ದಾಳಿಂಬೆ

ದಾಳಿಂಬೆ {Punica granatum} Pomegranate ಎಂದು ಆಂಗ್ಲ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ದಾಳಿಂಬೆಯು ಲಿತ್ರೇಸಿ ಕುಟುಂಬಕ್ಕೆ ಸೇರಿದೆ.ಇದು ಮೂಲತಃ ಪರ್ಷಿಯಾ ದೇಶದ ಮೂಲ ನಿವಾಸಿ. ರುಚಿಕರವಾದ ಹಣ್ಣಿಗೆ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಗಿದೆ.

ದಾಳಿಂಬೆ

ದಾಳಿಂಬೆ
ದಾಳಿಂಬೆ ಹಣ್ಣು
Scientific classification
ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ:	plantae
Division:	ಮ್ಯಾಗ್ನೋಲಿಯೋಫೈಟ
ವರ್ಗ:	ಮ್ಯಾಗ್ನೋಲಿಯೋಪ್ಸಿಡ
Subclass:	ರೋಸಿಡೆ
ಗಣ:	ಮೈರ್ಟಾಲೆಸ್
ಕುಟುಂಬ:	ಲಿತ್ರೇಸಿ
ಕುಲ:	ಪುನಿಕ
ಪ್ರಜಾತಿ:	ಪಿ.ಗ್ರೇನೇಟಂ
Binomial name
ಪುನಿಕ ಗ್ರೇನೇಟಂ L.

flower of pomegranate in visakhapatnam

ಮಿಳು: ಮಾದಳೈ, ತುಚಗಮ್

ತೆಲಗು: ದಾಡಿಮಮು

ಮಲಯಾಳಂ: ಉರುಯಾಂಪದಮ್

ಸಂಸ್ಕøತ: ದಾಡಿಮ

ಹಿಂದಿ: ಅನಾರ್, ದರಿಮ್

ಹುಟ್ಟು: ತೋಟಗಳು

ಪುಷ್ಪ: ಇಡೀ ವರುಷ

ಸಸ್ಯದ ವರ್ಣನೆ

ಪರ್ಷಿಯಾ ಆಫ್ಗಾನಿಸ್ತಾನಗಳ ಮೂಲನಿವಾಸಿಯಾದ ಈ ಸಣ್ಣ ಪ್ರಮಾಣದ ಪರ್ಣಪಾತಿ ಮರ ತೋಟಗಾರಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಖ್ಯಾತಿ ಪಡೆದು ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಬೆಳಸಲ್ಪಡುತ್ತಿದೆ. ಇದರ ರುಚಿಕರ ಹಣ್ಣಿಗಾಗಿ ಕೆಲವು ಉತ್ತಮ ತಳಿಗಳನ್ನು ಕಂಡುಹಿಡಿಲಾಗಿದೆ. ಮರವು 15 ಅಡಿಗಳವರೆಗೆ ಬೆಳೆಯುತ್ತದೆ. ಎಲೆಗಳು ಅಭಿಮುಖವಾಗಿ ಜೋಡಣೆಯಾಗಿರುತ್ತವೆ. ಹೂಗಳು ಕೆಂಪು ಅಥವಾ ಹಳದಿ ಬಣ್ಣದಲ್ಲಿದ್ದು, ಗೊಂಚಲಿನಲ್ಲಿ 2 ರಿಂದ 4 ರಂತೆ ಇರುತ್ತವೆ. ಹಣ್ಣಿನ ಗಾತ್ರವು ತಳಿಯನ್ನು ಆದರಿಸಿ 10 ರಿಂದ 20 ಸೆಂ. ಮೀ ದಪ್ಪವಿರುತ್ತದೆ. ಹಣ್ಣಿನ ಒಳಭಾಗವು ತೆಳುವಾದ ಪದರಗಳಿಂದ ಆವೃತವಾಗಿದ್ದು ಅನೇಕ ಕೋಣೆಗಳಾಗಿ ವಿಭಾಗವಾಗಿದ್ದು, ಹಲವಾರು ಬೀಜಗಳಿಂದ ತುಂಬಿರುತ್ತದೆ.

ಕೃಷಿ

ದಾಳಿಂಬೆ ಬರ-ಸಹಿಷ್ಣು ಮತ್ತು ಮೆಡಿಟರೇನಿಯನ್ ಚಳಿಗಾಲದ ಮಳೆಗಾಲದ ಹವಾಮಾನ ಅಥವಾ ಬೇಸಿಗೆಯ ಮಳೆಯ ವಾತಾವರಣದಲ್ಲಿ ಒಣ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಬೆಳೆಯಬಹುದು. ಆರ್ದ್ರ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ, ಶಿಲೀಂಧ್ರ ರೋಗಗಳಿಂದ ಬೇರು ಕೊಳೆಯುವ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳಿವೆ. ಇವು ಮಿತವಾದ ಹಿಮದಿಂದ -12 ° C (10 ° F) ವರೆಗೆ ಸಹಿಸಿಕೊಳ್ಳಬಲ್ಲವು.

ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಮೊಳಕೆಗಳ ಆನುವಂಶಿಕ ಬದಲಾವಣೆಯನ್ನು ತಪ್ಪಿಸಲು 25 ರಿಂದ 50 ಸೆಂ.ಮೀ (10 ರಿಂದ 20 ಇನ್) ಗಟ್ಟಿಮರದ ಕತ್ತರಿಸಿದ ಸಸ್ಯಗಳಿಂದ ಹರಡುತ್ತದೆ. ವಾಯು ಏರಿಳಿತವು ಪ್ರಸರಣದ ಒಂದು ಆಯ್ಕೆಯಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಕಸಿ ಮಾಡುವಿಕೆಯು ವಿಫಲಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ದಾಳಿಂಬೆಯ ಕೊಳೆತ ಹಣ್ಣುಗಳು ವಿರಾಚೊಲ ಐಸೊಕ್ರೇಟ್ಸ್ ಚಿಟ್ಟೆ, ಎಲೆ-ಕಾಲಿನ ದೋಷ ಲೆಪ್ಟೊಗ್ಲೋಸ್ ಝೊನಾಟಸ್, ಹಣ್ಣಿನ ನೊಣಗಳು ಮತ್ತು ಇರುವೆಗಳನ್ನು ಆಕರ್ಷಿಸುತ್ತವೆ.

ವ್ಯಾಪ್ತಿ

ದಾಳಿಂಬೆಯು ಮಧ್ಯ ಪೂರ್ವ, ದಕ್ಷಿಣ ಏಷ್ಯಾ, ಮತ್ತು ಮೆಡಿಟರೇನಿಯನ್ ಈ ಪ್ರದೇಶದುದ್ದಕ್ಕೂ ಬೆಳೆಯುತ್ತವೆ, ಮತ್ತು ಕ್ಯಾಲಿಫೋರ್ನಿಯಾ ಮತ್ತು ಅರಿಜೋನದ ಒಣ ಹವಾಮಾನಗಳಲ್ಲಿ ಕೂಡ ಬೆಳೆಯುತ್ತವೆ. ದಕ್ಷಿಣ ಚೀನಾದಲ್ಲಿಯೂ ಮತ್ತು ಆಗ್ನೇಯ ಏಷ್ಯಾದಲ್ಲಿಯೂ ಇದು ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ಬೆಳೆಯುತ್ತವೆ. ಕಂದಹಾರ್ ತನ್ನ ಉನ್ನತ-ಗುಣಮಟ್ಟದ ದಾಳಿಂಬೆಗಳಿಗಾಗಿ ಅಫ್ಘಾನಿಸ್ತಾನದಲ್ಲಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಗಿದೆ.

ಪಾಕಶಾಲೆಯ ಬಳಕೆ

ದಾಳಿಂಬೆ ರಸ ಸಿಹಿಯಾಗಿರಬಹುದು ಅಥವಾ ಹುಳಿಯಾಗಿರಬಹುದು, ಆದರೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಹಣ್ಣುಗಳು ರುಚಿಯಲ್ಲಿ ಸಾಧಾರಣವಾಗಿರುತ್ತವೆ, ಈಗ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ವಿವಿಧ ಹಣ್ಣುಗಳು, ಕಾಕ್ಟೈಲ್ ಮಿಕ್ಸಿಂಗ್ನಲ್ಲಿ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಯುರೋಪ್ನಲ್ಲಿ, ಪೋಲ್ಗ್ರಾನೇಟ್ನೊಂದಿಗೆ ಗ್ರೆನಾಡಿನ್ ಸಿರಪ್ ಅನ್ನು ಬಳಸುತ್ತಾರೆ. ದಾಳಿಂಬೆ ರಸ, ಮೊಲಸ್ ಮತ್ತು ವಿನೇಗರ್ ಅನೇಕ ಇರಾನ್ ಆಹಾರಗಳಲ್ಲಿ ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು.

ದಾಳಿಂಬೆ ಬೀಜಗಳನ್ನು ಅನಾರ್ ಡಾನಾ (ಪರ್ಷಿಯನ್ ನಿಂದ: ಅನಾರ್ + ಡಾನಾ, ದಾಳಿಂಬೆ + ಬೀಜ) ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುವ ಮಸಾಲೆ ಪದಾರ್ಥವಾಗಿ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ, ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಭಾರತೀಯ ಮತ್ತು ಪಾಕಿಸ್ತಾನಿ ತಿನಿಸುಗಳಲ್ಲಿ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇಡೀ ದಕ್ಷಿಣ ಬೀಜ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಗಳಲ್ಲಿ ಒಣಗಿದ ಸಂಪೂರ್ಣ ಬೀಜಗಳನ್ನು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಪಡೆಯಬಹುದು. ಈ ಬೀಜಗಳನ್ನು 10-15 ದಿನಗಳವರೆಗೆ ಒಣಗಿಸಿ ಮಾಂಸದಿಂದ ಬೇರ್ಪಡಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಚಟ್ನಿ ಮತ್ತು ಮೇಲೋಗರ ತಯಾರಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಆಮ್ಲೀಯ ಪ್ರತಿನಿಧಿಯಾಗಿ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಹಿಮಾಲಯದಿಂದ ದಾರ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಕಾಡು ದಾಳಿಂಬೆ ವಿಧದ ಬೀಜಗಳನ್ನು ಈ ಮಸಾಲೆಗಾಗಿ ಉತ್ತಮ ಗುಣಮಟ್ಟದ ಮೂಲ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ.

ಒಣಗಿದ ದಾಳಿಂಬೆ ಬೀಜಗಳು, ಕೆಲವು ನೈಸರ್ಗಿಕ ವಿಶೇಷ ಆಹಾರ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ, ಇನ್ನೂ ಕೆಲವು ಉಳಿದ ನೀರಿನ ಹೊಂದಿರುತ್ತವೆ, ನೈಸರ್ಗಿಕ ಸಿಹಿ ಮತ್ತು ಟಾರ್ಟ್ ಪರಿಮಳವನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತದೆ. ಒಣದ್ರಾಕ್ಷಿ ಮಿಶ್ರಣ, ಗ್ರಾನೋಲಾ ಬಾರ್ಗಳು ಅಥವಾ ಸಲಾಡ್, ಮೊಸರು, ಅಥವಾ ಐಸ್ಕ್ರೀಮ್ ಮುಂತಾದ ಹಲವು ಅಡುಗೆಯ ಅನ್ವಯಗಳಲ್ಲಿ ಒಣಗಿದ ಬೀಜಗಳನ್ನು ಬಳಸಬಹುದು.

ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಔಷಧದಲ್ಲಿ

ದಾಳಿಂಬೆಯು ಹೃದಯಕ್ಕೆ ಒಳ್ಳೆಯದು ಹಾಗೂ ದೇಹಶಕ್ತಿ ವರ್ಧಕ, ಅತಿಸಾರದಲ್ಲಿ ಬಹಳ ಪ್ರಯೋಜನಕಾರಿ. ಬಾಯಿ ರುಚಿಯನ್ನೂ ವೃದ್ದಿಸಬಲ್ಲದು.

ಪೋಷಣೆ

ದಾಳಿಂಬೆ ಏರಿಲ್ನ 100 ಗ್ರಾಂ ಗೆ ವಿಟಮಿನ್ ಸಿ 12%, ವಿಟಮಿನ್ ಕೆ 16% ಮತ್ತು ಫೋಲೇಟ್ (ಟೇಬಲ್) 10% .

ದಾಳಿಂಬೆ ಬೀಜದಲ್ಲಿ ಫೈಬರ್ 20% ಡಿವಿ ಇದೆ.

ದಾಳಿಂಬೆ ಬೀಜ ಎಣ್ಣೆ ಪ್ಯುನಿಕ್ ಆಸಿಡ್ (65.3%), ಪಾಲ್ಮಿಟಿಕ್ ಆಮ್ಲ (4.8%), ಸ್ಟಿಯರಿಕ್ ಆಮ್ಲ (2.3%), ಓಲೀಕ್ ಆಮ್ಲ (6.3%), ಮತ್ತು ಲಿನೋಲಿಯಿಕ್ ಆಮ್ಲ (6.6%)ವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ.

ಸಂಶೋಧನೆ

ರಸ

ದಾಳಿಂಬೆ ರಸದ ಫೀನಾಲಿಕ್ ಅಂಶವು ಸಂಸ್ಕರಣೆ ಮತ್ತು ಪಾಶ್ಚರೀಕರಣದ ತಂತ್ರಗಳಿಂದ ಪ್ರತಿಕೂಲ ಪರಿಣಾಮ ಬೀರುತ್ತದೆ. ಸಿಪ್ಪೆ ತಿರುಳುಗೆ ಹೋಲಿಸಿದರೆ, ತಿನ್ನಲಾಗದ ದಾಳಿಂಬೆ ಸಿಪ್ಪೆಯಲ್ಲಿ ಪಾಲಿಫೀನಾಲ್ಗಳ ಒಟ್ಟು ಪ್ರಮಾಣವು ಮೂರು ಪಟ್ಟು ಹೆಚ್ಚಿರುತ್ತದೆ.

ಸಿಪ್ಪೆಯ ಹೆಚ್ಚಿನ ಫೀನಾಲಿಕ್ ಅಂಶವು ಆಹಾರದ ಪೂರಕ ಮತ್ತು ಆಹಾರ ಸಂರಕ್ಷಕಗಳಲ್ಲಿ ಬಳಕೆಗೆ ಸಾರವಾಗುತ್ತದೆ.

ಎಲ್ಲಿಗಿಟಾನಿನ್ಸ್ ಪೋಮ್ಗ್ರಾನೇಟ್ ಎಳಗಿಟಾನಿನ್ಗಳು ತಮ್ಮ ಸಂಭವನೀಯ ಆರೋಗ್ಯ ಪ್ರಯೋಜನಕ್ಕಾಗಿ ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಯಡಿಯಲ್ಲಿವೆ. ವಿಟ್ರೊ ಮತ್ತು ವೈವೊ ಅಧ್ಯಯನಗಳು ತಮ್ಮ ಗಮನಿಸಿದ ಪರಿಣಾಮಗಳೆಂದರೆ ಯುರೊಲಿಥಿನ್ಗಳೆಂದು ಕರೆಯಲಾಗುವ ಮೆಟಾಬೊಲೈಟ್ಗಳ ಗುಂಪಿನ ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ, ಇದು ಸೂಕ್ಷ್ಮಜೀವಿಯಿಂದ ಎಳಗಿಟಾನಿನ್ಗಳ ರೂಪಾಂತರದಿಂದ ಉಂಟಾಗುತ್ತದೆ.

ಆರೋಗ್ಯ ಹಕ್ಕುಗಳು ಸೀಮಿತ ಸಂಶೋಧನಾ ಮಾಹಿತಿಯ ಹೊರತಾಗಿಯೂ,ಮಾರಾಟಗಾರರು ಉತ್ಪನ್ನಗಳನ್ನು ಉತ್ತೇಜಿಸಲು ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಸಂಶೋಧನೆಯ ಫಲಿತಾಂಶಗಳನ್ನು ಮುಕ್ತವಾಗಿ ಬಳಸಿದ್ದಾರೆ. ಫೆಬ್ರುವರಿ 2010 ರಲ್ಲಿ, ಎಫ್ಡಿಎ ಯು ಅಂತಹ ತಯಾರಕರಿಗೆ, ಪೊಮ್ ವಂಡರ್ಫುಲ್ಗೆ ಎಚ್ಚರಿಕೆ ಪತ್ರವೊಂದನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸಿತು; ಇದು ಪ್ರಕಾಶಿತ ಸಾಹಿತ್ಯವನ್ನು ಉಪಯೋಗಿಸಿ ಪ್ರಮಾಣೀಕರಿಸದ ಅನಾರೋಗ್ಯಕರ ಪ್ರಯೋಜನಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಕ್ರಮವಾಗಿ ಹೇಳುತ್ತದೆ. ಮೇ 2016 ರಲ್ಲಿ, ಯು.ಎಸ್. ಫೆಡರಲ್ ಟ್ರೇಡ್ ಕಮಿಷನ್ ತನ್ನ ಜಾಹೀರಾತುಗಳಲ್ಲಿ ಆರೋಗ್ಯ ಹಕ್ಕುಗಳನ್ನು ಮಾಡಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ ಎಂದು ಘೋಷಿಸಿತು, ನಂತರ ಯು.ಎಸ್. ಸರ್ವೋಚ್ಚ ನ್ಯಾಯಾಲಯದ ತೀರ್ಪನ್ನು ನ್ಯಾಯಾಲಯದ ತೀರ್ಪನ್ನು ಪರಿಶೀಲಿಸಲು ಪಿಒಎಮ್ ವಂಡರ್ಫುಲ್ ವಿನಂತಿಯನ್ನು ನಿರಾಕರಿಸಿತು ಮತ್ತು ಎಫ್ಟಿಸಿ ನಿರ್ಧಾರವನ್ನು ಎತ್ತಿಹಿಡಿಯಿತು.

ಉಪಯೋಗಗಳು

ಇದರ ಹಣ್ಣು ರುಚಿಕರವಾಗಿದ್ದು,ತಿನ್ನಲು ಹಾಗೂ ಪಾನೀಯ ತಯಾರಿಸಲು ಉಪಯೋಗಿಸುತ್ತಾರೆ. ಹಣ್ಣಿನ ಸಿಪ್ಪೆ,ತೊಗಟೆ,ಬೀಜ ಹಾಗೂ ಎಲೆಗಳು ಔಷಧಿಗಳಲ್ಲಿ ಬಳಸಲ್ಪಡುತ್ತವೆ. ದಾರುವು ಸಣ್ಣ ಕಣರಜನೆ ಹೊಂದಿದ್ದು,ಕೈ ಬೆತ್ತ,ಉಪಕರಣಗಳ ಹಿಡಿ ಇತ್ಯಾದಿಗಳ ತಯಾರಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಉಪಯೋಗಿಸಲ್ಪಡುತ್ತದೆ.

ಪ್ರತಿದಿನ ದಾಳಿಂಬೆ ಸೇವಿಸಿದರೆ, ಇದರಲ್ಲಿರುವ ವಿಟಮಿನ್ ಸಿ, ಆಂಟಿ ಆಕ್ಸಿಡೆಂಟ್ ಮತ್ತು ಉರಿಯೂತದ ಮತ್ತು ಆಂಟಿವೈರಲ್ ಗುಣಗಳು ಅನೇಕ ರೋಗಗಳಿಂದ ರಕ್ಷಿಸುತ್ತದೆ. ತಜ್ಞರ ಪ್ರಕಾರ, ದಾಳಿಂಬೆಯ ಔಷಧೀಯ ಗುಣಗಳಿಂದಾಗಿ, ಇದು ಅಪಾಯಕಾರಿ ರೋಗಗಳು ಬರದಂತೆ ತಡೆಯಬಲ್ಲದು. ದಾಳಿಂಬೆ ನಮ್ಮ ದೇಹವನ್ನು ಆರೋಗ್ಯವಾಗಿರಿಸುವುದಲ್ಲದೆ, ನಮ್ಮ ಕೂದಲು ಮತ್ತು ಚರ್ಮವನ್ನು ಸಹ ಆರೋಗ್ಯವಾಗಿರಿಸುತ್ತದೆ.

• ಹೂ ಮತ್ತು ಚಿಗುರಿನ ಕಷಾಯ ರಕ್ತಭೇದಿಗೆ ಒಳ್ಳೆಯದು.
• ಬೇರಿನ ಚಕ್ಕೆಯ ಕಷಾಯದಿಂದ ಲಾಡಿ ಹುಳುವಿನ ಸಮಸ್ಯೆ ನಿವಾರಣೆ ಆಗುತ್ತದೆ.
• ಬೇರನ್ನು ಅರೆದು ಹಣೆಗೆ ಲೇಪಿಸಿದರೆ ಉಷ್ಣದ ತಲೆನೋವು ವಾಸಿಯಾಗುತ್ತದೆ.
• ಮೊಗ್ಗುಗಳನ್ನು ಒಣಗಿಸಿ ದಿನಕ್ಕೆ ಎರಡು ಹೊತ್ತು ಗುಲಗಂಜಿಯಷ್ಟು ಸೇವಿಸುವುದು ಕೆಮ್ಮು ಗುಣವಾಗುವುದಕ್ಕೆ ಸಹಕಾರಿಯಾಗಿದೆ.
• ಚಿಗುರಿನ ಎಲೆಯ ಕಷಾಯವನ್ನು ನಿಯಮಿತವಾಗಿ ಬೆಳಗ್ಗೆ ಖಾಲಿ ಹೊಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ಸೇವಿಸುವುದರಿಂದ ಗ್ಯಾಸ್ಟ್ರಿಕ್‍ಟ್ರಬಲ್ ನಿವಾರಣೆಯಾಗುವುದು.
• ಚಿಗುರು ಎಲೆಗಳ ಕಷಾಯವನ್ನು ಮುಕ್ಕಳಿಸುವುದರಿಂದ ಬಾಯಿಹುಣ್ಣು ಗುಣವಾಗುವುದು.

ಬಾಹ್ಯ ಸಂಪರ್ಕಗಳು

• Pomegranate Fruit Information Archived 2009-06-18 ವೇಬ್ಯಾಕ್ ಮೆಷಿನ್ ನಲ್ಲಿ.
• Pomegranate Fruit Facts Archived 2012-06-19 ವೇಬ್ಯಾಕ್ ಮೆಷಿನ್ ನಲ್ಲಿ.
• Pomegranates: Jewels in the Fruit Crown
• Potential Pomegranate Drug Interactions
• Pomegranate Council (California, US)- Recipes, News, and Info Archived 2011-07-27 ವೇಬ್ಯಾಕ್ ಮೆಷಿನ್ ನಲ್ಲಿ.
• Maharashtra Pomegranate Growers Research Association, Pune Archived 2008-06-04 ವೇಬ್ಯಾಕ್ ಮೆಷಿನ್ ನಲ್ಲಿ.
• Pomegranate Archived 2019-01-07 ವೇಬ್ಯಾಕ್ ಮೆಷಿನ್ ನಲ್ಲಿ. Fruit organization and information website.