ಕುರುಖ್ ಭಾಷೆ
ಕುರುಖ್ / / ˈkʊrʊ x / ; ದೇವನಾಗರಿ : कुंड़ुख़), ಕುರುಕ್ಸ್, ಓರಾನ್ ಅಥವಾ ಉರಾನ್ವ್, [೨] ಪೂರ್ವ ಭಾರತದ ಕುರುಖ್ (ಒರಾನ್) ಮತ್ತು ಕಿಸಾನ್ ಜನರು ಮಾತನಾಡುವ ದ್ರಾವಿಡ ಭಾಷೆಯಾಗಿದೆ. ಇದನ್ನು ಭಾರತದ ಜಾರ್ಖಂಡ್, ಛತ್ತೀಸ್‌ಗಢ, ಒಡಿಶಾ, ಪಶ್ಚಿಮ ಬಂಗಾಳ, ಅಸ್ಸಾಂ, ಬಿಹಾರ ಮತ್ತು ತ್ರಿಪುರಾದಲ್ಲಿ ಸುಮಾರು ಎರಡು ಮಿಲಿಯನ್ ಜನರು ಮಾತನಾಡುತ್ತಾರೆ, ಹಾಗೆಯೇ ಉತ್ತರ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದಲ್ಲಿ 65,000, ನೇಪಾಳದಲ್ಲಿ ಉರಾನ್ವ್ ಎಂಬ ಉಪಭಾಷೆಯ 28,600 ಮತ್ತು ಭೂತಾನ್‌ನಲ್ಲಿ ಸುಮಾರು 5,000 ಜನರು ಮಾತನಾಡುತ್ತಾರೆ. . ಕೆಲವು ಕುರುಖ್ ಭಾಷಿಕರು ಅಂಡಮಾನ್ ಮತ್ತು ನಿಕೋಬಾರ್ ದ್ವೀಪಗಳಲ್ಲಿದ್ದಾರೆ. ಇದು ಮಾಲ್ತೊ ಭಾಷೆಗೆ ಹೆಚ್ಚು ನಿಕಟ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿದೆ. ಯುನೆಸ್ಕೋದ ಅಳಿವಿನಂಚಿನಲ್ಲಿರುವ ಭಾಷೆಗಳ ಪಟ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ಇದು "ದುರ್ಬಲ" ಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿದೆ ಎಂದು ಗುರುತಿಸಲಾಗಿದೆ.[೩] ಕಿಸಾನ್ ಉಪಭಾಷೆಯು 2011 ರ ಹೊತ್ತಿಗೆ 206,100 ಮಾತನಾಡುವವರನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು.
| ಕುರುಖ್ कुंड़ुख़, কুড়ুখ, କୁଡ଼ୁଖ 
| ||
|---|---|---|
| ಬಳಕೆಯಲ್ಲಿರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳು: |
ಭಾರತ ಮತ್ತು ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ | |
| ಪ್ರದೇಶ: | ಒಡಿಶಾ, ಜಾರ್ಕಾಂಡ್, ಪಶ್ಚಿಮ ಬಂಗಾಲ, ಚತ್ತಿಸ್‌ಘಢ್, ಅಸ್ಸಾಂ, ಬಿಹಾರ, ತ್ರಿಪುರಾ[೧] | |
| ಒಟ್ಟು ಮಾತನಾಡುವವರು: |
2.28 ಮಿಲಿಯನ್ | |
| ಭಾಷಾ ಕುಟುಂಬ: | ಉತ್ತರದ್ರಾವಿಡ ಭಾಷೆ ಕುರುಖ್-ಮಾಲ್ತೊ ಕುರುಖ್ | |
| ಬರವಣಿಗೆ: | ದೇವನಾಗರಿ ಕುರುಖ್ ಬನ್ನಾ ತೊಲೊಗ್ ಸಿಕಿ | |
| ಅಧಿಕೃತ ಸ್ಥಾನಮಾನ | ||
| ಅಧಿಕೃತ ಭಾಷೆ: |  ಭಾರತ
| |
| ನಿಯಂತ್ರಿಸುವ ಪ್ರಾಧಿಕಾರ: |
no official regulation | |
| ಭಾಷೆಯ ಸಂಕೇತಗಳು | ||
| ISO 639-1: | ಯಾವುದೂ ಇಲ್ಲ | |
| ISO 639-2: | kru
| |
| ISO/FDIS 639-3: | xis — ಕಿಸಾನ್
| |
| ||
| ಟಿಪ್ಪಣಿ: ಈ ಪುಟದಲ್ಲಿ IPA ಧ್ವನಿ ಸಂಕೇತಗಳು ಯುನಿಕೋಡ್‌ನಲ್ಲಿ ಇರಬಹುದು. | ||
ವರ್ಗೀಕರಣ
ಬದಲಾಯಿಸಿಕುರುಖ್ ದ್ರಾವಿಡ ಕುಟುಂಬ ಭಾಷೆಗಳ ಉತ್ತರ ದ್ರಾವಿಡ ಗುಂಪಿಗೆ ಸೇರಿದೆ,[೪] ಮತ್ತು ಸೌರಿಯಾ, ಪಹಾರಿಯಾ ಮತ್ತು ಕುಮಾರ್‌ಭಾಗ್ ಪಹಾರಿಯಾಗೆ ನಿಕಟ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿದೆ, ಇದನ್ನು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಮಾಲ್ತೊ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ.[೫]
ಬರವಣಿಗೆ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳು
ಬದಲಾಯಿಸಿ
ಕುರುಖ್ ಅನ್ನು ದೇವನಾಗರಿಯಲ್ಲಿ ಬರೆಯಲಾಗಿದೆ, ಇದನ್ನು ಸಂಸ್ಕೃತ, ಹಿಂದಿ, ಮರಾಠಿ, ನೇಪಾಳಿ ಮತ್ತು ಇತರ ಇಂಡೋ-ಆರ್ಯನ್ ಭಾಷೆಗಳನ್ನು ಬರೆಯಲು ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
1991 ರಲ್ಲಿ, ಒಡಿಶಾದ ಬಸುದೇವ್ ರಾಮ್ ಖಲ್ಖೋ ಕುರುಖ್ ಬನ್ನಾ ಲಿಪಿಯನ್ನು ಬಿಡುಗಡೆ ಮಾಡಿದರು. ಒಡಿಶಾದ ಸುಂದರ್‌ಗಢ ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿ ಕುರುಖ್ ಬನ್ನಾ ವರ್ಣಮಾಲೆಯನ್ನು ಕುರುಖ್ ಪರ್ಹಾ ಕಲಿಸುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಚಾರ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. ಜನರು ಅದನ್ನು ಪುಸ್ತಕಗಳು, ನಿಯತಕಾಲಿಕೆಗಳು ಮತ್ತು ಇತರ ವಸ್ತುಗಳಲ್ಲಿ ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ಬಳಸಲು ಫಾಂಟ್‌ಗಳನ್ನು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸಲಾಗಿದೆತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಛತ್ತೀಸ್‌ಗಢ, ಬಂಗಾಳ, ಜಾರ್ಖಂಡ್ ಮತ್ತು ಅಸ್ಸಾಂ ರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಓರಾನ್ ಜನರು ಸಹ ಈ ವರ್ಣಮಾಲೆಯನ್ನು ಬಳಸುತ್ತಾರೆ.[೬]
1999 ರಲ್ಲಿ, ನಾರಾಯಣ್ ಓರಾನ್ ಎಂಬ ವೈದ್ಯರು, ನಿರ್ದಿಷ್ಟವಾಗಿ ಕುರುಖ್‌ಗಾಗಿ ವರ್ಣಮಾಲೆಯ ಟೋಲಾಂಗ್ ಸಿಕಿ ಲಿಪಿಯನ್ನು ಕಂಡುಹಿಡಿದರು. ಟೋಲಾಂಗ್ ಸಿಕಿ ಲಿಪಿಯಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಪುಸ್ತಕಗಳು ಮತ್ತು ನಿಯತಕಾಲಿಕೆಗಳನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಇದು 2007 ರಲ್ಲಿ ಜಾರ್ಖಂಡ್ ರಾಜ್ಯದಿಂದ ಅಧಿಕೃತ ಮನ್ನಣೆಯನ್ನು ಕಂಡಿತು. ಕುರುಖ್ ಲಿಟರರಿ ಸೊಸೈಟಿ ಆಫ್ ಇಂಡಿಯಾವು ಕುರುಖ್ ಸಾಹಿತ್ಯಕ್ಕಾಗಿ ಟೋಲಾಂಗ್ ಸಿಕಿ ಲಿಪಿಯನ್ನು ಹರಡುವಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸಿದೆ.[೭] [೮]
ಭೌಗೋಳಿಕ ವಿಸ್ತರಣೆ
ಬದಲಾಯಿಸಿಕುರುಖ್ ಭಾಷೆಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ರಾಯ್‌ಗಢ್, ಸುರ್ಗುಜಾ, ಛತ್ತೀಸ್‌ಗಢದ ಜಶ್‌ಪುರ್, ಗುಮ್ಲಾ, ರಾಂಚಿ, ಲೋಹರ್ದಗಾ, ಲತೇಹರ್, ಜಾರ್ಖಂಡ್‌ನ ಸಿಮ್ಡೆಗಾ, ಝಾರ್ಸುಗುಡ, ಸುಂದರ್‌ಗಢ ಮತ್ತು ಒಡಿಶಾದ ಸಂಬಲ್‌ಪುರ ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿ ಮಾತನಾಡುತ್ತಾರೆ.
ಅಲ್ಲದೆ ಪಶ್ಚಿಮ ಬಂಗಾಳ, ಅಸ್ಸಾಂ ಮತ್ತು ತ್ರಿಪುರಾ ರಾಜ್ಯಗಳ ಜಲ್ಪೈಗುರಿ ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಚಹಾ ತೋಟದ ಕೆಲಸಗಾರರು ಕುರುಖ್ ಮಾತನಾಡುತ್ತಾರೆ.[೧]
ಮಾತನಾಡುವವರು
ಬದಲಾಯಿಸಿಓರಾನ್ ಮತ್ತು ಕಿಸಾನ್ ಬುಡಕಟ್ಟಿನ 2,053,000 ಜನರು ಮಾತನಾಡುತ್ತಾರೆ, ಕ್ರಮವಾಗಿ 1,834,000 ಮತ್ತು 219,000 ಮಾತನಾಡುತ್ತಾರೆ. ಸಾಕ್ಷರತೆಯ ಪ್ರಮಾಣವು ಓರಾನ್‌ನಲ್ಲಿ 23% ಮತ್ತು ಕಿಸಾನ್‌ನಲ್ಲಿ 17% ಆಗಿದೆ. ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಂಖ್ಯೆಯ ಮಾತನಾಡುವವರ ಹೊರತಾಗಿಯೂ, ಭಾಷೆಯನ್ನು ಅಳಿವಿನಂಚಿನಲ್ಲಿರುವ ಭಾಷೆ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ.[೯] ಜಾರ್ಖಂಡ್ ಮತ್ತು ಛತ್ತೀಸ್‌ಗಢ ಸರ್ಕಾರಗಳು ಹೆಚ್ಚಿನ ಕುರುಖರ್ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳಿರುವ ಶಾಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಕುರುಖ್ ಭಾಷೆಯನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಿವೆ. ಜಾರ್ಖಂಡ್ ಮತ್ತು ಪಶ್ಚಿಮ ಬಂಗಾಳ ಎರಡೂ ತಮ್ಮ ರಾಜ್ಯಗಳ ಅಧಿಕೃತ ಭಾಷೆಯಾಗಿ ಕುರುಖ್ ಅನ್ನು ಪಟ್ಟಿ ಮಾಡುತ್ತವೆ.[೧೦] ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದಲ್ಲಿ ಕುರುಖ್ ಮಾತನಾಡುವ ಕೆಲವು ಭಾಷಿಗರೂ ಇದ್ದಾರೆ.
ಧ್ವನಿಶಾಸ್ತ್ರ
ಬದಲಾಯಿಸಿಸ್ವರಗಳು
ಬದಲಾಯಿಸಿಕುರುಖ್ ಐದು ಪ್ರಧಾನ ಸ್ವರಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸ್ವರವು ಉದ್ದವಾದ, ಚಿಕ್ಕದಾದ ಮತ್ತು ದೀರ್ಘವಾದ ಅನುನಾಸಿಕ ಪ್ರತಿರೂಪಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತದೆ.[೧೧]
| ಮುಂಭಾಗ | ಕೇಂದ್ರ | ಹಿಂದೆ | |
|---|---|---|---|
| ಹೆಚ್ಚು | ಇ | ಉ | |
| ಮಧ್ಯ | ಎ | ಒ | |
| ಕಡಿಮೆ | ಎ |
ವ್ಯಂಜನಗಳು
ಬದಲಾಯಿಸಿಕೆಳಗಿನ ಕೋಷ್ಟಕವು ವ್ಯಂಜನಗಳ ಉಚ್ಚಾರಣೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ.[೧೨]
| ಲ್ಯಾಬಿಯಲ್ | ದಂತ / </br> ಅಲ್ವಿಯೋಲಾರ್ |
ರೆಟ್ರೋಫ್ಲೆಕ್ಸ್ | ಪಾಲಾಟಾಲ್ | ವೆಲರ್ | ಗ್ಲೋಟಲ್ | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ನಾಸಲ್ | m | n | ( ɳ ) | ɲ | ŋ | |||
| ಪ್ಲೋಸಿವ್ / </br> ಅಫ್ರಿಕೇಟ್ |
ಅಘೋಷ | ಸರಳ | p | t | ʈ | tʃ | k | ʔ |
| ಆಕಾಂಕ್ಷಿ | pʰ | tʰ | ʈʰ | tʃʰ | kʰ | |||
| ಘೋಷ | ಸರಳ | b | d | ɖ | dʒ | ɡ | ||
| ಆಕಾಂಕ್ಷಿ | bʱ | dʱ | ɖʱ | dʒʱ | ɡʱ | |||
| ಫ್ರಿಕೇಟಿವ್ | s | ( ʃ ) | x | h | ||||
| ರೋಟಿಕ್ | ಸರಳ | ɾ | ɽ | |||||
| ಆಕಾಂಕ್ಷಿ | ɽʱ | |||||||
| ಗ್ಲೈಡ್ | w | l | j | |||||
- ಮಧ್ಯದ ಧ್ವನಿಯ ಆಕಾಂಕ್ಷೆಗಳು ಮತ್ತು ಧ್ವನಿಯ ವಿಶೇಷಣಗಳು + /h/ ವೈರುದ್ಯ, ಕೆಲವು ಕನಿಷ್ಠ ಜೋಡಿಗಳಾದ /dʱandha:/ "ಆಶ್ಚರ್ಯ" ಮತ್ತು /dʱandʱa:/ "ಪ್ರಯಾಸ". ಧ್ವನಿಯ ಆಕಾಂಕ್ಷೆಗಳ ಸಮೂಹಗಳು ಮತ್ತು /h/ /madʒʱhi:/ "ಮಧ್ಯ" ಮತ್ತು /madʒʱis/ "ಜಮಿಂದಾರ್ ಏಜೆಂಟ್" ನಲ್ಲಿರುವಂತೆ ಸಹ ಸಾಧ್ಯವಿದೆ. [15]
- ಅನುನಾಸಿಕಗಳಲ್ಲಿ, /m, n/ ಧ್ವನಿಮಾವು; [ɳ] ಮೂರ್ಧನ್ಯ ಸ್ಪೋಟಕಗಳ ಮೊದಲು ಮಾತ್ರ ಸಂಭವಿಸುತ್ತದೆ; /ŋ/ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಇತರ ಕಂಠ್ಯಗಳ ಮೊದಲು ಸಂಭವಿಸುತ್ತದೆ ಆದರೆ ಹಿಂದಿನ /g/ ಅಳಿಸುವಿಕೆಯೊಂದಿಗೆ ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಸಂಭವಿಸಬಹುದು, ಅಲ್ಲಿ /ŋg/ ಮತ್ತು /ng/ ವ್ಯತ್ಯಾಸ; /ɲ/ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ದಂತ್ಯಗಳ ಮೊದಲು ಸಂಭವಿಸುತ್ತದೆ ಆದರೆ /j/ /paɲɲa:/ (ಅಥವಾ /pãjja:/) ನಲ್ಲಿರುವಂತೆ ಅನುನಾಸಿಕ ಸ್ವರಗಳ ಸುತ್ತಲೂ /ɲ/ ಆಗಬಹುದು.[16]
ಶಿಕ್ಷಣ
ಬದಲಾಯಿಸಿಜಾರ್ಖಂಡ್, ಛತ್ತೀಸಗಢ, ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶ, ಒಡಿಶಾ, ಪಶ್ಚಿಮ ಬಂಗಾಳ ಮತ್ತು ಅಸ್ಸಾಂನ ಶಾಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಕುರುಖ್ ಭಾಷೆಗಳನ್ನು ಒಂದು ವಿಷಯವಾಗಿ ಕಲಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.[೧೩]
ಮಾದರಿ ನುಡಿಗಟ್ಟುಗಳು
ಬದಲಾಯಿಸಿ| ನುಡಿಗಟ್ಟುಗಳು | ಇಂಗ್ಲೀಷ್ ಅನುವಾದ |
|---|---|
| Nighai endra naame? | ನಿನ್ನ ಹೆಸರೇನು? |
| Neen ekase ra'din? | ನೀವು ಹೇಗಿದ್ದೀರಿ? (ಹುಡುಗಿ) |
| Neen ekase ra'dai? | ನೀವು ಹೇಗಿದ್ದೀರಿ? (ಹುಡುಗ) |
| Een korem ra'dan. | ನಾನು ಚೆನ್ನಾಗಿದ್ದೇನೆ. |
| Neen ekshan kalalagdin? | ನೀವು ಎಲ್ಲಿಗೆ ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದೀರಾ? (ಹುಡುಗಿ) |
| Neen ekshan kalalagday? | ನೀವು ಎಲ್ಲಿಗೆ ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದೀರಾ? (ಹುಡುಗ) |
| Endra manja? | ಏನಾಯಿತು? |
| Ha'an | ಹೌದು |
| Malla | ಸಂ |
| Een Mokha Lagdan. | ನಾನು ತಿನ್ನುತ್ತಿದ್ದೇನೆ. |
| Neen mokha. | ನೀನು ತಿನ್ನು. |
| Neen ona. | ನೀನು ಕುಡಿ |
| Aar mokha lagnar. | ಅವರು ಊಟ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. |
ಪರ್ಯಾಯ ಹೆಸರುಗಳು ಮತ್ತು ಉಪಭಾಷೆಗಳು
ಬದಲಾಯಿಸಿಕುರುಖ್ಗೆ ಉರಾನ್, ಕುರುಕ್ಸ್, ಕುನ್ರುಖ್, ಕುನ್ನಾ, ಉರಾಂಗ್, ಮೊರ್ವಾ ಮತ್ತು ಬಿರ್ಹೋರ್ ಮುಂತಾದ ಪರ್ಯಾಯ ಹೆಸರುಗಳಿವೆ. ಎರಡು ಉಪಭಾಷೆಗಳು, ಓರಾನ್ ಮತ್ತು ಕಿಸಾನ್, ಅವುಗಳ ನಡುವೆ 73% ಗ್ರಹಿಕೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ. ಒರಾನ್ ಆದರೆ ಕಿಸಾನ್ ಅನ್ನು ಪ್ರಸ್ತುತ ಪ್ರಮಾಣೀಕರಿಸಲಾಗುತ್ತಿದೆ. ಕಿಸಾನ್ ಪ್ರಸ್ತುತ ಅಳಿವಿನಂಚಿನಲ್ಲಿದೆ, 1991 ರಿಂದ 2001 ರವರೆಗೆ 12.3% ನಷ್ಟು ಕುಸಿತಗೊಂಡಿದೆ.[೧೪]
ಹೆಚ್ಚಿನ ಓದುವಿಕೆ
ಬದಲಾಯಿಸಿ- ಆಂಡ್ರೊನೊವ್, MS "ಕುರುಕ್ಸ್ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಧ್ವನಿಶಾಸ್ತ್ರದ ಅಂಶಗಳು". ಇನ್: ಆಂಥ್ರೋಪೋಸ್ 69, ಸಂ. 1/2 (1974): 250–53. http://www.jstor.org/stable/40458519 .
- ಕೊಬಯಾಶಿ, ಮಸಾಟೊ. ಮಾರ್ಟಿನ್ ಫೈಫರ್ ಅವರಿಂದ "ಈಶಾನ್ಯದಿಂದ ಪ್ರೋಟೋ-ದ್ರಾವಿಡಿಯನ್ ವೀಕ್ಷಣೆಯ ವಿಮರ್ಶೆ ". ಇನ್: ಜರ್ನಲ್ ಆಫ್ ದಿ ಅಮೇರಿಕನ್ ಓರಿಯೆಂಟಲ್ ಸೊಸೈಟಿ 140, ಸಂ. 2 (2020): 467–81.
- ಪೆರುಮಾಳ್ಸಾಮಿ, ಪಿ. (2002) "ಕಿಸಾನ್" ಇನ್ ಇಂಡಿಯಾ ಲಿಂಗ್ವಿಸ್ಟಿಕ್ ಸರ್ವೆ:
ಒರಿಸ್ಸಾ ಸಂಪುಟ, ನವದೆಹಲಿ: ಆಫೀಸ್ ಆಫ್ ರಿಜಿಸ್ಟ್ರಾರ್ ಜನರಲ್, ಪುಟಗಳು: 497-515. https://censusindia.gov.in/census.website/data/LSI
ಬಾಹ್ಯ ಕೊಂಡಿಗಳು
ಬದಲಾಯಿಸಿ- Ferdinand Hahn (1903). Kuruḵh̲ (Orā̃ō)-English dictionary. Bengal Secretariat Press. pp. 126–. Retrieved 25 August 2012.
- Ferdinand Hahn (1900). Kuruḵẖ grammar. Bengal Secretariat Press. Retrieved 26 August 2012.
- Kuruk̲h̲ folk-lore: in the original. The Bengal Secretariat Book Depot. 1905. Retrieved 25 August 2012.
- Kobayashi, Masato (2017), The Kurux Language: Grammar, Texts and Lexicon
- Kurukh basic lexicon at the Global Lexicostatistical Database
- Proposal to encode Tolong Siki
- Omniglot's page on Tolong Siki
ಉಲ್ಲೇಖಗಳು
ಬದಲಾಯಿಸಿ- ↑ ೧.೦ ೧.೧ "Kurux". Ethnologue (in ಇಂಗ್ಲಿಷ್). Retrieved 2018-07-11.
- ↑ "Glottolog 4.5 - Nepali Kurux".
- ↑ Evans, Lisa. "Endangered Languages: The Full List". The Guardian.
- ↑ Stassen, Leon (1997). Intransitive Predication. Oxford Studies in Typology and Linguistic Theory. Oxford University Press. p. 220. ISBN 978-0199258932.
- ↑ PS Subrahmanyam, "Kurukh", in ELL2.
- ↑ Mandal, Biswajit. "Kurukh Banna". Omniglot.
- ↑ Ager, Simon. "Tolong Siki alphabet and the Kurukh language". Omniglot. Retrieved 19 December 2019.
- ↑ Pandey, Anshuman (8 April 2010). "Preliminary Proposal to Encode the Tolong Siki Script in the UCS" (PDF). Retrieved 19 December 2019.
- ↑ Daniel Nettle and Suzanne Romaine.
- ↑ "Kurukh given official language status in West Bengal". Jagranjosh.com. 2017-03-06. Retrieved 2019-05-12.
- ↑ Kobayashi, Masato (2017-09-21). The Kurux language : grammar, texts and lexicon. Leiden. ISBN 9789004347663. OCLC 1000447436.
{{cite book}}: CS1 maint: location missing publisher (link) - ↑ cite book |url=Kobayashi, Masato (2017-09-21). The Kurux language : grammar, texts and lexicon. Leiden. ISBN 9789004347663. OCLC 1000447436.
- ↑ Singh, Shiv Sahay (2017-03-02). "Kurukh gets official language status in West Bengal". The Hindu (in Indian English). ISSN 0971-751X. Retrieved 2022-05-02.
- ↑ ORGI. "Census of India: Growth of Non-Scheduled Languages-1971, 1981, 1991 and 2001". www.censusindia.gov.in. Retrieved 2017-10-15.