ಲಾವಣಿ

ಲಾವಣಿ ಅತ್ಯಂತ ಹಳೆಯ ಹಾಗೂ ಜನಪ್ರಿಯ ಸಂಗೀತ ಮತ್ತು ನೃತ್ಯ ಪ್ರಕಾರಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ, ದಕ್ಷಿಣ ಮಧ್ಯ ಪ್ರದೇಶ, ಕರ್ನಾಟಕ ಮತ್ತು ತಮಿಳುನಾಡಿನಲ್ಲಿ ಜನಪ್ರಿಯವಾಗಿದೆ. ಉತ್ಸಾಹ, ಶಕ್ತಿಯುತ ಹಾಗೂ ನಾಟಕೀಯವಾದ ನಿರೂಪಣೆಯೇ ಈ ಲಾವಣಿ. ಲಾವಣಿ ನೃತ್ಯವು ಮರಾಠಿ ಜಾನಪದ ರಂಗಭೂಮಿಯ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಗೆ ಗಣನೀಯವಾದ ಕೊಡುಗೆ. ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಮತ್ತು ದಕ್ಷಿಣ ಮಧ್ಯ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಇದು ಬಹಳ ಹೆಸರು ಮಾಡಿದೆ.

ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಲಾವಣಿ ನರ್ತಕಿ ಸುರೇಖಾ ಪುಣೇಕರ್

ಲಾವಣಿ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಜನಪ್ರಿಯ ಜಾನಪದ ರೂಪವೂ ಹೌದು. ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕವಾಗಿ, ಹಾಡುಗಳನ್ನು ಸ್ತ್ರೀ ಕಲಾವಿದರು ಹಾಡಿದರೆ, ಪುರುಷ ಕಲಾವಿದರು ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಲಾವಣೀಸ್ (Lavanis) ಹಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಲಾವಣಿ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ನೃತ್ಯ ರೂಪವನ್ನು " ತಮಾಷಾ" ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಲಾವಣಿಯನ್ನು ಒಬ್ಬ ಹುಡುಗಿಯು ತನ್ನ ಪ್ರಿಯಕರನಿಗೆ ಬರೆಯುವ ಒಂದು ಪ್ರಣಯ ಗೀತೆ ಎಂದು ಹೇಳಬಹುದಾಗಿದೆ. ಲಾವಣಿಯ ಮುಖ್ಯ ಗುಣವೆಂದರೆ ಇದು "ಢೋಲ್ಕಿ" (Dholki) ಎಂಬ ಒಂದು ಪರ್ಕಷನ್ ನ ಬೀಟ್ಸ್ ವಾದ್ಯದ ಸಹಾಯದಿಂದ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಹಾಡು ಮತ್ತು ನೃತ್ಯವನ್ನು ಸಂಯೋಜನೆ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದರಿಂದ ಲಾವಣಿಯು ಪ್ರಮುಖವಾಗಿ ಅದರ ಲಯಕ್ಕೆ ಹೆಸರಾಗಿದೆ.

ಉತ್ಪತ್ತಿ

ಒಂದು ಸಂಪ್ರದಾಯದ ಪ್ರಕಾರವಾದ ಲಾವಣಿ ಎಂಬ ಪದವನ್ನು ಲಾವಣ್ಯ ಅಂದರೆ ಸೌಂದರ್ಯ ಎಂಬ ಪದದಿಂದ ಪಡೆಯಲಾಗಿದೆ. ಮತ್ತೊಂದು ಸಂಪ್ರದಾಯದ ಪ್ರಕಾರ, ಇದು ಮರಾಠಿ lavane ಎಂಬ ಪದದಿಂದ ಪಡೆಯಲಾಗಿದೆ. ಲಾವಣಿಯನ್ನು ಸೂಚಿಸುವ ಆಂಗ್ಲ ಪದವಾದ Ballad ವಿವಿಧ ಅರ್ಥಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವಂತಹದು. ಲಾವಣಿಯು ಜನಪದ ಗೀತೆಯ ಒಂದು ಉಪವರ್ಗವಾಗಿದೆ. Ballad ಪದವನ್ನು ಕೆಲವು ಸಾರಿ ನೃತ್ಯದೊಡನೆ ಹಾಡಲಾಗುವ ಲಾವಣಿಗಳಿಗೆ ಸೂಚಿಸುವುದುಂಟು. ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಭಾಷೆಗಳಲ್ಲಿ ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಹೆಸರುಗಳಿಂದ ಕರೆಯಲಾಗಿದೆ.

1. ಜರ್ಮನ್ - volkslied
2. ಡ್ಯಾನಿಶ್- folkevise
3. ಸ್ಪ್ಯಾನಿಷ್- romance
4. ರಷ್ಯಾ- bylina

ಇತಿಹಾಸ

ಈ ballad ಪದವನ್ನು ಹಲವು ಸಾರಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾದ ಪದ್ಯಗಳಿಗೂ ಅನ್ವಯಿಸುತ್ತಿದ್ದುದರಿಂದ ಪದವನ್ನು ಗುರುತಿಸಲು ಅನೇಕ ವೇಳೆ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಅಥವಾ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಕ ಗುಣವಾಚಕಗಳನ್ನು ಇದರ ಹಿಂದೆ ಬಳಸಬೇಕಾಯಿತು. ಇದರ ಬಗ್ಗೆ ಮೊದಲು ವಾದಿಸಿದವರು "ವಿಲಿಯಂ ಷೆನ್ ಸ್ಟೋನ್". ಭಾವವನ್ನು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸುವ ಗೀತೆಗಳಿಂದ ಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಹೇಳುವ ಕಥನಗಳನ್ನು ಬೇರ್ಪಡಿಸಿ ಅವುಗಳಿಗೆ ballad ಪದವನ್ನು ಬಳಸಿದ್ದಾನೆ. ಲಾವಣಿ ೧೫ ನೇ ಶತಮಾನದ ಪೇಶ್ವೆ ಆಡಳಿತದ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ರೂಪುತಳೆಯಿತು. ಅಂದಿನ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಲಾವಣಿ ಗಾಯಕರು ಇದ್ದರು. ಆ ಅನೇಕರಲ್ಲಿ ಹೊನಜಿ ಬಾಲಾರವರು ಒಬ್ಬರು. ಢೋಲ್ಕಿ ಬದಲಿಗೆ ತಬಲಾವನ್ನು ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಪರಿಚಯಿಸಿದವರು ಪ್ರಖ್ಯಾತ ಗಾಯಕರಾದ ಹೊನಜಿ ಬಾಲಾರವರು. ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕವಾಗಿ ಸಮಾಜದ ಧರ್ಮ, ರಾಜಕೀಯ ಮತ್ತು ಪ್ರಣಯದ ವಿವಿಧ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಲಾವಣಿಯು ತಿಳಿಸುತ್ತದೆ. ಮೂಲತಃ, ಇದು ದಣಿದ ಸೈನಿಕರಿಗೆ ಮನರಂಜನೆ ಮತ್ತು ನೈತಿಕ ಸ್ಥೈರ್ಯ ಬೂಸ್ಟರ್ ಸ್ವರೂಪವಾಗಿ ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಲಾವಣಿ ಹಾಡುಗಳನ್ನು ನೃತ್ಯದ ಜೊತೆಗೆ ಹಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಕಾಮಪ್ರಚೋದಕವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಅವುಗಳ ಮೂಲವು ಪ್ರಾಕೃತ ಗ್ರಂಥಗಳಲ್ಲಿ ಇದೆಯೆಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ. ಲಾವಣಿಯಲ್ಲಿ ನಿರ್ಗುಣಿ ಲಾವಣಿ (ತಾತ್ವಿಕ) ಮತ್ತು ಶೃಂಗಾರಿ ಲಾವಣಿ (ಇಂದ್ರಿಯ) ಎಂದು ಎರಡು ವಿಧಗಳಿವೆ. ಶೃಂಗಾರ ಲಾವಣಿಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಪುರುಷರು ಬರೆದರೆ, ಹೆಂಗಸರು ವೇದಿಕೆಯ ಮೇಲೆ ಹಾಡಿ ನೃತ್ಯ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. ನಿರ್ಗುಣಿ ಲಾವಣಿಯ ಆರಾಧನೆಯ ಮತ್ತು ಭಕ್ತಿಭಾವದ ಲಾವಣಿಗಳು ಬಹಳ ಜನಪ್ರಿಯವಾಗಿದೆ.

ಲಾವಣಿ ಎರಡು ವಿಭಿನ್ನ ಪ್ರದರ್ಶನಗಳನ್ನು, ಹೊಂದಿದೆ. ಅವುಗಳೆಂದರೆ ಫದಛಿ(Phadachi) ಲಾವಣಿ ಮತ್ತು ಬೈಥಕಿಛಿ (Baithakichi) ಲಾವಣಿ. ನಾಟಕ ವಾತಾವರಣದಲ್ಲಿ, ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರೇಕ್ಷಕರ ಮುಂದೆ ಅಂದರೆ ಸಾರ್ವಜನಿಕವಾಗಿ ಪ್ರದರ್ಶನಗೊಳ್ಳುವುದನ್ನು ಫದಛಿ ಲಾವಣಿ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಒಂದು ಮುಚ್ಚಿದ ಕೋಣೆಯಲ್ಲಿ ಆಯ್ದ ಪ್ರೇಕ್ಷಕರ ಮುಂದೆ ಹಾಡಿದಾಗ, ಇದು ಬೈಥಕಿಛಿ ಲಾವಣಿ ಎಂದು ಹೆಸರಾಯಿತು.

ಲಕ್ಷಣಗಳು

ಜನಪದ ಕಾವ್ಯದ ಕಥಾತ್ಮಕ ಭಾಗವನ್ನು ಕುರಿತದ್ದಾಗಿದೆ ಲಾವಣಿ. ಲಾವಣಿ ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಒಂದು ಹಾಡ್ಗತೆ. "ಕಥೆ ಹೇಳುವ ಗೀತೆ ಅಥವಾ ಗೀತೆಯಲ್ಲಿ ಹೇಳಿದ ಕಥೆ". ಲಾವಣಿಯು ಕ್ರಿಯೆಯ ಮೇಲೆ ಹೆಚ್ಚು ಒತ್ತು ನೀಡುತ್ತದೆ. ಕ್ರಿಯೆಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ಕಟ್ಟುನಿಟ್ಟಾದ ಕ್ರಮವನ್ನು ಅನುಸರಿಸುತ್ತದೆ. ಕ್ರಿಯೆ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ವಸ್ತುವಿನ ಸ್ವರೂಪದ್ದಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಹಾಗೆಯೇ, ಲಾವಣಿಯಲ್ಲಿ ಸರಳತೆ ಸಹ ಒಂದು ಅಂಶವಾಗಿದೆ. ಲಾವಣಿಯು ಏಕ ಘಟನೆಯ ಮೇಲೆ ನಿಂತಿದೆ ಎಂಬುದು ಇನ್ನೊಂದು ಲಕ್ಷಣ. ಒಂದೇ ಘಟನೆಯ ಮೇಲೆ ನಡೆಯುವ ಕಥನ ಗೀತೆಗೆ ಮಾತ್ರ ಇದನ್ನು ಅನ್ವಯಿಸಬಹುದು. ಆದರೆ ದೀರ್ಘಕಾವ್ಯಗಳಿಗೆ ಇದನ್ನು ಅನ್ವಯಿಸಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ.

ಆಶುರಚನೆ ಮತ್ತು ಸಂಪ್ರದಾಯ, ಲಾವಣಿಯ ಎರಡು ಸೂತ್ರಗಳು. ಲಾವಣಿಯ ವಿಚಾರ ಬಹಳಷ್ಟು ಪ್ರಾಚೀನವಾಗಿದ್ದು , ಮೇಳ ರಚನೆಯಲ್ಲಿ ಸೇರಿರುವ ಮತ್ತೊಂದು ಅಂಶವಾಗಿದೆ.

ವೇಷಭೂಷಣಗಳು

ಲಾವಣಿ ಮಾಡುವ ಹೆಂಗಸರು ಒಂಭತ್ತು ಗಜದ ಸೀರೆಯನ್ನು ಧರಿಸುತ್ತಾರೆ. ತಲೆಗೂದಲನ್ನು ಮೇಲೆತ್ತಿ ಒಂದು ಬನ್ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಕಟ್ಟುತ್ತಾರೆ. ಅವರು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ತಮ್ಮ ಹಣೆಯ ಮೇಲೆ ಗಾಢ ಕೆಂಪು ಬಣ್ಣದ ದೊಡ್ಡ ಬಿಂದಿ ಇಡುತ್ತಾರೆ. ಕಿವಿಗೆ ಓಲೆ, ಸೊಂಟಕ್ಕೆ ಡಾಬು, ಕೈಗಳಿಗೆ ಬಳೆ ಹಾಕಿ ಇತ್ಯಾದಿ ಒಳಗೊಂಡಿರುವ ಭಾರೀ ಒಡವೆಗಳನ್ನು ಅವರು ಧರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಉಡುವ ಸೀರೆಯನ್ನು "ನವಾರಿ" (nawari) ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಸೀರೆಯನ್ನು ಸುಂದರವಾಗಿ ಸುತ್ತಿ, ಕಚ್ಚೆಹಾಕಿ ಉಟ್ಟು, ಕಾಲುಗಳ ಸರಾಗವಾದ ಮತ್ತು ಆರಾಮದಾಯಕವಾಗಿರುವಂತೆ ಉಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಹೆಂಗಸರ ಜೊತೆಗೆ ಪುರುಷರೂ ಸಹ ಲಾವಣಿಯಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸುತ್ತಾರೆ . ಅವರನ್ನು "ನಾಟ್" (NAT-ಪುರುಷ ನರ್ತಕಿ) ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಈ ಪುರುಷರು ಪ್ರಮುಖ ನರ್ತಕರಿಗೆ ಬೆಂಬಲವಾಗಿ ನರ್ತಿಸುತ್ತಾರೆ.

ಚಲನಚಿತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಲಾವಣಯ ಬಳಕೆ

ಲಾವಣಿ, ಮರಾಠಿ ಸಿನೆಮಾಗಳಿಗೆ ಅಗತ್ಯವಾಗಿದ್ದು ಜನಸಾಮಾನ್ಯರಲ್ಲಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಗುತ್ತಿದೆ.ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಲಾವಣಿ ಹಾಡುಗಳನ್ನು ಕೆಲವು ಚಿತ್ರಗಳಿಗೆ ಉಪಯೋಗಿಸಿದ್ದೂ ಇದೆ. ಪಿಂಜರ (೧೯೭೨) ಚಿತ್ರ, ನಟ್ರಂಗ್ (೨೦೧೦) ಚಿತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಲಾವಣಿ ಹಾಡುಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡಿರುವುದನ್ನು ನಾವು ಕಾಣಬಹುದು. ಸುರೇಖಾ ಪುಣೇಕರ್ ಓರ್ವ ಹೆಸರಾಂತ ಲಾವಣಿ ನೃತ್ಯಗಾರ್ತಿ. ಲಾವಣಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಖ್ಯಾತ ಕವಿಗಳಾದ ಹೊನಜಿ ಬಾಲ, ರಾಮ್ ಜೋಷಿ, ಪ್ರಭಾಕರ್ ಮತ್ತು ಅನಂತ್ ಫ಼್ಯಾಂಡಿಯವರ ಕೊಡುಗೆ ಅಮರ. ಬಾಲಿವುಡ್ ನಟಿಯರಾದ ಹೆಲೆನ್, ಮಾಧುರಿ ದಿಕ್ಷಿತ್, ಲೇಟ್ ಸ್ಮಿತಾ ಪಾಟೀಲ್, ರಾಣಿ ಮುಖರ್ಜಿ ಮತ್ತು ವಿದ್ಯಾ ಬಾಲನ್ ಈ ನೃತ್ಯ ರೂಪವನ್ನು ಚಲನಚಿತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಕೈಚಳಕವನ್ನು ತೋರಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಲಾವಣಿಯ ಪ್ರಬಲ ಲಯಕ್ಕೆ ಎಲ್ಲರನ್ನು ಕುಣಿಸುವ ಶಕ್ತಿ ಇದೆ ಎಂದು ಹೇಳಬಹುದು.

ಲಾವಣಿ ಗೀತೆ

ಕೇಳೋ ಪಸಂದಾ

ಕಲಿಯುಗದೊಳಗ ಹೇಳತೀನಿ ಬಂದ|
ಇಂದೇ ಕೇಳರಿ ಪಸಂದ ನೀವೆಲ್ಲಾ ಕೂಡಿರಿ ಬಂದು|
ಕುಂತು ಕೇಳಿರಣ್ಣಾ ಒಳ್ಳೇ ಚಂದಾ||೧||

-

ದುಡ್ಡಿಂದು ಬಂದಿತು ಒಳೆ ಘೋರ ಪೂರ ಕೇಳಿರಿ ಎಲ್ಲರಾ|
ಬಡ ಜನಕೆ ಹತ್ತಿತು ಚಿಂತಿ ಪೂರಾ ಅವರಾ|
ಕೇಳವಲ್ಲರು ಯಾರ್ಯಾರ|
ಸಾಲಾ ಬೇಡಲಿಕ್ಕೋದರು ಸಾವಕಾರ, ಅವರು ಕೊಟ್ಟಾರು ಐದಾರು|
ಬಿರಾಡ ಬಿಟ್ಟ್ಟದು ಬಂದಿತು ಒಳೆ ಘೋರ, ಚೆದುರಾ|
ಕೇಳೋ ಸುಂದರಾ|

-

ಜಾಲಿಹಾಳು ಎಂಬುದು ಊರಾ, ಪೂರಾ ಕೇಳೋ ವಿಸ್ತಾರಾ|
ಅಲ್ಲಿಹನೆ ಬಸವಣ್ಣ ದೇವರ, ಪದಮಾಡಿ ಹಾಡ್ಯಾರು ಗೆಳೆಯರಾ|
ಅಕ್ಷರ ಹೇಳಿತೀನಿ ಒಳೆಪೂರಾ, ಚದುರ ಮುತ್ತಿನ ಸರಾ|
ಮನಸಿಗೆ ತಂದು ನೋಡಿರಿ ಬಲ್ಲವರಾ|
ಎಷ್ಟೂ ಹೇಳಲಿ ಮನಸಿಗೆ ತಂದ, ಇಂದೆ, ಕೇಳೋ ಪಸಂದ||೩||

ಉಲ್ಲೇಖ

ಆಕರ ಗ್ರಂಥಗಳು

1. ಹಳೆಯ ಲಾವಣಿಗಳು- ಡಾ.ವೀರೇಶ ಬಡಿಗೇರ
2. ಜನಪದ ಸಾಹಿತ್ಯ ರೂಪಗಳು- ಡಾ.ರಾಗೌ