ಮತ್ಸ್ಯ ಪುರಾಣ

ಮತ್ಸ್ಯ ಪುರಾಣ ಹದಿನೆಂಟು ಪ್ರಮುಖ ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ (ಮಹಾಪುರಾಣ) ಮತ್ತು ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮದಲ್ಲಿ ಸಂಸ್ಕೃತ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಪುರಾಣ ಪ್ರಕಾರದಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಂತ ಹಳೆಯದಾಗಿದ್ದು, ಇದು ಉತ್ತಮವಾಗಿ ಸಂರಕ್ಷಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ಇದರಲ್ಲಿ ವಿಷ್ಣುವಿನ ಪ್ರಥಮ ಅವತಾರವಾದ ಮತ್ಸ್ಯಾವತಾರದ ಕಥೆ ಬರುತ್ತದೆ. ಕಚದೇವಯಾನಿ ಕಥೆ, ತ್ರಿಪುರದಹನದ ಕಥೆ ಮುಂತಾದವುಗಳು ಇದರಲ್ಲಿ ಅಡಕವಾಗಿದೆ. ಇದರಲ್ಲಿ ಏಕಕಾಲದಲ್ಲಿ ವಿವಿಧ ಹಿಂದೂ ದೇವ- ದೇವತೆಗಳನ್ನು ಸ್ತುತಿಸುವ ಪಠ್ಯವನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾಗಿದೆ.

೧೩-೧೪ ಅಧ್ಯಾಯಗಳ ಆರಂಭಿಕ ಪುಟ, ಮತ್ಸ್ಯ ಪುರಾಣ (ಸಂಸ್ಕೃತ, ದೇವನಾಗರಿ).

ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮಗ್ರಂಥಗಳು

ವೇದಗಳು ಋಗ್ವೇದ · ಯಜುರ್ವೇದ · ಸಾಮವೇದ · ಅಥರ್ವವೇದ

ಉಪನಿಷತ್ತುಗಳು ಐತರೇಯ · ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ · ಈಶಾವಾಸ್ಯ · ತೈತ್ತಿರೀಯ · ಛಾಂದೋಗ್ಯ · ಕೇನ · ಮುಂಡಕ · ಮಾಂಡೂಕ್ಯ · ಕಠ · ಪ್ರಶ್ನ · ಶ್ವೇತಾಶ್ವತರ

ಪುರಾಣಗಳು ಗರುಡ · ಅಗ್ನಿ . ನಾರದ . ಪದ್ಮ . ಸ್ಕಾಂದ . ಭವಿಷ್ಯ . ಬ್ರಹ್ಮ . ಭಾಗವತ . ಬ್ರಹ್ಮವೈವರ್ತ . ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡ . ವಾಯು . ಲಿಂಗ . ವಿಷ್ಣು . ವಾಮನ . ಮಾರ್ಕಂಡೇಯ . ವರಾಹ . ಕೂರ್ಮ . ಮತ್ಸ್ಯ

ಇತಿಹಾಸಗಳು ಮಹಾಭಾರತ · ರಾಮಾಯಣ

ಇತರ ಧರ್ಮಗ್ರಂಥಗಳು ಭಗವದ್ಗೀತೆ · ಆಗಮ· ಶೂನ್ಯ ಸಂಪಾದನ· ಶ್ರೀ ಸಿದ್ಧಾಂತ ಶಿಖಾಮಣಿ · ವೀರಶೈವ ಪುರಾಣ · ವಿಷ್ಣು ಸಹಸ್ರನಾಮ . ಬಸವರಾಜ ವಿಜಯಂ

ಮತ್ಸ್ಯ ಪುರಾಣ ಆಧುನಿಕ ಯುಗದಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಆವೃತ್ತಿಗಳಲ್ಲಿ ಉಳಿದುಕೊಂಡಿದೆ ಮತ್ತು ವಿವರಗಳಲ್ಲಿ ಬದಲಾಗುತ್ತದೆಯಾದರೂ ಬಹುತೇಕ ಎಲ್ಲಾ ಪ್ರಕಟಿತ ಆವೃತ್ತಿಗಳು ೨೯೧ ಅಧ್ಯಾಯಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ. ಆದರೆ ಗ್ರಂಥ ಲಿಪಿಯಲ್ಲಿ ಬರೆಯಲಾಗಿರುವ ೧೭೨ ಅಧ್ಯಾಯಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ತಮಿಳು ಭಾಷೆ ಆವೃತ್ತಿಯನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸಿ.

ಪುರಾಣ ಸಾಹಿತ್ಯ ಪ್ರಕಾರಕ್ಕೆ ತಿಳಿದಿರುವ ಅತ್ಯಂತ ಮುಂಚಿನ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದನ್ನು ಒದಗಿಸುವಲ್ಲಿ ಈ ಪಠ್ಯವು ಗಮನಾರ್ಹವಾಗಿದೆ. ಐದು ಗುಣಲಕ್ಷಣಗಳೊಂದಿಗೆ ಬರೆಯಲಾದ ಇತಿಹಾಸವನ್ನು ಪುರಾಣ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ ಇಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ಇದನ್ನು ಅಖ್ಯಾನ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ ಎಂದು ಮತ್ಸ್ಯ ಪುರಾಣ ಹೇಳುತ್ತದೆ. ಈ ಐದು ಗುಣಲಕ್ಷಣಗಳು ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡದ ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಸೃಷ್ಟಿಯ ಸಿದ್ಧಾಂತವನ್ನು ವಿವರಿಸುವ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡ(ಕಾಸ್ಮೊಗೊನಿ), ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡವು ಜನನ-ಜೀವನ-ಸಾವಿನ ಚಕ್ರದ ಮೂಲಕ ಸಾಗುವ ದ್ವಿತೀಯ ಸೃಷ್ಟಿಗಳ ಕಾಲಾನುಕ್ರಮದ ವಿವರಣೆ, ದೇವ ಮತ್ತು ದೇವತೆಗಳ ವಂಶಾವಳಿ ಮತ್ತು ಪುರಾಣಗಳು, ಮನ್ವಂತರಗಳು, ರಾಜರ ದಂತಕಥೆಗಳು ಮತ್ತು ಜನರು ಸೇರಿದಂತೆ ಸೌರ ಮತ್ತು ಚಂದ್ರ ರಾಜವಂಶಗಳು.

ಮತ್ಸ್ಯ ಪುರಾಣ ತನ್ನ ವ್ಯಾಪ್ತಿಗೆ ಬರುವ ವಿಷಯಗಳಲ್ಲಿ ವಿಶ್ವಕೋಶವಾಗಿರುವುದಕ್ಕೂ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿದೆ. ಐದು ವಿಷಯಗಳ ಜೊತೆಗೆ ಪಠ್ಯವು ಪುರಾಣವನ್ನು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸುತ್ತದೆ, ಇದು ಪುರಾಣ, ವರ್ಣಚಿತ್ರಗಳು ಮತ್ತು ಶಿಲ್ಪಕಲೆಗಳಂತಹ ಕಲಾಕೃತಿಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲು ಮಾರ್ಗದರ್ಶಿಯಾಗಿದೆ, ದೇವಾಲಯಗಳು, ವಸ್ತುಗಳು ಮತ್ತು ಮನೆ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ (ವಾಸ್ತು-ಶಾಸ್ತ್ರ), ವಿವಿಧ ರೀತಿಯ ಯೋಗದ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ವಿನ್ಯಾಸ ಮಾರ್ಗಸೂಚಿಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ದಾನ ಮೌಲ್ಯದ ಬಹು ಅಧ್ಯಾಯಗಳೊಂದಿಗೆ, ಕರ್ತವ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ನೈತಿಕತೆ(ಧರ್ಮ), ಶಿವ ಮತ್ತು ವಿಷ್ಣು ಸಂಬಂಧಿತ ಹಬ್ಬಗಳು, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ನರ್ಮದಾ ನದಿಯ ಸುತ್ತಲಿನ ಭೂಗೋಳ, ತೀರ್ಥಯಾತ್ರೆ, ರಾಜನ ಕರ್ತವ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ಉತ್ತಮ ಸರ್ಕಾರ ಮತ್ತು ಇತರ ವಿಷಯಗಳ ಕುರಿತು ಹಲವಾರು ಅಧ್ಯಾಯಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ.

ದಿನಾಂಕ

ಎಲ್ಲಾ ಪುರಾಣಗಳಂತೆಯೇ ಮತ್ಸ್ಯ ಪುರಾಣವನ್ನು ನಿರಂತರವಾಗಿ ಪರಿಷ್ಕರಿಸಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ನವೀಕರಿಸಲಾಯಿತು. ಪಠ್ಯದ ಸಂಯೋಜನೆಯು ಕ್ರಿ.ಪೂ ೧ ನೇ ಸಹಸ್ರಮಾನದ ಕೊನೆಯ ಶತಮಾನಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಾರಂಭವಾಗಿರಬಹುದು ಮತ್ತು ಅದರ ಮೊದಲ ಆವೃತ್ತಿಯು ಸಾಮಾನ್ಯ ಯುಗದ ಸುಮಾರು ೩ ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಪೂರ್ಣಗೊಂಡಿತು ಎಂದು ಭಾರತೀಯ ಸಾಹಿತ್ಯಕ್ಕೆ ಪ್ರಾಚೀನ ದಿನಾಂಕಗಳನ್ನು ಪ್ರಸ್ತಾಪಿಸಲು ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾದ ರಾಮಚಂದ್ರ ದೀಕ್ಷಿತರ್ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುತ್ತಾರೆ. ಪಾಂಡುರಂಗ ವಾಮನ ಕೇನ್ ಇತರ ವಿದ್ವಾಂಸರು, ಈ ಪಠ್ಯದ ಆರಂಭಿಕ ಆವೃತ್ತಿಯನ್ನು ಸಾಮಾನ್ಯ ಯುಗ(ಪ್ರಸ್ತುತ ಯುಗ) ೨೦೦ ಮತ್ತು ೫೦೦ ರ ನಡುವೆ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಮತ್ಸ್ಯ ಪುರಾಣವು, ಅಧ್ಯಾಯ ೫೩ ರಲ್ಲಿ, ಒಂದು ಪುರಾಣವಾಗಿ, ಸಮಾಜಕ್ಕೆ ಉಪಯುಕ್ತವಾಗಿ ಉಳಿಯಲು ಅದನ್ನು ಸಂಪಾದಿಸಬೇಕು ಮತ್ತು ಪರಿಷ್ಕರಿಸಬೇಕು ಎಂದು ತಿಳಿಸುವ ಟಿಪ್ಪಣಿಯನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ.

ವೆಂಡಿ ಡೊನಿಗರ್ ಅವರು ಮತ್ಸ್ಯ ಪುರಾಣವನ್ನು ಸಾಮಾನ್ಯ ಯುಗ ೨೫೦ ಮತ್ತು ೫೦೦ ರ ನಡುವೆ ರಚಿಸಲಾಗಿದೆ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ವಿದ್ವಾಂಸರ ಸಾಮಾನ್ಯ ಒಮ್ಮತವೆಂದರೆ ಮತ್ಸ್ಯ ಪುರಾಣವು ಹಳೆಯ ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ, ಅದರ ಮೊದಲ ಆವೃತ್ತಿಯು ೩ ನೇ ಶತಮಾನದ ಸಾಮಾನ್ಯ ಯುಗದಲ್ಲಿ ಪೂರ್ಣಗೊಂಡಿತು. ಆದರೆ ಅದರ ವಿಭಾಗಗಳನ್ನು ವಾಡಿಕೆಯಂತೆ ಪರಿಷ್ಕರಿಸಲಾಗಿದೆ, ಅಳಿಸಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಶತಮಾನಗಳವರೆಗೆ ೨ ನೇ-ಸಹಸ್ರಮಾನದ ಸಾಮಾನ್ಯ ಯುಗದ ಮೂಲಕ ವಿಸ್ತರಿಸಲಾಗಿದೆ.

ಅವು ಇಂದು ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿರುವಂತೆ, ಪುರಾಣಗಳು ಶ್ರೇಣೀಕೃತ ಸಾಹಿತ್ಯವಾಗಿದೆ. ಪ್ರತಿ ಶೀರ್ಷಿಕೆಯ ಕೃತಿಯು ಸತತ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಯುಗಗಳಲ್ಲಿ ಹಲವಾರು ಸಂಗ್ರಹಗಳಿಂದ ಬೆಳೆದ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಹೀಗಾಗಿ ಯಾವುದೇ ಪುರಾಣವು ಸಂಯೋಜನೆಯ ಒಂದೇ ದಿನಾಂಕವನ್ನು ಹೊಂದಿಲ್ಲ. (...) ಅವು ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳಂತೆ ಕಾಣುತ್ತವೆ ಮತ್ತು ಅದರಲ್ಲಿ ಹೊಸ ಪುಸ್ತಕಗಳನ್ನು ನಿರಂತರವಾಗಿ ಸೇರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ, ಶೆಲ್ಫ್‌ನ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿಯೇ ಸೇರಿಸುವ ಅಗತ್ಯವಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಯಾದೃಚ್ಛಿಕವಾಗಿ ಸೇರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.

— ಕಾರ್ನೆಲಿಯಾ ಡಿಮಿಟ್ ಮತ್ತು ಜೆ.ಎ.ಬಿ. ವ್ಯಾನ್ ಬ್ಯುಟೆನೆನ್, ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಹಿಂದೂ ಪುರಾಣ: ಸಂಸ್ಕೃತ ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಓದುಗ

ಹೆಸರು ಮತ್ತು ರಚನೆ

ವಿಷ್ಣುವಿನ ಮತ್ಸ್ಯ ಅವತಾರ

ಮತ್ಸ್ಯ ಎಂಬ ಹಿಂದೂ ದೇವರಾದ ವಿಷ್ಣುವಿನ ಮೀನಿನ ಅವತಾರದಿಂದ ಈ ಪಠ್ಯವನ್ನು ಹೆಸರಿಸಲಾಗಿದೆ.

ಮತ್ಸ್ಯ ಪುರಾಣ ತಮಿಳು ಆವೃತ್ತಿಯು ಪೂರ್ವ(ಮೊದಲು) ಮತ್ತು ಉತ್ತರ(ನಂತರದ) ಎಂಬ ಎರಡು ವಿಭಾಗಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ ಮತ್ತು ಇದು ೧೭೨ ಅಧ್ಯಾಯಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಪ್ರಕಟವಾದ ಮತ್ಸ್ಯ ಪುರಾಣ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳ ಇತರ ಆವೃತ್ತಿಗಳು ೨೯೧ ಅಧ್ಯಾಯಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ.

ಮತ್ಸ್ಯ ಪುರಾಣ ೨೦,೦೦೦ ಪದ್ಯಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ ಎಂದು ಪಠ್ಯ ಮತ್ತು ಸಂಪ್ರದಾಯವು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುತ್ತದೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿರುವ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳು ೧೩,೦೦೦ ಮತ್ತು ೧೫,೦೦೦ ಪದ್ಯಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿವೆ.

ಪದ್ಮ ಪುರಾಣವು ಮತ್ಸ್ಯ ಪುರಾಣವನ್ನು ತಮಸ್ ಪುರಾಣ ಎಂದು ವರ್ಗೀಕರಿಸುತ್ತದೆ ಅಥವಾ ಶಿವ ಅಥವಾ ಅಗ್ನಿಯನ್ನು ವೈಭವೀಕರಿಸುತ್ತದೆ. ವಿದ್ವಾಂಸರು ಸತ್ವ-ರಜಸ್-ತಮಸ್ ವರ್ಗೀಕರಣವನ್ನು "ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಕಾಲ್ಪನಿಕ" ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಈ ಪಠ್ಯದಲ್ಲಿ ಈ ವರ್ಗೀಕರಣವನ್ನು ಸಮರ್ಥಿಸುವಂಥದ್ದು ಏನೂ ಇಲ್ಲ.

ವಿಷಯಗಳು

ಇದು ಹಿಂದೂ ದೇವರಾದ ವಿಷ್ಣುವಿನ ಹತ್ತು ಪ್ರಮುಖ ಅವತಾರಗಳಲ್ಲಿ ಮೊದಲನೆಯದಾದ ಮತ್ಸ್ಯ ಅವತಾರದ ಕಥೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ. ಮಹಾಪ್ರಳಯದ ದಂತಕಥೆಯನ್ನು ಪಠ್ಯವು ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ, ಇದರಲ್ಲಿ ಮನುವಿನ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿದ್ದ ಮಾನವರು, ಎಲ್ಲಾ ಸಸ್ಯಗಳ ಬೀಜಗಳು ಮತ್ತು ಚಲಿಸುವ ಜೀವಿಗಳು, ಜೊತೆಗೆ ಅದರ ಜ್ಞಾನ ಪುಸ್ತಕಗಳು (ವೇದಗಳು) ವಿಷ್ಣುವಿನ ಮತ್ಸ್ಯ ಅವತಾರದಿಂದ ರಕ್ಷಿಸಲ್ಪಟ್ಟವು.

ಮತ್ಸ್ಯ ಪುರಾಣವು ವೈವಿಧ್ಯಮಯ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಹಲವು ವಿಷಯಗಳು ವಿಷ್ಣುವಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ಅದರ ಮಿಶ್ರ ವಿಶ್ವಕೋಶ ಪಾತ್ರವು ೧೯ ನೇ ಶತಮಾನದ ಪುರಾಣ ಅಧ್ಯಯನಗಳು ಮತ್ತು ಅನುವಾದಗಳಿಗೆ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾದ ಹೊರೇಸ್ ಹೇಮನ್ ವಿಲ್ಸನ್‌ರವರನ್ನು ಪ್ರೇರೇಪಿಸಿತು. ಅವರು "ಇದು ನಿಜವಾದ ಪುರಾಣವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲು ತುಂಬಾ ಮಿಶ್ರಿತ ಪಾತ್ರವಾಗಿದೆ" ಮತ್ತು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ವಿವಿಧ ವಿಷಯಗಳ ಸಂಗ್ರಹವಾಗಿದೆ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಈ ಪಠ್ಯವು ಶಿವ ಮತ್ತು ವಿಷ್ಣುವಿನ ದಂತಕಥೆಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಇದೇ ರೀತಿಯ ವರದಿಯನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ ಮತ್ತು ಶಕ್ತಿ ದೇವಿಯ ಕುರಿತಾದ ಒಂದು ವಿಭಾಗವನ್ನು ಸಹ ಸಮರ್ಪಿಸುತ್ತದೆ. ಪಠ್ಯದ ೫೪-೧೦೨ ಅಧ್ಯಾಯಗಳು ಹಿಂದೂ ಹಬ್ಬಗಳ ಮಹತ್ವ ಮತ್ತು ಆಚರಣೆ ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕಾರ (ಅಂಗೀಕಾರದ ವಿಧಿ) ಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತಹ ಕುಟುಂಬ ಆಚರಣೆಗಳನ್ನು ಚರ್ಚಿಸುತ್ತವೆ. ಪಠ್ಯದ ೨೧೫-೨೨೭ ನೇ ಅಧ್ಯಾಯಗಳು ರಾಜ ಮತ್ತು ಉತ್ತಮ ಸರ್ಕಾರದ ಕರ್ತವ್ಯಗಳ ಸಿದ್ಧಾಂತಗಳನ್ನು ಚರ್ಚಿಸುತ್ತವೆ. ೨೫೨-೨೫೭ ನೇ ಅಧ್ಯಾಯಗಳು ಮನೆ ನಿರ್ಮಾಣಕ್ಕಾಗಿ ಸ್ಥಿರವಾದ ಮಣ್ಣನ್ನು ಗುರುತಿಸುವ ತಾಂತ್ರಿಕತೆಗಳು, ಮನೆಯ ವಿವಿಧ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ವಿನ್ಯಾಸಗಳು ಮತ್ತು ನಿರ್ಮಾಣ-ಸಂಬಂಧಿತ ಆಚರಣೆಗಳನ್ನು ಚರ್ಚಿಸುತ್ತದೆ.

ದೇವಾಲಯದ ವಿನ್ಯಾಸ

ಮತ್ಸ್ಯ ಪುರಾಣ, ಬೃಹತ್ ಸಂಹಿತೆಯಂತಹ ಗ್ರಂಥಗಳು, ದೇವಾಲಯ, ಶಿಲ್ಪಕಲೆ ಮತ್ತು ಕಲಾಕೃತಿಗಳ ವಿನ್ಯಾಸಗಳ ಕುರಿತು ಉಳಿದಿರುವ ಅತ್ಯಂತ ಹಳೆಯ ಗ್ರಂಥಗಳಲ್ಲಿ ಸೇರಿವೆ. ಪುರಾಣವು ಹಿಂದೂ ದೇವಾಲಯಗಳ ೨೦ ಶೈಲಿಗಳನ್ನು ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ, ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಮೇರು, ಮಂದಾರ (ನಂತರದ ಮಂದಿರ) ಮತ್ತು ಕೈಲಾಸ ವಿನ್ಯಾಸಗಳು. ಈ ಪಠ್ಯವು ಅಡಿಪಾಯ, ಜನರು ಭೇಟಿ ನೀಡುವ ಪ್ರಮುಖ ದೇವಾಲಯದೊಳಗಿನ ಸ್ಥಳಗಳು ಮತ್ತು ನಂತರ ಶಿಖರ(ವಿಮಾನ ಅಥವಾ ಶಿಖರ)ದ ಬಗ್ಗೆ ಮಾರ್ಗಸೂಚಿಗಳನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ.

ಪಠ್ಯವು ಚದರ ವಿನ್ಯಾಸದ ತತ್ವವನ್ನು ಎತ್ತಿ ತೋರಿಸುತ್ತದೆ. ದೊಡ್ಡ ದೇವಾಲಯಗಳ ಭೂಮಿ ಮತ್ತು ವಿನ್ಯಾಸವನ್ನು ೬೪ ಚೌಕಗಳಲ್ಲಿ (ಮಂಡಲ ಅಥವಾ ಯಂತ್ರ) ಮತ್ತು ೧೬ ಚದರ ಗ್ರಿಡ್ ಸಣ್ಣ ದೇವಾಲಯದಂತಹ ಹಲವಾರು ಇತರ ಚದರ ಗ್ರಿಡ್ ವಿನ್ಯಾಸಗಳಲ್ಲಿ ಹೊಂದಿಸಬೇಕೆಂದು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ದೇವಾಲಯದ ಮುಖ್ಯ ದ್ವಾರ ಮತ್ತು ಗರ್ಭಗುಡಿಯ ಸ್ಥಳವು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಸೂರ್ಯೋದಯಕ್ಕೆ ಮುಖಾಮುಖಿಯಾಗಿ ಪೂರ್ವಕ್ಕೆ ತೆರೆದುಕೊಳ್ಳಬೇಕು ಎಂದು ಪಠ್ಯವು ಹೇಳುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಮಾನವ ದೇಹವು ದೇವಾಲಯದ ಮಾದರಿಯಾಗಿತ್ತು, ಆತ್ಮ ಮತ್ತು ಬ್ರಹ್ಮನು (ಪುರುಷ) ಅನುಕ್ರಮವಾಗಿ ಹೃದಯದಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುತ್ತಾನೆ. ಪಠ್ಯವು ಸ್ವಾಭಾವಿಕವಾಗಿ ಆಹ್ಲಾದಕರವೆಂದು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುವ ವಿವಿಧ ಹಂತಗಳು ಮತ್ತು ವಿವಿಧ ಸ್ಥಳಗಳ ಸಾಪೇಕ್ಷ ಅನುಪಾತಗಳು, ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಪ್ರವೇಶದ ಎತ್ತರ, ಉದ್ದ ಮತ್ತು ಎತ್ತರಗಳು, ಕೆತ್ತನೆಗಳ ನಿಯೋಜನೆಯನ್ನು ಅಧ್ಯಾಯಗಳು ೨೫೩-೨೬೯ ರಲ್ಲಿ ನಿರ್ದಿಷ್ಟಪಡಿಸಲಾಗಿದೆ. ಜೊತೆಗೆ ಇತರ ವಿಭಾಗಗಳು ಅಧ್ಯಾಯ ೫೮-೬೫ ರಲ್ಲಿ ನಿರ್ದಿಷ್ಟಪಡಿಸಲಾಗಿದೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ದೇವಾಲಯದ ಒಳಗಿನ ಕಂಬವನ್ನು (ಸ್ತಂಭ) ಪದ್ಮ, ಕುಂಭ, ಅಂತರ ಮತ್ತು ಇತರ ಪದಗಳೊಂದಿಗೆ ಒಂಬತ್ತು ಭಾಗಗಳಾಗಿ ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ ಎಂದು ಪಠ್ಯವು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಇದರಲ್ಲಿ ಕಂಬದ ಅಗಲ ಮತ್ತು ಈ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಭಾಗಗಳು ಕೆಲವು ಅನುಪಾತಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ ಮತ್ತು ಈ ಒಂಬತ್ತು ಭಾಗಗಳ ಮೇಲೆ ರಚನಾತ್ಮಕ ಲಕ್ಷಣಗಳು ಅಥವಾ ಕೆತ್ತನೆಗಳನ್ನು ಹಾಕಲಾಗುತ್ತದೆ. ಪಠ್ಯವು ವಿಷ್ಣುವಿನ ಅವತಾರವನ್ನು ಹೆಸರಿಸಿದ್ದರೂ, ಶಿವಲಿಂಗದ ಸ್ಥಾಪನೆಯ ಕುರಿತು ಹಲವಾರು ವಿಭಾಗಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಆದರೆ ಇತರ ಅಧ್ಯಾಯಗಳು ವಿಷ್ಣು ಮೂರ್ತಿ, ದೇವತೆಗಳು ಮತ್ತು ಇತರ ದೇವತೆಗಳನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುತ್ತವೆ.

ಮತ್ಸ್ಯ ಪುರಾಣದ ಒಳಗೆ ಅಂತರ್ಗತವಾಗಿರುವ ವಿನ್ಯಾಸ ಮಾರ್ಗದರ್ಶಿ ಪುಸ್ತಕಗಳು ಸಲಹೆಗಳಾಗಿದ್ದವು ಮತ್ತು ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ಪ್ರಾಯೋಜಿಸಿದ ಅಥವಾ ನಿರ್ಮಿಸಿದವರ ಮೇಲೆ ಬದ್ಧವಾಗಿಲ್ಲ ಎಂದು ಮೈಕೆಲ್ ಮೀಸ್ಟರ್ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಭಾರತದಾದ್ಯಂತ ೧ ನೇ ಸಹಸ್ರಮಾನದ ಹಿಂದೂ ದೇವಾಲಯಗಳು ಆಧುನಿಕ ಯುಗದಲ್ಲಿ ಉಳಿದುಕೊಂಡಿವೆ, ಚೌಕ ತತ್ವವನ್ನು ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡಿವೆ ಮತ್ತು ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪವು ಮತ್ಸ್ಯ ಪುರಾಣದ ಹಳೆಯ ಪಠ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾದ ಸಾಮಾನ್ಯ ತತ್ವಗಳನ್ನು ಅನುಸರಿಸುತ್ತದೆ ಎಂದು ಕ್ಷೇತ್ರ ಪುರಾವೆಗಳು ಸೂಚಿಸುತ್ತವೆ.

ಮತ್ಸ್ಯ ಪುರಾಣವು ಪೂರ್ವ ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ನರ್ಮದಾ ನದಿಯ ಮೂಲದ ಬಳಿ ಇರುವ ಅನೇಕ ಅಮರಕಂಟಕ ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುತ್ತದೆ.

ಪ್ರವಾಸಿ ಮಾರ್ಗದರ್ಶಿಗಳು

ಮತ್ಸ್ಯ ಪುರಾಣವು ಎಲ್ಲಾ ಪುರಾಣಗಳಂತೆ ಮಹಾತ್ಮ್ಯ ಎಂಬ ಅಧ್ಯಾಯಗಳ ಸಂಗ್ರಹವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಇವುಗಳು ಪ್ರಾಚೀನ ಅಥವಾ ಮಧ್ಯಕಾಲೀನ ಭಾರತೀಯ "ಆ ಯುಗದ ಪ್ರವಾಸಿಗರನ್ನು ಗುರಿಯಾಗಿರಿಸಿಕೊಂಡ ಪ್ರಚಾರ ಕೃತಿಗಳು" ಎಂದು ಏರಿಯಲ್ ಗ್ಲುಕ್ಲಿಚ್‌ರವರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ.

ಮತ್ಸ್ಯ ಪುರಾಣದ ೧೮೯-೧೯೪ ಅಧ್ಯಾಯಗಳಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಂತ ವಿವರವಾದ ಸೆಟ್, ಆಧುನಿಕ ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶ, ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಮತ್ತು ಗುಜರಾತ್‌ನ ನರ್ಮದಾ ನದಿ ಪ್ರದೇಶದ ಪ್ರೇಕ್ಷಣೀಯ ಸ್ಥಳಗಳು, ಇತಿಹಾಸ ಮತ್ತು ದೇವಾಲಯಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಇದೆ. ಪ್ರಯಾಗ ಮಾಹಾತ್ಮ್ಯವು ಪಠ್ಯದಲ್ಲಿನ ಮತ್ತೊಂದು ಪ್ರವಾಸ ಮಾರ್ಗದರ್ಶಿಯಾಗಿದ್ದು, ಇದು ಕುಂಭಮೇಳದ ಪದ್ಯಗಳೊಂದಿಗೆ ಮತ್ಸ್ಯ ಪುರಾಣದ ೧೦೩-೧೧೨ ಅಧ್ಯಾಯಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ.

ಈ ಪುರಾಣದ ಪ್ರವಾಸ ಮಾರ್ಗದರ್ಶಿ ವಿಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಒಳಗೊಂಡಿರುವ ಇತರ ತೀರ್ಥ (ತೀರ್ಥಯಾತ್ರೆ) ಪ್ರದೇಶಗಳು, ಭಾರತದ ಪೂರ್ವ ಮತ್ತು ದಕ್ಷಿಣ ರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ದೇವತೆಗಳಿಗೆ (ಶಕ್ತಿ) ಸಂಬಂಧಿಸಿದವುಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿವೆ. ಪಠ್ಯದ ೧೮೦-೧೮೫ ಅಧ್ಯಾಯಗಳು ಅವಿಮುಕ್ತ ಮಾಹಾತ್ಮ್ಯವನ್ನು ಪ್ರಸ್ತುತಪಡಿಸುತ್ತವೆ. ಇದು ಬನಾರಸ್‌ಗೆ (ವಾರಣಾಸಿ, ಕಾಶಿ) ಪ್ರಯಾಣ ಮಾರ್ಗದರ್ಶಿಯಾಗಿದೆ.

ಪರಿಸರ ವಿಜ್ಞಾನದ ಮಹತ್ವ

ಮತ್ಸ್ಯ ಪುರಾಣವು ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮದಲ್ಲಿ ಪರಿಸರದ ಗೌರವದ ಮಹತ್ವವನ್ನು ವಿವರಿಸುವ ಶ್ಲೋಕವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. "ಒಂದು ಕೊಳವು ಹತ್ತು ಬಾವಿಗಳಿಗೆ ಸಮನಾಗಿರುತ್ತದೆ, ಒಂದು ಜಲಾಶಯವು ಹತ್ತು ಕೊಳಗಳಿಗೆ ಸಮನಾಗಿರುತ್ತದೆ, ಒಬ್ಬ ಪುತ್ರ ಹತ್ತು ಜಲಾಶಯಗಳಿಗೆ ಸಮನಾಗಿರುತ್ತಾನೆ ಮತ್ತು ಒಂದು ಮರವು ಹತ್ತು ಪುತ್ರರಿಗೆ ಸಮನಾಗಿರುತ್ತದೆ" ಎಂದು ಅದು ಹೇಳುತ್ತದೆ.

ಯೋಗ ಮತ್ತು ಆರಾಧನೆ

ಈ ಪಠ್ಯವು ಯೋಗವನ್ನು ಅನೇಕ ಆರಂಭಿಕ ಮತ್ತು ಕೊನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಸ್ತುತಪಡಿಸುತ್ತದೆ. ಅದರ ವಿವರಣೆಯು ಬದಲಾಗುತ್ತದೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ೫೨ ನೇ ಅಧ್ಯಾಯದಲ್ಲಿ, ಮತ್ಸ್ಯ ಪುರಾಣ ಹೊಸ ಯೋಗಿಗೆ ಜ್ಞಾನ ಯೋಗಕ್ಕಿಂತ ಕರ್ಮ ಯೋಗವು ಹೆಚ್ಚು ಮುಖ್ಯವಾಗಿದೆ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತದೆ. ಏಕೆಂದರೆ ಕರ್ಮ ಯೋಗವು ಜ್ಞಾನ ಯೋಗಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಕರ್ಮ ಯೋಗವಿಲ್ಲದೆ ಜ್ಞಾನ ಯೋಗವು ಎಂದಿಗೂ ಉದ್ಭವಿಸುವುದಿಲ್ಲ. ಪಠ್ಯವು ನಂತರ ೫೨.೮-೫೨.೧೦ ರ ಪದ್ಯದಲ್ಲಿ ಕರ್ಮಯೋಗಿಯ ಎಂಟು ಅಗತ್ಯ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಗುಣಗಳನ್ನು ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ. ಅವು- ಇತರರಿಗೆ ಮತ್ತು ಎಲ್ಲಾ ಜೀವಿಗಳಿಗೆ ಕ್ಷಮೆ ಮತ್ತು ಹಾನಿಗೊಳಿಸದಿರುವುದು, ಸಹನೆ, ಸಂಕಷ್ಟದಲ್ಲಿ ಸಹಾಯವನ್ನು ಬಯಸುವವರಿಗೆ ರಕ್ಷಣೆ, ಅಸೂಯೆಯಿಂದ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ, ಬಾಹ್ಯ ಮತ್ತು ಆಂತರಿಕ ಶುದ್ಧೀಕರಣ, ಶಾಂತತೆ, ಸಂಕಟದಲ್ಲಿರುವವರಿಗೆ ಸಹಾಯ ಮಾಡುವಲ್ಲಿ ಜಿಪುಣತನ ತೋರದಿರುವುದು ಮತ್ತು ಇನ್ನೊಬ್ಬ ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಸಂಪತ್ತು ಅಥವಾ ಹೆಂಡತಿಗಾಗಿ ಎಂದಿಗೂ ಹಾತೊರೆಯದಿರುವುದಾಗಿದೆ.

ಕರ್ಮ ಯೋಗಿ, ಪದ್ಯ ೫೨.೧೩-೫೨.೧೪ ನಲ್ಲಿ ಹೇಳುವಂತೆ, ಪ್ರತಿದಿನ ಐದು ಆರಾಧನೆಗಳನ್ನು ಕೈಗೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ - ದೇವತೆಗಳನ್ನು ಪೂಜಿಸುವುದು, ಒಬ್ಬರ ಪೋಷಕರು ಮತ್ತು ಪೂರ್ವಜರನ್ನು ಪೂಜಿಸುವುದು, ಬಡವರಿಗೆ ಆಹಾರ ನೀಡುವುದು ಮತ್ತು ಅತಿಥಿಗಳಿಗೆ ಆತಿಥ್ಯ ನೀಡುವುದು, ಪ್ರಾಣಿಗಳು ಮತ್ತು ಪಕ್ಷಿಗಳಿಗೆ ಆಹಾರ ನೀಡುವುದು, ಮತ್ತುವೇದಗಳನ್ನು ಪಠಿಸುವ ಮೂಲಕ ಋಷಿಗಳು ಮತ್ತು ಒಬ್ಬರ ಶಿಕ್ಷಕರನ್ನು ಪೂಜಿಸುವುದು. ಬೇರೆಡೆ, ಮತ್ಸ್ಯ ಪುರಾಣವು ೧೮೩ ನೇ ಅಧ್ಯಾಯದಲ್ಲಿ, ಯೋಗವು ಸಗುಣ ಯೋಗ ಮತ್ತು ನಿರ್ಗುಣ ಯೋಗ- ಎಂಬ ಎರಡು ರೂಪಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತದೆ.

ಇದನ್ನೂ ನೋಡಿ

• ಭಾಗವತ ಪುರಾಣ
• ವಿಷ್ಣು ಪುರಾಣ
• ಉಪನಿಷತ್

ಬಾಹ್ಯ ಸಂಪರ್ಕಗಳು

• Matsya Purana, ೧೮೯೨ ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟವಾಯಿತು(ಸಂಸ್ಕೃತದಲ್ಲಿ).