ತಿಷ್ಯರಕ್ಷಾ

ತಿಷ್ಯರಕ್ಷಾ ಅಥವಾ ತಿಸ್ಸರಕ್ಖಾ (ಸಿ. ೩ ನೇ ಶತಮಾನ ಬಿ‌ಸಿ‌ಇ) ಮೂರನೇ ಮೌರ್ಯ ಚಕ್ರವರ್ತಿ ಅಶೋಕನ ಕೊನೆಯ ಪತ್ನಿ. ಅಶೋಕವದನದ ಪ್ರಕಾರ, ಅಶೋಕನ ಮಗ ಮತ್ತು ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿ ಕುನಾಲನನ್ನು ಕುರುಡಾಗಿಸುವ ಜವಾಬ್ದಾರಿಯನ್ನು ಅವಳು ಹೊಂದಿದ್ದಳು. ಅಶೋಕನ ಸಾವಿಗೆ ನಾಲ್ಕು ವರ್ಷಗಳ ಮೊದಲು ಅವಳು ಮದುವೆಯಾದಳು. ಇವಳು ಅಶೋಕನು ಬೋಧಿವೃಕ್ಷಕ್ಕೆ ನೀಡಿದ ಗಮನವನ್ನು ಕಂಡು ಅಸೂಯೆ ಪಟ್ಟಳು ಮತ್ತು ವಿಷಪೂರಿತ ಮುಳ್ಳುಗಳಿಂದ ಕೊಲ್ಲಲ್ಪಟ್ಟಳು.

ತಿಷ್ಯರಕ್ಷಾ
ಗಂಡ/ಹೆಂಡತಿ	ಅಶೋಕ
ಮನೆತನ	ಮೌರ್ಯ
ಜನನ	ಸಿ. ೨೬೦ ಬಿಸಿ – ಸಿ. ೨೫೦ ಬಿಸಿ ಗಾಂಧಾರ ಪ್ರದೇಶ
ಮರಣ	೨೩೫ ಬಿಸಿ

ಆರಂಭಿಕ ಜೀವನ

ತಿಷ್ಯರಕ್ಷಾ ಪ್ರಾಯಶಃ ಗಾಂಧಾರ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಜನಿಸಿದಳು ಮತ್ತು ಅಶೋಕನ ಮುಖ್ಯ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಞಿ ಅಸಂಧಿಮಿತ್ರನ ನೆಚ್ಚಿನ ದಾಸಿಯಾಗಿದ್ದಳು ಎಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ. ಆಕೆಯ ಒಡತಿ ಮರಣಹೊಂದಿದ ನಂತರ, ಅವಳು ಪಾಟಲಿಪುತ್ರಕ್ಕೆ ಹೋದಳು ಮತ್ತು ತನ್ನ ನೃತ್ಯ ಮತ್ತು ಸೌಂದರ್ಯದಿಂದ ಅಶೋಕನನ್ನು ಮೋಡಿ ಮಾಡಿದಳು.

ಕುನಾಲ

ಅವಳ ಮತ್ತು ಅಶೋಕನ ನಡುವಿನ ವಯಸ್ಸಿನ ವ್ಯತ್ಯಾಸದಿಂದಾಗಿ, ಅವಳು ಧಾರ್ಮಿಕ ಸ್ವಭಾವದ ಅಶೋಕನ ಮಗನಾದ ಕುನಾಲನ ಕಡೆಗೆ ಆಕರ್ಷಿತಳಾಗಿದ್ದಳು ಎಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ. ಆ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಮೌರ್ಯ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಅವಳ ಸ್ಥಾನದಿಂದಾಗಿ ಕುನಾಲಾ ತಿಷ್ಯರಕ್ಷಾಳನ್ನು ತನ್ನ ತಾಯಿ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಿದನು. ಕುನಾಲನಿಂದ ತಿರಸ್ಕಾರವನ್ನು ಗ್ರಹಿಸಿದ ನಂತರ, ತಿಷ್ಯರಕ್ಷಾ ತುಂಬಾ ಕೋಪಗೊಂಡಳು ಮತ್ತು ಅವಳು ಅವನನ್ನು ಕುರುಡಾಗಿಸಲು ನಿರ್ಧರಿಸಿದಳು. ಇದಕ್ಕೆ ಕಾರಣ, ಕುನಾಲನ ಕಣ್ಣುಗಳು ಆಕರ್ಷಕ ಮತ್ತು ಸುಂದರವಾಗಿದ್ದವು ಮತ್ತು ಅವು ಮೂಲತಃ ತಿಷ್ಯರಕ್ಷಾಳನ್ನು ಆಕರ್ಷಿಸಿದವು ಎಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ. 

ಕಥಾವಸ್ತು

ರಾಧಾಗುಪ್ತ (ಮೌರ್ಯ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಅಂದಿನ ಮಂತ್ರಿ ( ಮಹಾಮಾತ್ಯ )) ನೇತೃತ್ವದ ಚಂದ್ರಗುಪ್ತ ಸಭೆಯು, ಕುನಾಲನು ತಕ್ಷಶಿಲೆಯ ( ತಕ್ಷಶಿಲಾ ) ದಂಗೆಯನ್ನು ಅಧೀನಗೊಳಿಸಲು ಮುಂದುವರಿಯಬೇಕೆಂದು ನಿರ್ಧರಿಸಿದಾಗ, ತಿಷ್ಯರಕ್ಷಾಳು ಒಂದು ಸಂಚು ರೂಪಿಸಿದಳು. ಕುನಾಲನನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡ ನಂತರ ಅವಳ ಸಂಚು ಯಶಸ್ವಿಯಾಯಿತು.

ಕಥಾವಸ್ತುವಿನ ಪ್ರಕಾರ, ಅಶೋಕನು ತಕ್ಷಶಿಲೆಯ ರಾಜ್ಯಪಾಲರಿಂದ ಎರಡು ಅಮೂಲ್ಯವಾದ ಆಭರಣಗಳನ್ನು ಕೋರಬೇಕಾಗಿತ್ತು, ಅದು ಅವರ ಪ್ರಕಾರದ ಅತ್ಯಂತ ಅಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿರಬೇಕೆಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ತಿಷ್ಯರಕ್ಷಾಳು ತಾನೇ ಬರೆದ ಪತ್ರವನ್ನು ಅಶೋಕನ ಮೂಲಕ ಕುನಾಲನಿಗೆ ಕಳುಹಿಸುತ್ತಾಳೆ. ಪತ್ರದಲ್ಲಿದ್ದ ಗುಪ್ತ ಅರ್ಥ ಅಶೋಕನಿಗೂ ಅರ್ಥವಾಗಿರುವುದಿಲ್ಲ ಆದ್ದರಿಂದ ಅಶೋಕನಿಗೆ ಅದನ್ನು ಕುನಾಲನಿಗೆ ವಿವರಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗಲಿಲ್ಲ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಕುನಾಲಾ ತಕ್ಷಣವೇ ಗುಪ್ತ ಅರ್ಥವನ್ನು ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ. ಅವನ ತಂದೆಯ ಮೇಲಿನ ಪ್ರೀತಿ ಮತ್ತು ಮಗಧದ ಕಡೆಗೆ ಅವನ ನಿಷ್ಠೆಯಿಂದಾಗಿ, ಅವನು ತನ್ನ ಕಣ್ಣುಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಹಾಕಲು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತಾನೆ. ನಂತರ ಅವನು ತನ್ನ ಎರಡೂ ಕಣ್ಣುಗಳನ್ನು ಪಾಟಲೀಪುತ್ರದ ಮಗಧದ ಆಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ಕಳುಹಿಸುತ್ತಾನೆ. ನಂತರ ಅಶೋಕನಿಗೆ ತನ್ನ ತಪ್ಪಿನ ಅರಿವಾಗುತ್ತದೆ ಆದರೆ ಅಷ್ಟು ಹೊತ್ತಿಗಾಗಲೇ ತಡವಾಗಿತ್ತು. ತಕ್ಷಣವೇ ರಾಧಾಗುಪ್ತನು ತಿಷ್ಯರಕ್ಷಾಳ ಮರಣವನ್ನು ಆಜ್ಞಾಪಿಸುತ್ತಾನೆ. ಆದರೆ, ಈ ಸುದ್ದಿ ತಿಳಿದು ತಿಷ್ಯರಕ್ಷಾ ಆತ್ಮಹತ್ಯೆ ಮಾಡಿಕೊಂಡಿದ್ದಾಳೆ ಎಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ. 

ಜನಪ್ರಿಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ

ಹರಪ್ರಸಾದ್ ಶಾಸ್ತ್ರಿಯವರ ಎರಡನೇ ಕಾದಂಬರಿಕಾಂಚನಮಾಲದಲ್ಲಿ ತಿಷ್ಯರಕ್ಷಾ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರದಲ್ಲಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾಳೆ. ತಿಷ್ಯರಕ್ಷಾ ಕಥೆಯನ್ನು ಬಂಗಾಳಿ ಬರಹಗಾರ ಸಮರೇಶ್ ಮಜುಂದಾರ್ ಅವರು ತಮ್ಮಸರಣಾಗತ ಕಾದಂಬರಿಯಲ್ಲಿ ಸೆರೆಹಿಡಿದಿದ್ದಾರೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಅಶೋಕನ ಜೀವನಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾದ ವಿಭಿನ್ನವಾದ ಹೊಡೆತಗಳು ಮತ್ತು ಛಾಯೆಗಳೊಂದಿಗೆ ಅದೇ ಕಥೆಯನ್ನು ಬಂಗಾಳದ ಪ್ರಮುಖ ನಾಟಕಕಾರ ಅಮಿತ್ ಮೈತ್ರಾ ಅವರು ' ಧರ್ಮಶೋಕ್ ' ಎಂಬ ನಾಟಕವಾಗಿ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸಿದರು.