ಕಿತ್ತೂರು ಕಹಳೆ: ಪರಿಷ್ಕರಣೆಗಳ ನಡುವಿನ ವ್ಯತ್ಯಾಸ

ಕಿತ್ತೂರು ಕೊನೆಯ ಕಾಳಗ ಘಟಿಸಿ (೧೮೨೪) ೧೮೯ ವರ್ಷ ಗತಿಸಿವೆ. ಇಂದಿಗೂ ಕಿತ್ತೂರು ಕೋಟೆ, ಅಲ್ಲಿನ ವೀರ ಸಮಾಧಿಗಳು, ರಾಣಿ ಚೆನ್ನಮ್ಮಾಜಿಯ ಬೆನ್ನಿಗೆ ನಿಂತ ವೀರ ಕಲಿಗಳಾದ ಸಂಗೊಳ್ಳಿ ರಾಯಣ್ಣನಂಥ ವೀರರ ಸ್ಮಾರಕಗಳು [[ಬೆಳಗಾವಿ]] ಜಿಲ್ಲೆಯಾದ್ಯಂತ ಈಗಲೂ ಉಳಿದಿವೆ, ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಹೋರಾಟದ ಕಥೆಗಳನ್ನು ನೆನಪಿಸುತ್ತಿವೆ.

ಕಿತ್ತೂರು ಧಾರವಾಡದಿಂದ[[ಧಾರವಾಡ]]ದಿಂದ ೩೧ ಕಿ.ಮೀ, ಬೆಳಗಾವಿಯಿಂದ೪೫ ಕಿ.ಮೀ ದೂರದಲ್ಲಿದೆ. ಯಾವುದೇ ಮಾರ್ಗವಾಗಿ ಬಂದರೂ ಈ ಊರು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಹೆದ್ದಾರಿ ನಂ.೪ ರಲ್ಲಿರುವ ಕಾರಣ ಸಾಕಷ್ಟು ಸಾರಿಗೆ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಹೆಮ್ಮೆಯ ರಾಣಿ ಕಿತ್ತೂರಿನ ಚೆನ್ನಮ್ಮ. ಕಿತ್ತೂರಿನ ರಾಣಿಯಾಗಿದ್ದ ಚೆನ್ನಮ್ಮ ಕುದುರೆ ಸವಾರಿ, ಕತ್ತಿವರಸೆ, ಬಿಲ್ಲುವಿದ್ಯೆಗಳಲ್ಲೂ ನಿಪುಣರಾಗಿದ್ದರು. ಪತಿ ಮಲ್ಲಸರ್ಜ ಮತ್ತು ಮಗ ಶಿವಲಿಂಗ ಸರ್ಜನ ಮರಣಾನಂತರ ದತ್ತಕಪುತ್ರನಿಗೆ ಪಟ್ಟ ಕಟ್ಟಲು ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸರ್ಕಾರ ಒಪ್ಪಲಿಲ್ಲ. ಅದಕ್ಕೆ ರಾಣಿ ತೋರಿದ ಪ್ರತಿರೋಧವೇ ಮುಂದೆ ದೇಶದಲ್ಲಿ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಸಂಗ್ರಾಮಕ್ಕೆ ಮುನ್ನುಡಿ ಬರೆಯಿತು.

ಕಿತ್ತೂರಿನಿಂದ ೮ ಕಿ.ಮೀ ದೂರದಲ್ಲಿರುವ ನಂದಿಹಳ್ಳಿಯಲ್ಲಿ ದೊರೆ, ಚೆನ್ನಾಮ್ಮಾಜಿ ಪತಿ ಮಲ್ಲಸರ್ಜ ಭೇಟಿ ನೀಡುತ್ತಿದ್ದ ನಂದಿ ದೇವಾಲಯವಿದೆ. ಇಲ್ಲಿರುವ ನಂದಿ ವಿಗ್ರಹವು ವಿಶಾಲವಾಗಿ ಬೆಳೆದು ನಿಂತ ಬಗ್ಗೆಯೂ ಹಲವು ದೃಷ್ಟಾಂತಗಳಿವೆ. ದೇಶಪ್ರೇಮಿ ವೀರಯೋಧ ಸಂಗೊಳ್ಳಿ ರಾಯಣ್ಣನ ಜನ್ಮಸ್ಥಳ. ಇದು ಕಿತ್ತೂರಿ ನಿಂದ ಹದಿನೈದು ಕಿ.ಮೀ ದೂರದಲ್ಲಿದೆ. ಕಿತ್ತೂರಿನಿಂದ ಬೈಲಹೊಂಗಲ ೩೩ ಕಿ.ಮೀ ಅಂತರದಲ್ಲಿದೆ. ರಾಣಿ ಚೆನ್ನಮ್ಮಳ ಸಮಾಧಿ ಇರುವುದು ಇಲ್ಲಿಯೇ. ರಾಣಿ ಸೆರಮನೆಯಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕೊನೆಯ ದಿನಗಳನ್ನು ಕಳೆದಿದ್ದು [[ಇತಿಹಾಸ]]. ಕಪ್ಪು ಶಿಲೆಯಿಂದ ರಾಣಿಯ ಮೂರ್ತಿ ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದು, ಅದರ ಪಕ್ಕದಲ್ಲಿ ಉದ್ಯಾನವಿದೆ. ಪ್ರತಿ ವರ್ಷ ಕಿತ್ತೂರು ಉತ್ಸವದಲ್ಲಿ ರಾಣಿ ಚೆನ್ನಮ್ಮಾಜಿ ಸಮಾಧಿ ಸ್ಥಳದಿಂದಲೇ ಕಿತ್ತೂರಿಗೆ ಜ್ಯೋತಿಯನ್ನು ತರಲಾಗುತ್ತದೆ. ನಂದಗಡ ಸಂಗೊಳ್ಳಿ ರಾಯಣ್ಣನ ಸಮಾಧಿ ಸ್ಥಳ.