ಎಂ.ವಿ.ರಾಜಮ್ಮ
ಎಂವಿ ರಾಜಮ್ಮ (೧೦ ಮಾರ್ಚ್ ೧೯೧೮ - ೨೩ ಏಪ್ರಿಲ್ ೧೯೯೯) ಒಬ್ಬ ಭಾರತೀಯ ನಟಿ, ನಿರ್ಮಾಪಕಿ ಮತ್ತು ೧೯೩೦ ರಿಂದ ೧೯೭೦ ರವರೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಕನ್ನಡ, ತಮಿಳು ಮತ್ತು ತೆಲುಗು ಭಾಷೆಗಳಲ್ಲಿ ಚಲನಚಿತ್ರಗಳ ಹಿನ್ನೆಲೆ ಗಾಯಕಿ. ಡಾ. ರಾಜ್‌ಕುಮಾರ್, ಶಿವಾಜಿ ಗಣೇಶನ್, ಎಂಜಿಆರ್ ಮತ್ತು ಎನ್‌ಟಿಆರ್‌ನಂತಹ ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದ ದಿಗ್ಗಜ ನಟರಿಗೆ ನಾಯಕಿ ಮತ್ತು ತಾಯಿಯಾಗಿ ನಟಿಸಿದ ಹೆಗ್ಗಳಿಕೆ ಅವರು ಹೊಂದಿದ್ದಾರೆ[೨]. ಅವರ ಗೌರವಾರ್ಥ ಕರ್ನಾಟಕ ಸರ್ಕಾರ ಎಂವಿ ರಾಜಮ್ಮ ಪ್ರಶಸ್ತಿಯನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದೆ[೩] .
ಎಂ.ವಿ.ರಾಜಮ್ಮ | |
|---|---|
 ೧೯೪೦ರಲ್ಲಿ ರಾಜಮ್ಮ | |
| ಜನನ | ೧೦ ಮಾರ್ಚ್ ೧೯೧೮ ಅಗಂಡನಹಳ್ಳಿ, ಮೈಸೂರು ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ |
| ಮರಣ | ೨೩ ಎಪ್ರಿಲ್ ೧೯೯೯ (೮೧ ವರ್ಷ)[೧] ಚೆನ್ನೈ, ಭಾರತ |
| ರಾಷ್ಟ್ರೀಯತೆ | ಭಾರತೀಯ |
| ವೃತ್ತಿ(ಗಳು) | ನಟಿ, ನಿರ್ಮಾಪಕಿ, ಹಿನ್ನಲೆ ಗಾಯಕಿ |
| ಸಕ್ರಿಯ ವರ್ಷಗಳು | ೧೯೩೪-೧೯೮೫ |
| ಸಂಗಾತಿ | ಎಮ್. ಸಿ. ವೀರಪ್ಪ |
| ಪೋಷಕ(ರು) | ಸುಬ್ಬಮ್ಮ, ನಂಜಪ್ಪ |
೧೯೩೬ ರಲ್ಲಿ ಬಿಡುಗಡೆಯಾದ ಸಂಸಾರ ನೌಕಾ ಚಿತ್ರದಲ್ಲಿ ರಾಜಮ್ಮ ಅವರು ಪ್ರಮುಖ ನಟಿಯಾಗಿ ಪಾದಾರ್ಪಣೆ ಮಾಡಿ ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದಾದ್ಯಂತ ಚಲನಚಿತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ವಿಸ್ತಾರವಾದ ವೃತ್ತಿಜೀವನವನ್ನು ಆನಂದಿಸಿದರು. ಅವರು ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತ ಮತ್ತು ಕನ್ನಡ ಚಲನಚಿತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಮೊದಲ ಮತ್ತು ಅಗ್ರಗಣ್ಯ ಮಹಿಳಾ ನಿರ್ಮಾಪಕಿ[೪]. ಅವರು ೧೯೪೩ ರಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಸ್ವಂತ ಹೋಮ್ ಬ್ಯಾನರ್ ವಿಜಯಾ ಫಿಲ್ಮ್ಸ್ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ರಾಧಾ ರಮಣ ಚಿತ್ರವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದರು[೫] . ೧೯೪೦ ರ ಕ್ಲಾಸಿಕ್ ಹಿಟ್ ಚಲನಚಿತ್ರ ಉತ್ತಮ ಪುತಿರನ್ ಮೂಲಕ ತಮಿಳು ಚಲನಚಿತ್ರಗಳಿಗೆ ಆಕೆಯ ಪ್ರವೇಶವಾಯಿತು. ಸುಮಾರು ನಾಲ್ಕು ದಶಕಗಳ ಕಾಲ ತನ್ನ ವೃತ್ತಿಜೀವನದಲ್ಲಿ ಸುಮಾರು ೬೦ ಕನ್ನಡ, ೮೦ ತಮಿಳು, ೨೦ ತೆಲುಗು ಮತ್ತು ಒಂದು ಹಿಂದಿ ಚಿತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ನಟಿಸಿದಳು.
ಆರಂಭಿಕ ಜೀವನ
ಬದಲಾಯಿಸಿರಾಜಮ್ಮ ೧೯೨೧ ರಲ್ಲಿ ಇಂದಿನ ಬೆಂಗಳೂರು ನಗರ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಅಗಂಡನಹಳ್ಳಿಯಲ್ಲಿ ಜನಿಸಿದರು. ವ್ಯಾಪಾರಿಯಾಗಿದ್ದ ಆಕೆಯ ತಂದೆ ನಂಜಪ್ಪನವರು ರಂಗಭೂಮಿಯ ಬಗ್ಗೆ ಒಲವು ಹೊಂದಿದ್ದು ಆಕೆಯನ್ನು ನಟಿಸಲು ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸಿದರು. ರಾಜಮ್ಮ ಹದಿಹರೆಯದಲ್ಲಿ ಚಂದ್ರಕಲಾ ನಾಟಕ ಮಂಡಳಿ ಎಂಬ ನಾಟಕ ತಂಡವನ್ನು ಸೇರಿಕೊಂಡು ಬಿ.ಆರ್.ಪಂತುಲು ಅವರೊಂದಿಗೆ ನಾಟಕಗಳಲ್ಲಿ ಅಭಿನಯಿಸಿದರು. ಅವರು ವೇದಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಚಲನಚಿತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಆಗಾಗ್ಗೆ ಸಹಕರಿಸುತ್ತಿದ್ದರು[೬] . ೮ನೇ ತರಗತಿಯವರೆಗೆ ಬೆಂಗಳೂರಿನ ಆರ್ಯ ಬಾಲಿಕಾ ಶಾಲೆಯಲ್ಲಿ ವಿದ್ಯಾಭ್ಯಾಸ ಮಾಡಿದ ರಾಜಮ್ಮ ನಂತರ ಚಲನಚಿತ್ರಗಳಿಗಾಗಿ ಚೆನ್ನೈಗೆ ನೆಲೆಯನ್ನು ಬದಲಾಯಿಸಿದರು[೭].
ವೃತ್ತಿ
ಬದಲಾಯಿಸಿ೧೯೩೦ ರ ದಶಕದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ರಾಜಮ್ಮ ಅವರು ರಂಗಭೂಮಿಯತ್ತ ಆಕರ್ಷಿತರಾದರು ಮತ್ತು ಪುರುಷ ನಟರು ಸ್ತ್ರೀ ಪಾತ್ರಗಳನ್ನು ಮಾಡಲು ವೇಷ ಧರಿಸಿದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಕ್ಷೇತ್ರವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದರು. ರಾಜಮ್ಮ ಸಂಸಾರ ನೌಕೆ, ಗೌತಮ ಬುದ್ಧ ಮತ್ತು ಸುಭದ್ರೆಯಂತಹ ನಾಟಕಗಳಲ್ಲಿ ಹಲವಾರು ಸ್ಪೂರ್ತಿದಾಯಕ ಪಾತ್ರಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸಿದ್ದಾರೆ . ೧೯೩೫ ರಲ್ಲಿ ಅವರ ರಂಗ ನಾಟಕಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾದ ಸಂಸಾರ ನೌಕೆ ಚಲನಚಿತ್ರವಾಗಿ ರೂಪುಗೊಂಡಾಗ ಅವರು ಮತ್ತೆ ಪಂತುಲುಗೆ ನಾಯಕಿಯಾಗಿ ನಟಿಸಿದರು. ಅವರು ಸುಮಾರು ೨೦ ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ಅನೇಕ ಚಿತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಒಟ್ಟಿಗೆ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿದರು. ೧೯೪೦ ರಲ್ಲಿ ಅವರು ಉತ್ತಮ ಪುತ್ರನ್ ಚಿತ್ರದ ಮೂಲಕ ಚೆನ್ನೈನಲ್ಲಿ ತಮಿಳು ಚಲನಚಿತ್ರೋದ್ಯಮವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದರು. ಅಂದಿನಿಂದ ಅವರು ಎಲ್ಲಾ ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದ ಚಲನಚಿತ್ರೋದ್ಯಮಗಳಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚು ಬೇಡಿಕೆಯಿರುವ ನಟಿಯರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರಾದರು. ತನ್ನ ಮದುವೆಯ ನಂತರ ಅವರು ಮೊದಲು ನಾಯಕಿಯಾಗಿ ಜೋಡಿಯಾಗಿದ್ದ ನಟರಿಗೆ ತಾಯಿಯ ಪಾತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಗಮನಹರಿಸಿದರು.
೧೯೪೩ ರಲ್ಲಿ ಜ್ಯೋತಿಶ್ ಸಿನ್ಹಾ ನಿರ್ದೇಶಿಸಿದ ಕನ್ನಡ ಚಲನಚಿತ್ರ ರಾಧಾ ರಮಣವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸುವ ಮೂಲಕ ರಾಜಮ್ಮ ತಮ್ಮ ವೃತ್ತಿಜೀವನವನ್ನು ಮತ್ತೊಂದು ಹಂತಕ್ಕೆ ಕೊಂಡೊಯ್ದರು. ಅದರಲ್ಲಿ ಬಿ.ಆರ್.ಪಂತುಲು ಅವರೊಂದಿಗೆ ನಾಯಕಿಯಾಗಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡರು. ಬಾಲಕೃಷ್ಣ, ಜಿ.ವಿ.ಅಯ್ಯರ್ ಅವರಂತಹ ಗಣ್ಯ ಕಲಾವಿದರು ಈ ಚಿತ್ರದ ಮೂಲಕ ಪರಿಚಯವಾದರು. ಇದು ಗಲ್ಲಾಪೆಟ್ಟಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಉತ್ತಮ ಪ್ರದರ್ಶನ ನೀಡಿದ್ದು ಇದರ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ ಅವರ ಎರಡನೇ ನಿರ್ಮಾಣ ಸಾಹಸ ಮಕ್ಕಳ ರಾಜ್ಯ (೧೯೬೦). ಚಿತ್ರವು ವಿಮರ್ಶಕರಿಂದ ಶ್ಲಾಘಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದ್ದರೂ, ಗಲ್ಲಾಪೆಟ್ಟಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಸಂಗ್ರಹಣೆಗಳು ಗಗನಕ್ಕೇರಿದವು, ಇದರಿಂದಾಗಿ ಅವರು ದೀರ್ಘಕಾಲದವರೆಗೆ ಚಲನಚಿತ್ರ ನಿರ್ಮಾಣದಿಂದ ಹಿಂದೆ ಸರಿಯುತ್ತಾರೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಅವರು ಕನ್ನಡ ಮತ್ತು ತಮಿಳು ಚಲನಚಿತ್ರೋದ್ಯಮಗಳಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಬಾಕ್ಸ್ ಆಫೀಸ್ ಬ್ಲಾಕ್ಬಸ್ಟರ್ಗಳಲ್ಲಿ ನಟಿಸಿದರು.
ರಾಜಮ್ಮ ಪ್ರಮುಖ ನಟಿಯಾಗಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡ ಕೆಲವು ಜನಪ್ರಿಯ ಕನ್ನಡ ಚಲನಚಿತ್ರಗಳೆಂದರೆ ಭಕ್ತ ಪ್ರಹ್ಲಾದ (೧೯೪೨), ರತ್ನಗಿರಿ ರಹಸ್ಯ (೧೯೫೭), ಸ್ಕೂಲ್ ಮಾಸ್ಟರ್ (೧೯೫೮), ಅಬ್ಬಾ ಆ ಹುಡುಗಿ (೧೯೫೯).
ಪ್ರಶಸ್ತಿಗಳು
ಬದಲಾಯಿಸಿ- ೧೯೯೭-೯೮ - ಕರ್ನಾಟಕ ಸರ್ಕಾರದಿಂದ ಡಾ. ರಾಜ್‌ಕುಮಾರ್ ಜೀವಮಾನ ಸಾಧನೆ ಪ್ರಶಸ್ತಿ.
ಆಯ್ದ ಚಿತ್ರಕಥೆ
ಬದಲಾಯಿಸಿ| ವರ್ಷ | ಚ್ಲನಚಿತ್ರ | ಭಾಷೆ | ಪಾತ್ರ | ಟಿಪ್ಪಣಿಗಳು |
|---|---|---|---|---|
| ೧೯೩೫ | ಸಂಸಾರ ನೌಕ (ಚಲನಚಿತ್ರ) | ಕನ್ನಡ | ನಟಿಯಾಗಿ ಪಾದಾರ್ಪಣೆ | |
| ೧೯೩೮ | ಯಯಾತಿ | ತಮಿಳು | ದೇವಯಾನಿ (ನಾಯಕಿ) | |
| ೧೯೪೦ | ಉತ್ತಮ ಪುತಿರನ್ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೪೧ | ಗುಮಾಸ್ತವಿನ್ ಪೆನ್ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೪೧ | ಮದನಕಾಮರಾಜನ್ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೪೨ | ಅನಂತ ಸಯನಂ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೪೨ | ಭಕ್ತ ಪ್ರಹ್ಲಾದ (ಚಲನಚಿತ್ರ) | ತೆಲುಗು | ||
| ೧೯೪೩ | ರಾಧಾರಮಣ | ಕನ್ನಡ | ||
| ೧೯೪೬ | ಅರ್ಥ ನಾರಿ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೪೬ | ವಿಜಯಲಕ್ಷ್ಮಿ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೪೭ | ಯೋಗಿ ವೇಮನ | ತೆಲುಗು | ||
| ೧೯೪೮ | ಜ್ಞಾನ ಸೌಂದರಿ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೪೮ | ಗೋಕುಲದಾಸಿ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೪೯ | ವೆಲೈಕಾರಿ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೪೯ | ಲೈಲಾ ಮಜ್ನು | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೫೦ | ಪಾರಿಜಾತಮ್ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೫೦ | ರಾಜಾ ವಿಕ್ರಮ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೫೨ | ಥಾಯ್ ಉಲ್ಲಂ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೫೨ | ಪೆನ್ ಮನಮ್ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೫೨ | ಜಮೀನ್ದಾರ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೫೩ | ಉಲಗಮ್ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೫೪ | ಕಾರ್ಕೊಟ್ಟೈ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೫೪ | ಇದ್ದಾರು ಪೆಲ್ಲಾಲು | ತೆಲುಗು | ||
| ೧೯೫೫ | ಮೊದಲ ತೇಡಿ | ಕನ್ನಡ | ||
| ೧೯೫೫ | ನಂಬೆಕ್ಕ | ಕನ್ನಡ | ||
| ೧೯೫೭ | ತಂಗಮಲೈ ರಾಗಸಿಯಂ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೫೭ | ರತ್ನಗಿರಿ ರಹಸ್ಯ | ಕನ್ನಡ | ||
| ೧೯೫೭ | ಮನಲನೆ ಮಂಗಾಯಿಂ ಭಾಗ್ಯಂ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೫೮ | ಸ್ಕೂಲ್ ಮಾಸ್ಟರ್ | ಕನ್ನಡ | ||
| ೧೯೫೮ | ಎಂಗಳ ಕುಟುಂಬಂ ಪೆರಿಸು | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೫೮ | ಇಲ್ಲರಮೆ ನಲ್ಲರಂ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೫೯ | ಭಾಗ ಪಿರಿವಿನೈ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೫೯ | ಅಬ್ಬಾ ಆ ಹುಡುಗಿ | ಕನ್ನಡ | ||
| ೧೯೬೦ | ಕುಝಂದೈಗಲ್ ಕಂಡ ಕುಡಿಯರಸು | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೬೦ | ಮಕ್ಕಳ ರಾಜ್ಯ (ಚಲನಚಿತ್ರ) | ಕನ್ನಡ | ||
| ೧೯೬೦ | ಕೈರಾಸಿ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೬೧ | ತಾಯಿಲ್ಲಾ ಪಿಳ್ಳೈ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೬೧ | ಪಾವ ಮನ್ನಿಪ್ಪು | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೬೨ | ಪಡಿತಾಳ್ ಮಟ್ಟುಂ ಪೊದುಮ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೬೨ | ಆದಿ ಪೆರುಕ್ಕು | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೬೨ | ಕುಟುಂಬ ತಲೈವನ್ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೬೨ | ತಾಯಿಯ ಕರುಳು | ಕನ್ನಡ | ||
| ೧೯೬೨ | ದೈವತಿನ್ ದೈವಂ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೬೨ | ಗಾಳಿಗೋಪುರ | ಕನ್ನಡ | ||
| ೧೯೬೨ | ಗಾಳಿ ಪದಕ | ಕನ್ನಡ | ||
| ೧೯೬೨ | ಬಂಧ ಪಾಸಂ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೬೨ | ಪಾದ ಕಾಣಿಕೈ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೬೩ | ಪಾನತೋಟ್ಟಮ್ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೬೩ | ಧರ್ಮಂ ತಲೈ ಕಾಕ್ಕುಂ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೬೩ | ಸತಿ ಶಕ್ತಿ | ಕನ್ನಡ | ||
| ೧೯೬೩ | ಕುಂಗುಮಮ್ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೬೪ | ಚಿನ್ನದ ಗೊಂಬೆ | ಕನ್ನಡ | ||
| ೧೯೬೪ | ಪಸಮುಂ ನೇಸಮುಮ್ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೬೪ | ವಜ್ಕೈ ವಾಜ್ವತರ್ಕೆ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೬೪ | ಕರ್ಣನ್ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೬೪ | ಮುರಾದನ್ ಮುತ್ತು | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೬೫ | ಥಾಯಿಂ ಕರುನೈ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೬೫ | ವಾಜ್ಕೈ ಪದಗು | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೬೬ | ಎಂಗ ಪಾಪ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೬೬ | ಎಮ್ಮೆ ತಮ್ಮಣ್ಣ | ಕನ್ನಡ | ||
| ೧೯೭೦ | ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣದೇವರಾಯ (ಚಲನಚಿತ್ರ) | ಕನ್ನಡ | ಕಮಲಾ, ಮಹಾಮಂತ್ರಿ ತಿಮ್ಮರುಸು ಅವರ ಪತ್ನಿ | |
| ೧೯೭೦ | ತೇಡಿ ವಂದ ಮಾಪಿಳ್ಳೈ | ತಮಿಳು | ||
| ೧೯೭೧ | ತಾಯಿದೇವರು | ಕನ್ನಡ | ||
| ೧೯೭೧ | ಮಾಲತಿ ಮಾಧವ | ಕನ್ನಡ | ||
| ೧೯೭೨ | ಜಗಮೆಚ್ಚಿದ ಮಗ | ಕನ್ನಡ | ||
| ೧೯೭೨ | ಒಂದು ಹೆಣ್ಣಿನ ಕಥೆ | ಕನ್ನಡ | ||
| ೧೯೭೩ | ಬದಿ ಪಂತುಲು | ತೆಲುಗು | ||
| ೧೯೭೩ | ಬಂಗಾರದ ಪಂಜರ | ಕನ್ನಡ | ||
| ೧೯೭೪ | ಸಂಪತ್ತಿಗೆ ಸವಾಲ್ | ಕನ್ನಡ | ||
| ೧೯೭೫ | ದಾರಿ ತಪ್ಪಿದ ಮಗ | ಕನ್ನಡ | ||
| ೧೯೭೬ | ಬೆಸುಗೆ | ಕನ್ನಡ |
ಬಾಹ್ಯ ಕೊಂಡಿಗಳು
ಬದಲಾಯಿಸಿಉಲ್ಲೇಖಗಳು
ಬದಲಾಯಿಸಿ- ↑ "Tribuneindia... Nation".
- ↑ "M. V. Rajamma, the favorite 'Amma'". Kalyanamalai. Archived from the original on 17 ಮಾರ್ಚ್ 2013.
- ↑ "Annual film awards presented". 4 ಮಾರ್ಚ್ 2017.
- ↑ "MV Rajamma – First Kannada Women Producer". Chitraloka. 16 ಆಗಸ್ಟ್ 2013. Archived from the original on 18 ಆಗಸ್ಟ್ 2013. Retrieved 27 ನವೆಂಬರ್ 2022.
- ↑ "Do you know the First Woman Producer of Kannada?". Reelbox. Archived from the original on 28 ಫೆಬ್ರವರಿ 2019. Retrieved 27 ನವೆಂಬರ್ 2022.
- ↑ Bhaktavatsala, M. (29 ಆಗಸ್ಟ್ 1999). "The two of a pair". Deccan Herald. Archived from the original on 7 ಜೂನ್ 2000. Retrieved 30 ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 2020.
- ↑ "MV Rajamma article". Kannada Ratna. Archived from the original on 24 ಅಕ್ಟೋಬರ್ 2014. Retrieved 30 ಜೂನ್ 2014.