೧೯೯೨ರ ಭಾರತೀಯ ಷೇರು ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ಹಗರಣ

೧೯೯೨ರ ಭಾರತೀಯ ಷೇರು ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ಹಗರಣವು ಹರ್ಷದ್ ಶಾಂತಿಲಾಲ್ ಮೆಹ್ತಾ ಅವರು ಬಾಂಬೆ ಷೇರು ವಿನಿಮಯದಲ್ಲಿ, ಇತರ ಬ್ಯಾಂಕರ್‌ಗಳು ಮತ್ತು ರಾಜಕಾರಣಿಗಳೊಂದಿಗೆ ನಡೆಸಿದ ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ಕುಶಲತೆಯಾಗಿದೆ. ಈ ಹಗರಣವು ಭಾರತದ ಷೇರು ಮಾರುಕಟ್ಟೆಗೆ ಗಮನಾರ್ಹ ಅಡ್ಡಿ ಉಂಟುಮಾಡಿತು. ಹೂಡಿಕೆದಾರರಿಗೆ ಹತ್ತು ದಶಲಕ್ಷ ಯು.ಎಸ್.ಡಿ ವಂಚಿಸಿದೆ.

ಭ್ರಷ್ಟ ಅಧಿಕಾರಿಗಳು ನಕಲಿ ಚೆಕ್‌ಗಳಿಗೆ ಸಹಿ ಹಾಕುವುದು, ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ಲೋಪದೋಷಗಳನ್ನು ದುರುಪಯೋಗಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಮತ್ತು ಷೇರುಗಳ ಬೆಲೆಯನ್ನು ಅವುಗಳ ಮೂಲ ಬೆಲೆಯ ೪೦ ಪಟ್ಟು ಹೆಚ್ಚಿಸುವುದು ಷೇರು ವಿನಿಯೊಗದಲ್ಲಿ ಮೆಹ್ತಾ ಬಳಸಿದ ತಂತ್ರಗಳು. ಹಗರಣದ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ ಷೇರು ವ್ಯಾಪಾರಿಗಳು ಉತ್ತಮ ಆದಾಯವನ್ನು ನೀಡುತ್ತಿದ್ದು, ಬ್ಯಾಂಕುಗಳಿಂದ ಅಸುರಕ್ಷಿತ ಸಾಲಗಳನ್ನು ಮೋಸದಿಂದ ಪಡೆಯಲು ಸಾಧ್ಯವಾಯಿತು. ಏಪ್ರಿಲ್ ೧೯೯೨ ರಲ್ಲಿ ಹಗರಣವನ್ನು ಪತ್ತೆ ಮಾಡಿದಾಗ ಭಾರತೀಯ ಷೇರು ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ಕುಸಿದುಹೋಯಿತು. ಅದೇ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು ಇದ್ದಕ್ಕಿದ್ದಂತೆ ಲಕ್ಷಾಂತರ ರೂಪಾಯಿಗಳನ್ನು ಈಗ ಅನುಪಯುಕ್ತ ಸಾಲದಲ್ಲಿ ಹಿಡಿದಿರುವುದನ್ನು ಕಂಡುಕೊಂಡವು.

೧೯೯೨ ಹಗರಣ

ಅವಲೋಕನ

ಈ ಹಗರಣವು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಅತಿದೊಡ್ಡ ಹಣದ ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ಹಗರಣವಾಗಿದ್ದು ಅಂದಾಜು ರೂ. ೫೦೦೦ ಕೋಟಿ. ಈ ಹಗರಣವು ಬ್ಯಾಂಕ್ ರಶೀದಿಗಳು ಮತ್ತು ಸ್ಟಾಂಪ್ ಪೇಪರ್ ಬಳಸಿ ವ್ಯವಸ್ಥಿತವಾದ ಷೇರು ವಂಚನೆಯಾಗಿದ್ದು, ಇದು ಭಾರತೀಯ ಷೇರು ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ಕುಸಿತಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಹಗರಣದ ಮುಖ್ಯ ಅಪರಾಧಿ ಷೇರು ಮತ್ತು ಹಣದ ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ದಲ್ಲಾಳಿ ಹರ್ಷದ್ ಮೆಹ್ತಾ. ಈ ಹಗರಣವು ಭಾರತೀಯ ಹಣಕಾಸು ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳ ಅಂತರ್ಗತ ಲೋಪದೋಷಗಳನ್ನು ಬಹಿರಂಗಪಡಿಸಿತು ಮತ್ತು ಆನ್‌ಲೈನ್ ಭದ್ರತಾ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳ ಪರಿಚಯವೂ ಸೇರಿದಂತೆ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಸುಧಾರಿತ ಷೇರು ವಹಿವಾಟುಗಳ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು.

ಬ್ಯಾಂಕಿಂಗ್ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಿಂದ ಹಣವನ್ನು ವಿವಿಧ ಷೇರುದಾರರಿಗೆ ಅಥವಾ ದಲ್ಲಾಳಿಗಳಿಗೆ ವರ್ಗಾಯಿಸುವ ಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ಭದ್ರತಾ ವಂಚನೆಗಳು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುತ್ತವೆ. ೧೯೯೨ರ ಹಗರಣವು ಭಾರತೀಯ ಷೇರು ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ಮೆಹ್ತಾ ಮಾಡಿದ ವ್ಯವಸ್ಥಿತ ವಂಚನೆಯಾಗಿದ್ದು,ಇದು ಭದ್ರತಾ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳ ಸಂಪೂರ್ಣಕುಸಿತಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು.

ಭದ್ರತಾ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯು ಕುಸಿದಿದ್ದರಿಂದ ಮತ್ತು ವಿನಿಮಯ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ಹೂಡಿಕೆದಾರರು ಲಕ್ಷಾಂತರ ರೂಪಾಯಿಗಳನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡಿದ್ದರಿಂದ ಇದರ ಪರಿಣಾಮ ಸಂಪೂರ್ಣ ವಿನಿಮಯ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಮೇಲೆ ಬೀರಿತು. ಹಗರಣದ ವ್ಯಾಪ್ತಿ ತುಂಬಾ ದೊಡ್ಡದಾಗಿದ್ದು, ಅವರು ೧ ಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ವಂಚನೆ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ. ಬಾಂಬೆ ಷೇರು ವಿನಿಮಯಾದಲ್ಲಿ ಷೇರುಗಳನ್ನು ಖರೀದಿಸಲು ಬ್ಯಾಂಕಿಂಗ್ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಿಂದ ಶತಕೋಟಿ ವಂಚಿಸಿದ್ದಾರೆ.ಷೇರುಗಳ ನಿವ್ವಳ ಮೌಲ್ಯವು ಭಾರತದ ಆರೋಗ್ಯ ಮತ್ತು ಶಿಕ್ಷಣದ ಬಜೆಟ್ಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚಾಗಿತ್ತು. ಭ್ರಷ್ಟ ಅಧಿಕಾರಿಗಳು ಸಹಿ ಮಾಡಿದ ನಕಲಿ ಚೆಕ್‌ಗಳ ವಿರುದ್ಧ ಮೆಹ್ತಾ ಸ್ಟೇಟ್ ಬ್ಯಾಂಕ್ ಆಫ್ ಇಂಡಿಯಾದಿಂದ ಸೆಕ್ಯೂರಿಟಿಗಳನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡರು ಮತ್ತು ಸೆಕ್ಯುರಿಟಿಗಳನ್ನು ತಲುಪಿಸುವಲ್ಲಿ ವಿಫಲರಾದ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಹಗರಣವನ್ನು ಆಯೋಜಿಸಲಾಗಿತ್ತು. ಮೆಹ್ತಾ ಕಾಲ್ಪನಿಕ ಅಭ್ಯಾಸಗಳ ಮೂಲಕ ಷೇರುಗಳ ಬೆಲೆಯನ್ನು ಏರುವಂತೆ ಮಾಡಿದರು ಮತ್ತು ಈ ಕಂಪನಿಗಳಲ್ಲಿ ಅವರು ಹೊಂದಿರುವ ಷೇರುಗಳನ್ನು ಮಾರಾಟ ಮಾಡಿದರು.

ಈ ಹಗರಣದಿಂದ ಅನೇಕ ಪರಿಣಾಮಗಳು ಉಂಟಾದವು. ಇದರಲ್ಲಿ ಲಕ್ಷಾಂತರ ಕುಟುಂಬಗಳು ಅನುಭವಿಸಿದ ನಷ್ಟಗಳು ಮತ್ತು ಷೇರು ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯ ತಕ್ಷಣದ ಕುಸಿತವು ಸೇರಿದೆ. ರೂ .೧೦೦೦ ನಷ್ಟವನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುವ ಸೂಚ್ಯಂಕ ೪೫೦೦ ರಿಂದ ೨೫೦೦ ಕ್ಕೆ ಕುಸಿಯಿತು 

೧೯೯೨ರ ಹಗರಣವು ಮೆಹ್ತಾ ಜೊತೆ ಶಾಮೀಲಾಗಿರುವುದಕ್ಕೆ ಬ್ಯಾಂಕ್ ಅಧಿಕಾರಿಗಳನ್ನುಒಳಗೊಂಡ ಶತಕೋಟಿ ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ಬಂಡವಾಳೀಕರಣಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಗಿರುವ ಅನೇಕ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳನ್ನುಎತ್ತಿತು. ಮಾಂಟೆಕ್ ಸಿಂಗ್ ಅಹ್ಲುವಾಲಿಯಾ (ಹಣಕಾಸು ಸಚಿವಾಲಯದ ಆರ್ಥಿಕ ವ್ಯವಹಾರಗಳ ಕಾರ್ಯದರ್ಶಿ) ಅವರೊಂದಿಗಿನ ಸಂದರ್ಶನದಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಉನ್ನತ ಬ್ಯಾಂಕ್ ಅಧಿಕಾರಿಗಳು ಭಾಗಿಯಾಗಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ತಿಳಿದುಬಂದಿದೆ.

ಸ್ಟಾಂಪ್ ಪೇಪರ್ ಹಗರಣ

೯೦ ರ ದಶಕದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ, ಭಾರತದ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳಿಗೆ ಈಕ್ವಿಟಿ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಗಳಲ್ಲಿ ಹೂಡಿಕೆ ಮಾಡಲು ಅವಕಾಶವಿರಲಿಲ್ಲ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಅವರು ಲಾಭವನ್ನು ಪೋಸ್ಟ್ ಮಾಡುವ ನಿರೀಕ್ಷೆ ಹೊಂದಿದ್ದರು ಮತ್ತು ಸರ್ಕಾರಿ ಸ್ಥಿರ ಬಡ್ಡಿ ಬಾಂಡ್‌ಗಳಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಸ್ವತ್ತಿನ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಅನುಪಾತವನ್ನು (ಮಿತಿ) ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ. ಬ್ಯಾಂಕುಗಳ ಈ ಅಗತ್ಯವನ್ನು ಪೂರೈಸಲು ಮೆಹ್ತಾರವರು ಬ್ಯಾಂಕಿಂಗ್ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಿಂದ ಬಂಡವಾಳವನ್ನು ಹಿಂಡಿದರು ಮತ್ತು ಈ ಹಣವನ್ನು ಷೇರು ಮಾರುಕಟ್ಟೆಗೆ ಪಂಪ್ ಮಾಡಿದರು. ಇತರ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳಿಂದ ಸೆಕ್ಯೂರಿಟಿಗಳನ್ನು ಖರೀದಿಸುವ ನೆಪದಲ್ಲಿ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳಿಗೆ ತನ್ನ ವೈಯಕ್ತಿಕ ಖಾತೆಗೆ ಹಣವನ್ನು ವರ್ಗಾಯಿಸುವಂತೆ ಕೇಳಿದಾಗ ಅವರು ಹೆಚ್ಚಿನ ಬಡ್ಡಿದರಗಳನ್ನು ಭರವಸೆ ನೀಡಿದರು. ಆ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಇತರ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳಿಂದ ಸೆಕ್ಯುರಿಟಿಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ಫಾರ್ವರ್ಡ್ ಬಾಂಡ್‌ಗಳನ್ನು ಖರೀದಿಸಲು ಬ್ಯಾಂಕ್ ಬ್ರೋಕರ್ ಮೂಲಕ ಹೋಗಬೇಕಾಗಿತ್ತು. ಮೆಹ್ತಾ ಈ ಹಣವನ್ನು ತಾತ್ಕಾಲಿಕವಾಗಿ ತನ್ನ ಖಾತೆಯಲ್ಲಿ ಷೇರುಗಳನ್ನು ಖರೀದಿಸಲು, ಕೆಲವು ಷೇರುಗಳ ಬೇಡಿಕೆಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಲು ( ಎಸಿಸಿ, ಸ್ಟೆರ್ಲೈಟ್ ಇಂಡಸ್ಟ್ರೀಸ್ ಮತ್ತು ವಿಡಿಯೋಕಾನ್ ನಂತಹ) ನಾಟಕೀಯವಾಗಿ ಅವುಗಳನ್ನು ಮಾರಾಟ ಮಾಡಿ, ಆದಾಯದ ಒಂದು ಭಾಗವನ್ನು ಬ್ಯಾಂಕಿಗೆ ವರ್ಗಾಯಿಸಿ ಮತ್ತು ಉಳಿದಿದನ್ನು ತನಗಾಗಿ ಉಳಿಸಿದನು.

ಬ್ಯಾಂಕ್ ರಶೀದಿ ಹಗರಣ

ಇನ್ನೊಂದು ಪ್ರಮುಖ ಸಾಧನವೆಂದರೆ ಬ್ಯಾಂಕ್ ರಶೀದಿ (ಬಿಆರ್). ಸಿದ್ಧ ಫಾರ್ವರ್ಡ್ ಒಪ್ಪಂದದಲ್ಲಿ, ಸೆಕ್ಯುರಿಟಿಗಳನ್ನು ವಾಸ್ತವದಲ್ಲಿ ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಮತ್ತು ಮುಂದಕ್ಕೆ ಸರಿಸಲಾಗಿಲ್ಲ. ಬದಲಾಗಿ ಸೆಕ್ಯೂರಿಟಿಗಳ ಮಾರಾಟಗಾರ ಹಾಗು ಸೆಕ್ಯೂರಿಟಿಗಳ ಖರೀದಿದಾರರಿಗೆ ಬಿಆರ್ ನೀಡಿದರು. ಬಿಆರ್ ಮಾರಾಟದ ಬ್ಯಾಂಕಿನಿಂದ ರಶೀದಿಯಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಖರೀದಿದಾರರು ಅವಧಿಯ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಅವರು ಪಾವತಿಸಿದ ಸೆಕ್ಯೂರಿಟಿಗಳನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸುತ್ತಾರೆ ಎಂದು ಭರವಸೆ ನೀಡಿದರು. ಇದನ್ನು ಕಂಡುಕೊಂಡ ನಂತರ ಮೆಹ್ತಾಗೆ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳ ಅಗತ್ಯವಿತ್ತು, ಅದಕ್ಕಾಗಿ ನಕಲಿ ಬಿಆರ್‌ಗಳನ್ನು ನೀಡಿದರು.

ನಕಲಿ ಬಿಆರ್‌ಗಳನ್ನು ನೀಡಿದ ನಂತರ, ಅವುಗಳನ್ನು ಇತರ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳಿಗೆ ರವಾನಿಸಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು ಮೆಹ್ತಾಗೆ ಹಣವನ್ನು ನೀಡಿತು. ಇದು ನಿಜವಾಗಿ ಇಲ್ಲದಿದ್ದಾಗ ಅವರು ಸರ್ಕಾರಿ ಭದ್ರತೆಗಳ ವಿರುದ್ಧ ಸಾಲ ನೀಡುತ್ತಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಊಹಿಸಿದರು. ಅವರು ACC ಷೇರುಗಳ ಬೆಲೆಯನ್ನು ₹೨೦೦ ರಿಂದ ₹೯,೦೦೦ ಕ್ಕೆ ತೆಗೆದುಕೊಂಡರು. ಅದು ೪,೪೦೦% ಹೆಚ್ಚಳವಾಗಿದೆ. ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಅವನು ಲಾಭವನ್ನು ಕಾಯ್ದಿರಿಸಬೇಕಾಗಿರುವುದರಿಂದ ಆ ಷೇರುಗಳನ್ನು ಮಾರಟ ಮಡಿದನು. ಅವನು ಷೇರು ಮಾರಾಟ ಮಾಡಿದ ಎಲ್ಲ ದಿನವು ಮಾರುಕಟ್ಟೆಗಳು ಕುಸಿದ ದಿನವಾಗಿತ್ತು.

ರೆಡಿ ಫಾರ್ವರ್ಡ್ ಡೀಲ್ ಹಗರಣ

ರೆಡಿ ಫಾರ್ವರ್ಡ್ ಡೀಲ್ ಎಂದರೆ ಒಂದೇ ಬ್ಯಾಂಕು ಎರಡು ಬ್ಯಾಂಕುಗಳ ನಡುವೆ ಸಂಪರ್ಕ ಸಾಧಿಸುವುದು. ಒಂದು ಬ್ಯಾಂಕ್ ಭದ್ರತೆಗಳನ್ನು ಮಾರಾಟ ಮಾಡಲು ಬಯಸಿದಾಗ, ಅದು ದಲ್ಲಾಳಿ ಅನ್ನು ಸಂಪರ್ಕಿಸುತ್ತದೆ. ಈ ದಲ್ಲಾಳಿ ಬೇರೊಂದು ಬ್ಯಾಂಕಿಗೆ ಹೋಗಿ ಸೆಕ್ಯುರಿಟಿಗಳನ್ನು ಮಾರಲು ಮತ್ತು ಪ್ರತಿಯಾಗಿ ಕೊಳ್ಳಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಾನೆ.

ಮೆಹ್ತಾ ಬಹಳ ಪ್ರಖ್ಯಾತ ದಲ್ಲಾಳಿ ಆಗಿದ್ದರಿಂದ, ಬ್ಯಾಂಕಿನ ಬದಲಾಗಿ ಆತನ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಚೆಕ್‌ಗಳನ್ನು ನೀಡಲಾಯಿತು. ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು ಸೆಕ್ಯುರಿಟಿಗಳಿಗಾಗಿ ಹಣ ಬಯಸಿದಾಗ, ಅವನು ಇನ್ನೊಂದು ಬ್ಯಾಂಕ್ ಅನ್ನು ಸಂಪರ್ಕಿಸಿದನು ಮತ್ತು ಅದೇ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಪುನರಾವರ್ತಿಸಿದನು. ಹಾಗೇ ಬ್ಯಾಂಕ್ ಹಣವನ್ನು ಷೇರು ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ಹೂಡಿಕೆ ಮಾಡಿದನು. ಮೆಹ್ತಾ ರೆಡಿ ಫಾರ್ವರ್ಡ್ ಡೀಲ್ ಅನ್ನು ಬಳಸಿದರು ಮತ್ತು ಅದನ್ನು ಭಾರತೀಯ ಹಣಕಾಸು ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳ ಬ್ಯಾಂಕ್ ರಶೀದಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗೆ ಅನ್ವಯಿಸಿದರು. ೧೯೯೨ರ ಹಗರಣದ ನಂತರ ಜಾನಕಿರಾಮನ್ ಸಮಿತಿಯು ಸಂಪೂರ್ಣ ಬ್ಯಾಂಕ್ ರಸೀದಿಗಳ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಪುನರ್ರಚಿಸಿದರು.

ಅಸುರಕ್ಷಿತ ಸಾಲಗಳನ್ನು ಪಡೆಯಲು ಮೆಹ್ತಾ ನಕಲಿ ಬಿಆರ್‌ಗಳನ್ನು ಬಳಸಿದರು ಮತ್ತು ಬೇಡಿಕೆಯ ಮೇರೆಗೆ ಬಿಆರ್‌ಗಳನ್ನು ನೀಡಲು ಹಲವಾರು ಸಣ್ಣ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳನ್ನು ಬಳಸಿದರು. ಈ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು ಚಿಕ್ಕದಾಗಿದ್ದರಿಂದ ಮೆಹ್ತಾ ಅವರು ಎಲ್ಲಿಯವರೆಗೆ ಬೇಕಾದರೂ ರಸೀದಿಗಳನ್ನು ಹಿಡಿದಿಟ್ಟುಕೊಂಡರು. ಎರಡೂ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳ ಪರವಾಗಿ ಚೆಕ್‌ಗಳನ್ನು ಮೆಹ್ತಾ ಅವರ ಖಾತೆಯಾದ ದಲ್ಲಾಳಿಗಳ ಖಾತೆಗೆ ಜಮಾ ಮಾಡಲಾಯಿತು. ಇದರ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ, ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು BOK ಮತ್ತು MCB ಯಲ್ಲಿ ಭಾರೀ ಹೂಡಿಕೆಯನ್ನು ಮಾಡಿದವು ಏಕೆಂದರೆ ಅವುಗಳು ಬೆಳವಣಿಗೆಯ ಧನಾತ್ಮಕ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ತೋರಿಸಿದವು. ಬಿಆರ್ ಹಗರಣವನ್ನು ಬಳಸಿ ಮೆಹ್ತಾ ಅಲ್ಪಾವಧಿಯಲ್ಲಿ ಎಸಿಸಿಯ ಬೆಲೆಯನ್ನು ₹೨೦೦ ರಿಂದ ₹೯೦೦೦ ಕ್ಕೆ ತೆಗೆದುಕೊಂಡರು. ಈ ೪೪೦೦% ರಷ್ಟು ಹೆಚ್ಚಳವು ಇತರ ಹಲವು ಷೇರುಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬಂದಿದೆ ಆ ಷೇರುಗಳನ್ನು ಮಾರಿದಾಗ ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ಕುಸಿದಿದೆ.

ಷೇರು ಬೆಲೆಗಳು ಏರಿಕೆಯಾಗುವವರೆಗೂ ಇದು ಮುಂದುವರಿಯಿತು ಮತ್ತು ಮೆಹ್ತಾ ಅವರ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಯಾರಿಗೂ ಸುಳಿವು ಇರಲಿಲ್ಲ. ವಂಚನೆ ಬಹಿರಂಗವಾದ ನಂತರ, ಬಹಳಷ್ಟು ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು ಯಾವುದೇ ಮೌಲ್ಯವನ್ನು ಹೊಂದಿರದ ಬಿಆರ್‌ಗಳನ್ನು ಹಿಡಿದಿಟ್ಟುಕೊಂಡವು (ಬ್ಯಾಂಕಿಂಗ್ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯು ₹೪,೦೦೦ ಕೋಟಿಗಳಷ್ಟು). ಮೆಹ್ತಾಗೆ ಚೆಕ್ ನೀಡುವುದರಲ್ಲಿ ಜನರು ಭಾಗಿಯಾಗಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ತಿಳಿದು ಬಂದರೆ ಆತ ಆರೋಪಿಯಾಗುತ್ತಾನೆ ಎಂದು ಅವನಿಗೆ ತಿಳಿದಿತ್ತು.

ದಲ್ಲಾಳಿಗಳಾದ ಪಲ್ಲವ್ ಶೇಟ್ ಮತ್ತು ಅಜಯ್ ಕಯಾನ್, ಸಿಟಿ ಬ್ಯಾಂಕ್, ಆದಿತ್ಯ ಬಿರ್ಲಾ, ಹೇಮೇಂದ್ರ ಕೊಠಾರಿ ಮುಂತಾದ ಕೈಗಾರಿಕೋದ್ಯಮಿಗಳು ಮತ್ತು ಆರ್ಬಿಐ ಗವರ್ನರ್ ಎಸ್. ವೆಂಕಿತರಮಣನ್ ಎಲ್ಲರೂ ಷೇರು ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ಮೆಹ್ತಾ ಅವರು ಮೋಸದಿಂದ ವ್ಯವಹರಿಸುವಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರವಹಿಸಿದ್ದಾರೆ.

ಹಗರಣದ ಅರಿವು ಮತ್ತು ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ಕುಸಿತ

ಮೆಹ್ತಾ ಅವರು ಸರ್ಕಾರಿ ಸೆಕ್ಯೂರಿಟಿಗಳಲ್ಲಿ ಅಸಮಾನವಾಗಿ ದೊಡ್ಡ ಹೂಡಿಕೆದಾರ ಎಂಬುದು ತಿಳಿದಾಗ ಈ ಹಗರಣವು 1992 ರ ಏಪ್ರಿಲ್ ಅಂತ್ಯದಲ್ಲಿ ಮೊದಲು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಯಿತು. ಆ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಮೆಹ್ತಾ ಅವರು ಭಾರತದ ಒಟ್ಟು ಸೆಕ್ಯುರಿಟೀಸ್ ವ್ಯವಹಾರದಲ್ಲಿ ಮೂರನೇ ಒಂದು ಭಾಗಕ್ಕಿಂತಲೂ ಹೆಚ್ಚಿನದನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಮೆಹ್ತಾ ಹೂಡಿಕೆಯು ಕಾನೂನುಬಾಹಿರ ಮತ್ತು ಅವರ ಷೇರುಗಳು ನಿಷ್ಪ್ರಯೋಜಕ ಎಂದು ಸಾರ್ವಜನಿಕರು ಅರಿತುಕೊಂಡರು. ಮೆಹ್ತಾಗೆ ಸಾಲ ನೀಡಿದ ಬ್ಯಾಂಕ್‌ಗಳು ಇದ್ದಕ್ಕಿದ್ದಂತೆ ನೂರಾರು ಮಿಲಿಯನ್‌ಗಳನ್ನು ಅಸುರಕ್ಷಿತ ಸಾಲದಲ್ಲಿ ಹಿಡಿದಿಟ್ಟವು. ಷೇರು ಮಾರಾಟದ ಉನ್ಮಾದದ ಸಂಯೋಜನೆ ಮತ್ತು ಹಲವಾರು ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು ವಂಚನೆಗಳು ಭಾರತೀಯ ಷೇರು ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯನ್ನು ಅಪ್ಪಳಿಸಿತು. ತಕ್ಷಣವೇ ಷೇರು ಬೆಲೆಗಳು ೪೦% ಇಳಿದವು ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಷೇರುಗಳು ೭೨% ಕುಸಿದವು. ಕರಡಿ ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ಸುಮಾರು ೨ ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ಕೊನೆಗೊಂಡಿತು.

ಈ ಕೋಷ್ಟಕವು ಕೆಲವು ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು ಕಳೆದುಕೊಂಡ ಹಣದ ಪ್ರಮಾಣವನ್ನು ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ.

ಬ್ಯಾಂಕಿನ ಹೆಸರು	ಕೋಟಿಗಳಲ್ಲಿ
ನ್ಯಾಷನಲ್ ಹೌಸಿಂಗ್ ಬ್ಯಾಂಕ್ (NHB)	೧೧೯೯.೩೯
ಸ್ಟೇಟ್ ಬ್ಯಾಂಕ್ ಆಫ್ ಸೌರಾಷ್ಟ್ರ	೧೭೫.೦೪
SBI ಕ್ಯಾಪಿಟಲ್ ಮಾರ್ಕೆಟ್ಸ್ ಲಿಮಿಟೆಡ್ (SBI Caps)	೧೨೧.೨೩
ಸ್ಟ್ಯಾಂಡರ್ಡ್ ಚಾರ್ಟರ್ಡ್ ಬ್ಯಾಂಕ್	೩೦೦.೦೦
ಒಟ್ಟು	೧೭೯೫.೬೬

ಮಾನ್ಯತೆ, ವಿಚಾರಣೆ ಮತ್ತು ಕನ್ವಿಕ್ಷನ್

ಬ್ಯಾಂಕಿಂಗ್ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿನ ಹಲವಾರು ಲೋಪದೋಷಗಳನ್ನು ಬಳಸುತ್ತಾ ಮೆಹ್ತಾ ಹಾಗು ಅವರ ಸಹವರ್ತಿಗಳು ಇಂಟರ್-ಬ್ಯಾಂಕ್ ವಹಿವಾಟಿನಿಂದ ಹಣವನ್ನು ತೆಗೆದರು ಮತ್ತು ಅನೇಕ ವಿಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರೀಮಿಯಂನಲ್ಲಿ ಷೇರುಗಳನ್ನು ಖರೀದಿಸಿದರು.ಇದು ಬಿಎಸ್ಇ ಸೆನ್ಸೆಕ್ಸ್ನಲ್ಲಿ ಏರಿಕೆಯನ್ನು ಪ್ರಚೋದಿಸಿತು. ಈ ಯೋಜನೆಯು ಬಹಿರಂಗಗೊಂಡಾಗ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು ತಮ್ಮ ಹಣವನ್ನು ಮರಳಿ ಪಡೆಯಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದವು. ಆ ಸಂದರ್ಭವು ಷೇರು ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯ ಕುಸಿತಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ನಂತರ ಆತನ ಮೇಲೆ ೭೨ ಕ್ರಿಮಿನಲ್ ಅಪರಾಧಗಳ ಆರೋಪ ಹೊರಿಸಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ಆತನ ವಿರುದ್ಧ ೬೦೦ ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಸಿವಿಲ್ ಆಕ್ಷನ್ ಮೊಕದ್ದಮೆಗಳನ್ನು ದಾಖಲಿಸಲಾಯಿತು.

ವಿವಿಧ ಘಟಕಗಳಿಗೆ ನಷ್ಟ ಉಂಟುಮಾಡುವ ಹೂಡಿಕೆದಾರರನ್ನು ಹೊಣೆಗಾರರನ್ನಾಗಿ ಮಾಡುವ ಮೂಲಕ ಆತನನ್ನು ಷೇರು ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯಿಂದ ಬಂಧಿಸಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ಬಹಿಷ್ಕರಿಸಲಾಯಿತು.

ಮೆಹ್ತಾ ಮತ್ತು ಆತನ ಸಹೋದರರನ್ನು ಸಿಬಿಐ ೯ ನವೆಂಬರ್ ೧೯೯೨ ರಂದು ನಕಲಿ ಷೇರು ವರ್ಗಾವಣೆ ನಮೂನೆಗಳ ಮೂಲಕ ಸುಮಾರು ೯೦ ಕಂಪನಿಗಳ ೨.೮ ಮಿಲಿಯನ್(₹೨೫೦ ಕೋಟಿಗಳಲ್ಲಿ) ಷೇರುಗಳನ್ನು ದುರುಪಯೋಗಪಡಿಸಿಕೊಂಡ ಆರೋಪದ ಮೇಲೆ ಬಂಧಿಸಿತು.

ಮೆಹ್ತಾ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತವಾಗಿ ಮರಳಿ ಬಂದರು ಷೇರು ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ಗುರುವಾಗಿ ತಮ್ಮದೇ ವೆಬ್‌ಸೈಟ್‌ನಲ್ಲಿ ಹಾಗೂ ವಾರಪತ್ರಿಕೆಯ ಅಂಕಣದಲ್ಲಿ ಸಲಹೆಗಳನ್ನು ನೀಡಿದರು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ ೧೯೯೯ ರಲ್ಲಿ, ಬಾಂಬೆ ಹೈಕೋರ್ಟ್ ಆತನನ್ನು ತಪ್ಪಿತಸ್ಥ ಎಂದು ಘೋಷಿಸಿತು ಹಾಗೇ ಐದು ವರ್ಷಗಳ ಕಠಿಣ ಜೈಲು ಶಿಕ್ಷೆ ಮತ್ತು ₹೨೫,೦೦೦ ದಂಡವನ್ನು ವಿಧಿಸಿತು. ೧೪ ಜನವರಿ ೨೦೦೩ ರಂದು ಭಾರತದ ಸರ್ವೋಚ್ಚ ನ್ಯಾಯಾಲಯವು 2–1 ನಿರ್ಧಾರದಲ್ಲಿ ಹೈಕೋರ್ಟ್‌ನ ತೀರ್ಪನ್ನು ದೃಡಪಡಿಸಿತು. ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿ ಬಿ.ಎನ್ ಅಗರವಾಲ್ ಮತ್ತು ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿ ಅರಿಜಿತ್ ಪಸಾಯತ್ ಅವರ ಶಿಕ್ಷೆಯನ್ನು ಎತ್ತಿ ಹಿಡಿದರೆ, ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿ ಎಂಬಿ ಶಾ ಅವರನ್ನು ದೋಷವಿಮುಕ್ತಿಗೊಳಿಸಲು ಮತ ಚಲಾಯಿಸಿದರು.

ಭಾರತದ ಪ್ರಧಾನಿಗೆ ಲಂಚ ಪಾವತಿಯ ಆರೋಪ

ಮೆಹ್ತಾ ಅವರು ಹಗರಣ ಪ್ರಕರಣದಿಂದ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಮತ್ತು ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿ ಪಿವಿ ನರಸಿಂಹರಾವ್ ಅವರಿಗೆ ಪಕ್ಷಕ್ಕೆ ₹೧೦ ಮಿಲಿಯನ್. ದೇಣಿಗೆಯನ್ನು ಪಾವತಿಸಿದ್ದಾಗಿ ಘೋಷಿಸಿದರು.

ಪರಿಣಾಮಗಳು

ತಕ್ಷಣದ ಪರಿಣಾಮವು ಷೇರು ಬೆಲೆಗಳು ಮತ್ತು ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ಸೂಚ್ಯಂಕದಲ್ಲಿ ತೀವ್ರ ಕುಸಿತವಾಗಿದ್ದು, ವಾಣಿಜ್ಯ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು ಮತ್ತು ಆರ್‌ಬಿಐನೊಂದಿಗೆ ಭದ್ರತಾ ನಿಯಂತ್ರಣ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಯನ್ನು ಸ್ಥಗಿತಗೊಳಿಸಿತು. ₹೨,೫೦೦ ಶತಕೋಟಿ ಷೇರು ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯಿಂದ ಸುಮಾರು ₹೩೫ ಶತಕೋಟಿ ಷೇರುಗಳನ್ನುಹಿಂತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಲಾಯಿತು.ಇದು ಷೇರು ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ಕುಸಿತಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು.

ಬಾಂಬೆ ಷೇರುಮಾರುಕಟ್ಟೆಯ ಷೇರುಗಳು ವ್ಯಾಪಾರ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ದಾಖಲೆಗಳನ್ನು ತಿದ್ದಿದವು. ಇದು ಸಾರ್ವಜನಿಕರಲ್ಲಿ ಭೀತಿಯನ್ನು ಉಂಟುಮಾಡಿತು ಮತ್ತು ಬ್ಯಾಂಕುಗಳಿಗು ತೀವ್ರವಾಗಿ ಪರಿಣಾಮ ಬೀರಿದವು. ಸ್ಟ್ಯಾಂಡರ್ಡ್ ಚಾರ್ಟರ್ಡ್ ಮತ್ತು ANZ ಗ್ರಿಂಡ್ಲೇಸ್ ನಂತಹ ಬ್ಯಾಂಕ್ ಗಳು ಬ್ಯಾಂಕ್ ರಶೀದಿ ನಕಲಿ ಮತ್ತು ಮೆಹ್ತಾ ಅವರ ವೈಯಕ್ತಿಕ ಖಾತೆಗೆ ಹಣ ವರ್ಗಾವಣೆಯ ಹಗರಣದಲ್ಲಿ ಭಾಗಿಯಾಗಿವೆ.

ವಿವಿಧ ಬ್ಯಾಂಕ್ ಅಧಿಕಾರಿಗಳನ್ನು ತನಿಖೆ ಮಾಡಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ಮೋಸದ ಆರೋಪದಲ್ಲಿ ಸಿಲುಕಿಸಲಾಗಿರುವ ಐದು ಪ್ರಮುಖ ಆಪಾದಿತ ಅಧಿಕಾರಿಗಳು ಫೈನಾನ್ಷಿಯಲ್ ಫೇರ್ ಗ್ರೋತ್ ಸರ್ವಿಸಸ್ ಲಿಮಿಟೆಡ್ (FFSL) ಮತ್ತು ಆಂಧ್ರ ಬ್ಯಾಂಕ್ ಫೈನಾನ್ಶಿಯಲ್ ಸರ್ವಿಸಸ್ ಲಿಮಿಟೆಡ್ (ABFSL) ಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ್ದವರು. ಬ್ಯಾಂಕ್ ರಶೀದಿ ಹಗರಣದ ಸುದ್ದಿಯ ನಂತರ ವಿಜಯಾ ಬ್ಯಾಂಕಿನ ಅಧ್ಯಕ್ಷರು ಆತ್ಮಹತ್ಯೆ ಮಾಡಿಕೊಂಡರು.

ಈ ಹಗರಣವು ಪಿ.ಚಿದಂಬರಂ ಅವರ ರಾಜೀನಾಮೆಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಅವರು ಮೆಹ್ತಾಗೆ ಸಂಪರ್ಕ ಹೊಂದಿದ ಶೆಲ್ ಕಂಪನಿಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ಆರೋಪಿಸಿದರು. ಮೆಹ್ತಾ ಅವರನ್ನು ಬಾಂಬೆ ಹೈಕೋರ್ಟ್ ಮತ್ತು ಭಾರತದ ಸರ್ವೋಚ್ಚ ನ್ಯಾಯಾಲಯವು ₹೪೯.೯೯ ಬಿಲಿಯನ್ (USD $ ೭೪೦ ದಶಲಕ್ಷ) ಮೌಲ್ಯದ ಹಣಕಾಸಿನ ಹಗರಣದಲ್ಲಿ ಭಾಗಿಯಾಗಿದ್ದಕ್ಕಾಗಿ ಅಪರಾಧಿಸಿದೆ ಹಾಗೆ ವಿವಿಧ ಬ್ಯಾಂಕ್ ಅಧಿಕಾರಿಗಳನ್ನು ಬಂಧಿಸಲಾಯಿತು. ಇದು ಬ್ಯಾಂಕಿಂಗ್ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳ ಸಂಪೂರ್ಣ ಸ್ಥಗಿತಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಗುತ್ತದೆ

ನಂತರದ ಸುಧಾರಣೆಗಳು

ಮೊದಲ ಸುಧಾರಣೆ ಎಂದರೆ ನ್ಯಾಷನಲ್ ಸ್ಟಾಕ್ ಎಕ್ಸ್‌ಚೇಂಜ್ ಆಫ್ ಇಂಡಿಯಾ (NSE) ರಚನೆಯಾಗಿದೆ. ಅದರ ನಂತರ ರಾಹುಲ್ ಬಜಾಜ್ ಅವರಿಂದ ಅಪೇಕ್ಷಣೀಯ ಕಾರ್ಪೊರೇಟ್ ಆಡಳಿತಕ್ಕಾಗಿ ಸಿಐಐ ಕೋಡ್ ಅನ್ನು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸಲಾಯಿತು. ಸಿಐಐ ಕೋಡ್ ಎರಡು ಪ್ರಮುಖ ಸಮಿತಿಗಳನ್ನು ಕುಮಾರ್ ಮಂಗಳಂ ಬಿರ್ಲಾ ಮತ್ತು ಎನ್ ಆರ್ ನಾರಾಯಣ ಮೂರ್ತಿ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿ ರಚಿಸಿತು. ಸೆಕ್ಯುರಿಟೀಸ್ ಮತ್ತು ಎಕ್ಸ್ಚೇಂಜ್ ಬೋರ್ಡ್ ಆಫ್ ಇಂಡಿಯಾ (ಸೆಬಿ) ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆ ನಡೆಸಿತು. ಕಾರ್ಪೊರೇಟ್ ಆಡಳಿತವನ್ನು ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆ ಮಾಡುವುದು ಮತ್ತು ಭವಿಷ್ಯದ ಹಗರಣಗಳನ್ನು ತಡೆಯುವುದು ಇದರ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿತ್ತು. ಸೆಬಿ NSE ಮತ್ತು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಭದ್ರತಾ ಠೇವಣಿಯನ್ನು ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆ ಮಾಡಬೇಕಿತ್ತು. ಇಕ್ವಿಟಿ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಗಾಗಿ ಸರ್ಕಾರವು ಸಂಸತ್ತಿನ ಹತ್ತು ಕಾಯಿದೆಗಳು ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕ ಸುಧಾರಣೆ ಮತ್ತು ಶಾಸಕಾಂಗ ಬದಲಾವಣೆಗಳ ತತ್ವಗಳ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ಒಂದು ಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ತಿದ್ದುಪಡಿಯನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಿತು. ಎನ್‌ಎಸ್‌ಇ ಮೂಲಕ ಆನ್‌ಲೈನ್ ಟ್ರೇಡಿಂಗ್ ಪರಿಚಯವು ಸ್ಟಾಕ್ ಖರೀದಿ ಮತ್ತು ಮಾರಾಟದ ಡೈನಾಮಿಕ್ಸ್ ಅನ್ನು ಬದಲಾಯಿಸಿತು. ಹಣಕಾಸು ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯು ಬಾಂಬೆಗೆ (ಈಗ, ಮುಂಬೈ) ಸೀಮಿತವಾಗಿರುವುದಕ್ಕಿಂತ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯವಾಗಿ ತೆರೆಯಿತು.

ಭಾರತದ ಆರ್ಥಿಕ ರಚನೆಯಲ್ಲಿ ಬದಲಾವಣೆಗಳು

೧೯೯೨ರ ಹಗರಣವು ಭಾರತೀಯ ಷೇರು ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯನ್ನು; ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ಮೌಲ್ಯದ ಸುಮಾರು ೪೦% ಅಥವಾ ₹ ೧,೦೦೦ ಬಿಲಿಯನ್ ಕುಸಿಯಿಸಿತು. ಇದು ಅಧಿಕಾರಿಗಳಿಗೆ ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿರುವ ಹಣಕಾಸು ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳನ್ನು ಮರುಪರಿಶೀಲಿಸಲು ಮತ್ತು ಅದನ್ನು ಪುನರ್ರಚಿಸಲು ಕಾರಣವಾಯಿತು.

ಮೊದಲ ರಚನಾತ್ಮಕ ಬದಲಾವಣೆಯು ಮೋಸದ ವಹಿವಾಟುಗಳನ್ನು ತಡೆಗಟ್ಟಲು ಸಮನ್ವಯಗೊಂಡ ಬ್ಯಾಂಕ್ ರಸೀದಿಗಳು ಮತ್ತು ಸಹಾಯಕ ಜನರಲ್ ಲೆಡ್ಜರ್‌ಗಳಲ್ಲಿ ಹೂಡಿಕೆಗಳನ್ನು ಖರೀದಿಸಲು ಮಾಡಿದ ಪಾವತಿಗಳನ್ನು ದಾಖಲಿಸುವುದು.

ಜಾನಕಿರಾಮನ್ ಸಮಿತಿಯ ಸಲಹೆಯ ಮೇರೆಗೆ, ಭಾರತದ ಭದ್ರತೆ ಮತ್ತು ವಿನಿಮಯ ಮಂಡಳಿಯನ್ನು ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆ ಮಾಡಲು ಒಂದು ಸಮಿತಿಯನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಯಿತು. ಸಮಿತಿಯ ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಶಿಫಾರಸು ಸೀಮಿತ ಸಿದ್ಧ ಫಾರ್ವರ್ಡ್ ಮತ್ತು ಡಬಲ್ ರೆಡಿ ಫಾರ್ವರ್ಡ್ ಡೀಲ್‌ಗಳನ್ನು ಎಲ್ಲಾ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳನ್ನು ವಹಿವಾಟಿನಲ್ಲಿ ಸರ್ಕಾರಿ ಭದ್ರತೆಗಳ ರಕ್ಷಕರನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಲಾಗಿದೆ.

ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು ತಮ್ಮ ಪೋರ್ಟ್ಫೋಲಿಯೊಗಳಿಗಾಗಿ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಆಡಿಟ್ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿರಬೇಕು ಮತ್ತು ಅದನ್ನು ಭಾರತೀಯ ರಿಸರ್ವ್ ಬ್ಯಾಂಕ್ (ಆರ್ಬಿಐ) ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆ ಮಾಡಬೇಕು.

ಜನಪ್ರಿಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ

• ಈ ಘಟನೆಗಳಿಂದ ಸ್ಫೂರ್ತಿಗೊಂಡ ನಿರ್ದೇಶಕ ಸಮೀರ್ ಹಂಚಾಟೆ 2006 ರಲ್ಲಿ ಗಲ್ಫಾ ಎಂಬ ಅಪರಾಧ ನಾಟಕ ಚಿತ್ರವನ್ನು ಭಾರತೀಯ ಹಿಂದಿ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ನಿರ್ದೇಶಿಸಿದ್ದಾರೆ.
• ಈ ಹಗರಣವನ್ನು ಹಂಸಲ್ ಮೆಹ್ತಾ ರಚಿಸಿದ 2020 ರ ವೆಬ್ ಸರಣಿ "ಸ್ಕ್ಯಾಮ್ 1992" ರಲ್ಲಿ ನಾಟಕೀಯವಾಗಿಸಲಾಯಿತು. ಪ್ರತೀಕ್ ಗಾಂಧಿ ಮತ್ತು ಶ್ರೇಯಾ ಧನ್ವಂತರಿ ಕ್ರಮವಾಗಿ ಹರ್ಷದ್ ಮೆಹ್ತಾ ಮತ್ತು ಸುಚೇತಾ ದಲಾಲ್ ಪಾತ್ರಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಈ ಸರಣಿಯನ್ನು ಪತ್ರಕರ್ತ ಸುಚೇತಾ ದಲಾಲ್ ಮತ್ತು ದೇಬಶಿಶ್ ಬಸು ಅವರ 1992ರ ಹಗರಣ: ಯಾರು ಗೆದ್ದರು, ಯಾರು ಸೋತರು, ಯಾರು ಹೊರಬಂದರು ಎಂಬ ಪುಸ್ತಕದಿಂದ ಹೊರಬಂದಿದೆ .
• ಈ ಹಗರಣವನ್ನು ೨೦೨೦ ರ ಭಾರತೀಯ ವೆಬ್ ಸೀರೀಸ್ ಬುಲ್ ಆಫ್ ದಲಾಲ್ ಸ್ಟ್ರೀಟ್ ಉಳ್ಳುವಿನಲ್ಲಿ ಚಿತ್ರಿಸಲಾಗಿದೆ.
• ದಿ ಬಿಗ್ ಬುಲ್ ೨೦೨೧ ರ ಭಾರತೀಯ ಹಿಂದಿ ಭಾಷೆಯ ಚಲನಚಿತ್ರವಾಗಿದ್ದು, ಕುಕಿ ಗುಲಾಟಿ ನಿರ್ದೇಶಿಸಿದ್ದಾರೆ.ಅಭಿಷೇಕ್ ಬಚ್ಚನ್ ಅವರು ಹರ್ಷದ್ ಮೆಹ್ತಾ ಅವರ ಜೀವನ ಮತ್ತು ೧೯೯೨ರ ಹಗರಣವನ್ನು ಆಧರಿಸಿ ನಟಿಸಿದ್ದಾರೆ.

ಇವನ್ನೂ ನೊಡಿ

• ಮುಂಬೈ ಷೇರುಪೇಟೆ
• ರಾಮಲಿಂಗ ರಾಜು
• ಭಾರತೀಯ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಷೇರು ವಿನಿಮಯ ಕೇಂದ್ರ