲಿ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸಿದರು. ನಂತರ ಅವರು ಹರಿಯಾಣದ ಹೆಚ್ಚುವರಿ ಕ್ರೀಡಾ ನಿರ್ದೇಶಕರಾಗಿ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸಿದರು.[೫] [೬]
ರಾಮ್ ಜೀವನಪರ್ಯಂತ ಸಸ್ಯಾಹಾರಿಯಾಗಿದ್ದರು. ೧೯೬೯ ರಲ್ಲಿ, ಅವರನ್ನು "ತೊಂಬತ್ತು ಕಿಲೋಗ್ರಾಂಗಳಷ್ಟು ಸಸ್ಯಾಹಾರಿ ಸ್ನಾಯು" ಎಂದು ವಿವರಿಸಲಾಯಿತು.[೭]
ವೃತ್ತಿಜೀವನ
ಬದಲಾಯಿಸಿರಾಮ್ ೧೯೬೧ ರಲ್ಲಿ ಅಜ್ಮೇರ್‌ನಲ್ಲಿ ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಚಾಂಪಿಯನ್ ಆದರು, ಎರಡು ವರ್ಷಗಳ ನಂತರ ಜಲಂಧರ್‌ನಲ್ಲಿ ಪ್ರಶಸ್ತಿಯನ್ನು ಮರಳಿ ಪಡೆದರು.[೩] ಹವ್ಯಾಸಿ ಕುಸ್ತಿಯಲ್ಲಿ ಅವರು ಭಾರತವನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸಿದ್ದರೂ, ಅವರು ೧೯೬೦ ರ ದಶಕದಲ್ಲಿ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಭಾರತೀಯ ಕುಸ್ತಿಯಲ್ಲಿ ಬಹಳ ಸಕ್ರಿಯರಾಗಿದ್ದರು, ಅಲ್ಲಿ ಅವರು ಹಿಂದ್ ಕೇಸರಿ, ಭಾರತ್ ಕೇಸರಿ, ಭಾರತ್ ಭೀಮ್, ರುಸ್ತುಂ-ಎ-ಹಿಂದ್ ಮತ್ತು ಮಹಾ ಭಾರತ್ ಕೇಸರಿ ಸೇರಿದಂತೆ ಎಲ್ಲಾ ಪ್ರಮುಖ ಪ್ರಶಸ್ತಿಗಳನ್ನು ಗೆದ್ದಿದ್ದರು. ೧೯೬೯ ರಲ್ಲಿ, ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಕುಸ್ತಿಯಲ್ಲಿ ಅವರ ಸಾಧನೆಗಾಗಿ ಅರ್ಜುನ ಪ್ರಶಸ್ತಿಯನ್ನು ನೀಡಿತು.[೮]
೧೯೭೦ ರ ಏಷ್ಯನ್ ಗೇಮ್ಸ್‌ನಲ್ಲಿ ೧೦೦ ಕೆಜಿ ಫ್ರೀಸ್ಟೈಲ್ ಸ್ಪರ್ಧೆಯಲ್ಲಿ ಭಾರತವನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸಿದ್ದರು. ಅವರು ವಿಶ್ವ ಚಾಂಪಿಯನ್‍ಶಿಪ್ ಪದಕ ವಿಜೇತ ಇರಾನ್‍ನ ಅಬೋಲ್ಫಾಜಲ್ ಅನ್ವರಿ ಅವರನ್ನು ಸೋಲಿಸಿ ಫೈನಲ್‍ಗೆ ತಲುಪಿದರು. ಫೈನಲ್‍ನಲ್ಲಿ ಅವರು ಜಪಾನ್‍ನ ಶಿಜುವೊ ಯಡಾ ಅವರನ್ನು ಸೋಲಿಸಿ ಚಿನ್ನದ ಪದಕ ಗೆದ್ದರು.[೮][೯]
೧೯೭೨ ರ ಬೇಸಿಗೆ ಒಲಿಂಪಿಕ್ಸ್‌ಗಾಗಿ, ಅವರು ಕಡಿಮೆ ತೂಕದ ವಿಭಾಗಕ್ಕೆ ಸ್ಥಳಾಂತರಗೊಂಡರು ಮತ್ತು ೯೦ ಕೆಜಿ ಫ್ರೀಸ್ಟೈಲ್ ಸ್ಪರ್ಧೆಯಲ್ಲಿ ಭಾರತವನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸಿದರು.[೨] ಅವರು ತಮ್ಮ ಮೊದಲ ಪಂದ್ಯದಲ್ಲಿ ಕೆನಡಾದ ಜಾರ್ಜ್ ಸಾಂಡರ್ಸ್ ವಿರುದ್ಧ ಸೋತರು. ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಬೆಳ್ಳಿ ಪದಕ ವಿಜೇತ ಗೆನ್ನಡಿ ಸ್ಟ್ರಾಖೋವ್ ವಿರುದ್ಧ ಸೋತ ನಂತರ ಅವರು ನಿರ್ಗಮಿಸಿದರು.[೧೦]
೧೯೭೨ ರ ಒಲಿಂಪಿಕ್ಸ್‌ನಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಿದ ನಂತರ, ಅವರು ಹರಿಯಾಣದಿಂದ ದೆಹಲಿಗೆ ಸ್ಥಳಾಂತರಗೊಂಡರು, ಅಲ್ಲಿ ಅವರು ೧೯೭೫ ರಲ್ಲಿ ಚಾಂದಗಿ ರಾಮ್ ವ್ಯಾಯಾಮ ಶಾಲೆ ಎಂಬ ಕುಸ್ತಿ ತರಬೇತಿ ಕೇಂದ್ರವನ್ನು ತೆರೆದರು.[೪][೧೧]
ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಮಹಿಳಾ ಕುಸ್ತಿಗಾಗಿ ಮಾಡಿದ ಕೆಲಸ
ಬದಲಾಯಿಸಿಭಾರತದಲ್ಲಿ ಮಹಿಳಾ ಕುಸ್ತಿಯನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಲು ರಾಮ್ ಅವರ ಹೋರಾಟ ೧೯೯೭ ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಾರಂಭವಾಯಿತು. ಮೊದಲಿಗೆ, ಅವರು ತಮ್ಮ ಇಬ್ಬರು ಹೆಣ್ಣುಮಕ್ಕಳಾದ ಸೋನಿಕಾ ಕಾಳಿರಾಮನ್ ಮತ್ತು ದೀಪಿಕಾ ಕಾಳಿರಾಮನ್ ಅವರನ್ನು ಕುಸ್ತಿಗೆ ಸೇರಲು ಮನವೊಲಿಸಿದರು. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಚಾಂದಗಿ ರಾಮ್ ಅಖಾಡ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಅವರ ಕುಸ್ತಿ ತರಬೇತಿ ಕೇಂದ್ರವು ಮಹಿಳಾ ಕುಸ್ತಿಗಾಗಿ ಭಾರತದ ಮೊದಲ ತರಬೇತಿ ಕೇಂದ್ರವಾಯಿತು. ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಕುಸ್ತಿ ಪಂದ್ಯಾವಳಿಗಳಲ್ಲಿ ಮಹಿಳಾ ಪ್ರದರ್ಶನ ಪಂದ್ಯಗಳನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಲು ಅವರು ದೇಶಾದ್ಯಂತದ ತರಬೇತುದಾರರು ಮತ್ತು ಕುಸ್ತಿಪಟುಗಳನ್ನು ಮನವೊಲಿಸಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು. ಈ ಎಲ್ಲಾ ಪ್ರಯತ್ನಗಳು ಹೊರಗಿನವರಿಂದ ಮತ್ತು ಅವರ ತರಬೇತಿ ಕೇಂದ್ರದ ಒಳಗಿನವರಿಂದ ತೀವ್ರ ವಿರೋಧಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಒಂದು ನಿದರ್ಶನದಲ್ಲಿ, ಹರಿಯಾಣದ ಹಳ್ಳಿಯ ಪಂದ್ಯಾವಳಿಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ರಾಮ್ ಅವರ ಇಬ್ಬರು ಹೆಣ್ಣುಮಕ್ಕಳು ಕುಸ್ತಿ ಗುಂಡಿಗೆ ಹೋದಾಗ, ರಾಮ್ ಅವರೊಂದಿಗೆ ಅವರನ್ನು ಗ್ರಾಮಸ್ಥರು ಕಲ್ಲು ತೂರಾಟ ನಡೆಸಿ ಬೆನ್ನಟ್ಟಿದರು. ಆದರೆ, ಎಲ್ಲಾ ವಿರೋಧಗಳ ಹೊರತಾಗಿಯೂ, ಅವರು ತಮ್ಮ ಪ್ರಯತ್ನಗಳನ್ನು ಮುಂದುವರಿಸಿದರು. ಸೋನಿಕಾ ದೇಶದ ಅತ್ಯುನ್ನತ ಕುಸ್ತಿ ಪ್ರಶಸ್ತಿಯಾದ ಭಾರತ್ ಕೇಸರಿ ಪ್ರಶಸ್ತಿಯನ್ನು ಗೆದ್ದರು ಮತ್ತು ಏಷ್ಯನ್ ಜೂನಿಯರ್ ಕುಸ್ತಿ ಚಾಂಪಿಯನ್ ಆದರು.[೪][೧೨]
ರಾಮ್ ಭವಿಷ್ಯದ ಮಹಿಳಾ ಕುಸ್ತಿ ತರಬೇತುದಾರರ ಮೇಲೂ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರಿದರು. ಅವರ ಶಿಷ್ಯರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರಾದ ಮಹಾವೀರ್ ಸಿಂಗ್ ಫೋಗಟ್ ತಮ್ಮ ೧೬ ನೇ ವಯಸ್ಸಿನಿಂದ ರಾಮ್ ಅವರ ಕೇಂದ್ರದಲ್ಲಿ ತರಬೇತಿ ಪಡೆದರು ಹಾಗೂ ಅವರ ಹೆಣ್ಣುಮಕ್ಕಳನ್ನು ಕುಸ್ತಿಗೆ ಪರಿಚಯಿಸಲು ರಾಮ್ ಮನವೊಲಿಸಿದರು. ಫೋಗಟ್ ತಮ್ಮ ಪುತ್ರಿಯರಾದ ಗೀತಾ ಮತ್ತು ಬಬಿತಾ ಮತ್ತು ಅವರ ಸೋದರ ಸಂಬಂಧಿ ವಿನೇಶ್ ಅವರಿಗೆ ತರಬೇತಿ ನೀಡಿದರು, ಇವರೆಲ್ಲರೂ ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಕುಸ್ತಿಪಟುಗಳಾದರು.[೧೩] ರಾಮ್ ಅವರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ತರಬೇತಿಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಮಹಿಳಾ ಕುಸ್ತಿಯತ್ತ ಒಲವು ತೋರಿದ ಜಬ್ಬಾರ್, ಅಲ್ಕಾ ತೋಮರ್‌ಗೆ ತರಬೇತಿ ನೀಡಿದರು. ರಾಮ್ ಅವರ ಸಹ ತರಬೇತುದಾರ ಜಗ್ರೂಪ್ ರಾಠಿ ಕೂಡ ತಮ್ಮ ಮಗಳು ನೇಹಾ ರಾಠಿಯನ್ನು ಕುಸ್ತಿಗೆ ಪರಿಚಯಿಸಲು ಮನವೊಲಿಸಿದರು.[೪][೧೪]
ಮರಣ
ಬದಲಾಯಿಸಿರಾಮ್ ೨೯ ಜೂನ್ ೨೦೧೦ ರಂದು ತಮ್ಮ ೭೨ ನೇ ವಯಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಹೃದಯಾಘಾತದಿಂದ ನಿಧನರಾದರು.[೧೫]
ಪ್ರಶಸ್ತಿಗಳು
ಬದಲಾಯಿಸಿ- ಅರ್ಜುನ ಪ್ರಶಸ್ತಿ, ೧೯೬೯.[೧೬] [೧೭]
- ಪದ್ಮಶ್ರೀ ಪ್ರಶಸ್ತಿ, ೧೯೭೧.[೧೮]
ಜನಪ್ರಿಯತೆ
ಬದಲಾಯಿಸಿ- ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶದ ಕ್ರೀಡಾ ಕ್ರೀಡಾಂಗಣಕ್ಕೆ ಅವರ ಹೆಸರನ್ನು ಇಡಲಾಗಿದೆ - ಮಾಸ್ಟರ್ ಚಾಂದಗಿರಾಮ್ ಸ್ಪೋರ್ಟ್ಸ್ ಸ್ಟೇಡಿಯಂ, ಸೈಫೈ.
- ಅವರ ನೆನಪಿಗಾಗಿ ಅಖಿಲ ಭಾರತ ಚಾಂದಗಿ ರಾಮ್ ಗೋಲ್ಡ್ ಕಪ್ ಕುಸ್ತಿ ಪಂದ್ಯಾವಳಿಯನ್ನು ವಾರ್ಷಿಕವಾಗಿ ಆಯೋಜಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.[೧೯]
ಉಲ್ಲೇಖಗಳು
ಬದಲಾಯಿಸಿ- ↑ ೧.೦ ೧.೧ "Asian games medallist Chandgi Ram passes away". Hindustan Times. 30 June 2010. Archived from the original on 28 June 2016. Retrieved 2 September 2016.
- ↑ ೨.೦ ೨.೧ ೨.೨ "Chandgi Ram". Sports Reference. Archived from the original on 13 December 2012. Retrieved 2 September 2016.
- ↑ ೩.೦ ೩.೧ Duggal, Saurabh (June 2010). "Haryana: In the service of the nation" (PDF). Haryana Review. Government of Haryana. 24 (6): 36. Archived (PDF) from the original on 11 April 2016. Retrieved 2 September 2016.
- ↑ ೪.೦ ೪.೧ ೪.೨ ೪.೩ Sengupta, Rudraneil (29 September 2014). "Six Ways to Break the Shackles". United World Wrestling. Archived from the original on 5 January 2015. Retrieved 2 September 2016.
- ↑ https://www.jatland.com/home/Chandagi_Ram
- ↑ "Kalmadi condoles death of wrestler Chandgi Ram". Zee News. PTI. 29 June 2010. Archived from the original on 14 August 2016. Retrieved 2 September 2016.
- ↑ Alter, Joseph S. (3 August 1992). The Wrestler's Body: Identity and Ideology in North India (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). University of California Press. p. 127. ISBN 978-0-520-07697-6.
- ↑ ೮.೦ ೮.೧ "1970 Asian Games champion wrestler Chandgi Ram passes away". The Times of India. Press Trust of India. 29 June 2010. Archived from the original on 28 June 2016. Retrieved 2 September 2016.
- ↑ "Asian Games: Freestyle Seniors: 1970-12-10 Bangkok (THA): 100.0 kg". iat.uni-leipzig.de. United World Wrestling. Archived from the original on 14 August 2016. Retrieved 2 September 2016.
- ↑ "Die Spiele: Volume 3: The competitions" (PDF). LA84 Foundation: 138. Archived from the original (PDF) on 6 January 2016. Retrieved 2 September 2016.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(help) - ↑ Arora, Bhanvi (20 February 2015). "Chandgi Ram Akhara promoting women wrestling since 40 years". Daily News and Analysis. Archived from the original on 28 July 2016. Retrieved 2 September 2016.
- ↑ Khurana, Suanshu (7 June 2012). "Fight the Good Fight". The Indian Express. Archived from the original on 11 August 2016. Retrieved 2 September 2016.
- ↑ Norris, Pritam (10 May 2016). "Vinesh and Sakshi's Olympics berth a new page in the story of female wrestling in India". Firstpost. Archived from the original on 15 August 2016. Retrieved 2 September 2016.
- ↑ Chaturvedi, Uthra G. (30 June 2010). "He helped women storm a male bastion". The Indian Express. Archived from the original on 14 August 2016. Retrieved 2 September 2016.
- ↑ Selvaraj, Jonathan (30 June 2010). "Guruji is gone, but at his akhada training will go on like always - Indian Express". Indian Express. Retrieved 28 May 2023.
- ↑ "Arjun Award Winners for "Wrestling"". yas.nic.in. Ministry of Youth Affairs and Sports. Archived from the original on 23 January 2015. Retrieved 2 September 2016.
- ↑ "ಆರ್ಕೈವ್ ನಕಲು". Archived from the original on 2018-08-15. Retrieved 2018-09-05.
- ↑ "Padma Shri Awardees". India.gov.in. Government of India. Archived from the original on 8 December 2015. Retrieved 2 September 2016.
- ↑ "Citybriefs: Wrestling tourney from 7th". The Indian Express. Express News Service. 3 November 2011. Archived from the original on 28 August 2016. Retrieved 2 September 2016.