ವೀರ ನಾರಾಯಣ ದೇವಸ್ಥಾನ ಬೆಳವಾಡಿ

ಬೆಳವಾಡಿಯ ವೀರನಾರಾಯಣ ದೇವಸ್ಥಾನವು ಕ್ರಿ.ಶ.೧೨೦೦ ರಲ್ಲಿ ಪೂರ್ಣಗೊಂಡ ಹೊಯ್ಸಳ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದಿಂದ ಕೂಡಿದ ಹಿಂದೂ ದೇವಾಲಯವಾಗಿದೆ. ಈ ದೇವಾಲಯವು ಉತ್ತಮವಾಗಿ ಸಂರಕ್ಷಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ದೊಡ್ಡ ಹೊಯ್ಸಳ ಸ್ಮಾರಕವಾಗಿದ್ದು ಇದು ಕರ್ನಾಟಕದ ಚಿಕ್ಕಮಗಳೂರು ಜಿಲ್ಲೆಯ ಬೆಳವಾಡಿ ಎಂಬ ಸಣ್ಣ ಹಳ್ಳಿಯಲ್ಲಿ ಇದೆ.

ವೀರ ನಾರಾಯಣ ದೇವಸ್ಥಾನ, ಬೆಳವಾಡಿ
ಭೂಗೋಳ
ಕಕ್ಷೆಗಳು	13°16′55.1″N 75°59′45.9″E
ದೇಶ	ಭಾರತ
ರಾಜ್ಯ	ಕರ್ನಾಟಕ
ಜಿಲ್ಲೆ	ಚಿಕ್ಕಮಗಳೂರು
ಸ್ಥಳ	ಬೆಳವಾಡಿ ಗ್ರಾಮ
ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ
ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ ಶೈಲಿ	ಹೊಯ್ಸಳ
ಇತಿಹಾಸ ಮತ್ತು ಆಡಳಿತ
ಸೃಷ್ಟಿಕರ್ತ	ಎರಡನೇ ವೀರ ಬಲ್ಲಾಳ

ಈ ದೇವಾಲಯವು ಮೂರು ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಚೌಕಾಕಾರದ ಗರ್ಭಗುಡಿಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು ಅಸಾಧಾರಣವಾಗಿ ದೊಡ್ಡ ಚೌಕ ರಂಗಮಂಟಪದ ಮೂಲಕ (೧೦೩ ಅಡಿ) ಸಂಪರ್ಕ ಹೊಂದಿದೆ. ಮುಖ್ಯ ದೇವಾಲಯವು ಪೂರ್ವಕ್ಕೆ ಮುಖಮಾಡಿ ವೀರನಾರಾಯಣನಿಗೆ (ವಿಷ್ಣು) ಸಮರ್ಪಿತವಾಗಿದೆ. ಉತ್ತರಾಭಿಮುಖವಾಗಿರುವ ದೇಗುಲವು ಗೋಪಾಲನಿಗೆ ಸಮರ್ಪಿತವಾಗಿದ್ದು, ದಕ್ಷಿಣಾಭಿಮುಖವಾಗಿರುವ ದೇಗುಲವು ಯೋಗ-ನರಸಿಂಹನದ್ದಾಗಿದೆ. ದೇವಾಲಯವು ೧೪ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಹಾನಿಗೊಳಗಾಗುವ ಮೊದಲು ಹಂತಗಳಲ್ಲಿ ವಿಸ್ತರಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ ಮತ್ತು ಹೆಚ್ಚಿನ ವಿನಾಶದಿಂದ ರಕ್ಷಿಸಲು ಕೆಲವು ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಗಳನ್ನು ಸೇರಿಸಲಾಯಿತು. ಈ ನಕ್ಷತ್ರಾಕಾರದ-ಶೈಲಿಯ ದೇವಾಲಯದ ಗಮನಾರ್ಹ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಗಳು ಆಭರಣ-ರೀತಿಯ ವಿವರಗಳೊಂದಿಗೆ ಅದರ ಅಂದವಾದ ಅಲಂಕೃತವಾದ ವೇಸರ ಮೇಲ್ವಿನ್ಯಾಸಗಳನ್ನು (ಶಿಕಾರ) ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಒಳಗೆ ಕಂಬಗಳ ನುಣ್ಣಗೆ ನಯಗೊಳಿಸಿದ ನಕ್ಷತ್ರಪುಂಜವಿದೆ. ಕೆಲವು ಆಭರಣಗಳನ್ನು ಧರಿಸಿರುವಂತೆ ಪಟ್ಟಿಮಾಡಲಾಗಿದೆ. ಚಾವಣಿಗಳು ಸಹ ಕೃಷ್ಣನ ಕುರಿತಾದ ಹಿಂದೂ ದಂತಕಥೆಗಳನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸುವ ಸಾಂಕೇತಿಕ ಕೋಷ್ಟಕದ ಅಸಾಮಾನ್ಯ ಫಲಕಗಳಾಗಿವೆ.

ವೀರನಾರಾಯಣ ದೇವಸ್ಥಾನವು ಭಾರತದ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯವಾಗಿ ಸಂರಕ್ಷಿತ ಸ್ಮಾರಕವಾಗಿದ್ದು ಇದನ್ನು ಭಾರತೀಯ ಪುರಾತತ್ವ ಸರ್ವೇಕ್ಷಣಾ ಇಲಾಖೆ ಬೆಂಗಳೂರು ಸರ್ಕಲ್ ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತದೆ.

ಸ್ಥಳ ಮತ್ತು ದಿನಾಂಕ

ಬೆಳವಾಡಿಯು ಹಳೆಬೀಡಿನ ಉತ್ತರಕ್ಕೆ ೧೧ ಕಿಲೋಮೀಟರ್ ಹಾಸನ ನಗರದ ಉತ್ತರಕ್ಕೆ ಸುಮಾರು ೪೦ ಕಿಲೋಮೀಟರ್ ದೂರದಲ್ಲಿದೆ. ಇದು ಎನ್‍ಎಚ್ ೭೩ ಮೂಲಕ ಭಾರತದ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಹೆದ್ದಾರಿ ಜಾಲಕ್ಕೆ ಸಂಪರ್ಕ ಹೊಂದಿದೆ. ಮಹಾಭಾರತದ ಯುಗದಲ್ಲಿ ಈ ಗ್ರಾಮವು ಏಕಚಕ್ರನಗರ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಮೂಲವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ ಎಂದು ಸ್ಥಳೀಯ ದಂತಕಥೆಗಳು ಹೇಳುತ್ತವೆ. ನಂತರ ಬೆಳವಡಿಯಲ್ಲಿ ಪಾಂಡವ ರಾಜಕುಮಾರ ಭೀಮನು ರಾಕ್ಷಸ ಬಕಾಸುರನನ್ನು ಕೊಂದು ಅಲ್ಲಿನ ಜನರನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಿದನು.

ವೀರನಾರಾಯಣನ ಗುಡಿಗಳು ಅನೇಕ ವರ್ಷಗಳಿಂದ ನಿರ್ಮಿಸಲ್ಪಟ್ಟವು ಮತ್ತು ವಿಸ್ತರಿಸಲ್ಪಟ್ಟವು ಏಕೆಂದರೆ ಹೊಸ ವಿಭಾಗಗಳು ಸ್ವಲ್ಪ ಕಡಿಮೆ ಎತ್ತರವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು ಸಭಾಂಗಣಗಳು ಸಂಪರ್ಕಿಸುವ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಸೇರ್ಪಡೆಗಳ ಅಡ್ಡ ವಿಭಾಗದ ಸಮತಲವು ಗೋಚರಿಸುತ್ತದೆ. ವೀರನಾರಾಯಣನ ದೇವಾಲಯವು ಸುಮಾರು ಕ್ರಿ.ಶ.೧೨೦೦ ರಲ್ಲಿ ಪೂರ್ಣಗೊಂಡಿತು. ಅದರ ನಂತರ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸಿ ಅಲ್ಲಿ ಗೋಪಾಲ ಮತ್ತು ಯೋಗ-ನರಸಿಂಹನ ದೇವಾಲಯಗಳೊಂದಿಗೆ ಅತಿಗಾತ್ರದ ರಂಗ-ಮಂಟಪವನ್ನು ಸೇರಿಸಲಾಯಿತು. ಇವುಗಳು ಸುಮಾರು ಕ್ರಿ.ಶ.೧೨೦೬ರಲ್ಲಿ ಪೂರ್ಣಗೊಂಡವು.

ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ

ಈ ಅಲಂಕೃತ ತ್ರಿಕೂಟ (ಮೂರು ದೇವಾಲಯಗಳು) ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಹೊಯ್ಸಳ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ರಾಜ ಎರಡನೇ ವೀರ ಬಲ್ಲಾಳ ಕ್ರಿ.ಶ. ೧೨೦೦ ರಲ್ಲಿ ಬಳಪದ ಕಲ್ಲನ್ನು ಬಳಸಿ ನಿರ್ಮಿಸಿದನು. ಮೂರೂ ದೇವಾಲಯಗಳು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಉತ್ತಮ ರಚನೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ (ದೇವಾಲಯದ ಮೇಲಿರುವ ಗೋಪುರ). ಇದು ಹೊಯ್ಸಳ ರಾಜರು ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಅತಿದೊಡ್ಡ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. ಬೇಲೂರು ಮತ್ತು ಹಳೇಬೀಡಿನಲ್ಲಿರುವ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ದೇವಾಲಯಗಳು ತಮ್ಮ ಸಂಕೀರ್ಣವಾದ ಶಿಲ್ಪಕಲೆಗಳಿಗೆ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿದ್ದರೆ ಈ ದೇವಾಲಯವು ತನ್ನ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪಕ್ಕೆ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿದೆ. ದೇವಾಲಯದ ಯೋಜನೆಯು ವಿಶಿಷ್ಟವಾಗಿದ್ದು ಇದರಲ್ಲಿ ಎರಡು ದೇವಾಲಯಗಳು ಪರಸ್ಪರ ಮುಖಾಮುಖಿಯಾಗಿವೆ ಮತ್ತು ಮೂವತ್ತೇಳು ವಿಜಯಮಾಲೆಯನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುವ ವಿಶಾಲವಾದ ತೆರೆದ ಮಂಟಪದ ಎರಡೂ ಬದಿಯಲ್ಲಿವೆ.

ದೇವಾಲಯದ ಸಂಕೀರ್ಣವು ಎರಡು ಮುಚ್ಚಿದ ಮಂಟಪಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು ಒಂದರಲ್ಲಿ ಹದಿಮೂರು ಕೊಲ್ಲಿಗಳು ಮತ್ತು ಇನ್ನೊಂದರಲ್ಲಿ ಒಂಬತ್ತು ಕೊಲ್ಲಿಗಳಿದ್ದು ಅದರ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಕೇಂದ್ರ ದೇವಾಲಯವಿದೆ. ಈ ಮೂರನೇ ದೇವಾಲಯವು ಹಳೆಯ ನಿರ್ಮಾಣವಾಗಿದ್ದು ಹೊಯ್ಸಳ ದೇವಾಲಯದ ಎಲ್ಲಾ ಮೂಲಭೂತ ಅಂಶಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುವ ಪ್ರಮಾಣಿತ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಭಾಷಾವೈಶಿಷ್ಟ್ಯವನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸುತ್ತದೆ. ಹಳೆಯ ದೇಗುಲದ ಒಳಗೋಡೆಗಳು ಸರಳವಾಗಿದ್ದರೂ ಅದರ ಮೇಲ್ಛಾವಣಿಯನ್ನು ಚೆನ್ನಾಗಿ ಅಲಂಕರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಒಟ್ಟಾರೆಯಾಗಿ ದೇವಾಲಯದ ಸಂಕೀರ್ಣವು ಐವತ್ತೊಂಬತ್ತು ಕೊಲ್ಲಿಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಿನವು ಲ್ಯಾಥ್-ಟರ್ನ್ ಮತ್ತು ಗಂಟೆಯ ಆಕಾರವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು ಕೆಲವು ಅವುಗಳ ಮೇಲೆ ಅಲಂಕಾರಿಕ ಕೆತ್ತನೆಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ. ಫೋಕೆಮಾ ಪ್ರಕಾರ ದೇವಾಲಯದ ಹೊರಗೋಡೆಯು ಹಳೆಯ ಶೈಲಿಯದ್ದಾಗಿದ್ದು ಒಂದು ಸೂರು ದೇವಾಲಯದ ಸುತ್ತಲೂ ಚಲಿಸುತ್ತಾ ದೇವಾಲಯದ ಗೋಡೆಯನ್ನು ಸಂಧಿಸುತ್ತದೆ. ಇದರ ಕೆಳಗೆ ಪೈಲಸ್ಟರ್‌ಗಳ (ಎಡಿಕ್ಯುಲ್) ಮೇಲೆ ಚಿಕಣಿ ಅಲಂಕಾರಿಕ ಗೋಪುರಗಳಿವೆ. ಇದನ್ನು ಎರಡನೇ ಈವ್ಸ್ ಅನುಸರಿಸುತ್ತದೆ. ಹಿಂದೂ ದೇವತೆಗಳ ಫಲಕ ಮತ್ತು ಅವರ ಪರಿಚಾರಕರು (ಫ್ರೈಜ್) ಈ ಈವ್ಸ್‌ನ ಕೆಳಗೆ ಗೋಡೆಯ ತಳಭಾಗವನ್ನು ರೂಪಿಸುವ ಐದು ಮೋಲ್ಡಿಂಗ್‌ಗಳ ಗುಂಪನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದಾರೆ.

ವೇಣುಗೋಪಾಲ ಮತ್ತು ಯೋಗ ನರಸಿಂಹ ಗುಡಿಗಳ ನಡುವಿನ ರಂಗಮಂಟಪದಲ್ಲಿ ಕಂಬಗಳನ್ನು ತಿರುಗಿಸಿದರು.

ಎರಡು ಹೊಸ ದೇವಾಲಯಗಳು ವಿಭಿನ್ನ ಯೋಜನೆಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ. ಇವೆರಡೂ ಚೌಕಾಕಾರದ ಗರ್ಭಗುಡಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು ಒಂದು ದೇಗುಲವು ಚೌಕಾಕಾರದಲ್ಲಿದೆ ಮತ್ತು ಇನ್ನೊಂದು ನಕ್ಷತ್ರಾಕಾರದಲ್ಲಿದೆ. ದೇವಾಲಯದ ಗೋಪುರವು ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಹಿಂದೂ ಕಲಶವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು (ಅಲಂಕಾರಿಕ ನೀರಿನ ಮಡಕೆಯಂತಹ ರಚನೆ) ಅದರ ಕೆಳಗೆ ಮೂರು ಹಂತದ ಅಲಂಕೃತ ಚಿಕಣಿ ಛಾವಣಿಗಳಿವೆ. ಪ್ರತಿ ಮೂರು ದೇವಾಲಯಗಳ ಮೇಲಿನ ಮೇಲ್ವಿನ್ಯಾಸವು ಸುಕನಾಸಿ ಎಂಬ ಕಡಿಮೆ ಮುಂಚಾಚಿರುವಿಕೆಯ ಗೋಪುರಕ್ಕೆ ಸಂಪರ್ಕ ಹೊಂದಿದೆ (ವೆಸ್ಟಿಬುಲ್ ಮೇಲಿನ ಗೋಪುರವನ್ನು ಮುಖ್ಯ ಗೋಪುರದ "ಮೂಗು" ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ). ಸುಕನಾಸಿಯು ಎರಡು ಹಂತದ ಅಲಂಕರಿಸಿದ ಚಿಕಣಿ ಛಾವಣಿಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಎಲ್ಲಾ ಇತರ ಅಂಶಗಳಲ್ಲಿ ಎರಡು ದೇವಾಲಯಗಳು ಒಂದೇ ಆಗಿರುತ್ತವೆ. ಎಲ್ಲಾ ದೇವಾಲಯಗಳು ಗೋಪುರಗಳ ಮೇಲೆ ಕೆತ್ತನೆಯ ಅಲಂಕಾರವನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ ಹಾಗೂ ಗೋಡೆಗಳ ಮೇಲಿನ ಶಿಲ್ಪಗಳು ದಪ್ಪವಾಗಿದ್ದು ದೂರದಿಂದ ಗೋಚರಿಸುತ್ತವೆ. ಹಿಂದೂ ದೇವರಾದ ಕೃಷ್ಣನು ಕಾಳಿಂಗ ಸರ್ಪ ಮತ್ತು ಗರುಡನ ತಲೆಯ ಮೇಲೆ ನೃತ್ಯ ಮಾಡುತ್ತಿರುವ ಪ್ರಮುಖ ಶಿಲ್ಪಗಳು ಉತ್ತಮವಾದ ಮುಕ್ತಾಯವನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ.

ಇದು ವೈಷ್ಣವ ಪಂಥ ದೇವಾಲಯವಾಗಿದ್ದು ಎಲ್ಲಾ ಮೂರು ದೇವಾಲಯಗಳು ವಿಭಿನ್ನ ರೂಪಗಳಲ್ಲಿ (ಅವತಾರ) ಹಿಂದೂ ದೇವರು ವಿಷ್ಣುವಿನ ಚಿತ್ರಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ. ಕೇಂದ್ರ ದೇಗುಲವು (ಹಳೆಯ ದೇಗುಲ) ನಾಲ್ಕು ಕೈಗಳಿರುವ ನಾರಾಯಣನ ೮ ಅಡಿ (೨.೪ ಮೀ) ಎತ್ತರದ ಚಿತ್ರವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು ಹೊಯ್ಸಳ ಕಲೆಯ ಅತ್ಯುತ್ತಮ ಉದಾಹರಣೆಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇದು ಅಲಂಕರಣದೊಂದಿಗೆ ಚೆನ್ನಾಗಿ ವಿವರಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ ಮತ್ತು ಪದ್ಮಾಸನದ (ಕಮಲದ ಆಸನ) ಮೇಲೆ ನಿಂತಿದೆ. ದಕ್ಷಿಣದ ದೇಗುಲವು ಗರುಡ ಪೀಠವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಂತೆ ವೇಣುಗೋಪಾಲನ (ದೇವರು ಕೃಷ್ಣನು ಕೊಳಲು ನುಡಿಸುತ್ತಿರುವ) ೮ ಅಡಿ (೨.೪ಮೀ) ಎತ್ತರದ ಚಿತ್ರವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ ಹಾಗೂ ಉತ್ತರದ ದೇಗುಲವು ಯೋಗಾ ನರಸಿಂಹನ ೭ ಅಡಿ (೨.೧ ಮೀ) ಎತ್ತರದ ಚಿತ್ರವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು ಯೋಗ ಭಂಗಿಯಲ್ಲಿ ಕುಳಿತಿದೆ. ದೇಗುಲದ (ವಿಮಾನ) ಗೋಪುರಗಳನ್ನು ಅಲಂಕೃತಗೊಳಿಸಲು ಕೀರ್ತಿಮುಖಗಳಂತಹ ಅಲಂಕಾರಿಕ ಶಿಲ್ಪಗಳನ್ನು ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ.

ಗ್ಯಾಲರಿ

• 
  ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರದಿಂದ ದೇವಾಲಯದ ನೋಟ
• 
  ಬೆಳವಾಡಿಯ ವೀರ ನಾರಾಯಣ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಹೊರ ಮಂಟಪ (ಸಭಾಂಗಣ).
• 
  ಬೆಳವಾಡಿಯ ವೀರನಾರಾಯಣ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಒಳ ಮಂಟಪ (ಸಭಾಂಗಣ).
• 
  ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಪ್ಯಾರಪೆಟ್ ಗೋಡೆಯ ಉಬ್ಬು ಶಿಲ್ಪ
• 
  ದೇವಸ್ಥಾನದ ಹಿಂಭಾಗದ ಗುಡಿಯ ವಿವರ
• 
  ದೇವಸ್ಥಾನದ ಹಿಂಭಾಗದ ಗುಡಿಯ ವಿವರ
• 
  ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಹಿಂಬದಿಯಿಂದ ಮುಂಭಾಗದ ಬಲಭಾಗದ ದೇಗುಲದ ನೋಟ
• 
  ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಹಿಂಬದಿಯಿಂದ ಮುಂಭಾಗದ ಎಡಭಾಗದ ದೇಗುಲದ ನೋಟ
• 
  ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿರುವ ಹೊರ ಮಂಟಪ ಮತ್ತು ಗುಡಿಯ ವಿವರ
• 
  ದೇವಸ್ಥಾನದ ಒಳಗಿನ ಮುಚ್ಚಿದ ಮಂಟಪದ ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರದಲ್ಲಿ ಲಿಂಟಲ್ ಅಲಂಕಾರ
• 
  ದೇವಸ್ಥಾನದ ಹೊರ ಮಂಟಪದಲ್ಲಿ ಡೊಮಿಕಲ್ ಬೇ ಸೀಲಿಂಗ್ ಆರ್ಟ್
• 
  ದೇವಸ್ಥಾನದ ನೈಋತ್ಯ ನೋಟ

ಟಿಪ್ಪಣಿಗಳು

• ಗೆರಾರ್ಡ್ ಫೊಕೆಮಾ, ಹೊಯ್ಸಳ ದೇವಾಲಯಗಳಿಗೆ ಸಂಪೂರ್ಣ ಮಾರ್ಗದರ್ಶಿ, ಅಭಿನವ್, ೧೯೯೬ 
• ಡಾ. ಸೂರ್ಯನಾಥ್ ಯು. ಕಾಮತ್, ಪೂರ್ವ-ಐತಿಹಾಸಿಕ ಕಾಲದಿಂದ ಇಂದಿನವರೆಗಿನ ಕರ್ನಾಟಕದ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತ ಇತಿಹಾಸ, ಜುಪಿಟರ್ ಬುಕ್ಸ್, ೨೦೦೧, ಎಮ್‌ಸಿಸಿ, ಬೆಂಗಳೂರು (ಮರುಮುದ್ರಿತ ೨೦೦೨)