ಮುರುಡೇಶ್ವರ

ಮುರುಡೇಶ್ವರ ಉತ್ತರ ಕನ್ನಡ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಭಟ್ಕಳ ತಾಲೂಕಿನಲ್ಲಿದೆ.^[೧]^[೨] ಇಲ್ಲಿರುವ ಮುರುಡೇಶ್ವರ ಸ್ವಾಮಿಯ ದೇವಸ್ಥಾನವು ಧಾರ್ಮಿಕ ಪುಣ್ಯ ಸ್ಥಳವಾಗಿದ್ದು, ಐತಿಹಾಸಿಕವಾಗಿ ಪ್ರಖ್ಯಾತಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಅರಬ್ಬೀ ಸಮುದ್ರದ ತೀರದಲ್ಲಿರುವ ಈ ಊರು, ಪ್ರಪಂಚದ ಅತ್ಯಂತ ಎತ್ತರದ ಶಿವನ ವಿಗ್ರಹಕ್ಕೆ ಹೆಸರುವಾಸಿ ಯಾಗಿದೆ. ಮುರುಡೇಶ್ವರ ಕೇವಲ ಧಾರ್ಮಿಕ ಕ್ಷೇತ್ರ ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ, ಪ್ರವಾಸಿ ತಾಣವೂ ಆಗಿದೆ.

ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿ ಮತ್ತು ಕಾಲಾನುಕ್ರಮಗಳು

"ಮುರ್ಡೇಶ್ವರ" ಎಂಬ ಹೆಸರಿನ ಮೂಲವು ರಾಮಾಯಣದ ಕಾಲಕ್ಕೆ ಸೇರಿದೆ. ಹಿಂದೂ ದೇವರುಗಳು ಆತ್ಮ-ಲಿಂಗ ಎಂಬ ದೈವಿಕ ಲಿಂಗವನ್ನು ಪೂಜಿಸುವ ಮೂಲಕ ಅಮರತ್ವ ಮತ್ತು ಅಜೇಯತೆಯನ್ನು ಪಡೆದರು. ಲಂಕಾ ರಾಜ ರಾವಣನು ಶಿವಶಿವನ ಆತ್ಮಲಿಂಗವನ್ನು ಪಡೆಯುವ ಮೂಲಕ ಅಮರತ್ವವನ್ನು ಪಡೆಯಲು ಬಯಸಿದನು. ಆತ್ಮಲಿಂಗವು ಶಿವನಿಗೆ ಸೇರಿದ್ದರಿಂದ ರಾವಣನು ಶಿವನನ್ನು ಭಕ್ತಿಯಿಂದ ಪೂಜಿಸಿದನು. ಅವನ ಪ್ರಾರ್ಥನೆಯಿಂದ ಸಂತೋಷಗೊಂಡ ಶಿವನು ಅವನ ಮುಂದೆ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡನು ಮತ್ತು ಅವನಿಗೆ ಏನು ಬೇಕು ಎಂದು ಕೇಳಿದನು. ರಾವಣನು ಆತ್ಮಲಿಂಗವನ್ನು ಕೇಳಿದನು. ಅವನು ಲಂಕೆಯನ್ನು ತಲುಪುವ ಮೊದಲು ಅದನ್ನು ಎಂದಿಗೂ ನೆಲದ ಮೇಲೆ ಇಡಬಾರದು ಎಂಬ ಷರತ್ತಿನ ಮೇಲೆ ವರವನ್ನು ನೀಡಲು ಶಿವನು ಒಪ್ಪಿಕೊಂಡನು. ಆತ್ಮ ಲಿಂಗವನ್ನು ಎಂದಾದರೂ ನೆಲದ ಮೇಲೆ ಇರಿಸಿದರೆ, ಅದನ್ನು ಚಲಿಸುವುದು ಅಸಾಧ್ಯವಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ತನ್ನ ವರವನ್ನು ಪಡೆದ ನಂತರ, ರಾವಣನು ಲಂಕೆಯ ಪ್ರಯಾಣವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದನು.

ಈ ಘಟನೆಯನ್ನು ತಿಳಿದ ಭಗವಾನ್ ವಿಷ್ಣುವು ಆತ್ಮ-ಲಿಂಗದಿಂದ ರಾವಣನು ಅಮರತ್ವವನ್ನು ಪಡೆಯಬಹುದು ಮತ್ತು ಭೂಮಿಯ ಮೇಲೆ ವಿನಾಶವನ್ನು ಉಂಟುಮಾಡಬಹುದು ಎಂದು ಅರಿತುಕೊಂಡನು. ಅವರು ಗಣೇಶನ ಬಳಿಗೆ ಬಂದು ಆತ್ಮಲಿಂಗವನ್ನು ಲಂಕೆಗೆ ತಲುಪದಂತೆ ತಡೆಯಲು ವಿನಂತಿಸಿದನು. ರಾವಣನು ಪ್ರತಿ ಸಂಜೆ ತಪ್ಪದೇ ಪ್ರಾರ್ಥನೆಗಳನ್ನು ಮಾಡುವ ಅತ್ಯಂತ ನಿಷ್ಠಾವಂತ ವ್ಯಕ್ತಿ ಎಂದು ಗಣೇಶನಿಗೆ ತಿಳಿದಿತ್ತು. ಈ ಸತ್ಯವನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳಲು ನಿರ್ಧರಿಸಿದ ಆತ ರಾವಣನಿಂದ ಆತ್ಮ ಲಿಂಗವನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಯೋಜನೆಯನ್ನು ರೂಪಿಸಿದನು.

ರಾವಣನು ಗೋಕರ್ಣ ಹತ್ತಿರ ಬರುತ್ತಿದ್ದಂತೆ, ವಿಷ್ಣು ಸೂರ್ಯಾಸ್ತದ ರೂಪವನ್ನು ನೀಡಲು ಸೂರ್ಯನನ್ನು ಮರೆಮಾಚಿದನು. ರಾವಣನು ಈಗ ತನ್ನ ಸಂಜೆ ಆಚರಣೆಗಳನ್ನು ಮಾಡಬೇಕಾಗಿತ್ತು ಆದರೆ ಕೈಯಲ್ಲಿ ಆತ್ಮ-ಲಿಂಗ ಹೊಂದಿದ್ದರಿಂದ, ತನ್ನ ಆಚರಣೆಗಳನ್ನು ಮಾಡಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗುವುದಿಲ್ಲ ಎಂಬ ಚಿಂತೆ ಅವನಿಗಿತ್ತು. ಈ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಹುಡುಗನ ವೇಷದಲ್ಲಿ ಗಣೇಶ ಅವನನ್ನು ಎದುರಿಸಿದನು. ರಾವಣನು ತನ್ನ ಕರ್ಮಗಳನ್ನು ಮಾಡುವವರೆಗೂ ಆತ್ಮ-ಲಿಂಗವನ್ನು ಹಿಡಿದಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುವಂತೆ ವಿನಂತಿಸಿದನು ಮತ್ತು ಅದನ್ನು ನೆಲದ ಮೇಲೆ ಇಡದಂತೆ ಕೇಳಿಕೊಂಡನು. ಗಣೇಶನು ರಾವಣನನ್ನು ಮೂರು ಬಾರಿ ಕರೆಸುವುದಾಗಿಯೂ, ಅಷ್ಟರೊಳಗೆ ರಾವಣ ಹಿಂತಿರುಗದಿದ್ದರೆ ಆತ್ಮಲಿಂಗವನ್ನು ನೆಲದ ಮೇಲೆ ಇಡುವುದಾಗಿಯೂ ಅವನೊಂದಿಗೆ ಒಪ್ಪಂದ ಮಾಡಿಕೊಂಡನು.

ಗಣೇಶನು ಈಗಾಗಲೇ ಆತ್ಮಲಿಂಗವನ್ನು ನೆಲದ ಮೇಲೆ ಇಟ್ಟಿರುವುದನ್ನು ಕಂಡು ರಾವಣನು ಹಿಂತಿರುಗಿದನು. ವಿಷ್ಣುವು ಸೂರ್ಯನನ್ನು ಮರೆಮಾಚಿ ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದ ಭ್ರಮೆಯನ್ನು ತೆಗೆದುಹಾಕಿದನು. ಆಗ ಮತ್ತೆ ಹಗಲು ಹೊತ್ತಾಯಿತು. ರಾವಣನು ತಾನು ಮೋಸಹೋದೆನೆಂದು ಅರಿತು ಲಿಂಗವನ್ನು ಕಿತ್ತು ನಾಶಮಾಡಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿದನು. ರಾವಣನ ಬಲದಿಂದ ಕೆಲವು ತುಂಡುಗಳು ಚೆಲ್ಲಾಪಿಲ್ಲಿಯಾದವು. ಲಿಂಗದ ತಲೆಯಿಂದ ಅಂತಹ ಒಂದು ತುಣುಕು ಇಂದಿನ ಸುರತ್ಕಲ್‌ನಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದಿದೆ ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾದ ಸದಾಶಿವ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಆ ಲಿಂಗದ ಸುತ್ತಲೂ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ನಂತರ ಅವರು ಆತ್ಮ-ಲಿಂಗದ ಹೊದಿಕೆಯನ್ನು ನಾಶಮಾಡಲು ನಿರ್ಧರಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಹೊದಿಕೆಯನ್ನು ೩೭ ಕಿಲೋಮೀಟರ್ ದೂರದಲ್ಲಿರುವ ಸಜ್ಜೇಶ್ವರ ಎಂಬ ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಎಸೆದನು. ನಂತರ ಅವನು ಆತ್ಮ ಲಿಂಗದ ಮುಚ್ಚಳವನ್ನು ೧೬-೧೯ ಕಿಲೋಮೀಟರ್ ದೂರದಲ್ಲಿರುವ ಗುಣೇಶ್ವರ (ಈಗಿನ ಗುಣವಂತೆ) ಮತ್ತು ಧಾರೇಶ್ವರ ಎಂಬ ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಎಸೆದರು. ಅಂತಿಮವಾಗಿ, ಅವನು ಆತ್ಮ-ಲಿಂಗವನ್ನು ಮುಚ್ಚುವ ಬಟ್ಟೆಯನ್ನು ಕಂದುಕ-ಗಿರಿ (ಕಂದುಕ ಬೆಟ್ಟ) ದಲ್ಲಿರುವ ಮೃದೇಶ್ವರ ಎಂಬ ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ಎಸೆದರು. ಮೃಡೇಶ್ವರವನ್ನು ಮುರ್ಡೇಶ್ವರ ಎಂದು ಮರುನಾಮಕರಣ ಮಾಡಲಾಗಿದೆ.

ಅಂತೆಯೆ ಇಂದಿಗೂ ಅಲ್ಲಿ ಹಾಡುವಳ್ಳಿಯ ಸಾಳ್ವ ದೊರೆಗಳು ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಬಸದಿ, ತೀರ್ಥಂಕರರ ಮೂರ್ತಿಗಳು, ಹಲವು ದೇವಾಲಯಗಳು, ಕೆರೆ, ವೀರರ ಮನೆ, ವೀರಗಲ್ಲುಗಳು, ಮರದಿಂದ ತಯಾರಿಸಿದ ೧೬ ಮಾಸತಿಯರ ಕುರುಹುಗಳು, ಮುರುಡೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯ ಹಾಗೂ ಹಳೆಯ ದೇವಾಲಯಗಳ ಅವಶೇಷಗಳನ್ನೆಲ್ಲ ಕಾಣಬಹುದು.

ಪ್ರಮುಖ ಆಕರ್ಷಣೆಗಳು

ಮುರ್ಡೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಕಂದುಕಾ ಬೆಟ್ಟದ ಮೇಲೆ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದ್ದು, ಇದು ಮೂರು ಕಡೆಗಳಲ್ಲಿ ಲಕ್ಷದ್ವೀಪ ಸಮುದ್ರದ ನೀರಿನಿಂದ ಆವೃತವಾಗಿದೆ. ಇದನ್ನು ಶಿವನಿಗೆ ಸಮರ್ಪಿಸಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ೨೦೦೮ ರಲ್ಲಿ ಈ ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿ ೨೦ ಅಂತಸ್ತಿನ ರಾಜ ಗೋಪುರ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಯಿತು.^[೩]^[೪] ಈ ಗೋಪುರವು ಭಾರತದ ೨ ನೇ ಅತಿ ಎತ್ತರದ ಗೋಪುರವಾಗಿದೆ.^[೫] ದೇವಾಲಯದ ಅಧಿಕಾರಿಗಳು ರಾಜ ಗೋಪುರದ ಮೇಲ್ಭಾಗದಿಂದ ೧೨೩ ಅಡಿ ಎತ್ತರದ ಶ್ರೀ ಶಿವನ ವಿಗ್ರಹದ ನೋಟವನ್ನು ಒದಗಿಸುವ ಲಿಫ್ಟ್ ಅನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದ್ದಾರೆ.^[೬] ಬೆಟ್ಟದ ಕೆಳಭಾಗದಲ್ಲಿ ರಾಮೇಶ್ವರ ಲಿಂಗವೂ ಇದೆ. ಅಲ್ಲಿ ಭಕ್ತರು ಸ್ವತಃ ಸೇವೆ ಮಾಡಬಹುದು. ಶ್ರೀ ಅಕ್ಷಯಗುಣ ವಿಗ್ರಹದ ಪಕ್ಕದಲ್ಲಿ ಶನೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ. ಕಾಂಕ್ರೀಟ್‌ನಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಎರಡು ಜೀವ ಗಾತ್ರದ ಆನೆಗಳು ಅದಕ್ಕೆ ಹೋಗುವ ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳ ಮೇಲೆ ಕಾವಲು ಕಾಯುತ್ತವೆ. ೨೦೯ ಅಡಿ ಎತ್ತರದ ರಾಜ ಗೋಪುರ ಸೇರಿದಂತೆ ಇಡೀ ದೇವಾಲಯ ಮತ್ತು ದೇವಾಲಯದ ಸಂಕೀರ್ಣವು ಅತ್ಯಂತ ಎತ್ತರದ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ.

ಉದ್ಯಾನವನದ ಬದಿಯಲ್ಲಿ ಸೂರ್ಯ ರಥದ ಪ್ರತಿಮೆಗಳು, ಕೊಳ, ಅರ್ಜುನನು ಕೃಷ್ಣನಿಂದ ಗೀತೋಪದೇಶವನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸುತ್ತಿರುವುದನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸುವ ಪ್ರತಿಮೆಗಳು; ಮಾರುವೇಷದಲ್ಲಿ ರಾವಣನು ಗಣೇಶನನ್ನು ಮೋಸಗೊಳಿಸುತ್ತಿರುವ ಪ್ರತಿಮೆ, ಶಿವನ ಭಾಗೀರಥ ರೂಪದ ಪ್ರತಿಮೆ ಹಾಗೂ ಬೆಟ್ಟದ ಸುತ್ತಲೂ ಗಂಗಾ ಅವರೋಹಣವನ್ನು ಕೆತ್ತಲಾಗಿದೆ.

ಇನ್ನೂ ಕತ್ತಲೆಯಾಗಿರುವ ಮತ್ತು ತನ್ನ ಶಾಂತತೆಯನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಂಡಿರುವ ಗರ್ಭಗುಡಿಯನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸಿ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಆಧುನೀಕರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಮುಖ್ಯ ದೇವತೆ ಶ್ರೀ ಮೃದೇಶ ಲಿಂಗ, ಇದನ್ನು ಮುರ್ಡೇಶ್ವರ ಎಂದೂ ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ಲಿಂಗವು ಮೂಲ ಆತ್ಮ ಲಿಂಗದ ಒಂದು ತುಂಡು ಎಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಇದು ನೆಲದ ಮಟ್ಟಕ್ಕಿಂತ ಸುಮಾರು ಎರಡು ಅಡಿಗಳಷ್ಟು ಕೆಳಗಿರುತ್ತದೆ. ಅಭಿಷೇಕ, ರುದ್ರಾಭಿಷೇಕ, ರಥೋತ್ಸವ ಮುಂತಾದ ವಿಶೇಷ ಸೇವೆಗಳನ್ನು ಮಾಡುವ ಭಕ್ತರು ಗರ್ಭಗುಡಿಯ ಹೊಸ್ತಿಲ ಮುಂದೆ ನಿಂತು ದೇವರನ್ನು ನೋಡಬಹುದು ಮತ್ತು ಪುರೋಹಿತರಿಂದ ಹತ್ತಿರದಲ್ಲಿ ಇರಿಸಿರುವ ತೈಲ ದೀಪಗಳಿಂದ ಲಿಂಗವನ್ನು ಬೆಳಗಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಲಿಂಗವು ಮೂಲಭೂತವಾಗಿ ನೆಲದೊಳಗೆ ಒಂದು ಟೊಳ್ಳಾದ ಸ್ಥಳದೊಳಗಿನ ಒರಟಾದ ಬಂಡೆಯಾಗಿದೆ.

ಬಹಳ ದೂರದಿಂದ ಗೋಚರಿಸುವ ಶಿವನ ಬೃಹತ್ ಎತ್ತರದ ಪ್ರತಿಮೆಯು ದೇವಾಲಯದ ಸಂಕೀರ್ಣದಲ್ಲಿದೆ. ಮುರುಡೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯವು ೧೨೩ ಅಡಿ(೩೭ ಮೀಟರ್) ಎತ್ತರದ ಶಿವನ ಬೃಹತ್ ಪ್ರತಿಮೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ ಮತ್ತು ಇದು ನೇಪಾಳದ ಕೈಲಾಸನಾಥ ಮಹಾದೇವ ಪ್ರತಿಮೆಯ ನಂತರ ವಿಶ್ವದ ಎರಡನೆಯ ಅತಿ ಎತ್ತರದ ಶಿವನ ಪ್ರತಿಮೆಯಾಗಿದೆ.^[೭]^[೮]^[೯] ೧೨೩ ಅಡಿ ಎತ್ತರದ ಈ ಪ್ರತಿಮೆಯನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲು ಸುಮಾರು ಎರಡು ವರ್ಷಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡಿತು. ಈ ಪ್ರತಿಮೆಯನ್ನು ಶಿವಮೊಗ್ಗ ಕಾಶಿನಾಥ್ ಮತ್ತು ಇತರ ಹಲವಾರು ಶಿಲ್ಪಿಗಳು, ಉದ್ಯಮಿ ಮತ್ತು ಲೋಕೋಪಕಾರಿಯಾದ ಆರ್. ಎನ್. ಶೆಟ್ಟಿ ಅವರ ಹಣಕಾಸಿನಲ್ಲಿ ಸುಮಾರು ₹೫೦ ದಶಲಕ್ಷ ವೆಚ್ಚದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಿದರು. ಈ ವಿಗ್ರಹವನ್ನು ನೇರವಾಗಿ ಸೂರ್ಯನ ಬೆಳಕನ್ನು ಪಡೆಯುವ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ವಿನ್ಯಾಸಗೊಳಿಸಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಹೀಗಾಗಿ ಅದು ಹೊಳೆಯುವಂತೆ ಕಾಣುತ್ತದೆ.