ಅಮೆಜಾನ್: ಪರಿಷ್ಕರಣೆಗಳ ನಡುವಿನ ವ್ಯತ್ಯಾಸ

'''ಅಮೆಜಾನ್''' ನದಿ ( [[ಪೋರ್ಚುಗೀಸ್]] ಮತ್ತು [[ಸ್ಪಾನಿಷ್]] ಭಾಷೆಗಳಲ್ಲಿ ರಿಯೊ ಅಮೆಝೊನಾಸ್) [[ದಕ್ಷಿಣ ಅಮೆರಿಕ|ದಕ್ಷಿಣ ಅಮೆರಿಕದ]]ದ ಪ್ರಮುಖ [[ನದಿ]]. ಇದು ಪ್ರಪಂಚದಲ್ಲಿಯೇ ಅತ್ಯಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ ಜಲರಾಶಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಅಲ್ಲದೆ ಒಂದು ವಾದದ ಪ್ರಕಾರ ಅಮೆಜಾನ್ ನದಿಯು ಪ್ರಪಂಚದ ಅತಿ ಉದ್ದವಾದ ನದಿ ಕೂಡ. [[ಆಫ್ರಿಕಾ|ಆಫ್ರಿಕಾದ]]ದ [[ನೈಲ್ ನದಿ]] ಮತ್ತು ಅಮೆಜಾನ್ ನದಿಗಳ ನಡುವೆ ಈ ಸ್ಥಾನಕ್ಕಾಗಿ ನಡೆದಿರುವ ಪೈಪೋಟಿ ಶಾಶ್ವತವಾಗಿ ಇತ್ಯರ್ಥವಾಗಿಲ್ಲ. ಅಮೆಜಾನ್ ನದಿಯು ಈ ಭೂಮಿಯ ಮೇಲಿರುವ ಒಟ್ಟೂ ಸಿಹಿನೀರಿನಲ್ಲಿ ೨೦% ರಷ್ಟನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಈ ಒಂದು ಮಹಾನದಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರವಹಿಸುವ ನೀರಿನ ಪ್ರಮಾಣವು ನಂತರದ ೮ ಮಹಾನದಿಗಳ ಒಟ್ಟು ನೀರಿನ ಪ್ರಮಾಣಕ್ಕಿಂತ ಅಧಿಕವೆಂದಾದಾಗ ಇದರ ಅಗಾಧತೆಯ ಅರಿವಾಗುವುದು. ಅಮೆಜಾನ್ ನದಿಯು ವಿಶ್ವದಲ್ಲಿಯೇ ಅತ್ಯಂತ ವಿಶಾಲವಾದ [[ಜಲಾನಯನ ಪ್ರದೇಶ|ಜಲಾನಯನ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು]]ವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಈ ನದಿಗೆ "ಸಿಹಿ ಸಮುದ್ರ" ಎಂಬ ಹೆಸರನ್ನು ಸಹ ಬಳಸುವರು.

ಅಮೆಜಾನ್ ನದಿಯ ಜಲಾನಯನ ಪ್ರದೇಶವು ಸುಮಾರು ೬,೯೧೫,೦೦೦ ಚ.ಕಿ.ಮೀ. ವಿಸ್ತಾರವಾಗಿದೆ. ಇದು ದಕ್ಷಿಣ ಅಮೆರಿಕ ಖಂಡದ ೪೦%ರಷ್ಟು ಭೂಭಾಗ. ಅಮೆಜಾನ್ ನದಿಯ ಅತಿ ದೂರದ ಉಗಮಸ್ಥಾನ [[ಶಾಂತಸಾಗರ|ಶಾಂತಸಾಗರದ]]ದ ಸಮೀಪವೇ ಇರುವ [[ಆಂಡೆಸ್ ಪರ್ವತಶ್ರೇಣಿ]]. ಇಲ್ಲಿಂದ ಮುಂದೆ ಅಮೆಜಾನ್ ನದಿಯು [[ಅಟ್ಲಾಂಟಿಕ್ ಸಾಗರ|ಅಟ್ಲಾಂಟಿಕ್ ಸಾಗರದವರೆಗೆ]]ದವರೆಗೆ ಪ್ರವಹಿಸುತ್ತದೆ.

ಅಮೆಜಾನ್ ನದಿಯು ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಪಾತ್ರವನ್ನು ಹಲವು ಬಾರಿ ಬದಲಿಸಿಕೊಂಡಿದೆ. [[ಸೆನೋಝೋಯಿಕ್ ಯುಗ|ಸೆನೋಝೋಯಿಕ್ ಯುಗದಲ್ಲಿ]]ದಲ್ಲಿ ಆಂಡೆಸ್ ಪರ್ವತಶ್ರೇಣಿಯು ರೂಪುಗೊಳ್ಳುವ ಮುನ್ನ ಈ ನದಿಯು ಪಶ್ಚಿಮಾಭಿಮುಖವಾಗಿ ಹರಿಯುತ್ತಿತ್ತು.

ಇಂದು ಮೇಲಿನ ಅಮೆಜಾನ್ ನದಿಯು [[ಪೆರು|ಪೆರುವಿನಲ್ಲಿನ]]ವಿನಲ್ಲಿನ ಹಲವು ದೊಡ್ಡ ನದಿಗಳ ಸರಣಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಮುಖ್ಯವಾದವು : [[ಮೊರೋನಾ]],[[ಪಾಸ್ತಾಝಾ]],[[ನುಕುರೇ]],[[ಉರಿಟುಯಾಕು]],[[ಚಾಂಬ್ರಿಯಾ]],[[ಟೈಗ್ರ್]],[[ನಾನೇ]],[[ನಾಪೋ]],[[ಹುವಾಲ್ಲಾಗಾ]] ಮತ್ತು [[ಉಕಯಾಲಿ]]. [[ಮರನಾನ್]] ನದಿಯು ಆಂಡೆಸ್ ಶ್ರೇಣಿಯ ನೆವಾಡೋ ಡಿ ಯಾರುಪಾ ಪ್ರದೇಶದ [[ಹಿಮನದಿ|ಹಿಮನದಿಯೊಂದರಲ್ಲಿ]]ಯೊಂದರಲ್ಲಿ ಉಗಮಿಸಿ ಮುಂದೆ ೧೬೦೦ ಕಿ.ಮೀ. ಗಳವರೆಗೆ ಪೆರುವಿನ ಉನ್ನತಪ್ರದೇಶದ ಕಾಡು,ಕೊಳ್ಳಗಳಲ್ಲಿ ಹರಿದು ನೌಟಾ ಎಂಬಲ್ಲಿ ಉಕಯಾಲಿ ನದಿಯನ್ನು ಕೂಡಿಕೊಂಡು ಅಮೆಜಾನ್ ಮಹಾನದಿಯನ್ನು ರೂಪಿಸುತ್ತದೆ.

ಅಮೆಜಾನ್ ನದಿಯ ಅತಿ ದೂರದ ಮೂಲವನ್ನು ೧೯೯೬ರಲ್ಲಿ ಪೆರುವಿನ ಆಂಡೆಸ್ ಪರ್ವತಶ್ರೇಣಿಯಲ್ಲಿನ ನೆವಾಡೋ ಮಿಸ್ಮಿ ಎಂಬ ಪರ್ವತಶಿಖರದಿಂದ ಇಳಿಯುವ ಹಿಮನೀರಿನ ಧಾರೆಯೆಂದು ಗುರುತಿಸಲಾಯಿತು. ಇದು ಪೆರುವಿನ ರಾಜಧಾನಿ [[ಲಿಮಾ|ಲಿಮಾದಿಂದ]]ದಿಂದ ಸುಮಾರು ೭೦೦ ಕಿ.ಮೀ. ಆಗ್ನೇಯದಲ್ಲಿದೆ. ಈ ಹಿಮನೀರಿನ ಧಾರೆಯು ಮುಂದೆ ಉಕಯಾಲಿ ನದಿಯ ಒಂದು ಭಾಗವಾಗುವುದು.

[[ಅಮೆಜಾನಿಯನ್ ಮಳೆಕಾಡು]] ಆಂಡೆಸ್ ಶ್ರೇಣಿಯ ಪೂರ್ವದ ಅಂಚಿನಿಂದ ಆರಂಭವಾಗುತ್ತದೆ. ಇದು ಪ್ರಪಂಚದಲ್ಲಿಯೇ ಅತ್ಯಂತ ದೊಡ್ಡ [[ಮಳೆಕಾಡು]]. ಇದು [[ವಾತಾವರಣ|ವಾತಾವರಣದ]]ದ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ಅತಿ ಮಹತ್ವ ಹೊಂದಿದೆ. ಈ ಮಳೆಕಾಡಿನ [[ಜೀವರಾಶಿ|ಜೀವರಾಶಿಯು]]ಯು ಅಗಾಧಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ [[ಇಂಗಾಲಾಮ್ಲ]] ( [[ಕಾರ್ಬನ್ ಡೈ ಆಕ್ಸೈಡ್]] )ವನ್ನು ಹೀರಿಕೊಳ್ಳುವ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಈ ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿಯೇ ಅಮೆಜಾನ್ ಮಳೆಕಾಡನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ವಿಷಯ ಅತಿ ಮಹತ್ವ ಪಡೆದಿರುವುದು.

ಅಮೆಜಾನ್ ಮಳೆಕಾಡಿನ [[ಜೀವವೈವಿಧ್ಯ]] ವಿಸ್ಮಯಕಾರಿ. ಇಲ್ಲಿ ಕನಿಷ್ಠ ೨೫ ಲಕ್ಷ ಬಗೆಯ [[ಕೀಟ|ಕೀಟಗಳು]]ಗಳು, ಹಲವಿ ದಶಸಹಸ್ರ ಸಂಖ್ಯೆಯ [[ಗಿಡಮರ|ಗಿಡಮರಗಳು]]ಗಳು , ೨೦೦೦ ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚಿನ ಬಗೆಯ [[ಪ್ರಾಣಿ ಪಕ್ಷಿ|ಪ್ರಾಣಿ ಪಕ್ಷಿಗಳು]]ಗಳು ನೆಲೆಯಾಗಿವೆ. ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲಿರುವ ಒಟ್ಟು ಹಕ್ಕಿಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಲುಭಾಗದಷ್ಟು ಬಗೆಯವು ಇಲ್ಲಿಯೇ ಇವೆ.

ನೂರಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಗಣನೀಯ ಗಾತ್ರದ [[ಉಪನದಿ|ಉಪನದಿಗಳಿರುವ]]ಗಳಿರುವ ಅಮೆಜಾನ್ ನದಿಯ ಅಗಲವು ಹಲವೆಡೆ ೬ ರಿಂದ ೧೦ ಕಿ.ಮೀ. ಗಳಷ್ಟಿರುತ್ತದೆ. ಹಲವು ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ ನದಿಯು ಎರಡು ಕವಲುಗಳಾಗಿ ಒಡೆದು ಬಹುದೂರದವರೆಗೆ ಸಾಗುತ್ತದೆ. ಇಂತಹ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಹಲವಾರು ನೈಸರ್ಗಿಕ ಕಾಲುವೆಗಳು ಈ ಎರಡೂ ಕವಲುಗಳನ್ನು ಜೋಡಿಸುತ್ತವೆ. ಈ ಸನ್ನಿವೇಶವು ದೊಡ್ಡಸಂಖ್ಯೆಯ ದ್ವೀಪಗಳನ್ನು ನದಿಯಲ್ಲಿ ಸೃಷ್ಟಿಸಿದೆ.

ಅಮೆಜಾನ್ ನದಿಯ [[ಅಳಿವೆ]] ೩೩೦ ಕಿ.ಮೀ. ಅಗಲವಾಗಿದೆ. [[ಇಂಗ್ಲೆಂಡ್|ಇಂಗ್ಲೆಂಡಿನ]] [[ಥೇಮ್ಸ್ ನದಿ|ಥೇಮ್ಸ್ ನದಿಯ]]ಯ ಒಟ್ಟೂ ಉದ್ದಕ್ಕಿಂತ ಅಮೆಜಾನ್ ನದಿಯ ಅಳಿವೆಯ ಅಗಲವೇ ಹೆಚ್ಚು.

ಅಳಿವೆಯ ಬಾಯಿಯಲ್ಲಿ ಸುಮಾರು ೧೬೦ ಕಿ.ಮೀ. ವರೆಗಿನ ಪ್ರದೇಶವು ಹಲವು ಅರೆಮುಳುಗಿದ ದ್ವೀಪಗಳು ಮತ್ತು ಆಳವಲ್ಲದ ಮರಳದಂಡೆಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಇಲ್ಲಿ [[ಬೋರ್]] ಅಥವಾ [[ಪೊರೊರೋಕಾ]] ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ವಿಶಿಷ್ಟ ಪ್ರವಾಹ ಸನ್ನಿವೇಶವೇರ್ಪಡುವುದು. ಈ ಪ್ರವಾಹದ ಅಲೆಗಳು ಭಾರೀ ಗರ್ಜನೆಯೊಂದಿಗೆ ಆರಂಭವಾಗಿ ಸುಮಾರು ೫ ರಿಂದ ೧೩ ಅಡಿಗಳಷ್ಟು ಎತ್ತರದ ನೀರಿನ ಗೋಡೆಯ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಅತಿ ವೇಗವಾಗಿ ಸಾಗರದತ್ತ ಧಾವಿಸುತ್ತವೆ. ಈ ಅತಿ ರಭಸದ ನೀರಿನ ಪ್ರವಾಹವು ನದಿಯುದ್ದಕ್ಕೂ ಸಾಗಿಬಂದ ಎಲ್ಲಾ ಮೆಕ್ಕಲುಮಣ್ಣನ್ನು ಸಾಗರದೊಳಗೆ ಬಹುದೂರದವರೆಗೆ ತಳ್ಳಿಬಿಡುತ್ತದೆ. ಈ ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿಯೇ ಅಮೆಜಾನ್ ನದಿಗೆ [[ಮುಖಜ ಭೂಮಿ|ಮುಖಜ ಭೂಮಿಯಿಲ್ಲ]]ಯಿಲ್ಲ.

ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲಿರುವ ಒಟ್ಟೂ [[ವನ್ಯಜೀವಿ ಪ್ರಭೇದ|ವನ್ಯಜೀವಿ ಪ್ರಭೇದಗಳ]]ಗಳ ಮೂರನೆಯ ಒಂದು ಭಾಗ ಅಮೆಜಾನ್ ಮಳೆಕಾಡಿನಲ್ಲಿವೆ. ಈ ಮಳೆಕಾಡಿನ ಒಟ್ಟು ವಿಸ್ತೀರ್ಣ ೨೧ ಲಕ್ಷ ಚ.ಕಿ.ಮೀ. ಅಮೆಜಾನ್ ನದಿಯಲ್ಲಿ ಈವರೆಗೆ ೩೦೦೦ ತಳಿಯ [[ಮೀನು|ಮೀನುಗಳನ್ನು]]ಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಲಾಗಿದೆ.

[[ಬೋಟೊ]] ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಅಮೆಜಾನ್ ನದಿ [[ಡಾಲ್ಫಿನ್]] ಜಗತ್ತಿನ ಅತಿ ದೊಡ್ಡ [[ನದಿ ಡಾಲ್ಫಿನ್]]. ಅತಿ ಕ್ರೂರ ಸ್ವಭಾವದ ಮೀನಾದ [[ಪಿರಾನಾ|ಪಿರಾನಾಗೆ]]ಗೆ ಅಮೆಜಾನ್ ನದಿ ನೆಲೆ. ಪಿರಾನಾ ಮೀನುಗಳು ದೊಡ್ಡ ಹಿಂಡುಗಳಲ್ಲಿ ಜೀವಿಸಿ ಮನುಷ್ಯರೂ ಸೇರಿದಂತೆ ಪ್ರಾಣಿಗಳ ಮೇಲೆ ದಾಳಿಯಿಡುತ್ತವೆ. ೧೯೮೧ರಲ್ಲಿ ಓಬಿಡಾಸ್ ಬಳಿ ಸಂಭವಿಸಿದ ದೋಣಿ ಮುಳುಗಡೆಯಲ್ಲಿ ೩೩೧ ಜನರು ಈ ಪಿರಾನಾಗಳಿಗೆ ಬಲಿಯಾದರೆಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ. ಆದರೆ ಕೆಲವೇ ಜಾತಿಯ ಪಿರಾನಾಗಳು ಮನುಷ್ಯರ ಮೇಲೆ ದಾಳಿಯಿಡುತ್ತವೆ.

ಇಂದು ಅಮೆಜಾನ್ ಮಳೆಕಾಡು ಅಪಾಯದ ಅಂಚಿನಲ್ಲಿದೆ. ಅವಿರತವಾಗಿ ಸಾಗಿರುವ [[ಮರಮಟ್ಟುಗಳ ಉದ್ಯಮ]], ಬ್ರೆಜಿಲ್ ನ ಅಮೆಜಾನ್ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ [[ಹೆದ್ದಾರಿ|ಹೆದ್ದಾರಿಗಳ]]ಗಳ ನಿರ್ಮಾಣ , [[ಕೃಷಿಭೂಮಿ|ಕೃಷಿಭೂಮಿಗಾಗಿ]]ಗಾಗಿ ಕಾಡಿನ ನಾಶ ಇವುಗಳಿಂದಾಗಿ ಮಳೆಕಾಡಿನ ವ್ಯಾಪ್ತಿ ಕುಗ್ಗುತ್ತಿದೆ. ಇದರ ಪರಿಣಾಮ ಜಗತ್ತಿನ ವಾತಾವರಣವದ ಮೇಲೆ ಪ್ರತಿಕೂಲವಾಗಲಿದೆ. ಅಮೆಜಾನ್ ಮಳೆಕಾಡನ್ನು ಹೀಗೆಯೆ ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಮನುಕುಲದ ಒಳಿತಿನ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ಬಲು ಆವಶ್ಯಕ.