ಹಲಸೂರು ಸೋಮೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ, ಬೆಂಗಳೂರು

ಹಲಸೂರು ಸೋಮೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನವು ಭಾರತದ ಕರ್ನಾಟಕದ ಬೆಂಗಳೂರಿನ ಹಲಸೂರು ನೆರೆಹೊರೆಯಲ್ಲಿದೆ. ಇದು ಚೋಳರ ಕಾಲದ ನಗರದಲ್ಲಿರುವ ಹಳೆಯ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. ಇದನ್ನು ಹಿಂದೂ ದೇವರಾದ ಶಿವನಿಗೆ ಸಮರ್ಪಿಸಲಾಗಿದೆ. ವಿಜಯನಗರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಹಿರಿಯ ಕೆಂಪೇಗೌಡ II ರ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಸೇರ್ಪಡೆಗಳು ಅಥವಾ ಮಾರ್ಪಾಡುಗಳನ್ನು ಮಾಡಲಾಯಿತು.

ಹಲಸೂರು ಸೋಮೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ
ಸೋಮೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಪ್ರವೇಶ ದ್ವಾರ
ಭೂಗೋಳ
ದೇಶ	ಭಾರತ
ರಾಜ್ಯ	ಕರ್ನಾಟಕ
ಜಿಲ್ಲೆ	ಬೆಂಗಳೂರು
ಸ್ಥಳ	ಹಲಸೂರು

ಕರ್ನಾಟಕದ ಕಲ್ಯಾಣಿಯ ಚಾಲುಕ್ಯರು ಸೋಮೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದರು. ಆ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ನಾವು ಕೆಲವು ಮುದಲಿಯಾರ್‌ಗಳು (ತುಳುವ ವೆಳ್ಳಾಲ) ನೆಲೆಸಿದಂತೆ ತಮಿಳು ಶಾಸನಗಳನ್ನು ನೋಡುತ್ತೇವೆ. ಮೂಲತಃ ತುಳು ಮಾತನಾಡುವ ಈ ಮುದಲಿಯಾರ್‌ಗಳು ಟಿಎನ್‌ನ ಕೆಲವು ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಆರ್ಕಾಟ್‌ನಲ್ಲಿ ನೆಲೆಸಿದ್ದರು.

ದಂತಕಥೆ

"ಗೆಜೆಟರ್ ಆಫ್ ಮೈಸೂರು" (೧೮೮೭) ರಲ್ಲಿ, ಬೆಂಜಮಿನ್ ಲೂಯಿಸ್ ರೈಸ್ ಅವರು ದೇವಾಲಯದ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪನೆಯ ಹಿಂದಿನ ದಂತಕಥೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಮೊದಲನೆಯ ಕೆಂಪೇಗೌಡ ಬೇಟೆಯಾಡುತ್ತಿದ್ದಾಗ ತಮ್ಮ ರಾಜಧಾನಿ ಯಲಹಂಕದಿಂದ ದೂರ ಸವಾರಿ ಮಾಡಿದರು. ಸುಸ್ತಾಗಿ ಮರದ ಕೆಳಗೆ ವಿಶ್ರಮಿಸಿಕೊಂಡು ನಿದ್ದೆಗೆ ಜಾರಿದ್ದರು.ಆ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಅಲ್ಲಿಯ ಸ್ಥಳೀಯ ದೇವರಾದ ಸೋಮೇಶ್ವರನು ಅವನಿಗೆ ಕನಸಿನಲ್ಲಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡನು ಮತ್ತು ಅವನ ಗೌರವಾರ್ಥವಾಗಿ ಹುದುಗಿರುವ ನಿಧಿಯನ್ನು ಬಳಸಿ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲು ಸೂಚಿಸಿದನು. ಇದಕ್ಕೆ ಪ್ರತಿಯಾಗಿ ಮುಖ್ಯಸ್ಥನು ದೈವಿಕ ಅನುಗ್ರಹವನ್ನು ಪಡೆಯುತ್ತಾನೆ. ಕೆಂಪೇಗೌಡರು ನಿಧಿಯನ್ನು ಕಂಡುಕೊಂಡರು ಮತ್ತು ದೇವಾಲಯವನ್ನು ವಿಧಿವತ್ತಾಗಿ ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಿದರು.

ದಂತಕಥೆಯ ಮತ್ತೊಂದು ಆವೃತ್ತಿಯ ಪ್ರಕಾರ, ಯಲಹಂಕ ನಾಡ ಪ್ರಭುಗಳ ಸಣ್ಣ ರಾಜವಂಶದ ರಾಜ ಜಯಪ್ಪ ಗೌಡ (ಕ್ರಿ.ಶ.೧೪೨೦-೧೪೫೦) ಪ್ರಸ್ತುತ ಹಲಸೂರು ಪ್ರದೇಶದ ಸಮೀಪವಿರುವ ಕಾಡಿನಲ್ಲಿ ಬೇಟೆಯಾಡುತ್ತಿದ್ದಾಗ ದಣಿದು ಮರದ ಕೆಳಗೆ ವಿಶ್ರಾಂತಿ ಪಡೆಯುತ್ತಿರುತ್ತಾನೆ. ಆಗ ಕನಸಿನಲ್ಲಿ, ಒಬ್ಬ ವ್ಯಕ್ತಿಯು ಅವನ ಮುಂದೆ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡನು ಮತ್ತು ಅವನು ಮಲಗಿದ್ದ ಸ್ಥಳದ ಕೆಳಗೆ ಒಂದು ಲಿಂಗವನ್ನು (ಶಿವ ದೇವರ ಸಾರ್ವತ್ರಿಕ ಚಿಹ್ನೆ) ಹೂಳಲಾಗಿದೆ ಎಂದು ಹೇಳಿದನು. ಅದನ್ನು ಹಿಂಪಡೆದು ಮಂದಿರ ನಿರ್ಮಿಸುವಂತೆ ಸೂಚನೆ ನೀಡಿದರು. ಜಯಪ್ಪ ಅವರು ನಿಧಿಯನ್ನು ಕಂಡುಕೊಂಡರು ಮತ್ತು ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಮರದಿಂದ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದರು.

ಯಲಹಂಕ ನಾಡ ಪ್ರಭುಗಳು ಮಾಡಿದ ನಂತರದ ಜೀರ್ಣೋದ್ಧಾರಗಳೊಂದಿಗೆ ಚೋಳ ರಾಜವಂಶಕ್ಕೆ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ.

ದೇವಾಲಯದ ಯೋಜನೆ

ಮಿಚೆಲ್ ಪ್ರಕಾರ ದೇವಾಲಯದ ಯೋಜನೆಯು ವಿಜಯನಗರ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಅನೇಕ ಮೂಲಭೂತ ಅಂಶಗಳನ್ನು ಅನುಸರಿಸುತ್ತದೆ. ಆದರೂ ಕಡಿಮೆ ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿದೆ. ದೇವಾಲಯವು ಚೌಕಾಕಾರದ ಗರ್ಭಗೃಹವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ ( ಗರ್ಭಗೃಹ ). ಇದು ಕಿರಿದಾದ ಹಾದಿಯಿಂದ ಆವೃತವಾಗಿದೆ. ಗರ್ಭಗುಡಿಯು ಮುಚ್ಚಿದ ಮಂಟಪಕ್ಕೆ ಸಂಪರ್ಕ ಹೊಂದಿದೆ. ಅದರ ಗೋಡೆಗಳನ್ನು ಪೈಲಸ್ಟರ್‌ಗಳು ಮತ್ತು ಫ್ರೈಜ್‌ನಲ್ಲಿರುವ ಶಿಲ್ಪಗಳಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಮುಚ್ಚಿದ ಮಂಟಪವು ನಾಲ್ಕು ದೊಡ್ಡ ಪ್ರೊಜೆಕ್ಟಿಂಗ್ "ಕೊಲ್ಲಿಗಳು" (ನಾಲ್ಕು ಕಂಬಗಳ ನಡುವಿನ ಪ್ರದೇಶ) ಒಳಗೊಂಡಿರುವ ವಿಶಾಲವಾದ ತೆರೆದ ಮಂಟಪಕ್ಕೆ ಸಂಪರ್ಕ ಹೊಂದಿದೆ. ಗರ್ಭಗುಡಿಗೆ ಹೋಗುವ ಸ್ತಂಭಗಳು ಮತ್ತು ತೆರೆದ ಮಂಟಪದಿಂದ ಹೊರಮುಖವಾಗಿರುವ ಸ್ತಂಭಗಳು ಪ್ರಮಾಣಿತ ಯಾಲಿ (ಪೌರಾಣಿಕ ಮೃಗ) ಸ್ತಂಭಗಳಾಗಿವೆ. ಪೂರ್ವದ ಗೋಪುರವು ೧೬ ನೇ ಶತಮಾನದ ವಿಶಿಷ್ಟವಾದ ರಚನೆಯಾಗಿದೆ.

•ಬ್ರಹ್ಮ ಸಾಂಬವು ದೇವಾಲಯದ ಪೂರ್ವ ದಿಕ್ಕಿನಲ್ಲಿ ಹಾಲುಣಿಸುತ್ತದೆ. ಇದು ಸುಮಾರು ೧೮ ಅಡಿ ಎತ್ತರ ಮತ್ತು ೨ ಅಡಿ ಮೂಲ ತ್ರಿಜ್ಯವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ.

ಸಂಕೀರ್ಣದಲ್ಲಿ ಹಲವಾರು ಗಮನಾರ್ಹ ಶಿಲ್ಪಗಳು ಮತ್ತು ಅಲಂಕಾರಿಕ ಲಕ್ಷಣಗಳಿವೆ. ಪ್ರಭಾವಶಾಲಿ ಸ್ತಂಭವು ಪ್ರವೇಶ ದ್ವಾರದ ಮೇಲೆ ( ಗೋಪುರ ) ಎತ್ತರದ ಗೋಪುರದ ಬಳಿ ನಿಂತಿದೆ. ಈ ಗೋಪುರವು ಹಿಂದೂ ಪುರಾಣಗಳಿಂದ ದೇವರು ಮತ್ತು ದೇವತೆಗಳ ಉತ್ತಮ ಕೆತ್ತನೆಯ ಚಿತ್ರಗಳನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸುತ್ತದೆ. ತೆರೆದ ಮಂಟಪವು ನಲವತ್ತೆಂಟು ಸ್ತಂಭಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು, ಫ್ರೈಜ್‌ನಲ್ಲಿ ದೈವಿಕತೆಯ ಕೆತ್ತನೆಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಉತ್ತರಕ್ಕೆ ನವಗ್ರಹ ದೇವಾಲಯ (ಒಂಬತ್ತು ಗ್ರಹಗಳ ದೇವಾಲಯ) ಹನ್ನೆರಡು ಕಂಬಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಪ್ರತಿ ಸ್ತಂಭವು ಸಂತನನ್ನು ( ಋಷಿ ) ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ. ಗರ್ಭಗುಡಿಯ ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರವು ಎರಡು "ಬಾಗಿಲು ರಕ್ಷಕರ" ( ದ್ವಾರಪಾಲಕರು ) ಶಿಲ್ಪಗಳನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸುತ್ತದೆ. ಇತರ ಗಮನಾರ್ಹ ಕಲಾಕೃತಿಗಳಲ್ಲಿ ರಾಜ ರಾವಣನು ಶಿವನನ್ನು ಒಲಿಸುವ ಪ್ರಯತ್ನದಲ್ಲಿ ಕೈಲಾಸ ಪರ್ವತವನ್ನು ಎತ್ತುತ್ತಿರುವುದನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸುವ ಶಿಲ್ಪಗಳು, ಮಹಿಷಾಸುರನನ್ನು ವಧಿಸಿದ ದುರ್ಗೆ, ನಾಯನ್ಮಾರ್ ಸಂತರ ಚಿತ್ರಗಳು ( ತಮಿಳು ಶೈವ ಸಂತರು), ಗಿರಿಜಾ ಕಲ್ಯಾಣದ ಚಿತ್ರಣಗಳು ( ಪಾರ್ವತಿಯು ಮತ್ತು ಶಿವ ದೇವರ ಮದುವೆ ), ಸಪ್ತಋಷಿಗಳು (ಹಿಂದೂ ಸಿದ್ಧಾಂತದ ಏಳು ಋಷಿಗಳು). ದೇವಾಲಯದ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ಇತ್ತೀಚಿನ ಉತ್ಖನನವು ೧೨೦೦ ವರ್ಷಗಳಷ್ಟು ಹಳೆಯದಾದ ದೇವಾಲಯದ ತೊಟ್ಟಿಯ ( ಕಲ್ಯಾಣಿ ) ಅಸ್ತಿತ್ವವನ್ನು ಬಹಿರಂಗಪಡಿಸಿದೆ.

ಛಾಯಾಂಕಣ

• 
  ಹೆನ್ರಿ ಡಿಕ್ಸನ್ ಅವರಿಂದ ಬೆಂಗಳೂರಿನ ಹಲಸೂರು ದೇವಾಲಯದ ಪ್ರವೇಶ ದ್ವಾರ ಅಥವಾ
• 
  ೧೮೯೦ ರಲ್ಲಿ ಸೋಮೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ
• 
  ಹಲಸೂರಿನ ಸೋಮೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಅಲಂಕೃತ ತೆರೆದ ಮಂಟಪ (ಸಭಾಂಗಣ).
• 
  ಗಿರಿಜಾ ಕಲ್ಯಾಣದ ಚಿತ್ರಣ (ಶಿವನಿಗೆ ಪಾರ್ವತಿಯ ಮದುವೆ
• 
  ದುರ್ಗಾ ಮಹಿಷಾಸುರನನ್ನು (ರಾಕ್ಷಸ) ಸಂಹರಿಸುತ್ತಾಳೆ
• 
  ಹಲಸೂರಿನ ಸೋಮೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಮಂಟಪ ಕಂಬಗಳು

ಶಾಸನಗಳು

• 
  ಹಲಸೂರು ಸೋಮೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ, ತಮಿಳು ಶಾಸನ BN-೧೫
• 
  ತಮಿಳು ಶಾಸನ, ಸೋಮೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ, ಹಲಸೂರು

ಉಲ್ಲೇಖಗಳು

• Michell, George (1995) [1995]. The New Cambridge History of India, Volumes 1-6. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0521-441102.