ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಇತಿಹಾಸ

ವಿಶ್ವದಲ್ಲಿ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ (ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ಕೇಂದ್ರಿತ)

ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಧ್ವಜ

ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ -ಆಡಳಿತವಿಭಾಗಗಳು -ನಕ್ಷೆ -1990

ಪೀಠಿಕೆ

• ಪೂರ್ವ ಬಂಗಾಳದ ಇತಿಹಾಸವು ಬಂಗಾಳದ ಇತಿಹಾಸ ಮತ್ತು ಭಾರತದ ಇತಿಹಾಸದೊಂದಿಗೆ ನಿಕಟವಾಗಿ ಹೆಣೆದುಕೊಂಡಿದೆ. ಪ್ರದೇಶದ ಆರಂಭಿಕ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಭಾರತೀಯ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಗಳು, ಆಂತರಿಕ ಚಳವಳಿಗಳು, ಮತ್ತು ಪ್ರಾಬಲ್ಯಕ್ಕಾಗಿ ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮ ಮತ್ತು ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮದ ನಡುವಿನ ಹಣಾಹಣೆಯನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿತ್ತು. 13 ನೇ ಶತಮಾನದಿಂದಲೂ ಶಾಹ ಜಲಾಲ್ನಂತಹ ಸುನ್ನಿ ಮಿಷನರಿಗಳು ಆಗಮಿಸಿದಾಗ ಇಸ್ಲಾಮ್ ಕ್ರಮೇಣ ಪ್ರಾಬಲ್ಯವಾಯಿತು. ನಂತರ, ಮುಸ್ಲಿಂ ಆಡಳಿತಗಾರರು ಇಸ್ಲಾಂ ಧರ್ಮದ ಬೋಧನೆಗಳನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿ ಮಸೀದಿ (ಮಸೀದಿಗಳು) ಮತ್ತು ಮದ್ರಸಾಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟಿದರು. 13 ನೇ ಶತಮಾನದಿಂದ ಈ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ಬಂಗಾಳ ಸುಲ್ತಾನರು ನಿಯಂತ್ರಿಸಿದರು. ನಂತರ, ಈ ಪ್ರದೇಶವು ಮೊಘಲ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಆಡಳಿತಕ್ಕೆ ಒಳಪಟ್ಟಿತು, ಅದರ (ಮೊಘಲ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ) ಶ್ರೀಮಂತ ಪ್ರಾಂತವಾಗಿತ್ತು. ಬಂಗಾಳ ‘ಸುಬಾ’ವು (ಜಿಲ್ಲೆ) ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಒಟ್ಟು ಆದಾಯದ (ಜಿಡಿಪಿ) ಯ 50% ರಷ್ಟನ್ನು ಮತ್ತು ವಿಶ್ವದ ಜಿಡಿಪಿ 12% ರಷ್ಟನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು, ರಾಜಧಾನಿ ಢಾಕಾ ಆಗ ಜನಸಂಖ್ಯೆ ಮಿಲಿಯನ್ ಜನರನ್ನು ಮೀರಿತ್ತು.
• 1700 ರ ದಶಕದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಮೊಘಲ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಕುಸಿತದ ನಂತರ, ಬಂಗಾಳದ ನವಾಬರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಬಂಗಾಳವು ಅರೆ-ಸ್ವತಂತ್ರ ರಾಷ್ಟ್ರವಾಯಿತು, 1757 ರಲ್ಲಿ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಈಸ್ಟ್ ಇಂಡಿಯಾ ಕಂಪೆನಿಯು ಪ್ಲಾಸ್ಸಿ ಕದನದಲ್ಲಿ ವಶಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಮೊದಲು ಇದು ನೇರವಾಗಿ ಕೈಗಾರಿಕಾ ಕ್ರಾಂತಿಗೆ ಕೊಡುಗೆ ನೀಡಿತು ಬ್ರಿಟನ್ ಮತ್ತು ಬಂಗಾಳದಲ್ಲಿ ಇಂಡಸ್ಟ್ರಿಯಲ್ ಮತ್ತು ಕ್ಷಾಮಗಳಿಗೆ. 20 ನೇ ಶತಮಾನದ ಆರಂಭದವರೆಗೂ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಭಾರತದ ರಾಜಧಾನಿಯಾಗಿ ಬಂಗಾಳಿ ಕಲ್ಕತ್ತಾ ನಗರವು ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸಿತು.
• ಆಧುನಿಕ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಗಡಿಗಳನ್ನು ಆಗಸ್ಟ್ 1947 ರಲ್ಲಿ ಬಂಗಾಳ ಮತ್ತು ಭಾರತ ವಿಭಜನೆಯೊಂದಿಗೆ ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಯಿತು, ಈ ಪ್ರದೇಶವು ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನವಾಗಿ ಹೊಸದಾಗಿ ರೂಪುಗೊಂಡ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ರಾಜ್ಯವಾಗಿ ರಾಡ್ಕ್ಲಿಫ್ ಲೈನ್ ಗುರುತಿಸಿ ದ ನಂತರ ಪಾಕಿಸ್ತಾನಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ ಪ್ರದೇಶವಾಯಿತು.
• ಆದಾಗ್ಯೂ, ಇದು ಪಶ್ಚಿಮ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದಿಂದ 1,600 ಕಿಮೀ (994 ಮೈಲಿ) ಭಾರತೀಯ ಪ್ರದೇಶದಿಂದ ಬೇರ್ಪಟ್ಟಿತು. ರಾಜಕೀಯ ಹೊರಗಿಡುವಿಕೆ, ಜನಾಂಗೀಯ ಮತ್ತು ಭಾಷಾ ತಾರತಮ್ಯದಿಂದಾಗಿ, ರಾಜಕೀಯವಾಗಿ ಪ್ರಬಲವಾದ ಪಶ್ಚಿಮ-ಪಾಕಿಸ್ತಾನ, ಜನಪ್ರಿಯ ಆಂದೋಲನ ಮತ್ತು ನಾಗರಿಕ ಅಸಹಕಾರದಿಂದ ಆರ್ಥಿಕ ನಿರ್ಲಕ್ಷ್ಯದ ಕಾರಣದಿಂದ 1971 ರಲ್ಲಿ ಸ್ವತಂತ್ರ ಬಾಂಗ್ಲಾ ದೇಶದ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ನಂತರ, ಹೊಸ ರಾಜ್ಯ ಕ್ಷಾಮ, ನೈಸರ್ಗಿಕ ವಿಪತ್ತುಗಳು, ವ್ಯಾಪಕ ಬಡತನ, ಜೊತೆಗೆ ರಾಜಕೀಯ ಪ್ರಕ್ಷುಬ್ಧತೆ ಮತ್ತು ಮಿಲಿಟರಿ ದಂಗೆಗಳು ನೆಡೆದವು. 1991 ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದ ಪುನಃಸ್ಥಾಪನೆಯು ಸಾಪೇಕ್ಷ ಶಾಂತ ಮತ್ತು ಶೀಘ್ರ ಆರ್ಥಿಕ ಪ್ರಗತಿಯ ಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ಮುಂದುವರಿಯಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ಇಂದು ಜಾಗತಿಕ ಜವಳಿ ಉದ್ಯಮದಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ತಯಾರಕ ಘಟಕವಾಗಿದೆ.

ಬಂಗಾಳ - ಪದದ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿ

• ಬಂಗ್ಲಾ ಅಥವಾ ಬಂಗಾಳ ಪದದ ನಿಖರ ಮೂಲವು ತಿಳಿದಿಲ್ಲ. ಮಹಾಭಾರತದ ಪ್ರಕಾರ, ಪುರಾಣ, ಹರಿವಂಶ ವಂಗ ರಾಜ ವಾಲಿಯವರ ದತ್ತು ಪುತ್ರರಾಗಿದ್ದು, ವಂಗ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದನು. "ವಂಗಲ" (ಬಾಂಗಲ್) ಕುರಿತಾದ ಆರಂಭಿಕ ಉಲ್ಲೇಖವನ್ನು ನೇಸರಿ ಫಲಕಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಣಬಹುದು (805 ಂಆ ) ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದ ಆಡಳಿತಗಾರ ರಾಷ್ಟ್ರಕೂಟ ದೊರೆ ಗೋವಿಂದ (ಮೂರು) ನು, 9 ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಉತ್ತರ ಭಾರತವನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸಿದನು, ಇದನ್ನು ಧರ್ಮಪಾಲ ವಂಗಲ ರಾಜನಾಗಿದ್ದಾನೆ. 11 ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಬಂಗಾಳವನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸಿದ ಚೋಳ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಮೊದಲನೇ ರಾಜೇಂದ್ರ ಚೋಳ ನ ಕಾಲದ ದಾಖಲೆಗಳು ಗೋವಿಂದ ಚಂದ್ರನನ್ನು ಬಂಗಾಳದ ಆಡಳಿತಗಾರ ಎಂದು ದೃಢಪಡಿಸುತ್ತದೆ. ಶಮ್ಸ್-ಉದ್-ದಿನ್ ಇಲ್ಯಾಸ್ ಷಾ ಅವರು "ಷಾ-ಇ-ಬಂಗಲಾಹ್" ಎಂಬ ಶೀರ್ಷಿಕೆಯನ್ನು ಪಡೆದರು ಮತ್ತು ಇಡೀ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ಒಂದು ಸರ್ಕಾರದ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಒಗ್ಗೂಡಿಸಿದರು.
• ವಂಗಾ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವು (ಬಂಗಾ ಎಂದೂ ಕರೆಯಲ್ಪಡುತ್ತದೆ) ಪಶ್ಚಿಮ ಉಪ ಬಂಗಾಳ, ಭಾರತ ಮತ್ತು ಇಂದಿನ ಆಧುನಿಕ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡ ಈ ರಾಜ್ಯ ಭಾರತದ ಉಪಖಂಡದ ಪೂರ್ವ ಭಾಗದಲ್ಲಿದೆ. ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಪ್ರಾಚೀನ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ವಂಗ ಮತ್ತು ಪುಂಡ್ರಾ ಇಬ್ಬರು ಪ್ರಮುಖ ಬುಡಕಟ್ಟು ಜನಾಂಗದವರು ಆಳಿದರು.

ಪ್ರಾಚೀನ ಕಾಲ

ಬಂಗಾಳದ ಭೂಪಟ

ಬಂಗಾಳದ ಭೂಪಟ- ಪೂರ್ವ ಮತ್ತು ಪಶ್ಚಮ ಬಂಗಾಳ ತೊರಿಸುವ ಜಿಫ್(gif)ಕೆಂಪು ಬಣ್ಣ ಹಿಂದಿನ ಬಂಗಾಳ; ದಟ್ಟ ಹಸಿರು ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ- ತಿಳಿಹಸಿರು ಪಶ್ಚಿಮ ಬಂಗಾಳ

• (ಕ್ರಿ.ಪೂ. 700-200 ಕ್ರಿ.ಪೂ.)

ಪೂರ್ವ ಇತಿಹಾಸದ ಬಂಗಾಳ

• ನರಸಿಂಗಡಿಯಲ್ಲಿನ ವಾರಿ-ಬತೇಶ್ವರದ ಅವಶೇಷಗಳು ತಾಮ್ರಯುಗದ ಕಾಲದಿಂದಲೂ ಇದ್ದಿತೆಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ. ಪ್ರಾಚೀನ ಬಂಗಾಳದಲ್ಲಿ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಹೊಂದಿದ್ದ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಮಹಸ್ತಿನಗರದ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ದೊರಕಿದ ಪುರಾತನ ಶಾಸನ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಪುರಾತತ್ತ್ವ ಶಾಸ್ತ್ರದ ಇಲಾಖೆಯ ಉತ್ಖನನವು ಭಾರತೀಯ ಉಪಖಂಡದ (ಕ್ರಿ.ಪೂ. 700-200 ಕ್ರಿ.ಪೂ.) ನಾರ್ದರ್ನ್ ಬ್ಲ್ಯಾಕ್ ಪಾಲಿಶ್ಡ್ ವೇರ್ (ಎನ್ಬಿಪಿಡಬ್ಲ್ಯೂಡಬ್ಲ್ಯೂ ಅಥವಾ ಎನ್ಬಿಪಿ) ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಪುರಾವೆಗಳನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ, ಇದು ಸುಮಾರು ಕ್ರಿ.ಪೂ. 700 ರ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಹೊಂದಿದ ಕಬ್ಬಿಣದ ಯುಗ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯಿಂದ ಕ್ರಿ.ಪೂ 500-300, ವರೆಗಿನ ಉತ್ತರ ಭಾರತದಲ್ಲಿದ್ದ 16 ದೊಡ್ಡ ರಾಜ್ಯಗಳ ಅಥವಾ ಮಹಾಜನಪದಾಗಳ ಹುಟ್ಟು ಮತ್ತು ಮೌರ್ಯ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ನಂತರದ ಏಳಿಗೆಗೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ. ಪುರಾತನ ಭಾರತದ ಪೂರ್ವ ಭಾಗವು ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಸ್ತುತವಾಗಿರು ಕಾಲವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ, ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶವು ಕ್ರಿ.ಪೂ.6 ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಪ್ರವರ್ಧಮಾನಕ್ಕೆ ಬಂದ ಅಂಗದ ಪ್ರಾಚೀನ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವಾದ ಇಂತಹ ಮಹಾಜನಪದಗಳ ಒಂದು ಭಾಗವಾಗಿತ್ತು ಎಂದು ಕಂಡುಬರುವುದು.
• ಭಾಷಾಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಕಾರ, ಈ ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿನ ಅತ್ಯಂತ ಹಳೆಯ ಜನಸಂಖ್ಯೆಯು ದ್ರಾವಿಡ ಭಾಷೆಗಳಾದ ಕುರುಕ್ಸ್, ಅಥವಾ ಬಹುಶಃ ಸ್ಯಾಂಟಲ್ಸ್ನಂತಹ ಆಸ್ಟ್ರೋಯೇಸಿಯಾಟಿಕ್ ಭಾಷೆಗಳನ್ನು ಆಡುವವರಾಗಿದ್ದವು. ತರುವಾಯ, ಟಿಬೆಟೊ-ಬರ್ಮನ್ ಮುಂತಾದ ಇತರ ಭಾಷೆಯ ಕುಟುಂಬಗಳಿಂದ ಮಾತನಾಡುವ ಜನರು ಬಂಗಾಳದಲ್ಲಿ ನೆಲೆಸಿದರು. ಇಂಡಿಯನ್ ಬಂಗಾಳಿ ಇತ್ತೀಚಿನ ನೆಲಸುವಿಕೆಯನ್ನು ತೋರಿಸುಸುತ್ತದೆ.
• ಪಶ್ಚಿಮ ಬಂಗ್ಲಾದೇಶವು ಮಗದದ ಭಾಗವಾಗಿ ಕ್ರಿ.ಪೂ.7 ನೇ ಶತಮಾನದ ದಿಂದ ಇಂಡೋ-ಆರ್ಯನ್ ನಾಗರೀಕತೆಯ ಭಾಗವಾಯಿತು, ನಂದ ರಾಜವಂಶವು ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಎಲ್ಲಾ ಭಾಗಗಳನ್ನು ಅಲ್ಪಾವದಿಯ ಇಂಡೋ-ಆರ್ಯನ್ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಏಕೀಕರಿಸುವ ಮೊದಲ ಐತಿಹಾಸಿಕ ರಾಜ್ಯವಾಗಿದ್ದು, 345 ರಲ್ಲಿ 24 ವರ್ಷಗಳು ಮಾತ್ರ ಉಳಿಯಿತು. -321 ಃಇ. ನಂತರ ಬೌದ್ಧಧರ್ಮದ ಉದಯದ ನಂತರ ಅನೇಕ ಮಿಷನರಿಗಳು ಧರ್ಮವನ್ನು ಹರಡಲು ಈ ಭೂಮಿಗೆ ಬಂದು ನೆಲೆಸಿದರು ಮತ್ತು ಮಹಸ್ತಿನಗರದಂತಹ ಅನೇಕ ಸ್ಮಾರಕಗಳನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದರು.

ಸಾಗರೋತ್ತರ ವಸಾಹತು

• ವಂಗ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತದ ಪ್ರಬಲ ಸಮುದ್ರಯಾನ ರಾಷ್ಟ್ರವಾಗಿತ್ತು. ಅವರು ಜಾವಾ, ಸುಮಾತ್ರಾ ಮತ್ತು ಸಿಯಾಮ್ (ಆಧುನಿಕ ಥೈಲ್ಯಾಂಡ್) ಗಳೊಂದಿಗೆ ಸಾಗರೋತ್ತರ ವ್ಯಾಪಾರ ಸಂಬಂಧಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದರು. ಮಹಾವಂಶದ ಪ್ರಕಾರ, ವಂಗ ರಾಜಕುಮಾರ ವಿಜಯ ಸಿಂಘ ಅವರು ಕ್ರಿ.ಪೂ. 544 ರಲ್ಲಿ ಲಂಕಾವನ್ನು (ಆಧುನಿಕ ಶ್ರೀಲಂಕಾ) ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡರು ಮತ್ತು ದೇಶಕ್ಕೆ "ಸಿಂಹಳ" ಎಂಬ ಹೆಸರನ್ನು ನೀಡಿದರು. ಬಂಗಾಳಿ ಜನರು ಕಡಲ ಆಗ್ನೇಯ ಏಷ್ಯಾ ಮತ್ತು ಸಯಾಮ್ (ಆಧುನಿಕ ಥೈಲ್ಯಾಂಡ್ನಲ್ಲಿ) ಗೆ ವಲಸೆ ಬಂದರು, ಅಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಸ್ವಂತ ನೆಲೆಸನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದರು..

ಗಂಗರಿದಾಯ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ

ಏಷ್ಯಾದಲ್ಲಿ ಅಲೆಕ್ಸಾಂಡರ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ಮತ್ತು ನೆರೆಹೊರೆಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ 323 ಬಿಬಿಸಿ, ನಂದ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ಮತ್ತು ಗಂಗಾರಿದಾಯ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ

• ಅಲೆಕ್ಸಾಂಡರ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ಮತ್ತು ನೆರೆಹೊರೆಗಳಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ಕ್ರಿ. ಪೂ.323 ರಲ್ಲಿ ಏಷ್ಯಾ, ನಂದಾ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ಮತ್ತು ಗಂಗಾರದಾಯಿ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ. ಉತ್ತರ ಮತ್ತು ಪಶ್ಚಿಮ ಬಂಗಾಳ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಭಾಗವಾಗಿದ್ದರೂ ಸಹ ದಕ್ಷಿಣ ಬಂಗಾಳವು ತನ್ನ ಸಾಗರೋತ್ತರ ವಹಿವಾಟಿನೊಂದಿಗೆ ಪ್ರಬಲವಾಯಿತು. ಕ್ರಿ.ಪೂ. 326 ರಲ್ಲಿ ಅಲೆಕ್ಸಾಂಡರ್ ದಿ ಗ್ರೇಟ್ ಆಕ್ರಮಣದೊಂದಿಗೆ ಈ ಪ್ರದೇಶವು ಮತ್ತೊಮ್ಮೆ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆ ಪಡೆಯಿತು. ಗ್ರೀಕ್ ಮತ್ತು ಲ್ಯಾಟಿನ್ ಇತಿಹಾಸಕಾರರು, ಅಲೆಕ್ಸಾಂಡರ್ ದಿ ಗ್ರೇಟ್, ಭಾರತದಿಂದ ಬಂಗಾಳ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿರುವ ಪ್ರಬಲ ಗಂಗರದಯ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಧೀರ ಪ್ರಬಲ ಎದುರಾಳಿಗಳನ್ನು ಎದುರಿಸಬೇಕಾದಿತೆಂದು ಸೂಚಿಸಿದರು. ಅಲೆಕ್ಸಾಂಡರ್, ತನ್ನ ಅಧಿಕಾರಿಯಾಗಿದ್ದ ಕೊಯೆನಸ್ ಜೊತೆಗಿನ ಸಭೆಯ ನಂತರ, ಹಿಂದಿರುಗುವುದು ಉತ್ತಮವೆಂದು ಮನಗಂಡರು. ಡಿಯೊಡೋರಸ್ ಸಿಕುಲಸ್ ಗಂಗರಿದೈಯ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಂತ ಶಕ್ತಿಶಾಲಿ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವೆಂದು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುತ್ತಾನೆ, ಇವರ ರಾಜ 20,000 ಕುದುರೆಗಳು, 200,000 ಪದಾತಿದಳ, 2,000 ರಥಗಳು ಮತ್ತು 4,000 ಆನೆಗಳು ಯುದ್ಧಕ್ಕಾಗಿ ತರಬೇತಿ ಹೊಂದಿದ ಮತ್ತು ಸುಸಜ್ಜಿತವಾದ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದಾರೆ ಎಂದಿದ್ದನು. ಗಂಗಾರಿದಯ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ಮತ್ತು ನಂದಾ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ (ಪ್ಸಾಸಿ) ಮಿತ್ರಪಕ್ಷಗಳು ಗಂಗಾನದಿಯ ದಡದಲ್ಲಿ ಅಲೆಕ್ಸಾಂಡರ್ನ ಪಡೆಗಳ ವಿರುದ್ಧ ಬೃಹತ್ ಪ್ರತಿಭಟನೆ ನಡೆಸಲು ಸಿದ್ದತೆ ನೆಡೆಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಗ್ರೀಕ್ ಖಾತೆಗಳ ಪ್ರಕಾರ, ಗಂಗಾರಿಡಾಯ್ ಕ್ರಿ.ಪೂ. 1 ನೇ ಶತಮಾನದ ವರೆಗೆ ಪ್ರವರ್ಧಮಾನಕ್ಕೆ ಬಂದಿದ್ದರು.

ಆರಂಭಿಕ ಮಧ್ಯ ಯುಗಗಳು

• ಪೂರ್ವ ಬಂಗಾಳದ ಗುಪ್ತರ -ಪೂರ್ವ ಅವಧಿಯು ಇತಿಹಾಸ ಅಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಮುಚ್ಚಿಹೋಗಿದೆ. ಸಮುದ್ರಗುಪ್ತನ ವಿಜಯದಿಂದ ಅವನ ವಶಕ್ಕೆ ಹೊಗುವ ಮೊದಲು, ಬಂಗಾಳವು ಪುಷ್ಕರಣ ಮತ್ತು ಸಮಾತಟ ಎಂದು ಎರಡು ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಗಳಾಗಿ ವಿಂಗಡವಾಗಿತ್ತು:. 2ನೇ ಚಂದ್ರಗುಪ್ತ ವಂಗ ರಾಜರ ಒಕ್ಕೂಟವನ್ನು ಸೋಲಿಸಿದನು, ಇದರಿಂದಾಗಿ ಬಂಗಾಳವು ಗುಪ್ತರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಭಾಗವಾಯಿತು.

ಗೌಡ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ

• 6 ನೇ ಶತಮಾನದ ಹೊತ್ತಿಗೆ, ಉತ್ತರ ಭಾರತೀಯ ಉಪಖಂಡದ ಆಳ್ವಿಕೆಯುಳ್ಳ ಗುಪ್ತರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವು ಹರಿದು ಹಂಚಿಹೋಯಿತು. ಪಶ್ಚಿಮ ಬಂಗಾಳವು ವಂಗ, ಸಮತಟ ಮತ್ತು ಹರಿಕೇಲ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಗಳಾಗಿ ವಿಭಜನೆಯಾಯಿತು, ಆದರೆ ಗೌಡ ರಾಜರು ಕರ್ಣಸುವರ್ಣದಲ್ಲಿ (ಆಧುನಿಕ ಮುರ್ಷಿದಾಬಾದ್ ಸಮೀಪ) ತಮ್ಮ ರಾಜಧಾನಿಯಾಗಿ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಪಶ್ಚಿಮದಲ್ಲಿ ಪ್ರಬಲರಾದರು. ಕೊನೆಯ ಗುಪ್ತರ ಚಕ್ರವರ್ತಿಯ ಸಾಮಂತನಾಗಿದ್ದ ಶಶಾಂಕ ಸ್ವತಂತ್ರಮಾದನು. ಬಂಗಾಳದ ಸಣ್ಣ ಸಂಸ್ಥಾನಗಳನ್ನು (ಗೌರ್, ವಂಗ, ಸಮಾತತ) ಗಳನ್ನು ಏಕೀಕರಿಸಿದರು. ಉತ್ತರ ಭಾರತದ ಹರ್ಷವರ್ಧನದೊಂದಿಗೆ ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ಅಧಿಕಾರಕ್ಕಾಗಿ ಅವರು ಹರ್ಷನ ಹಿರಿಯ ಸಹೋದರ ರಾಜವರ್ಧನನನ್ನು ಹತ್ಯೆ ಮಾಡಿದರು. ಹರ್ಷನ ನಿರಂತರ ಒತ್ತಡವು ಶಶಂಕ ಸ್ಥಾಪಿಸಿದ ಗೌಡ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಕ್ರಮೇಣ ದುರ್ಬಲಗೊಳಿಸುವುದಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು ಮತ್ತು ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಅವರ ಸಾವಿನೊಂದಿಗೆ ಕೊನೆಗೊಂಡಿತು. ಬಂಗಾಳ ಶಕ್ತಿಯ ಈ ಸ್ಫೋಟವು ‘ಮಾನವ’ (ಅವನ ಮಗ) ನ ಉಚ್ಛಾಟನೆಯೊಂದಿಗೆ ಕೊನೆಗೊಂಡಿತು, ಪುನಃ ಬಂಗಾಳವು ವಿಭಜನೆ ಮತ್ತು ಅವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಒಂದು ಅವಧಿಗೆ ಮತ್ತೊಮ್ಮೆ ಪ್ರವೇಶಿಸಿತು.

ಪಾಲರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ

ಏಷ್ಯಾ ಕ್ರಿ ಶ.800

ಪಾಲ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ -ಕ್ರಿ ಶ.800

Atisha was one of the most influential Buddhist priest during the Pala dynasty in Bengal. He was believed to be born in Bikrampur

• ಪಾಲ ರಾಜವಂಶವು ಬಂಗಾಳದ ಮೊದಲ ಸ್ವತಂತ್ರ ಬೌದ್ಧ ರಾಜವಂಶವಾಗಿತ್ತು. ಪಾಲ (ಬೆಂಗಾಲಿ: পাল ಠಿಚಿಟ) ಎಂಬ ಹೆಸರು ರಕ್ಷಕನಾಗಿದ್ದು, ಎಲ್ಲಾ ಪಾಲ ರಾಜರುಗಳ ಹೆಸರನ್ನು ಅಂತ್ಯಗೊಳಿಸಲು ಬಳಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಪಾಲರು ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮದ ಮಹಾಯಾನ ಮತ್ತು ತಾಂತ್ರಿಕ ಶಾಲೆಗಳ ಅನುಯಾಯಿಗಳು. ರಾಜವಂಶದ ಮೊದಲ ದೊರೆ ಗೋಪಾಲ. ಊಳಿಗಮಾನ್ಯ ಮುಖ್ಯಸ್ಥರ ಗುಂಪಿನಿಂದ ಆಯ್ಕೆಯಾದ ನಂತರ ಅವರು ಗೌರ್ ನಗರದಲ್ಲಿ 750 ರಲ್ಲಿ ಅಧಿಕಾರಕ್ಕೆ ಬಂದರು. ಅವರು 750 ರಿಂದ 770 ರ ವರೆಗೆ ಆಳಿದರು ಮತ್ತು ಬಂಗಾಳದ ಎಲ್ಲಾ ಕಡೆಗೂ ತಮ್ಮ ನಿಯಂತ್ರಣವನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸಿಕೊಂಡು ತನ್ನ ಸ್ಥಾನವನ್ನು ಬಲಪಡಿಸಿದರು. ಬೌದ್ಧ ರಾಜವಂಶವು ನಾಲ್ಕು ಶತಮಾನಗಳವರೆಗೆ (750-1120) ಕಾಲ ಉಳಿಯಿತು ಮತ್ತು ಬಂಗಾಳದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಿರತೆ ಮತ್ತು ಸಮೃದ್ಧಿಯ ಅವಧಿಯನ್ನು ಉಂಟುಮಾಡಿತು. ಅವರು ಅನೇಕ ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ಕಲಾಕೃತಿಗಳನ್ನು ರಚಿಸಿದರು ಮತ್ತು ನಳಂದ ಮತ್ತು ವಿಕ್ರಮಾಶಿಲ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾನಿಲಯಗಳನ್ನು ಬೆಂಬಲಿಸಿದರು. ಸೋಮಪುರ ಮಹಾಭಾರತವು ಧರ್ಮಪಾಲನಿಂದ ನಿರ್ಮಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದ್ದು, ಭಾರತದ ಉಪಖಂಡದಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಂತ ದೊಡ್ಡ ಬೌದ್ಧ ವಿಹಾರವಾಗಿದೆ.

ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಧರ್ಮಪಾಲ ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಸೋಮಪುರದ ಮಹಾವಿಹಾರಾ ಭಾರತದ ಉಪಖಂಡದ ಅತ್ಯಂತ ದೊಡ್ಡ ಬೌದ್ಧ ವಿಹಾರವಾಗಿದೆ.

ಬುದ್ಧ ಮತ್ತು ಬೋಧಿಸತ್ವ s, 11 ನೇ ಶತಮಾನ, ಪಾಲಾ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ

• ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವು ಧರ್ಮಪಾಲ ಮತ್ತು ದೇವಪಾಲದ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಉತ್ತುಂಗವನ್ನು ತಲುಪಿತು. ಧರ್ಮಪಾಲನು ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಭಾರತದ ಉಪಖಂಡದ ಉತ್ತರದ ಭಾಗಗಳಾಗಿ ವಿಸ್ತರಿಸಿದನು. ಇದು ಉಪಖಂಡದ ನಿಯಂತ್ರಣಕ್ಕಾಗಿ ಮತ್ತೊಮ್ಮೆ ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿತು. ಧರ್ಮಪಾಲನ ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿ ದೇವಪಾಲನು ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಗಮನಾರ್ಹವಾಗಿ ವಿಸ್ತರಿಸಿದನು. ಪಾಲರ ಶಿಲಾಶಾಸನಗಳು ಹೈಪರ್ಬೋಲಿಕ್ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿದ್ದು, ವ್ಯಾಪಕವಾದ ಅವರ ವಿಜಯಗಳ ಕೀರ್ತಿಯನ್ನು ಹೊಗಳುತ್ತವೆ. ಅವನ ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿ ನಾರಾಯಣ ಪಾಲನ ಬಾದಾಲ್ ಕಂಬದ ಶಾಸನವು ಅವರು ವಿಂಧ್ಯ ಮತ್ತು ಹಿಮಾಲಯಗಳಿಂದ ಸುತ್ತುವರಿದಿರುವ ಉತ್ತರ ಭಾರತದ ಇಡೀ ಪ್ರದೇಶದ ಚಕ್ರವರ್ತಿಯಾದನು ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತದೆ. ಅವನ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವು ಎರಡು ಸಾಗರಗಳವರೆಗೂ ವಿಸ್ತರಿಸಿದೆ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತದೆ (ಸಂಭಾವ್ಯವಾಗಿ ಅರೇಬಿಯನ್ ಸಮುದ್ರ ಮತ್ತು ಬಂಗಾಳ ಕೊಲ್ಲಿ). ದೇವ ಪಾಲನು ಉತ್ಕಲ (ಇಂದಿನ ಒರಿಸ್ಸಾ), ಹೂನರು, ದ್ರಾವಿಡ ದೇಶಗಳು, ಕಾಮರುಪ (ಇಂದಿನ ಅಸ್ಸಾಂ), ಕಾಂಬೊಜರು ಮತ್ತು ಗುರ್ಜರಗಳನ್ನು ಸೋಲಿಸಿದರು ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತದೆ. ದೇವಪಾಲನ ಈ ವಿಜಯಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಈ ಹೇಳಿಕೆಯು ಉತ್ಪ್ರೇಕ್ಷಿತವಾಗಿದೆ, ಆದರೂ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ನಿರಾಕರಿಸಲಾಗದು: ಉತ್ಕ್ಕಲ ಮತ್ತು ಕಾಮರುಪಾಗಳನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ಸಂಶಯವಿಲ್ಲ. ಜೊತೆಗೆ, ರಾಷ್ಟ್ರಕೂಟರು ಮತ್ತು ಗುರ್ಜರ-ಪ್ರತಿಹಾರಗಳಾದ ನೆರೆಯ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಗಳು ಆ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ದುರ್ಬಲವಾಗಿದ್ದವು, ಅದು ಅವನ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸಲು ಸಹಾಯ ಮಾಡಿರಬಹುದು.ದೇವಪಾಲವು ಪಂಜಾಬ್ನ ಸಿಂಧೂ ನದಿಯ ಕಡೆಗೆ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಮುನ್ನಡೆಸಿದೆ ಎಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ.

ಚಂದ್ರ ರಾಜವಂಶ

• ಚಂದ್ರ ರಾಜವಂಶವು ಪೂರ್ವ ಬಂಗಾಳದ ಹರಿಕೇಲಾ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವನ್ನು (ಹರಿಕೇಲಾ, ವಂಗ ಮತ್ತು ಸಮತತದ ಪ್ರಾಚೀನ ಭೂಮಿಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುವ) ಕ್ರಿ.ಶ.10 ನೇ ಶತಮಾನದ ಆರಂಭದಿಂದ ಸುಮಾರು ಒಂದುವರೆ ಶತಮಾನದಷ್ಟು ಆಳ್ವಿಕೆ ನಡೆಸಿದ ಕುಟುಂಬವಾಗಿತ್ತು. ಅವರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವು ವಂಗ ಮತ್ತು ಸಮತತವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡು, ಶ್ರೀಚಂದ್ರನು ತನ್ನ ರಾಜ್ಯವನ್ನು, ಕಾಮರೂಪದ ಭಾಗಗಳನ್ನು ಸೇರಿಸುವ ಮೂಲಕ ವಿಸ್ತರಿಸಿದನು. ಅವರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವನ್ನು ತಮ್ಮ ರಾಜಧಾನಿಯಾದ ವಿಕ್ರಮಪುರ (ಆಧುನಿಕ ಮುನ್ಶಿಗಂಜ್ ) ನಿಂದ ಆಳ್ವಿಕೆ ನಡೆಸಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ವಾಯುವ್ಯದಲ್ಲಿ ಪಾಲ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವಿಸ್ತಾರವನ್ನು ತನ್ನ ಸೈನ್ಯಶಕ್ತಿಯಿಂದ ತಡೆದುಕೊಳ್ಳುವಷ್ಟು ಪ್ರಬಲವಾಗಿತ್ತು. ಚಂದ್ರ ರಾಜವಂಶದ ಕೊನೆಯ ಆಡಳಿತಗಾರ ಗೋವಿಂದಚಂದ್ರ 11 ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಚೋಳ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದ ಚಕ್ರವರ್ತಿ ಒಂದನೇ ರಾಜೇಂದ್ರ ಚೋಳ ಸೋಲಿಸಲ್ಪಟ್ಟನು.

ಸೇನಾ ರಾಜವಂಶ

• ಪಾಲರ ನಂತರ ಸೇನಾ ವಂಶದವರು 12 ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಬಂಗಾಳವನ್ನು ಒಂದೇ ಆಡಳಿತದ ಅಡಿಗೆ ತಂದರು. ಈ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಎರಡನೇ ದೊರೆ ವಿಜಯ ಸೇನ, ಕೊನೆಯ ಪಾಲ ಚಕ್ರವರ್ತಿ, ಮದನಪಾಲನನ್ನು ಸೋಲಿಸಿದನು ಮತ್ತು ತನ್ನ ಆಡಳಿತವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದನು. ಬಲ್ಲಾಳ ಸೇನಾ ಆಡಳಿತ ಬಂಗಾಳದಲ್ಲಿ ಜಾತಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ತಂದಿತು ಮತ್ತು ನವದ್ವೀಪವನ್ನು ರಾಜಧಾನಿಯಾಗಿ ಮಾಡಿತು. ಈ ರಾಜವಂಶದ ನಾಲ್ಕನೇ ರಾಜ, ಲಕ್ಷ್ಮಣ ಸೇನನು, ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಬಂಗಾಳದಿಂದ ಬಿಹಾರಕ್ಕೆ ವಿಸ್ತರಿಸಿದರು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ನಂತರದಲ್ಲಿ ಲಕ್ಷ್ಮಣ ಸೇನನು ಆಕ್ರಮಣಕಾರಿ ಮುಸ್ಲಿಮರನ್ನು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಎದುರಿಸದೆ ಭಯಭೀತಿಯಿಂದ ಪೂರ್ವ ಬಂಗಾಳಕ್ಕೆ ಓಡಿಹೋದನು. ಸೇನಾ ರಾಜವಂಶವು ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮದಲ್ಲಿ ಬಂಗಾಳದಲ್ಲಿ ಪುನರುಜ್ಜೀವನವನ್ನು ತಂದಿತು. ಲಕ್ಷ್ಮಣ ಸೇನನ ಆಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಒಡಿಶಾದ (ನಂತರ ಕಳಿಂಗ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ) ಪ್ರಖ್ಯಾತ ಸಂಸ್ಕೃತ ಕವಿ ಜಯದೇವನಿದ್ದ , ಅವನ ಗೀತಾ ಗೋವಿಂದ ಕಾವ್ಯದ ಲೇಖಕನಾಗಿದ್ದ ಜಯದೇವನ ಒಂದು ಜನಪ್ರಿಯ ಪುರಾಣವು ಪಂಚರಾತ್ನದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಎಂದು ರಾಜನ ಆಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಪರಿಗಣಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿತ್ತು. (ಅಂದರೆ 5 ರತ್ನಗಳಂಥ ಕಾವ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು).

ದೇವ ರಾಜವಂಶ

• ಮಧ್ಯಯುಗದ ಬಂಗಾಳದ ಹಿಂದೂ ರಾಜಮನೆತನವಾಗಿದ್ದ ದೇವ ರಾಜಮನೆತನವು ಸೇನಾ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಕುಸಿತದ ನಂತರ ಪೂರ್ವ ಬಂಗಾಳದ ಮೇಲೆ ಆಳ್ವಿಕೆ ನಡೆಸಿತು. ಈ ರಾಜವಂಶದ ರಾಜಧಾನಿ ಪ್ರಸ್ತುತ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಮುನ್ಶಿಗಂಜ್ ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿ ಬಿಕ್ರಂಪೂರ್ ಆಗಿತ್ತು . ಶಿಲಾಲೇಖನಗಳ ಸಾಕ್ಷ್ಯಾಧಾರಗಳು ಅವರ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಇಂದಿನ ಕಮಿಲ್ಲಾ-ನೊಹಾಲಿ-ಚಿತ್ತಗಾಂಗ್ ಪ್ರದೇಶಕ್ಕೆ ವಿಸ್ತರಿಸಿತ್ತು ಎಂದು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ. ಈ ರಾಜವಂಶದ ಅರಿರಾಜ-ದನುಜ-ಮಾಧವ ದಶರಥದೇವ ಇವರ ಆಳ್ವಿಕೆಯು ಅವರ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಪೂರ್ವದ ಬಂಗಾಳಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚಿನ ವ್ಯಾಪ್ತಿಗೆ ವಿಸ್ತರಿಸಿತು.

ಇತ್ತೀಚಿನ ಮಧ್ಯ‍ಇತಿಹಾಸ-ಕಾಲ -ಇಸ್ಲಾಂ ಧರ್ಮದ ಪ್ರವೇಶ

• ಅರಬ್ ಮುಸ್ಲಿಂ ವ್ಯಾಪಾರಿಗಳು ಮತ್ತು ಸೂಫಿ ಮಿಷನರಿಗಳ ಮೂಲಕ ಕ್ರಿ..ಶ. 7 ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಬಂಗಾಳ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಇಸ್ಲಾಂ ಧರ್ಮವು ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡಿತು. ಕ್ರಿ..ಶ 12 ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಬಂಗಾಳದ ಮುಸ್ಲಿಂ ವಿಜಯದ ನಂತರದಲ್ಲಿ ಈ ಪ್ರದೇಶದ ಉದ್ದಗಲಕ್ಕೂ ಇಸ್ಲಾಂ ಧರ್ಮ ಸ್ಥಾಪನೆಗೆ ದಾರಿ ಮಾಡಿಕೊಟ್ಟಿತು. 1202 ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಾರಂಭವಾದ ದೆಹಲಿ ಸುಲ್ತಾನರ, ಭಕ್ತಿಯಾರ್ ಖಿಲ್ಜಿಯ ಸೇನಾಧಿಪತಿ, ಬಿಹಾರ ಮತ್ತು ಬಂಗಾಳವನ್ನು ಉದ್ದಕ್ಕೂ ದಾಳಿಮಾಡಿ ಆಕ್ರಮಿಸಿದನು. ಅವರು 1203 ರಲ್ಲಿ ವೃದ್ಧ ಚಕ್ರವರ್ತಿ ಲಕ್ಷ್ಮಣ್ ಸೇನನಿಂದ ನಬದ್ವೀಪವನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡನು. ಅವನು ಬಂಗಾಳದ ಬಹು ದೂರದ ಪೂರ್ವಕ್ಕೆ ರಂಗಪುರ ಮತ್ತು ಬೊಗ್ರಾ ಗಳನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸಿ ಬಂಗಾಳಕ್ಕೆ ಮುಸ್ಲಿಂ ಆಳ್ವಿಕೆಯನ್ನು ಹೇರಿದನು. ಮುಸ್ಲಿಂ ಆಡಳಿತಗಾರರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ, ನಗರಗಳು ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಹೊಂದಿದಂತೆ ಬಂಗಾಳ ಹೊಸ ಯುಗಕ್ಕೆ ಪ್ರವೇಶಿಸಿತು; ಅರಮನೆಗಳು, ಕೋಟೆಗಳು, ಮಸೀದಿಗಳು, ಸಮಾಧಿಗಳು ಮತ್ತು ತೋಟಗಳು ಹುಟ್ಟಿಕೊಂಡವು; ರಸ್ತೆಗಳು ಮತ್ತು ಸೇತುವೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲಾಯಿತು; ಹೊಸ ವ್ಯಾಪಾರ ಮಾರ್ಗಗಳು ಸಮೃದ್ಧಿಯನ್ನೂ ಮತ್ತು ಹೊಸ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಜೀವನವನ್ನು ತಂದವು.
• ಆದಾಗ್ಯೂ, ದೇವ ರಾಜಮನೆತನದಂತಹ ಸಣ್ಣ ಹಿಂದೂ ರಾಜ್ಯಗಳು 1450 ರವರೆಗೂ ದಕ್ಷಿಣ ಮತ್ತು ಪೂರ್ವ ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಬಂಗಾಳದಲ್ಲಿ ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿದ್ದವು. ಮುಘಲ್ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ಸ್ವತಂತ್ರ ಸಣ್ಣ ಹಿಂದೂ ರಾಜ್ಯಗಳು ಸಹ ಬರ್ದಾವನ್ ನ ಜೆಸ್ಸೋರಿನ ಮಹಾರಾಜ ಪ್ರತಾಪಾದಿತ್ಯ ಮತ್ತು ರಾಜ ಸೀತಾರಾಮ ರೇ ಸೇರಿದಂತೆ ಈ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಗಳು ಸಹ ಬಂಗಾಳದ ವಿವಿಧ ಆರ್ಥಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಬದಲಾವಣೆಗಳಿಗೆ ಕೊಡುಗೆ ನೀಡಿವವು.. ಸೈನಿಕ ಶಕ್ತಿಯಾಗಿ, ಅವು ಪೋರ್ಚುಗೀಸ್ ಮತ್ತು ಬರ್ಮಾದ ದಾಳಿಗೆ ವಿರುದ್ಧದ ತಡೆಕಟ್ಟುಗಳಾಗಿದ್ದವು. ಕ್ರಿ.ಶ. 1700 ರ ದಶಕದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ಈ ರಾಜ್ಯಗಳ ಪೈಕಿ ಅನೇಕವು ಕುಸಿದವು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಉತ್ತರದಲ್ಲಿ ಕೋಚ್ ಬಿಹಾರ್ ರಾಜ್ಯ 16 ಮತ್ತು 17 ನೇ ಶತಮಾನಗಳಲ್ಲಿ ಬ್ರಿಟಿಷರ ಆಗಮನದವರೆಗೂ ಪ್ರವರ್ಧಮಾನಕ್ಕೆ ಬಂದಿತು.

ತುರುಷ್ಕ ಅಪ್ಘನರ ಆಡಳಿತ

• ಖಿಲ್ಜಿಗಳು:
• ಕ್ರಿಸ್ತ ಶಕ 1204 ರಲ್ಲಿ, ಮೊದಲ ಮುಸ್ಲಿಂ ಆಡಳಿತಗಾರ ಮುಹಮ್ಮದ್ ಭಕ್ತಿಯಾರ್ ಖಿಲ್ಜಿ, ಒಬ್ಬ ಟರ್ಕದ ಅಫಘನನು, ನಾಡಿಯಾವನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡನು ಮತ್ತು ಅಲ್ಲಿ ಮುಸಲ್ಮಾನರ ಆಡಳಿತವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದನು. ಸೇನಾ ಆಡಳಿತಗಾರ ಲಕ್ಷ್ಮಣನ ರಾಜಧಾನಿಯಾದ ನಾಡಿಯಾದ ವಿಜಯದೊಂದಿಗೆ ಇಸ್ಲಾಂನ ರಾಜಕೀಯ ಪ್ರಭಾವವು ಬಂಗಾಳದಾದ್ಯಂತ ಹರಡಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿತು. ಬಕ್ತಿಯಾರ್ ನಾಡಿಯಾವನ್ನು ಆಸಕ್ತಿದಾಯಕ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ವಶಮಾಡಿಕೊಂಡನು. ಬಕ್ತಿಯಾರನು ನಾಡಿಯಾಗೆ ಹೋಗುವ ಮುಖ್ಯ ಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ರಾಜ ಲಕ್ಷ್ಮಣ ಸೇನನ ಬಲವಾದ ಸೈನ್ಯದ ಉಪಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ಅರಿತುಕೊಂಡು ಬಖ್ತಿಯಾರ್ ಆ ದಾರಿಯ ಬದಲಾಗಿ ಜಾರ್ಖಂಡ್ ಕಾಡಿನ ಮೂಲಕ ಮುಂದುವರಿದನು. ಅವನು ತನ್ನ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಅನೇಕ ಗುಂಪುಗಳಾಗಿ ವಿಂಗಡಿಸಿದನು, ಮತ್ತು ಭಕ್ತಿಯಾರ್ ಸ್ವತಃ 17 ಕುದುರೆಗಳ ಗುಂಪಿನ ನೇತೃತ್ವ ವಹಿಸಿದನು. ಮತ್ತು ಅವನು ಕುದುರೆಗಳ ವ್ಯಾಪಾರಿಗಳ ವೇಷದಲ್ಲಿ ನಾಡಿಯಾಗೆ ತೆರಳಿದನು. ಈ ರೀತಿಯಾಗಿ, ನಗರದ ದ್ವಾರದ ಮೂಲಕ ಪ್ರವೇಶಿಸಲು ಬಕ್ತಿಯಾರಿಗೆ ಯಾವುದೇ ಸಮಸ್ಯೆ ಆಗಲಿಲ್ಲ. ಸ್ವಲ್ಪ ಸಮಯದ ನಂತರ, ಬಖ್ತಿತಾರ್‍ನ ಮುಖ್ಯ ಸೇನೆಯವರು ಅವನನ್ನು ಸೇರಿಕೊಂಡರು. ನಂತರ ಸ್ವಲ್ಪ ಸಮಯದಲ್ಲೇ ನಾಡಿಯಾವನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡರು.
• ನಾಡಿಯಾವನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡ ನಂತರ, ಬಖಿಯಾರ್ ಸೇನಾ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಮತ್ತೊಂದು ಪ್ರಮುಖ ನಗರವಾದ ಗೌಡ (ಲಕ್ನೂತಿ) ಕಡೆಗೆ ಮುನ್ನಡೆಸಿದನು, ಅದನ್ನೂ ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡರು ಮತ್ತು 1205 ರಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ರಾಜಧಾನಿಯಾಗಿ ಮಾಡಿಕೊಂಡರು. ನಂತರದ ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ, ಭಕ್ತಿಯಾರ್ ಟಿಬೆಟ್ ವಶಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ದಂಡಯಾತ್ರೆ ನಡೆಸಿದನು, ಆದರೆ ಈ ಪ್ರಯತ್ನ ವಿಫಲವಾಯಿತು ಮತ್ತು ಅವನ ಹದಗೆಟ್ಟ ಆರೋಗ್ಯ ಮತ್ತ್ಟುಅಳಿದುಳಿದ ಕಡಿತಗೊಂಡ ಸೇನೆಯೊಂದಿಗೆ ಬಂಗಾಳಕ್ಕೆ ಮರಳಬೇಕಾಯಿತು. ಸ್ವಲ್ಪ ಸಮಯದ ನಂತರ, ಅವರ ಸೇನಾಧಿಪತಿಯಾದ ಅಲಿ ಮರ್ದಾನ್ ಖಿಲ್ಜಿಯಿಂದ ಅವನು ಕೊಲ್ಲಲ್ಪಟ್ಟನು. ಅದೇ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಲಕ್ಷ್ಮಣ್ ಸೇನ್ ಮತ್ತು ಅವರ ಇಬ್ಬರು ಪುತ್ರರು ವಿಕ್ರಮಾಪುರದ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ (ಇಂದಿನ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಮುನ್ಶಿಗನ್ಜ್ ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿ) ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿದರು, ಅಲ್ಲಿಗೆ 13 ನೆಯ ಶತಮಾನದ ಅಂತ್ಯದಲ್ಲಿ ಅವರ ದುರ್ಬಲಗೊಂಡು ಕುಸಿದ ಆಡಳಿತವು ಕೊನೆಗೊಂಡಿತು.
• ಖಿಲ್ಜಿಗಳು ಟರ್ಕೊ ಅಫಘನರಾಗಿದ್ದರು. ಕ್ರಿ.ಶ.1207 ರಲ್ಲಿ ಭಕ್ತಿಯಾರ್ ಖಿಲ್ಜಿಯ ಮರಣದ ನಂತರದ ಅವಧಿಯು ಖಿಲ್ಜಿಗಳಲ್ಲಿ ಒಳಸಂಚು ಮತ್ತು ಅಂತರ್ ಯುದ್ಧಗಳು ನೆಡೆದವು. ನಂತರದ ಟರ್ಕೋ ಅಫಘನ್ ಆಳ್ವಿಕೆಯ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಸತತ ಹೋರಾಟಗಳು ಮತ್ತು ಸುಲ್ತಾನಮನೆತನದ ಒಳ-ಪಿತೂರಿಗಳು ಮತ್ತು ಹೋರಾಟವು ವಿಶಿಷ್ಟವಾಗಿದೆ. ಈ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ, ಘಿಯಾಸುದ್ದೀನ್ ಇವಾಜ್ ಖಿಲ್ಜಿಯು ದಕ್ಷಿಣದ ಸುಲ್ತಾನನ ಆಡಳಿತ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ಜೆಸ್ಸೂರಿಗೆ ವಿಸ್ತರಿಸಿದನು ಮತ್ತು ಪೂರ್ವ ಬಾಂಗ್ ಪ್ರಾಂತ್ಯವನ್ನು ಅಧೀನ ರಾಜ್ಯವಾಗಿ ಮಾಡಿದರು. ಹಳೆಯ ಬಂಗಾಳ ರಾಜಧಾನಿ ಗೌರ್ ಸಮೀಪದ ಗಂಗಾನದಿಯ ಮೇಲೆ ಲಖನೌತಿಯಲ್ಲಿ ರಾಜಧಾನಿಯನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದನು. ಕಾಮರೂಪ ಮತ್ತು ತ್ರಿಹೂುತಗಳು ಅವರಿಗೆ ಕಪ್ಪವನ್ನು ಸಲ್ಲಿಸಬೇಕಾಗಿತ್ತು. ಇಲ್ತುಮಿಶ್ ಮತ್ತೊಮ್ಮೆ 1226 ರಲ್ಲಿ ಬಂಗಾಳವನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸಿದನು ಮತ್ತು ಅವನನ್ನು ಸೋಲಿಸಿದನು. ಘಿಯಾಸ್-ಉದ್-ದಿನ್ ಇವಾಜ್ ಖಲ್ಜಿ ಮತ್ತು ಅವರ ಆಸ್ಥಾನಿಕರು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಕೊಲ್ಲಲ್ಪಟ್ಟರು ಮತ್ತು ಬಂಗಾಳ ಮಾಮ್ಲುಕ್ ಸುಲ್ತಾನರ (ದೆಹಲಿ) ಪ್ರಾಂತ್ಯವಾಯಿತು.

ಮಾಮ್ಲಕ್ ಆಡಳಿತ

• ಇಲ್ತುಮಿಶ್’ನ ದುರ್ಬಲ ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿಗಳು ಸ್ಥಳೀಯ ಗವರ್ನರ್ಗಳು ತಮ್ಮ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯವನ್ನು ಘೋಷಿಸಲು ಶಕ್ತರಾದರು. ಬಂಗಾಳವು ದೆಹಲಿಯಿಂದ ಸಾಕಷ್ಟು ದೂರದಲ್ಲಿದೆ, ಅದರ ರಾಜ್ಯಪಾಲರು ತಮ್ಮನ್ನು ಬಂಗಾಳದ ಸುಲ್ತಾನ್ ಗಳಾಗಿ ತಮ್ಮನ್ನು ತಾವು ಘೋಶಿಸಿಕೊಂಡರು. ಈ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಬಂಗಾಳವು "ಬುಲ್ಗಾಕ್ಪುರ್" (ಬಂಡುಕೋರರ ಭೂಮಿ) ಎಂಬ ಹೆಸರನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡಿತು. ತುಘ್ರಲ್ ತುಘನ್ ಖಾನ್ ನು ಔಧ್ ಮತ್ತು ಬಿಹಾರವನ್ನು ಬಂಗಾಳಕ್ಕೆ ಸೇರಿಸಿದನು.. ಇಖ್ತಿಯಾರುದ್ದೀನ್ ಐಝ್ಬಾಕ್ ದೆಹಲಿಯಿಂದ ಬಂದು ಬಿಹಾರ್ ಮತ್ತು ಔಧ್ ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡನು. ಆದರೆ ಅಸ್ಸಾಂನಲ್ಲಿ ನಡೆದ ವಿಫಲ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಯ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಅವನು ಕೊಲ್ಲಲ್ಪಟ್ಟನು. ವಿಶಾಲ ಜಮುನಾ ಮತ್ತು ಬ್ರಹ್ಮಪುತ್ರ ನದಿಗಳ ಪೂರ್ವಕ್ಕೆ ನುಗ್ಗುವ ಎರಡು ತುರ್ಕಿ ಪ್ರಯತ್ನಗಳನ್ನು ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿಸಲಾಯಿತು, ಆದರೆ ಮೊಘುಸುದ್ದೀನ್ ತುಘ್ರಾಲ್ ನೇತೃತ್ವದ ಮೂರನೇ ಪ್ರಯತ್ನದಲ್ಲಿ ಢಾಕಾದ ಸೋನಾರ್ಗಾಂವ್ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡು ಫರೀದ್ಪುರಕ್ಕೆ ಸೇರಿಸಿಕೊಂಡರು 1277 ರ ಹೊತ್ತಿಗೆ ಸೇನರ ರಾಜ್ಯ ಅಧಿಕೃತವಾಗಿ ಅಂತ್ಯಗೊಂಡಿತು. ಮೊಘುಸುದ್ದೀನ್ ತುಘ್ರಾಲ್ ನು ಮೊದಲು ದೆಹಲಿಯ ಸುಲ್ತಾನರ ಎರಡು ಬೃಹತ್ ದಾಳಿಗಳನ್ನು ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿಸಿದನು. ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಘಿಯಾಸ್ ಉದ್ ದಿನ್ ಬಲ್ಬನ್ ನಿಂದ ಸೋಲಿಸಲ್ಪಟ್ಟರು ಮತ್ತು ಕೊಲ್ಲಲ್ಪಟ್ಟನು.

ಬುಘ್ರಾ ಖಾನಿದ್ ರಾಜವಂಶ

• ನಸುರುದ್ದೀನ್ ಬುಘ್ರಾ ಖಾನ್ ಬಂಗಾಳದಲ್ಲಿ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಘೋಷಿಸಿದಾಗ ಬುಘ್ರಾ ಖಾನಿದ್ ರಾಜವಂಶವು ಪ್ರಾರಂಭವಾಯಿತು. ನಾಸಿರುದ್ದೀನ್ ಬುಘ್ರಾ ಖಾನ್ ಮತ್ತು ಅವರ ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿಗಳು ಬಂಗಾಳವನ್ನು 23 ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ಆಳಿದರು. ಅಂತಿಮವಾಗಿ ದೆಹಲಿ ಸುಲ್ತಾನರನ್ನಾಗಿ ಘಿಯಾಸುದ್ದೀನ್ ತುಘಲಕ್ ಅವರು ಸೇರಿಸಿಕೊಂಡರು.

ಸೊನಾರ್ಗಾನ್ ಸುಲ್ತಾನೇಟ್

• 1338 ರಿಂದ 1349 ರವರೆಗಿನ ಆಧುನಿಕ-ಪೂರ್ವ ಮತ್ತು ಆಗ್ನೇಯ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಫಾಕ್ರುದ್ದೀನ್ ಮುಬಾರಕ್ ಷಾ ಸ್ವತಂತ್ರವಾಗಿ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಆಳಿದನು. 1340 ರಲ್ಲಿ ಬಂಗಾಳದ ಪ್ರಾಂತ್ಯದ ಪ್ರಮುಖ ಬಂದರು ಆದ ಚಿತ್ತಗಾಂಗ್ ಅನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡ ಅವರು ಮೊದಲ ಮುಸ್ಲಿಂ ಆಡಳಿತಗಾರ. ಫಕ್ರುದ್ದೀನ್ ನ ರಾಜಧಾನಿ ಸೊನಾರ್ಗನ್ ಆಗಿದ್ದು ಈ ಪ್ರದೇಶದ ಪ್ರಮುಖ ನಗರವಾಗಿ ಮತ್ತು ಅವನ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಸ್ವತಂತ್ರ ಸುಲ್ತಾನರ ರಾಜಧಾನಿಯಾಗಿ ಹೊರಹೊಮ್ಮಿತು. 1346 ರಲ್ಲಿ ಈ ರಾಜಧಾನಿಗೆ ಭೇಟಿ ನೀಡಿದ ನಂತರ ಇಬ್ನ್ ಬಟುಟಾ ಪ್ರವಾಸಿ ಷಾನನ್ನು "ಅಪರಿಚಿತರನ್ನು ಪ್ರೀತಿಸಿದ ವಿಶೇಷ ಸಾರ್ವಭೌಮ, ಅದೂ ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಫಕೀರರು ಮತ್ತು ಸೂಫಿಗಳು" ಎಂದು ವರ್ಣಿಸಿದ್ದಾನೆ.

ಇಲಿಯಾಸ್ ಶಾಹಿ ರಾಜವಂಶ

ಬಾಜರ್ಹ್ಯಾಟ್ ಮಸೀದಿ ನಗರದಲ್ಲಿರುವ ಅರವತ್ತು ಡೋಮ್ ಮಸೀದಿಯನ್ನು 15 ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ಇದು ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಅತಿದೊಡ್ಡ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಮಸೀದಿಯಾಗಿದ್ದು, ವಿಶ್ವ ಪರಂಪರೆಯ ತಾಣವಾಗಿದೆ.

• ಬಂಗಾಳಾದಲ್ಲಿ ಶಾಮ್ಸುದ್ದೀನ್ ಇಲಿಯಾಸ್ ಷಾ 1342 ರಿಂದ 1487 ರವರೆಗೆ ಸ್ವತಂತ್ರ ರಾಜವಂಶವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದರು. ಈ ರಾಜವಂಶವು ದೆಹಲಿಯಿಂದ ಅವರನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಬಂದ ಸುಲ್ತಾನರನ್ನು ಯಶಸ್ವಿಯಾಗಿ ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿಸಿತು. ಅವರು ತಮ್ಮ ಭೂಪ್ರದೇಶವನ್ನು ಆಧುನಿಕ ದಿನದ ಬಂಗಾಳ ಆಗುವಷ್ಟು ವಿಸ್ತರಿಸಿದರು, ದಕ್ಷಿಣದಲ್ಲಿ ಖುಲ್ನಾಕ್ಕೆ ಮತ್ತು ಪೂರ್ವದಲ್ಲಿ ಸಿಲ್ಹೇಟ್ ವರೆಗೆ ತಲುಪಿದರು. ಸುಲ್ತಾನರು ನಾಗರಿಕ ಸಂಸ್ಥೆಗಳನ್ನು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸಿದರು ಮತ್ತು ತಮ್ಮ ದೃಷ್ಟಿಕೋನದಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚು ಸ್ಪಂದಿಸುವ ಮತ್ತು "ಸ್ಥಳೀಯ" ದೃಷ್ಟಿಕೋನ ಇತ್ತು. ಅವರು ದೆಹಲಿಯ ಪ್ರಭಾವ ಮತ್ತು ನಿಯಂತ್ರಣದಿಂದ ಹೆಚ್ಚು ಸ್ವತಂತ್ರರಾದರು. ಬೃಹತ್ ಅದಿನಾ ಮಸೀದಿ ಮತ್ತು ದಾರಸ್ಬರಿ ಮಸೀದಿ ಸೇರಿದಂತೆ ಭಾರತದಲ್ಲಿನ ಗಡಿಯುದ್ದಕ್ಕೂ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದಲ್ಲಿ ಗಮನಾರ್ಹ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ ಯೋಜನೆಗಳು ನೆಲೆಗೊಂಡು ಪೂರ್ಣಗೊಂಡವು. ಬಂಗಾಳದ ಸುಲ್ತಾನರು ಬಂಗಾಳಿ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಪೋಷಕರು ಮತ್ತು ಬಂಗಾಳಿ ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಮತ್ತು ಗುರುತಿಸುವಿಕೆ ಏಳಿಗೆಯಾಗುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು. ಈ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ, ಬಂಗಾಳವು ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಪ್ರತ್ಯೇಕವಾದ ಸ್ವಂತಿಕೆಯನ್ನು ಸಾಧಿಸಿತು. ವಾಸ್ತವವಾಗಿ, ಇಲಿಯಾಸ್ ಷಾ ಅವರು ಈ ಪ್ರಾಂತ್ಯವನ್ನು 'ಬಂಗಲಾಹ್' ಎಂದು ಹೆಸರಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಏಕೀಕೃತವಾಗಿದ್ದ ವಿವಿಧ ಭಾಗಗಳನ್ನು ಏಕೈಕ ಪ್ರದೇಶವಾಗಿ,ಒಟ್ಟುಗೂಡಿಸಿದರು. ಇಲಿಯಾಸ್ ಶಾಹಿ ರಾಜವಂಶವು ರಾಜ ಗಣೇಶನ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಹಿಂದುಗಳ ದಂಗೆಯಿಂದ ಕಳೆಗುಂದಿ ಕಡಿತಗೊಂಡಿತು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಇಲಿಯಾಸ್ ಶಾಹಿ ರಾಜವಂಶವನ್ನು ನಾಸಿರುದ್ದೀನ್ ಮಹಮೂದ್ ಷಾ ನಿಂದ ಪುನಃಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಯಿತು. ನಾಸಿದಿರುದ್ದೀನ್ ಮಹಮೂದ್ ಷಾ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಮೊರೇಕೊ ದೇಶದ ಪ್ರಯಾಣಿಕ ಮತ್ತು ವಿದ್ವಾಂಸ ಇಬ್ನ್ ಬಟುಟಾ ಅವರು ಬಂಗಾಳಕ್ಕೆ ಆಗಮಿಸಿದರು. ತನ್ನ ರಿಹ್ಲಾದಲ್ಲಿ (ಡೈರಿ) ಬಂಗಾಳದ ಬಗ್ಗೆ ಅವರು ಹೇರಳವಾದ ಮಾಹಿತಿ ವಿಚಾರಗಳನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಚೀನಾ, ಜಾವಾ ಮತ್ತು ಸಿಲೋನ್ ಗೆ ವಾಣಿಜ್ಯ ಸಂಪರ್ಕಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಬಂಗಾಳವು ಒಂದು ಪ್ರಗತಿಪರ ರಾಜ್ಯವಾಗಿತ್ತು. ವ್ಯಾಪಾರಿ ಹಡಗುಗಳು ವಿವಿಧ ಸ್ಥಳಗಳಿಂದ ಅಲ್ಲಿಗೆ ಬಂರುತ್ತಿದ್ದವು ಎಂದು ದಾಖಲಿಸಿದ್ದಾರೆ.

ಗಣೇಶ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ

• ಕ್ರಿ.ಶ.1414 ರಲ್ಲಿ ಗಣೇಶನು ಗಣೇಶ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದನು. ರಾಜ ಗಣೇಶನು ಬಂಗಾಳದ ಮೇಲಿನ ನಿಯಂತ್ರಣವನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡ ನಂತರ, ಅವನು ಆಕ್ರಮಣದ ಅಪಾಯವನ್ನು ಎದುರಿಸಿದನು. ಗಣೇಶನು ಮುಸ್ಲಿಂ ಪವಿತ್ರ ಸಂತ ಪಕೀರ ಕುತುಬ್ ಅಲ್ ಅಲಮ್ ನನ್ನು ಧಾಳಿಯ ಬೆದರಿಕೆ ನಿಲ್ಲಿಸುವಂತೆ ಮನವಿ ಮಾಡಿದನು. ಸದಕ್ಕೆ ಆ ಸಮತ ಪಕೀರನು ಒಪ್ಪಿ ರಾಜ ಗಣೇಶನ ಪುತ್ರನಾದ ಜಾದೂ ಅವರು ಇಸ್ಲಾಂಗೆ ಮತಾಂತರಗೊಂಡು ಗಣೇಶನ ಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಆಳಕಕ್ಕದೆಂದು ಹೇಳಿದಾಗ ಅದಕ್ಕೆ ಒಪ್ಪಿದಾಗ ಸಂತರು ಧಾಲಿ ಆಗದಂತೆ ಮಾಡುವುದಾಗಿಒಪ್ಪಿಕೊಂಡರು.. ರಾಜ ಗಣೇಶನು ಒಪ್ಪಿಕೊಂಡ ಹಾಗೆಯೇ ಜಾದು 1415 ರಲ್ಲಿ ಜಲಾಲುದ್ದೀನ್ ಮುಹಮ್ಮದ್ ಷಾ ಎಂಬ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಆಳ್ವಿಕೆ ನಡೆಸಿದನು. ಕುತುಬ್ ಅಲ್ ಅಲಮ್ 1416 ರಲ್ಲಿ ನಿಧನರಾದರು. ಆಗ ರಾಜ ಗಣೇಶನು ಅವನ ಮಗನನ್ನು ಬಿಡಲು ಮತ್ತು ತಾನು ದನುಜ ಮರ್ದನ ದೇವ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಸಿಂಹಾಸನಕ್ಕೆ ಮರಳಲು ನಿಶ್ಚಯಿಸಿದನು. ವನ ಮಗ ಜಲಾಲುದ್ದೀನ್ ಅನ್ನು ಪುನಃ ಹಿಂದೂಧರ್ಮಕ್ಕೆ ಚಿನ್ನದ ಗೋ ಸಂಸ್ಕಾರದಿಂದ ವಿಧಿವತ್ತಾದ ಕ್ರಮದ ಮೂಲಕ ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮಕ್ಕೆ ಮರುಪಡೆಯಲಾಯಿತು. ಆದರೆ ಅವನ ತಂದೆ ಮರಣದ ನಂತರ ಜಾದು- ಜಲಾಲುದ್ದೀನ್ ಮತ್ತೊಮ್ಮೆ ಇಸ್ಲಾಂಗೆ ಮತಾಂತರಗೊಂಡು ಮತ್ತೆ ಆಡಳಿತ ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದನು. ಜಲಾಲುದ್ದೀನ್ ಅವರ ಮಗ, ಶಮ್ಸುದ್ದೀನ್ ಅಹ್ಮದ್ ಷಾ ಅವ್ಯವಸ್ಥೆ ಮತ್ತು ಅರಾಜಕತೆಗಳಿಂದಾಗಿ ಕೇವಲ 3 ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ಆಳಿದನು. ಈ ರಾಜವಂಶವು ಅದರ ಉದಾರ ನೀತಿಗಳಿಗೆ ಮತ್ತು ನ್ಯಾಯ ಮತ್ತು ದಾನದ ಮೇಲೆ ಗಮನ ಕೇಂದ್ರೀಕರಿಸಿದ್ದಕ್ಕಾಗಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಗಿದೆ.

Sona Masjid rear- ಅಲಾವುದ್ದೀನ್ ಹುಸೇನ್ ಷಾ ಆಳ್ವಿಕೆಯ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಸೋನಾ ಮಸೀದಿ ಮಾಡಲಾಯಿತು

ಹುಸೇನ್ ಶಾಹಿ ರಾಜವಂಶ

• ಅಹ್ಮದ್ ಷಾ ನಂತರದ ಹಬ್ಶಿ ಆಡಳಿತವು 1494 ರಿಂದ 1538 ರ ವರೆಗೆ ಆಳಿದ ಹುಸೇನ್ ಷಾಹಿ ರಾಜವಂಶಕ್ಕೆ ದಾರಿ ಮಾಡಿಕೊಟ್ಟಿತು. ಅವನ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಪುನರುಜ್ಜೀವನದ ಉತ್ತೇಜನಕ್ಕಾಗಿ ಅಲೌದ್ದೀನ್ ಹುಸೇನ್ ಷಾ ಅವರನ್ನು ಬಂಗಾಳದ ಮಹಾನ್ ಸುಲ್ತಾನರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ. ಅವನು ಚಿತ್ತಗಾಂಗ್ ಬಂದರಿನವರೆಗೂ ಸುಲ್ತಾನರಾಜ್ಯವನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸಿದನು, ಇದು ಮೊದಲ ಪೋರ್ಚುಗೀಸ್ ವ್ಯಾಪಾರಿಗಳ ಆಗಮನಕ್ಕೆ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಯಿತು. ಬಾಬರನ ಆಕ್ರಮಣದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಅಫಘಾನ್ ದೊರೆಗಳಿಗೆ ನಾಸಿರುದ್ದೀನ್ ನಸ್ರತ್ ಷಾ ಅವರು ಆಶ್ರಯ ನೀಡಿದರು, ಆದರೆ ಅವರು ತಟಸ್ಥರಾಗಿದ್ದರು. ನಂತರ, ನಶ್ರತ್ ಶಾ ಅವರು ಬಾಬರ ನೊಂದಿಗೆ ಒಪ್ಪಂದ ಮಾಡಿಕೊಂಡರು, ಅದು ಮೊಘಲ್ ದಾಳಿಯಿಂದ ಬಂಗಾಳವನ್ನು ಉಳಿಸಿತು. ಗೌರ್ ನಿಂದ ಆಳ್ವಿಕೆ ಮುಂದುವರೆಸಿದ ರಾಜವಂಶದ ಕೊನೆಯ ಸುಲ್ತಾನ, ತನ್ನ ವಾಯುವ್ಯ ಗಡಿಯಲ್ಲಿ ಅಫಘನ್‍ರ ತಂಟೆ-ಚಟುವಟಿಕೆಯ ಹೆಚ್ಚಿಸುವುದರೊಂದಿಗೆ ಸ್ಪರ್ಧಿಸಬೇಕಾಗಿತ್ತು. ಅಂತಿಮವಾಗಿ, ಆಫ್ಘನ್ನರು ಧಾಳಿಯಿಟ್ಟು 1538 ರಲ್ಲಿ ರಾಜಧಾನಿಯನ್ನು ಲೂಟಿ ಮಾಡಿದರು, ಅಲ್ಲಿ ಅವರು ಮೊಘಲರ ಆಗಮನದವರೆಗೂ ಹಲವಾರು ದಶಕಗಳವರೆಗೆ ಉಳಿದರು.

ಮೊಘಲರ ಕಾಲ

1666 ರಲ್ಲಿ ಕಾರ್ನಾಪುಲಿ ನದಿಯ ಮೇಲೆ ಮುಘಲ್-ಅರಾಕೀಸ್ ಯುದ್ಧ

• ಬಂಗಾಳ ಸುಬಾ1576–1757- ಅಕ್ಬರೆ-- ಔರಂಗಜೇಬ್:

ಬಂಗಾಳ ಸುಬಾ

• ಮುಘಲರ ಮತ್ತು ಬಂಗಾಳ ಮತ್ತು ಬಿಹಾರದ ಕರಾಣಿ ಸುಲ್ತಾನರ ನಡುವೆ ಟುಕಾರೋಯಿ ಯುದ್ಧದ ನಂತರ (1575 ರಲ್ಲಿ ಒಡಿಶಾದ ಬಾಲಸೋರ್ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಟುಕಾರೋಯಿ ಗ್ರಾಮದ ಬಳಿ ಹೋರಾಡಿದ ಪ್ರದೇಶ ಹೆಸರು) ಅಕ್ಬರ್ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಮೊಘಲ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದೊಳಗೆ ಬಂಗಾಳವನ್ನು ಸೇರಿಸಿಕೊಳ್ಳಲಾಯಿತು. ಆ ಸಮಯದಿಂದ ಢಾಕಾವು ಮೊಘಲ್ ಪ್ರಾಂತ್ಯದ ರಾಜಧಾನಿಯಾಯಿತು. ಆದರೆ ಭೌಗೋಳಿಕ ದೂರದಿಂದಾಗಿ ಮೊಘಲರು ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ಆಳಲು ಕಷ್ಟಕರವೆಂದು ಕಂಡುಕೊಂಡರು. ನಿರ್ದಿಷ್ಟವಾಗಿ, ಬ್ರಹ್ಮಪುತ್ರ ನದಿಯ ಪೂರ್ವದ ಪ್ರದೇಶವು ಮುಖ್ಯವಾಹಿನಿಯ ಮೊಘಲ್ ಪ್ರಭಾವದ ಹೊರಗೆ ಉಳಿಯಿತು. ಬಂಗಾಳಿ ಜನಾಂಗೀಯ ಮತ್ತು ಭಾಷಾಶಾಸ್ತ್ರದ ರೀತಿಯನ್ನು ಈ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚು ಸಂಸ್ಕಾರಗೊಳಿಸಲಾಯಿತು, ಏಕೆಂದರೆ ಇಡೀ ಬಂಗಾಳವು ಒಂದು ಸಮರ್ಥ ಮತ್ತು ದೀರ್ಘಕಾಲೀನ ಆಡಳಿತದಡಿಯಲ್ಲಿ ಏಕೀಕೃತಗೊಂಡಿತ್ತು. ಅದರಿಂದ ಮೊಘಲರು, ಅದರ ನಿವಾಸಿಗಳು ತಮ್ಮದೇ ಸಂಪ್ರದಾಯ ಮತ್ತು ಸಾಹಿತ್ಯವನ್ನು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸಲು ಸಾಕಷ್ಟು ಸ್ವಾಯತ್ತತೆಯನ್ನು ನೀಡಿದರು.

18 ನೇ ಶತಮಾನದ ಉತ್ತಮ ಬಂಗಾಳಿ ಮಸ್ಲಿನ್ ಧರಿಸಿದ ಮಹಿಳೆ

ಔರಂಗಜೇಬ್ ಆಳ್ವಿಕೆಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾದ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಢಾಕಾ ಹೆಗ್ಗುರುತು, ಲಾಲ್ಬಾಗ್ ಕೋಟೆ.

ಮೊಗಲರ ಔರಂಗಜೇಬ್ ಆಳ್ವಿಕೆ - ಹಸಿರು ಬಣ್ಣ

• 1612 ರಲ್ಲಿ, ಚಕ್ರವರ್ತಿ ಜಹಾಂಗೀರ್ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ, ಸಿಲ್ಹಾಟ್ ನ ಗೆಲುವು ಚಿತ್ತಗಾಂಗ್ ಹೊರತುಪಡಿಸಿ, ಬಂಗಾಳದ ಮೊಘಲ್ ವಿಜಯವನ್ನು ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಿತು. ಈ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಬಂಗಾಳದ ಪ್ರಾಂತೀಯ ರಾಜಧಾನಿಯಾಗುವ ಮೂಲಕ ಢಾಕಾ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಯನ್ನು ಗಳಿಸಿತು. ಪೂರ್ವದಿಂದ ಅರಾಕನೀಸ್ ದಾಳಿಯನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಲು ಚಿತ್ತಗಾಂಗ್ ಅನ್ನು ನಂತರ ಸೇರಿಸಿಕೊಳ್ಳಲಾಯಿತು.
• ಮೊಘಲ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದಡಿಯಲ್ಲಿ ಅದರ ಜಿಡಿಪಿ ವಿಶ್ವದ 25% ಇತ್ತು ಬಂಗಾಳ ಸುಬಾವು ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಜಿಡಿಪಿ ಯ 50% ರಷ್ಟು ಮತ್ತು ವಿಶ್ವದ ಜಿಡಿಪಿ ಯ 12% ರಷ್ಟನ್ನು ಉತ್ಪಾದಿಸಿತು. ಬಂಗಾಳ, ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಶ್ರೀಮಂತ ಪ್ರಾಂತ್ಯ, ಒಂದು ಬಹುಮತ ಮುಸ್ಲಿಂ ಬಂಗಾಳಿ ಮತ್ತು ಬೆಂಗಾಲಿ ಹಿಂದೂ ಅಲ್ಪಸಂಖ್ಯಾತರೊಂದಿಗೆ ಶ್ರೀಮಂತ ಪ್ರದೇಶವಾಗಿದ್ದು, ಜವಳಿ ಉತ್ಪಾದನೆ ಮತ್ತು ಹಡಗು ನಿರ್ಮಾಣದಂತಹ ಉದ್ಯಮಗಳಲ್ಲಿ ಜಾಗತಿಕವಾಗಿ ಪ್ರಬಲವಾಗಿತ್ತು. ರಾಜಧಾನಿ ಢಾಕಾ ಜನಸಂಖ್ಯೆಯು ಒಂದು ಮಿಲಿಯನ್ ಜನರನ್ನು ಮೀರಿತ್ತು ಮತ್ತು ಅಂದಾಜು 80,000 ಪರಿಣಿತ ಜವಳಿ ನೇಕಾರರು ಇದ್ದರು. ಇದು ರೇಷ್ಮೆ ಮತ್ತು ಹತ್ತಿ ಜವಳಿ, ಉಕ್ಕು, ಉಪ್ಪಿನಕಾಯಿ, ಮತ್ತು ಕೃಷಿ ಮತ್ತು ಕೈಗಾರಿಕಾ ಉತ್ಪನ್ನಗಳ ರಫ್ತುದಾರ ಆಗಿತ್ತು.

ಎರಡು ಮಹಾನ್ ಮೊಘಲ್ ಸುಬಾದಾರರು

ಇಸ್ಲಾಂ ಖಾನ್

• ಕ್ರ.ಶ.1608 ರಲ್ಲಿ ಮುಘಲ್ ಚಕ್ರವರ್ತಿ ಜಹಾಂಗೀರ್ ಇಸ್ಲಾಮ್ ಖಾನ್ ಅವರನ್ನು ಬಂಗಾಳದ ಸುಬೇದಾರ ಎಂದು ನೇಮಿಸಿದನು. ಅವನು ರಾಜಧಾನಿ ಢಾಕಾದಿಂದ ಬಂಗಾಳವನ್ನು ಆಳಿದನು ಮತ್ತು ಅದನ್ನು ಅವನು ಜಹಾಂಗೀರ್ ನಗರ ಎಂದು ಮರುನಾಮಕರಣ ಮಾಡಿದನು. ಬಂಡಾಯದ ರಾಜರು, ಬಾರಾ-ಭು-ಇಯಾನ್ಸ್, ಜಮೀನ್ದಾರರು ಮತ್ತು ಅಫಘಾನ್ ಮುಖ್ಯಸ್ಥರನ್ನು ನಿಗ್ರಹಿಸುವುದು ಅವರ ಪ್ರಮುಖ ಕಾರ್ಯವಾಗಿತ್ತು. ಅವರು ಬಾರಾ-ಭುವಿಯನ್ನರ ಮುಖಂಡ ಮುಸಾ ಖಾನನೊಂದಿಗೆ ಹೋರಾಡಿದರು, ಮತ್ತು 1611 ರ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಮುಸಾ ಖಾನ್ ನನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡರು. ಇಸ್ಲಾಂ ಖಾನ್ ಅವರು ಜೆಸ್ಸೋರ್ನ ಪ್ರತಾಪಾದಿತ್ಯ, ಬಾಕ್ಲಾದ ರಾಮಚಂದ್ರ ಮತ್ತು ಭುಲುವಾದ ಅನಂತ ಮಾಣಿಕ್ಯರನ್ನು ಸೋಲಿಸಿದರು. ಅವರು ಕಾಮರೂಪ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡರು ಮತ್ತು ಕೊಚ್ ಬಿಹಾರ್ ಮತ್ತು ಕಚಾರವನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡರು, ಇದರಿಂದಾಗಿ ಚಿತ್ತಗಾಂಗ್ ಬಿಟ್ಟು, ಸಂಪೂರ್ಣ ಬಂಗಾಳದ ಮೇಲೆ ಸಂಪೂರ್ಣ ನಿಯಂತ್ರಣವನ್ನು ಪಡೆದರು.

ಶಯಿಸ್ತಾ ಖಾನ್

• 1663 ರಲ್ಲಿ ಮಿರ್ ಜುಮ್ಲಾ -2 ನ ಮರಣದ ನಂತರ ಬಂಗಾಳದ ಸುಬೇದಾರ (ಗವರ್ನರ್) ಆಗಿ ಶಯಿಸ್ತಾ ಖಾನ್ ನೇಮಕಗೊಂಡರು. ಅವರು ಬಂಗಾಳದ ಅತಿ ಹೆಚ್ಚುಕಾಲದ ಗವರ್ನರ್ ಆಗಿದ್ದರು. ಅವರು 1664 ರಿಂದ 1688 ರವರೆಗೆ 24 ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ಢಾಕಾದಲ್ಲಿನ ಆಡಳಿತಾತ್ಮಕ ಪ್ರಧಾನ ಕಛೇರಿಯಿಂದ ಆಳ್ವಿಕೆ ನಡೆಸಿದರು. ಗವರ್ನರ್ ಆಗಿ ಅವರು ಯುರೋಪಿನೊಂದಿಗೆ ವ್ಯಾಪಾರವನ್ನು ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸಿದರು.
• ಬಂಗಾಳದಲ್ಲಿ ಶಯಿಸ್ತಾ ಖಾನ್ ಅವರ ಖ್ಯಾತಿಯು ಚಿತ್ತಗಾಂಗ್ ನ ಪುನಃ ಸಾದಿಸಿದ ವಿಜಯದ ಮೇಲೆ ನಿಂತಿದೆ. 14 ನೇ ಶತಮಾನದ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಸುಲ್ತಾನ್ ಫಕ್ರುದ್ದೀನ್ ಮುಬಾರಕ್ ಷಾ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಚಿತ್ತಗಾಂಗ್ ಬಂಗಾಳದ ನಿಯಂತ್ರಣಕ್ಕೆ ಒಳಪಟ್ಟರೂ, ನಂತರ ಅದನ್ನು ಅರಕನೀಸ್ ಆಡಳಿತಗಾರರ ಕೈಗೆ ಒಪ್ಪಿಸಲಾಯಿತು. ಶಯಿಸ್ತಾ ಖಾನ್ ಅವರು ಚಿತ್ತಗಾಂಗ್ ನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುವಲ್ಲಿ ಮೊದಲು ಆದ್ಯತೆ ನೀಡಿದರು, ಮತ್ತು 1666 ರ ಜನವರಿಯಲ್ಲಿ ಅದನ್ನು ಸಾಧಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾಯಿತು. ಸ್ಥಳೀಯ ಜನರಿಗೆ ಕಡಲ್ಗಳ್ಳರು ದೊಡ್ಡ ತೊಂದರೆಯಿಂದಾಗಿದ್ದರು. ಈ ವಿಜಯವು ಚಿತ್ತಗಾಂಗ್ ಜನರಿಗೆ ಪರಿಹಾರ ಮತ್ತು ಶಾಂತಿ ತಂದಿತು.

ಬಂಗಾಳದ ನವಾಬರು

ಫ್ರಾನ್ಸಿಸ್ ಹೇಮನ್‍ನ ವರ್ಣಚಿತ್ರ, ಪ್ಲಾಸ್ಸಿ ಯುದ್ಧದ ನಂತರ ಮಿರ್ ಜಾಫರ್ ಮತ್ತು ರಾಬರ್ಟ್ ಕ್ಲೈವ್‍ರ ಭೇಟಿ-ಸಭೆಯನ್ನು ತೋರಿಸುವ ತೈಲಚಿತ್ರ-ಆನ್-ಕ್ಯಾನ್ವಾಸ್ ವರ್ಣಚಿತ್ರ

ಬಂಗಾಳದ ಕೊನೆಯ ಸ್ವತಂತ್ರ ನವಾಬ್ ಸಿರಾಜ್ ಉದ್-ದೌಲ.

• ಕ್ರಿ.ಶ. 1717 ರಲ್ಲಿ ಮೊಘಲ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದಿಂದ ಬಂಗಾಳದ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯವನ್ನು ಘೋಷಿಸಿದ ಮುರ್ಶಿದ್ ಖುಲಿ ಖಾನ್ ನಾಮಸೂಚಕ ಮೊಘಲ್ ಆಡಳಿತವನ್ನು ಕೊನೆಗೊಳಿಸಿದ. ಅವರು ಸ್ವತಂತ್ರ ಬಂಗಾಳ ನವಾಬರ ಸರಣಿಗಳಲ್ಲಿ ಮುರ್ಷಿದಾಬಾದಿಗೆ ಬಂಡವಾಳವನ್ನು ವರ್ಗಾಯಿಸಿದರು.
• ನಾಸಿರದ ಸ್ಥಾಪಕ, ಮುರ್ಷಿದ್ ಖುಲಿ ಜಾಫರ್ ಖಾನ್ ಅವರು ಬಡ ಡೆಕನಿ ಓರಿಯಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣನಾಗಿ ಜನಿಸಿದ್ದ. ಗುಲಾಮಗಿರಿಗೆ ಮಾರಲ್ಪಡುವ ಮೊದಲು ಇಸ್ಫಾಹಾನಿನ ಒಬ್ಬ ಪರ್ಷಿಯನ್ ವ್ಯಾಪಾರಿ ಹಾಜಿ ಶಾಫಿ ಇಸ್ಫಾಹಾನಿಯವರು ಅವನನ್ನು ಇಸ್ಲಾಂಗೆ ಪರಿವರ್ತಿಸಿದರು. ಅವರು 1717 ರಲ್ಲಿ ಚಕ್ರವರ್ತಿ ಔರಂಗಜೇಬನ ಸೇವೆಗೆ ಪ್ರವೇಶಿಸಿ ಬಂಗಾಳದ ನಜೀಮ್ ಆಗಲು ಶ್ರೇಯಾಂಕಗಳ ಮೂಲಕ ಮೇಲೇರಿದರು, ಕ್ರಿ.ಶ.1727 ರಲ್ಲಿ ಅವರ ಮರಣದವರೆಗೂ ಅವರು ಈ ಹುದ್ದೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದರು. ಅವರ ಮಗನ ನಂತರ ಮೊಮ್ಮಗನು ಆ ಹುದೆಯಲ್ಲಿ ಮುಂದುವರಿದನು. ಅವರ ಮೊಮ್ಮಗ ನಂತರ ಅಳಿಯನು ಮುಂದುವರಿದನು. ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಅವರ ಮೊಮ್ಮಗ 1740 ರಲ್ಲಿ ಸಾವನ್ನಪ್ಪದನು. ನಂತರ ಅಫ್ಶಾರ್ ರಾಜವಂಶದ ಅಲಿವರ್ದಿ ಖಾನ್ ನವಾಬನಾದನು.
• ಕ್ರಿ.ಶ.1740 ರಿಂದ 1757 ರವರೆಗೆ ಅಫ್ಷರ್ ಆಳ್ವಿಕೆ ನಡೆಸಿದರು. 1757 ರಲ್ಲಿ ಪ್ಲಾಸ್ಸಿ ಕದನದಲ್ಲಿ ಅಫ್ಷಾರ್ ಆಡಳಿತಗಾರರ ಕೊನೆಯ ಸಿರಾಜ್ ಉದ್ ದೌಲನು ಕೊಲ್ಲಲ್ಪಟ್ಟಾಗ, ಬಂಗಾಳವನ್ನು ನಜಾಫಿಯು ಆಳಲು ಮೂರನೇ ಮತ್ತು ಅದು ಅಂತಿಮ ನವಾಬ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವಾಯಿತು.
• ಮರಾಠರು ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಬಂಗಾಳವನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸಿದಾಗ ನವಾಬ ಅಲಿವರ್ದಿ ಖಾನ್ ತಮ್ಮ ಯುದ್ಧಗಳಲ್ಲಿ ಮಿಲಿಟರಿ ಕೌಶಲವನ್ನು ತೋರಿಸಿದರು. ಅವರು ಬಂಗಾಳದಿಂದ ಮೊದಲ ಮರಾಠಾ ದಾಳಿಯನ್ನು ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿಸಿದರು. ಅವರು ಬಿಹಾರದ ಆಫ್ಘನ್ನರ ದಂಗೆಯನ್ನು ಹತ್ತಿಕ್ಕಿದರು ಮತ್ತು ಮೊಘಲ್ ಮತ್ತು ಅರ್ಮೇನಿಯನ್ ವ್ಯಾಪಾರದ ಹಡಗುಗಳನ್ನು ನಿರ್ಬಂಧಿಸಲು ಬ್ರಿಟೀಷರಿಗೆ 150,000 ಟೇಕೆ ಹಣವನ್ನು ನೀಡಿದರು. ಆದರೆ ಮರಾಠ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಮರಾಠರು ಮತ್ತೆ ಬಂದು ಬಂಗಾಳವನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸಿಕೊಂಡರು ಮತ್ತು ನಾಲ್ಕನೇ ಮರಾಠಾ ದಾಳಿಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ನವಾಬ್ ಆಲಿವರ್ಡಿ ಖಾನ್ ರನ್ನು ಸೋಲಿಸಿದರು. ಮರಾಠಾ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಮರಾಠರೊಂದಿಗೆ ಆಲಿವರ್ದಿ ಖಾನ್ ಮಾತುಕತೆಗೆ ಬರಬೇಕಾಯಿತು. ಅವರು ಬಂಗಾಳದ ಚೌತಾಯವಾಗಿ ವಾರ್ಷಿಕವಾಗಿ ಹನ್ನೆರಡು ಲಕ್ಷ ರೂಪಾಯಿಗಳನ್ನು ಪಾವತಿಸಲು ಒಪ್ಪಿದರು ಮತ್ತು ಒರಿಸ್ಸಾದ ಪ್ರಾಂತ್ಯವನ್ನು ಮರಾಠರಿಗೆ ಬಿಟ್ಟುಕೊಟ್ಟರು.

ವಸಾಹತುಶಾಹಿ ಯುಗ

ಡಚ್ ಹಡಗುಗಳು ಬಂಗಾಳದ ಬಂದರುಗಳಿಗೆ ಬಂದಿವೆ. ಚಿತ್ತಗಾಂಗ್ ಬಂದರಿನ ನೋಟ, ಡಚ್ ಈಸ್ಟ್ ಇಂಡಿಯಾಮನ್ ಸೇರಿದಂತೆ ತುಂಬಿದ ಹಡಗುಗಳು ನದಿಯ ಮುಖಭಾಗದಲ್ಲಿದೆ.

ಬಂಗಾಳದಲ್ಲಿ ಯುರೋಪಿಯನ್ನರು

• ಕ್ರಿ.ಶ 15 ನೇ ಶತಮಾನದ ಕೊನೆಯ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಬಂಗಾಳವನ್ನು ತಲುಪಿದ ಮೊದಲ ಯುರೋಪಿಯನ್ನರು - ಬಂಗಾಳ ಬಂದರಿನಲ್ಲಿ ಬರುತ್ತಿದ್ದ ಡಚ್ ಹಡಗುಗಳು, ಪೋರ್ಚುಗೀಸ್ ವ್ಯಾಪಾರಿಗಳು ಮತ್ತು ಮಿಷನರಿಗಳು. ಅವರು ಚಿತ್ತಗಾಂಗ್ ಮತ್ತು ಹೂಗ್ಲಿಯಲ್ಲಿ ನೆಲೆಸಿದರು. ಕ್ರಿ.ಶ.1632 ರಲ್ಲಿ, ಬಂಗಾಳದ ಮುಘಲ್ ಸುಬೇದಾರ, ಕಾಸಿಮ್ ಖಾನ್ ಮಶಾದಿ, ಹೂಗ್ಲಿಯ ಯುದ್ಧದ ನಂತರ ಪೋರ್ಚುಗೀಸರನ್ನು ಹೊರಹಾಕಿದನು. ಡಚ್, ಫ್ರೆಂಚ್, ಮತ್ತು ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಈಸ್ಟ್ ಇಂಡಿಯಾ ಕಂಪೆನಿಗಳು ಮತ್ತು ಡೆನ್ಮಾರ್ಕ್ನ ಪ್ರತಿನಿಧಿಗಳು ಅಅದನ್ನು ಅನುಸರಿಸಿ ಶೀಘ್ರದಲ್ಲೇ ಬಂಗಾಳದ ಸಂಪರ್ಕವನ್ನು ಮಾಡಿದರು.
• ಔರಂಗಜೇಬನ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ, ಸ್ಥಳೀಯ ನವಾಬ್‍ನು ಮೂರು ಗ್ರಾಮಗಳನ್ನು ಬ್ರಿಟಿಷರಿಗೆ ಮಾರಾಟ ಮಾಡಿದನು, ಅದರಲ್ಲಿ ಕಲ್ಕತ್ತಾ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುತ್ತಿದ್ದ, ಗ್ರಾಮವು ಸೇರಿತ್ತು. ಕಲ್ಕತ್ತಾವು ಬ್ರಿಟನ್ನ ಮೊದಲ ಬಂಗಾಳದ ಮುಖ್ಯನೆಲೆ ಮತ್ತು ಅವರ ಆರ್ಥಿಕ ಚಟುವಟಿಕೆಯ ಕೇಂದ್ರಬಿಂದುವಾಗಿತ್ತು. ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಕ್ರಮೇಣ ತಮ್ಮ ವಾಣಿಜ್ಯ ಸಂಪರ್ಕಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ಆಡಳಿತ ನಿಯಂತ್ರಣವನ್ನು ಕಲ್ಕತ್ತಾದಿಂದ ಬಂಗಾಳದ ಉಳಿದ ಪ್ರದೇಶಗಳಿಗೂ ವಿಸ್ತರಿಸಿದರು. ಬಂಗಾಳದ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಪ್ರಭಾವವನ್ನು ಮೊದಲು ಚಾಲನೆಗಳಿಸಿದರು ಜಾಬ್ ಚಾರ್ನೋಕ್. ಅವರು ಬಂಗಾಳದ ಮೇಲೆ ಮೊಘಲ್ ಅಧಿಕಾರದ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿ ಯುದ್ಧವನ್ನು ನಡೆಸಿದನು, ಇದು ನಂತರ ಬಂಗಾಳ(1686-1690) ಆಂಗ್ಲೊ-ಮೊಘಲ್ ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಬಂಗಾಳದ ನವಾಬ್ ಶಯಿಸ್ಟಾ ಖಾನ್, ಬ್ರಿಟಿಷರನ್ನು ಹೂಗ್ಲಿ ಮತ್ತು ಬಾಲೇಶ್ವರ ಯುದ್ಧಗಳಲ್ಲಿ ಸೋಲಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಬ್ರಿಟಿಷರನ್ನು ಬಂಗಾಳದಿಂದ ಹೊರಹಾಕಿದನು. ಕ್ಯಾಪ್ಟನ್ ವಿಲಿಯಂ ಹೀತ್ ಚಿತ್ತಗಾಂಗ್ ವಿರುದ್ಧ ನೌಕಾಪಡೆ ನಡೆಸಿದನು ಆದರೆ ಅವನ ಪ್ರಯತ್ನಗಳು ಯಶಸ್ವಿಯಾಗಲಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ವನು ಮದ್ರಾಸಿಗೆ ಹಿಂತಿರುಗಬೇಕಾಯಿತು.

ಬ್ರಿಟಿಷ್‍ರ ಆಡಳಿತ

• ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಈಸ್ಟ್ ಇಂಡಿಯಾ ಕಂಪೆನಿಯು 1757 ರಲ್ಲಿ ಪ್ಲಾಸಿ ಯುದ್ಧದ ನಂತರ ಬಂಗಾಳದ ಅಧಿಕೃತ ನಿಯಂತ್ರಣವನ್ನು ಗಳಿಸಿತು. ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಇದು ಇತರ ಯುರೋಪಿಯನ್ ಸ್ಪರ್ಧಿಗಳನ್ನು ಹೊರಹಾಕುವಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿರುವ ಒಂದು ಸರಣಿಯ ಮೊದಲ ಆಕ್ರಮಣವಾಗಿತ್ತು. ಮೊಘಲರ ಸೋಲು ಮತ್ತು ಒಂದು ವ್ಯಾಪಾರ ನಿಗಮದ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಉಪಖಂಡದ ಏಕೀಕರಣವು ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಶಾಹಿ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಒಂದು ವಿಶಿಷ್ಟವಾದ ಘಟನೆಯಾಗಿದೆ. ಹೂಗ್ಲಿಯಲ್ಲಿ ಕೋಲ್ಕತ್ತಾ ("ಕಲ್ಕತ್ತಾ" ಎಂದು ಆಂಗ್ಲೀಕರಿಸಿದ) ಬಿದಿರಿನ, ಚಹಾ, ಕಬ್ಬು, ಮಸಾಲೆಗಳು, ಹತ್ತಿ, ಮಸ್ಲಿನ್ ಮತ್ತು ಸಣಬುಳಿವುಗಳನ್ನು ರಾಜಶಾಹಿ, ಖುಲ್ನಾ ಮತ್ತು ಕುಶಿತಿಯಾ ಊರುಗಗಳು ಉತ್ಪಾದನೆಗಳ ಪ್ರಮುಖ ವ್ಯಾಪಾರ ಬಂದರು ಎನಿಸಿಕೊಂಡಿತ್ತು.
• ಬಂಗಾಳದ ಲೂಟಿ ನೇರವಾಗಿ ಬ್ರಿಟನ್‍ನಲ್ಲಿ ಕೈಗಾರಿಕಾ ಕ್ರಾಂತಿಗೆ ಕೊಡುಗೆ ನೀಡಿತು. ಕೈಗಾರಿಕಾ ಕ್ರಾಂತಿಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಬಂಗಾಳದಲ್ಲಿ ಸಂಗ್ರಹಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಬಂಡವಾಳವನ್ನು ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಜವುಳಿ ಉದ್ಯಮಗಳಲ್ಲಿ ಹೂಡಿಕೆ ಮಾಡಲು ಬಳಸಿದರು. ಅದು ಬ್ರಿಟಿಷರ ಸಂಪತ್ತನ್ನು ಬಹಳ ಹೆಚ್ಚಿಸಿತು. ಅದೇ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಬಂಗಾಳದಲ್ಲಿ ಕೈಗಾರಕೀಕರಣದ ನಿರಾಕರಣೆ ಮತ್ತು ಕ್ಷಾಮಗಳಿಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು.
• ಸಿಪಾಯಿ ದಂಗೆ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಹಗರಣಗಳು ಮತ್ತು ರಕ್ತಸಿಕ್ತ ಬಂಡಾಯವು ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸರ್ಕಾರವು ಈಸ್ಟ್ ಇಂಡಿಯಾ ಕಂಪನಿಯ ವ್ಯವಹಾರಗಳಲ್ಲಿ ಮಧ್ಯಪ್ರವೇಶಿಸಲು ಪ್ರೇರೇಪಿಸಿತು. 1858 ರಲ್ಲಿ, ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ಕಂಪನಿಯಿಂದ ಇಂಗ್ಲೆಂಡಿನ ಕಿರೀಟಕ್ಕೆ (ರಾಜರಿಗೆ) ವರ್ಗಾಯಿಸಲಾಯಿತು, ಅಲ್ಲಿಯ ದಂಗೆಯನ್ನು ಕ್ರೂರವಾಗಿ ನಿಗ್ರಹಿಸಲಾಯಿತು. ಭಾರತದ ಆಡಲಿತವನ್ನು ವೈಸ್ರಾಯ್ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಆಯೋಜಿಸಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕ ಶೋಷಣೆಯ ಒಂದು ಬಗೆಯ ನೀತಿಯು ಮುಂದುವರಿಸಿತು. ಬಂಗಾಳದಲ್ಲಿ ಕನಿಷ್ಠ ಎರಡು ಪ್ರಮುಖ ಕ್ಷಾಮಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಂತೆ ಕ್ಷಾಮವು ಉಪಖಂಡವನ್ನು ಹಲವಾರು ಬಾರಿ ಕಾಡಿತ್ತು. ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಆಡಳಿತವು ರಾಜಕೀಯವಾಗಿ ಹದಿನೇಳು ಪ್ರಾಂತ್ಯಗಳಾಗಿ ಸಂಘಟಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿತು, ಅದರಲ್ಲಿ ಬಂಗಾಳವು ಅತ್ಯಂತ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿತ್ತು. E

ಬಂಗಾಳದ ನವೋದಯ

ಬಂಗಾಳದ ನವೋದಯ

ರವೀಂದ್ರನಾಥ ಠಾಗೋರ್ ಅವರು ಏಷಿಯಾದ ಮೊದಲ ನೊಬೆಲ್ ಬಹುಮಾನ ಪಡೆದ ಕವಿ, ಮತ್ತು ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ರಾಷ್ಟ್ರಗೀತೆ ರಚಿಸಿದವರು. ಕಾಜಿ ನಜ್ರುಲ್ ಇಸ್ಲಾಂ, ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ರಾಷ್ಟ್ರ ಕವಿ.

• ಬಂಗಾಳ ನವೋದಯವು ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ 19 ನೇ ಮತ್ತು 20 ನೇ ಶತಮಾನದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಬಂಗಾಳದಲ್ಲಿ ಸಾಮಾಜಿಕ ಸುಧಾರಣಾ ಚಳವಳಿಯನ್ನು ಕುರಿತು ಹೇಳುತ್ತದೆ. ಬಂಗಾಳ ನವೋದಯವನ್ನು ರಾಜಾ ರಾಮ್ ಮೋಹನ್ ರಾಯ್ (1775-1833) ರೊಂದಿಗೆ ಆರಂಭಿಸಿ ರವೀಂದ್ರನಾಥ ಠಾಗೋರ್ (1861-1941) ವರೆಗೆ ವಿಸ್ತರಿಸಬಹುದು- ಎಂದು ಹೇಳಬಹುದು. 19 ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಬಂಗಾಳವು ಧಾರ್ಮಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಸುಧಾರಕರು, ವಿದ್ವಾಂಸರು, ಸಾಹಿತ್ಯ ದಿಗ್ಗಜರು, ಪತ್ರಕರ್ತರು, ದೇಶಭಕ್ತಿ ಭಾಷಣಕಾರರು ಮತ್ತು ವಿಜ್ಞಾನಿಗಳ ಒಂದು ಅನನ್ಯ ಮಿಶ್ರಣವಾಗಿದೆ., ಈ ಎಲ್ಲಾ ಪುನರುಜ್ಜೀವನದ ಚಿತ್ರವನ್ನು ರೂಪಿಸಲು ಸಂಮಿಲನಗೊಂಡ 'ಮಧ್ಯಕಾಲೀನ' ದಿಂದ 'ಆಧುನಿಕ' ತಮ್ಮ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಕವಿ ಕಾಜಿ ನಜ್ರುಲ್ ಇಸ್ಲಾಂ ಅವರ ಬಗ್ಗೆಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶಿ ಜನರು ಹೆಮ್ಮೆಪಡುತ್ತಾರೆ. ಅವರು 20 ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಆಡಳಿತಗಾರರ ದಬ್ಬಾಳಿಕೆಯ ವಿರುದ್ಧ ಅವರ ಸಕ್ರಿಯ ಧ್ವನಿಯನ್ನು ಅವರು ಬಹಳ ನೆನಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ. "ಬಿಡ್ರೊಹಿ" ಎಂಬ ಅವರ ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಕವಿತೆಯನ್ನು ಅವರು ಬರೆದುದಕ್ಕಾಗಿ ಅವರನ್ನು ಬಂಧಿಸಲಾಯಿತು.

ಬಂಗಾಳದ ವಿಭಜನೆ, 1905

ಬಂಗಾಳ ವಿಭಜನೆ -1905 ಭೂಪಟ - 1905 ರಲ್ಲಿ ಬಂಗಾಳದ ವಿಭಜನೆಯ ಫಲಿತಾಂಶವನ್ನು ತೋರಿಸುವ ಭೂಪಟ. ಪಶ್ಚಿಮ ಭಾಗ (ಬಂಗಾಳ) ಒಡಿಶಾದ ಭಾಗಗಳನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡಿತು, ಪೂರ್ವ ಭಾಗ (ಪೂರ್ವ ಬಂಗಾಳ ಮತ್ತು ಅಸ್ಸಾಂ) ಅಸ್ಸಾಮನ್ನು ಪುನಃ ಪಡೆದು 1874 ರಲ್ಲಿ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಪ್ರಾಂತ್ಯವನ್ನು ಮಾಡಿತು.

ಲಾರ್ಡ್ ಕರ್ಜನ್ 1905 ರಲ್ಲಿ ಬಂಗಾಳದ ವಿಭಜನೆ; ಹಿಂದುಳಿದ ವರ್ಗದ ಬೆಮಬಲದ ವ್ಯಕ್ತಿಯಾಗಿದ್ದರು; ಇದು ಆಧುನಿಕ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶಕ್ಕೆ ರಾಜಕೀಯ ಗಡಿಗಳನ್ನು ನೀಡಿತು.

• ವಂಗ- ಭಂಗ:ಬಂಗಾಳದ ವಿಭಜನೆಯನ್ನು ಕಾರ್ಯಗೊಳಿಸುವ ನಿರ್ಧಾರ ಜುಲೈ 1905 ರಲ್ಲಿ ಭಾರತದ ವೈಸ್ರಾಯ್ ಲಾರ್ಡ್ ಕರ್ಜನ್ ಅವರಿಂದ ಘೋಷಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿತು. ಈ ವಿಭಜನೆಯು 16 ಅಕ್ಟೋಬರ್ 1905 ರಂದು ನಡೆಯಿತು. ಹೆಚ್ಚಿನ ಹಿಂದೂ ಜನರ ಪಶ್ಚಿಮ ಪ್ರದೇಶಗಳಿಂದ ಹೆಚ್ಚು ಮುಸ್ಲಿಂ ಜನರಿರುವ ಪೂರ್ವ ಪ್ರದೇಶಗಳನ್ನು ಪ್ರತ್ಯೇಕಿಸಿತು. ಹಿಂದಿನ ಬಂಗಾಳದ ಪ್ರಾಂತ್ಯವನ್ನು "ಬಂಗಾಳ" (ಪಶ್ಚಿಮ ಬಂಗಾಳ ಮತ್ತು ಬಿಹಾರ್ ಮತ್ತು ಒರಿಸ್ಸಾ ಪ್ರಾಂತ್ಯ ಒಳಗೊಂಡಿದ್ದ ಪೂರ್ವ ಪ್ರಾಂತ್ಯ) ಎರಡು ಹೊಸ ಪ್ರಾಂತ್ಯಗಳಾಗಿ ವಿಂಗಡಿಸಲಾಗಿತ್ತು. ಪೂರ್ವದ ಬಂಗಾಳ ಮತ್ತು ಅಸ್ಸಾಂ ಪ್ರಾಂತ್ಯಕ್ಕೆ ಡಾಕಾವನ್ನು ರಾಜಧಾನಿಯನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಲಾಯಿತು.
• ದೊಡ್ಡ ಪ್ರಾಂತ್ಯವಾಗಿದ್ದ ಬಂಗಾಳವನ್ನು ಆಡಳಿತಾತ್ಮಕ ಕಾರಣಗಳಿಗಾಗಿ ವಿಭಜನೆಯನ್ನು ಉತ್ತೇಜಿಸಲಾಗಿತ್ತು: ಬಂಗಾಳವು ಭೌಗೋಳಿಕವಾಗಿ ಫ್ರಾನ್ಸ್ ನಷ್ಟು ದೊಡ್ಡದಾಗಿತ್ತು ಮತ್ತು ಗಮನಾರ್ಹವಾಗಿ ದೊಡ್ಡ ಜನಸಂಖ್ಯೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು. ಕರ್ಝನ್ ಅವರು ಪೂರ್ವ ಪ್ರದೇಶವು ನಿರ್ಲಕ್ಷಕ್ಕೆ ಒಳಗಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ದುರ್ಬಲ ಆಡಳಿತದಲ್ಲಿದೆ ಎಂದು ಹೇಳಿದ್ದರು. ಆದರೆ ಪಶ್ಚಿಮ ಬಂಗಾಳದ ಜನರು ಪ್ರಾಂತ್ಯವನ್ನು ವಿಭಜಿಸುವ ಮೂಲಕ, ಪೂರ್ವದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಸುಧಾರಿತ ಆಡಳಿತವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಬಹುದು, ಆ ನಂತರ ಜನಸಂಖ್ಯೆಯಂತೆ ಹೊಸ ಶಾಲೆಗಳು ಮತ್ತು ಉದ್ಯೋಗಗಲಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚು ಅವಕಾಶಗಳಿಂದ ಪ್ರಯೋಜನ ಪಡೆಯುತ್ತದೆ. ಪಶ್ಚಿಮ ಬಂಗಾಳದ ಹಿಂದೂಗಳು ಬಂಗಾಳದ ವ್ಯವಹಾರ ಮತ್ತು ಗ್ರಾಮೀಣ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಬಲ್ಯ ಹೊಂದಿದ್ದಾರೆ, ಈ ವಿಭಾಗವು ಬಿಹಾರ ಮತ್ತು ಒರಿಸ್ಸಾ ಪ್ರಾಂತ್ಯವನ್ನು ಸೇರಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಪ್ರಾಂತ್ಯದಲ್ಲಿ ಅವರನ್ನು ಅಲ್ಪಸಂಖ್ಯಾತರನ್ನಾಗಿ ಮಾಡುತ್ತದೆ ಎಂದು ದೂರಿತು. ಭಾರತೀಯರು ಈ ಕ್ರಮ ಜನರ "ವಿಭಜನೆ ಮತ್ತು ಆಳ್ವಿಕೆಯ" ನೀತಿಯೆಂದು ಭಾವಿಸಿ ಅದರಬಗ್ಗೆ ಅಸಮಾಧಾನ ಹೊಂದಿದ್ದರು, ಅಲ್ಲಿ ಸ್ಥಳೀಯರು ವಸಾಹತುಗಾರರು ತಮ್ಮ ಆಡಳಿತವನ್ನು ಸುಲಭವಾಗಿ ಆಳಲು ಈ ಯೋಜನೆ ಎಂದು ಜನರಿ ಇದರ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿ ತಿರುಗಿನಿಂತರು, ಕರ್ಝನ್ ಈ ವಿಭಜನೆಯನ್ನು ಆಡಳಿತಾತ್ಮಕ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಲು ಮಾತ್ರಾ ಎಂದು ಒತ್ತಾಯಿಸಿದರೂ ಸಹ ಜನರು ಒಪ್ಪಲಿಲ್ಲ. ಈ ವಿಭಾಗವನ್ನು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಪೂರ್ವ ಬಂಗಾಳದ ಮುಸ್ಲಿಮರು ಬೆಂಬಲಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಪೂರ್ವ ಬಂಗಾಳದಲ್ಲಿನ ಅವರ ಬಡ ಆರ್ಥಿಕ ಸ್ಥಿತಿಯಿಂದ ಮತ್ತು ಆಗಿನ ಬಂಗಾಳದ ಆಡಳಿತದ ಮೇರೆಗೆ ಪಶ್ಚಿಮ ಬಂಗಾಳದಲ್ಲಿನ ಹಿಂದು ಉದ್ಯಮಿಗಳು ಮತ್ತು ಭೂಮಾಲೀಕರ ಪ್ರಾಬಲ್ಯವು ಮುಸ್ಲಿಮರು ವಿಭಜನೆಯನ್ನು ಬೆಂಬಲಿಸಲು ಪ್ರೇರಣೆಯಾಗಿತ್ತು.
• ರಾಜಕೀಯ ಪ್ರತಿಭಟನೆಯ ಕಾರಣ, ಕ್ರಿ.ಶ. 1911 ರಲ್ಲಿ ಬಂಗಾಳದ ಎರಡು ಭಾಗಗಳನ್ನು ಮತ್ತೆ ಸೇರಿಸಲಾಯಿತು. ಧಾರ್ಮಿಕ ಆಧಾರದ ಬದಲು ಭಾಷಾ ಪ್ರಾಂತವನ್ನು ವಿಭಜಿಸಿದ ಹೊಸ ವಿಭಾಗವು ಹಿಂದೂ, ಓರಿಯಾ ಮತ್ತು ಅಸ್ಸಾಮಿ ಪ್ರದೇಶಗಳೊಂದಿಗೆ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಆಡಳಿತಾತ್ಮಕ ಘಟಕಗಳನ್ನು ರೂಪಿಸಿ ವಿಭಜಿಸಲಾಯಿತು: ಬಿಹಾರ ಮತ್ತು ಒರಿಸ್ಸಾ ಪ್ರಾಂತ್ಯಗಳು ಪಶ್ಚಿಮಕ್ಕೆ ಮತ್ತು ಪೂರ್ವಕ್ಕೆ ಅಸ್ಸಾಂ ಪ್ರಾಂತ್ಯವು ಇರುವಂತೆ ಹೊರಾಜ್ಯಗಳನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಲಾಯಿತು. ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಭಾರತದ ಆಡಳಿತಾತ್ಮಕ ರಾಜಧಾನಿ ಕಲ್ಕತ್ತಾದಿಂದ ಹೊಸ ದೆಹಲಿಗೆ ಸ್ಥಳಾಂತರಗೊಂಡಿತು

ಸ್ವಯಂ ಆಡಳಿತ ಮತ್ತು ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಸ್ಥಾಪನೆಗೆ ಚಳುವಳಿ

ಬ್ರಿಟೀಷ್-ನಿಯಂತ್ರಿತ ಭಾರತದಾದ್ಯಂತ 19 ನೇ ಶತಮಾನದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾರಂಭವಾದ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಚಳುವಳಿಯು 20 ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಆವೇಗವನ್ನು ಪಡೆಯುತ್ತಿದ್ದಂತೆ, ಮೋಹನದಾಸ ಗಾಂಧಿಯವರ ನೇತ್ರತ್ವದ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಪಕ್ಷ ಮತ್ತು ಮೊಹಮ್ಮದ್ ಅಲಿ ಜಿನ್ನಾ ಅವರ ಮುಸ್ಲಿಂ ಲೀಗ್ ನಲ್ಲಿ ಬಂಗಾಳಿ ರಾಜಕಾರಣಿಗಳು ಸಕ್ರಿಯವಾದ ಪಾತ್ರವನ್ನು ವಹಿಸಿದರು, ಜನಾಂಗೀಯ ಸಮಾನತೆ ಮತ್ತು ಧಾರ್ಮಿಕ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯತೆಯ ವಿರೋಧಿ ಬಣಗಳಾಗಿ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸಿದರು. ಎರಡನೆಯ ಧಾರ್ಮಿಕ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯತೆಯನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಮೂಲಕ, ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಬಹುಶಃ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಚಳವಳಿಯನ್ನು ದಾರಿತಪ್ಪಿಸಲು ಉದ್ದೇಶಿಸಿತು, ಉದಾಹರಣೆಗೆ 1905 ರಲ್ಲಿ ಬಂಗಾಳವನ್ನು ಧಾರ್ಮಿಕ ಪಂಗಡಗಳೊಂದಿಗೆ ವಿಭಜಿಸುವ ಮೂಲಕ. ಬಂಗಾಳದ ವಿಭಜನೆ (1905) ಬಂಗಾಳ ಪ್ರಾಂತ್ಯವನ್ನು ಭಾರಿ ಹಿಂದೂ ಪಶ್ಚಿಮಕ್ಕೆ (ಇಂದಿನ ಬಿಹಾರ ಮತ್ತು ಒಡಿಶಾ ಸೇರಿದಂತೆ) ವಿಂಗಡಿಸಿತು ಮತ್ತು ಪ್ರಮುಖವಾಗಿ ಮುಸ್ಲಿಂ ಪೂರ್ವ (ಅಸ್ಸಾಮ್ ಸೇರಿದಂತೆ). ಢಾಕಾವನ್ನು ಪೂರ್ವ ಬಂಗಾಳ ಮತ್ತು ಅಸ್ಸಾಂನ ಹೊಸ ಪ್ರಾಂತ್ಯದ ರಾಜಧಾನಿಯಾಗಿ ಮಾಡಲಾಯಿತು. [48] ಆದರೆ ಮತೀಯ ಒಡಕು ಪ್ರಯತ್ನ ಮಾತ್ರ ಏಳು ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ನಡೆಯಿತು. ಭಾರತೀಯ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಮತ್ತು ಬಂಗಾಳಿ ಹಿಂದುಗಳ ಪ್ರಮುಖ ಭಾಗದಿಂದ ತೀವ್ರ ವಿರೋಧದ ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿ ಈ ವಿಭಜನೆಯನ್ನು 1911 ರಲ್ಲಿ ರದ್ದುಗೊಳಿಸಲಾಯಿತು.

ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಸೃಷ್ಟಿ

ಮುಸ್ಲಿಂ ಬಹುಸಂಖ್ಯಾತ ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಸ್ಥಾಪನೆಯ ಲಾಹೋರ್ ರೆಸಲ್ಯೂಶನ್‍ಅನ್ನು ಮಂಡಿಸಿದ ಮತ್ತು ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಗವರ್ನರ್ ಆಗಿದ್ದ ಯುನೈಟೆಡ್ ಬೆಂಗಾಲ್‍ನ ಪ್ರೀಮಿಯರ್ (ಮುಖ್ಯಮಂತ್ರಿ 1940 ರಲ್ಲಿ)ಎ. ಕೆ. ಫಝ್ಲುಲ್ ಹಕ್.

• ಅಬುಲ್ ಕಸೀಮ್ ಫಾಜ್ಲುಲ್ ಹಕ್:ಬಂಗಾಳದ ಪ್ರಥಮ ಪ್ರಧಾನಿ = 1 ಏಪ್ರಿಲ್ 1937 - 29 ಮಾರ್ಚ್ 1943
• ಗವರ್ನರ್-ಜನರಲ್ = ಲಿನ್ಲಿತ್ಗೋವಿನ ಮಾರ್ಕ್ವೆಸ್
• ಬಂಗಾಳ 2ನೇ ಪ್ರಧಾನಿ: ಸರ್ ಖವಾಜಾ ನಜಿಮುದ್ದೀನ್ 29 ಏಪ್ರಿಲ್ 1943 - 31 ಮಾರ್ಚ್ 1945 ಬಂಗಾಳ ಪ್ರಾಂತೀಯ ಮುಸ್ಲಿಂ ಲೀಗ್
• ಗವರ್ನರ್: ಸರ್ ಜಾನ್ ಆರ್ಥರ್ ಹರ್ಬರ್ಟ್ (-1944) ಸರ್ ರಿಚರ್ಡ್ ಕೇಸಿ (1944-)
• ಬಂಗಾಳದ 3ನೇ ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿ: ಎಚ್.ಎಸ್. ಸುಹ್ರಾವಾರ್ಡ್ ಸುಹ್ರಾವರ್ಡಿ ಬಂಗಾಳದವರು 23 ಏಪ್ರಿಲ್ 1946 - 14 ಆಗಸ್ಟ್ 1947 ಬಂಗಾಳ ಪ್ರಾಂತೀಯ ಮುಸ್ಲಿಂ ಲೀಗ್.
• ಗವರ್ನರ್:ಸರ್ ರಿಚರ್ಡ್ ಕೇಸಿ (-1946) ಮತ್ತು ಸರ್ ಫ್ರೆಡೆರಿಕ್ ಬರ್ರೋಸ್
• ಭಾರತದ ವೈಸ್‍ರಾಯಗಳು:ಲಿನ್ಲಿತ್ಗೋ ಮಾರ್ಕ್ವೆಸ್ 18-4-1936 -1-1೦-1943;ವೈಕೌಂಟ್ ವಾವೆಲ್ 1943 ಯಿಂದ 1947;ಅರ್ಲ್ ಮೌಂಟ್ಬ್ಯಾಟನ್ 1947 ರಿಂದ 26-1-1950;
• ಲಾಹೋರ್ ರೆಸಲ್ಯೂಶನ್ನ್ನು ಮಂಡಿಸಿದ ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಗವರ್ನರ್ ಆಗಿದ್ದ ಬಂಗಾಳದ (ಯುನೈಟೆಡ್ ಬೆಂಗಾಲ್) ಪ್ರಧಾನಿ (ಪ್ರೀಮಿಯರ್- ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಬರುವುದಕ್ಕೆ ಮೊದಲೇ ವೈಸ್ ರಾಯ್ ಅಧೀನದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಂತಿಯ ಸರ್ಕಾರಗಳ್ಲಿ ಚುನಾಯಿತ ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿ ಅಥವಾ ಮುಖ್ಯಮಂತ್ರಿಗಳಿದ್ದರು ) ಎ. ಕೆ. ಫಝ್ಲುಲ್ ಹುಕ್. ಬಂಗಾಳದ ವಿಭಜನೆಯ ನಂತರ, ಢಾಕಾದ ಷಾಬಾಗ್ ನ ವಾರ್ಷಿಕ ಅಖಿಲ ಭಾರತ ಮುಹಮ್ಮದ್ ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ಸಮ್ಮೇಳನದಲ್ಲಿ, ಅಖಿಲ ಭಾರತ ಮುಸ್ಲಿಂ ಲೀಗ್ ಅನ್ನು 1906 ರ ಡಿಸೆಂಬರ್ 30 ರಂದು ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಯಿತು. [49] ಮೊದಲಿಗೆ ಮುಸ್ಲಿಂ ಲೀಗ್ ಸ್ವತಂತ್ರ ಭಾರತದ ಭವಿಷ್ಯದ ರಾಷ್ಟ್ರದಲ್ಲಿ ಅಲ್ಪಸಂಖ್ಯಾತರ ಮುಸ್ಲಿಮ್ ಹಕ್ಕುಗಳನ್ನು ಖಚಿತಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಮಾತ್ರ ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿತು. ಆದಾಗ್ಯೂ, 1940 ರಲ್ಲಿ ಮುಸ್ಲಿಮ್ ಲೀಗ್ ಲಾಹೋರ್ ರೆಸಲ್ಯೂಷನ್ ಅನ್ನು ನುಮೋದಿಸಿತು, ಇದು ದಕ್ಷಿಣ ಏಷ್ಯಾದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಅಥವಾ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮುಸ್ಲಿಂ ಬಹುಸಂಖ್ಯಾತ ರಾಜ್ಯಗಳನ್ನು ರೂಪಿಸಲು ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಈ ನಿರ್ಣಯವು ಅಖಿಲಭಾರತ ಒಕ್ಕೂಟ (ಯುನೈಟೆಡ್ ಇಂಡಿಯಾ) ಎಂಬ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ತಿರಸ್ಕರಿಸಿತು. ಈಗಿನ ರೆಸಲ್ಯೂಶನ್ ಅನ್ನು ಬಂಗಾಳದ ಮುಖ್ಯಮಂತ್ರಿ ಎ ಕೆ. ಫಝ್ಲುಲ್ ಹಕ್ ಅವರು ಸಾಮಾನ್ಯ ಅಧಿವೇಶನದಲ್ಲಿ ಮಂಡಿಸಿ, 24 ಮಾರ್ಚ್ 1940 ರಂದು ಅಂಗೀಕರಿಸಿದರು. ಈ ಪ್ರಸ್ತಾವಿತ ರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಪಂಜಾಬ್ ಮತ್ತು ಬಂಗಾಳದ ಮುಸ್ಲಿಂ ಭಾಗಗಳನ್ನು ಸೇರ್ಪಡೆ ಮಾಡದೆ ಇರಲಿಲ್ಲ. ಬರ್ಮಾದ ಒಂದು ಹೊಸ ವೈಸ್ ರಾಯ್ ಲಾರ್ಡ್ ಮೌಂಟ್ಬ್ಯಾಟನ್ ಒಂದು ಆಕರ್ಷಕವಾದ ‘ಬಾರತದಿಂದ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ನಿರ್ಗಮನ’ವನ್ನು ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಾಗಿ (ಭಾರತವನ್ನು ವಿಭಜಿಸಿ) ಸಾಧಿಸಲು ಉದ್ದೇಶಪೂರ್ವಕವಾಗಿ ನೇಮಿಸಲಾಯಿತು. ನೌಖಾಲಿ ಮತ್ತು ಕಲ್ಕತ್ತಾಗಳಲ್ಲಿನ ಪ್ರದೇಶದ ಹಿಂಸಾಚಾರ ಮುಸ್ಲಿಂ ಲೀಗ್ ಗೆ ಬೆಂಬಲವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಿತು, ಇದರಿಂದ ಮುಸ್ಲಿಂ ಲೀಗ್ 1946 ರ ಪ್ರಾಂತೀಯ ಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ಬಂಗಾಳ ಶಾಸಕಾಂಗದ ಬಹುಮತದ ಸ್ಥಾನಗಳನ್ನು ಗೆದ್ದಿತು. ಬಂಗಾಳದ ಮುಸ್ಲಿಮರ ದ್ರೋಹವೆಂದು ಲೀಗ್ ನಿಂದ ಪರಿಗಣಿಸಲ್ಪಟ್ಟ 1904 ರ ಬಂಗಾಳದ ವಿಭಜನೆಯನ್ನು ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿಸುವ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ನಿರ್ಧಾರದ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿ ಈ ಉಲ್ಬಣದ ಬೆಂಬಲವು ಮುಸ್ಲಿಂ ಲೀಗಿಗೆ ಹೊರಹೊಮ್ಮಿತು. ಕೊನೆಯ ಕ್ಷಣದಲ್ಲಿ ಹುಸೇನ್ ಶಹೀದ್ ಸುಹ್ರವರ್ದಿ ಮತ್ತು ಶರತ್ ಚಂದ್ರ ಬೋಸ್ ಅವರು ಸ್ವತಂತ್ರ ಮತ್ತು ಏಕೀಕೃತ ಬಂಗಾಳ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಕಲ್ಪಿಸಿದರು, ಇದನ್ನು ಜಿನ್ನಾ ಅನುಮೋದಿಸಿದರು. ಈ ಯೋಜನೆಯು ಭಾರತೀಯ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ನಿಂದ ನಿರಾಕರಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿತು.
• ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಭಾರತವನ್ನು ವಿಭಜಿಸಲಾಯಿತು ಮತ್ತು 1947 ರಲ್ಲಿ ಭಾರತ ಮತ್ತು ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಸ್ವತಂತ್ರ ರಾಜ್ಯಗಳು ರಚಿಸಲ್ಪಟ್ಟವು; ಬಂಗಾಳದ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ಧಾರ್ಮಿಕ ಆಧಾರದಲ್ಲಿ ವಿಂಗಡಿಸಲಾಯಿತು. ಪ್ರಮುಖವಾಗಿ ಬಂಗಾಳದ ಮುಸ್ಲಿಂ ಪೂರ್ವ ಭಾಗವು ಪೂರ್ವ ಬಂಗಾಳ ಎಂದೂ ನಂತರ ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಎಂದು ಮರುನಾಮಕರಣಗೊಂಡಿತು. ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಒಂದು ಪ್ರಾಂತ್ಯವಾಯಿತು. ಪ್ರಧಾನವಾಗಿರುವ ಹಿಂದೂ ಪಶ್ಚಿಮ ಭಾಗವು ಪಶ್ಚಿಮ ಬಂಗಾಳ ಅಥವಾ ಪಶ್ಚಿಮ ಬಂಗಾಳ ರಾಜ್ಯವಾಯಿತು. ಅಸ್ಸಾಂನ ಸಿಲ್ಹೆತ್ ಜಿಲ್ಲೆಯೂ ಸಹ ಪೂರ್ವ ಜನಮತಸಂಗ್ರಹದ ನಂತರ ಪಾಕಿಸ್ತಾನಕ್ಕೆ ಸೇರಿಕೊಂಡಿದೆ.
• 1947 ರಿಂದ 1971 ರವರೆಗಿನ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಇತಿಹಾಸವು ರಾಜಕೀಯ ಅಸ್ಥಿರತೆ ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕ ತೊಂದರೆಗಳಿಂದ ಗುರುತಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. 1956 ರಲ್ಲಿ ಒಂದು ಸಂವಿಧಾನವು ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಅಂಗೀಕರಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿತು, ಇದರಿಂದ ದೇಶವನ್ನು ಕಾಮನ್ವೆಲ್ತ್ನ "ಇಸ್ಲಾಮಿಕ್ ರಿಪಬ್ಲಿಕ್" ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಯಿತು. 1958 ರಲ್ಲಿ ಮಿಲಿಟರಿ ಹಸ್ತಕ್ಷೇಪದ ಮುಖಾಮುಖಿಯಾಗಿ ಸ್ಥಾಪಿತವಾದ ಹೊಸ ನಕಾರಾತ್ಮಕ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು, ಮತ್ತು ಸರ್ಕಾರ 1958 ಮತ್ತು 1962 ರ ನಡುವೆ ಮತ್ತು 1969 ಮತ್ತು 1971 ರ ನಡುವೆ ಮಾರ್ಷಲ್ ಕಾನೂನನ್ನು ವಿಧಿಸಿತು.
• 1947 ರಲ್ಲಿ ಸ್ವತಂತ್ರ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಆಗಮನದಿಂದ, ಪೂರ್ವ ಮತ್ತು ಪಶ್ಚಿಮ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ನಡುವಿನ ಭಿನ್ನಾಭಿಪ್ರಾಯಗಳು ಸುಮಾರು 1,600 ಮೈಲುಗಳಷ್ಟು ನಡುವೆ ಇರುವ ಭಾರತೀಯ ಪ್ರದೇಶದಿಂದ ಬೇರ್ಪಟ್ಟವು. ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನೀಯರು ಪಶ್ಚಿಮ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಪ್ರಾಬಲ್ಯದ ಕೇಂದ್ರ ಸರ್ಕಾರದಿಂದ ಶೋಷಣೆಗೆ ಒಳಗಾದರು.. ಭಾಷಾಶಾಸ್ತ್ರ, ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಜನಾಂಗೀಯ ಭಿನ್ನತೆಗಳು ಪಶ್ಚಿಮ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದಿಂದ ಪೂರ್ವದ ಪಾಕಿಸ್ತಾನವು ಪ್ರತ್ಯೇಕತೆಗೆ ಕೊಡುಗೆ ನೀಡಿವೆ.

1947 ರಿಂದ 1955 ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಮುಖ್ಯಮಂತ್ರಿಗಳು

ಅಧಿಕಾರಾವಧಿ	ಪೂರ್ವ ಬಂಗಾಳದ ಮುಖ್ಯಮಂತ್ರಿ	ರಾಜಕೀಯ ಪಕ್ಷ
ಆಗಸ್ಟ್ 1947 - ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 1948	ಸರ್ ಖ್ವಾಜಾ ನಾಜಿಮುದ್ದೀನ್	ಮುಸ್ಲಿಂ ಲೀಗ್
ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 1948 - ಏಪ್ರಿಲ್ 1954	ನೂರುಲ್ ಅಮೀನ್	ಮುಸ್ಲಿಂ ಲೀಗ್
ಏಪ್ರಿಲ್ 1954 - 1955	ಅಬುಲ್ ಕಸೀಮ್ ಫಜ್ಲುಲ್ ಹುಕ್	ಮುಸ್ಲಿಂ ಲೀಗ್

ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಮುಖ್ಯಮಂತ್ರಿಗಳು (1955-1971)

ಅಧಿಕಾರಾವಧಿ	ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಮುಖ್ಯಮಂತ್ರಿ	ರಾಜಕೀಯ ಪಕ್ಷ
ಆಗಸ್ಟ್ 1955 - ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 1956	ಅಬು ಹುಸೇನ್ ಸರ್ಕಾರ್	ಕ್ರಿಶನ್ ಶೃಮಿಕ್ ಪಾರ್ಟಿ
ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 1956 - ಮಾರ್ಚ್ 1958	ಅತಾ-ಉರ್-ರಹಮಾನ್ ಖಾನ್	ಅವವಾಮಿ ಲೀಗ್
ಮಾರ್ಚ್ 1958	ಅಬು ಹುಸೇನ್ ಸರ್ಕಾರ್	ಕ್ರಿಶನ್ ಶ್ರಮಿಕ್ ಪಾರ್ಟಿ
ಮಾರ್ಚ್ 1958 - 18 ಜೂನ್ 1958	ಅತಾ-ಉರ್-ರಹಮಾನ್ ಖಾನ್	ಆವಾಮಿ ಲೀಗ್
18 ಜೂನ್ 1958 - 22 ಜೂನ್ 1958	ಅಬು ಹುಸೇನ್ ಸರ್ಕಾರ್	ಕ್ರಿಶನ್ ಶ್ರಾಮಿಕ್ ಪಾರ್ಟಿ
22 ಜೂನ್ 1958 - 25 ಆಗಸ್ಟ್ 1958	ಗವರ್ನರ್'ಸ್ ರೂಲ್
25 ಆಗಸ್ಟ್ 1958 - 7 ಅಕ್ಟೋಬರ್ 1958	ಅತಾ-ಉರ್-ರಹಮಾನ್ ಖಾನ್	ಆವಾಮಿ ಲೀಗ್

7 ಅಕ್ಟೋಬರ್ 1958 ರಂದು ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ದ ಮುಖ್ಯಮಂತ್ರಿಯ ಹುದ್ದೆ ರದ್ದುಗೊಂಡಿತು. 16 ಡಿಸೆಂಬರ್ 1971 ರಂದು ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ನಂತರ, ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಪ್ರಾಂತ್ಯವನ್ನು ಪಾಕಿಸ್ತಾನದಿಂದ ರದ್ದುಗೊಳಿಸಲಾಯಿತು.

ಬಂಗಾಳಿ ಭಾಷಾ ಚಳವಳಿ

21 ಫೆಬ್ರವರಿ 1952 ರಂದು ಢಾಕಾದಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಮೆರವಣಿಗೆ

• ಬಂಗಾಳಿ ಭಾಷೆಯ ಚಳವಳಿ, ಅಥವಾ ಭಾಷಾ ಆಂದೋಲೋನ್ (ಭಾಷಾ ಚಳುವಳಿ), ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಒಂದು ರಾಜಕೀಯ ಪ್ರಯತ್ನವಾಗಿತ್ತು (ಆಗ ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು), ಬೆಂಗಾಳಿ ಭಾಷೆಯನ್ನು ಮಾನ್ಯಮಾಡಿ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಅಧಿಕೃತ ಭಾಷೆ ಎಂದು ಘೋಷಿಸಿತು. ಅಂತಹ ಮಾನ್ಯತೆ ಬಂಗಾಳಿಗಳನ್ನು ತಮ್ಮ ಭಾಷೆಯನ್ನ ಸರ್ಕಾರಿ ವ್ಯವಹಾರಗಳಲ್ಲಿ ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಅವಕಾಶ ಮಾಡಿಕೊಡುತ್ತದೆ. ಈ ಚಳುವಳಿಗೆ ಮುಫ್ತಿ ನದಿಮುಲ್ ಕ್ವಾಮರ್ ಅಹ್ಮದ್ ನೇತೃತ್ವ ವಹಿಸಿದ್ದರು.
• 1947 ರಲ್ಲಿ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ರಾಜ್ಯವು ರೂಪುಗೊಂಡಾಗ, ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನ (ಪೂರ್ವ ಬಂಗಾಳ ಎಂದೂ ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ) ಮತ್ತು ಪಶ್ಚಿಮ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಎರಡು ಪ್ರದೇಶಗಳು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ, ಭೌಗೋಳಿಕ, ಮತ್ತು ಭಾಷಾ ರೇಖೆಗಳಾಗಿ ವಿಭಜಿಸಲ್ಪಟ್ಟವು. 1948 ರ ಫೆಬ್ರುವರಿ 23 ರಂದು, ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಸರ್ಕಾರ ಉರ್ದುವನ್ನು ಏಕೈಕ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಭಾಷೆಯಾಗಿ ಆಜ್ಞೆ ಹೊರಡಿಸಿತ್ತು, ಇದು ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಬಂಗಾಳಿ-ಮಾತನಾಡುವ ಬಹುಪಾಲು ಜನರಲ್ಲಿ ವ್ಯಾಪಕ ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳನ್ನು ಹುಟ್ಟುಹಾಕಿತು. ಹೊಸ ಕಾನೂನಿನೊಂದಿಗೆ ಹೆಚ್ಚುತ್ತಿರುವ ಪಂಥೀಯ ಉದ್ವಿಗ್ನತೆ ಮತ್ತು ಸಾಮೂಹಿಕ ಅತೃಪ್ತಿಯನ್ನು ಎದುರಿಸುತ್ತಿರುವ ಸರ್ಕಾರ, ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಸಭೆಗಳು ಮತ್ತು ರ್ಯಾಲಿಯನ್ನು ನಿಷೇಧಿಸಿತು. ಢಾಕಾ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ ಮತ್ತು ಇತರ ರಾಜಕೀಯ ಕಾರ್ಯಕರ್ತರು ಈ ಕಾನೂನನ್ನು ನಿರಾಕರಿಸಿದರು ಮತ್ತು 1952 ರ ಫೆಬ್ರುವರಿ 21 ರಂದು ಪ್ರತಿಭಟನೆ ನಡೆಸಿದರು. ಪೋಲೀಸರು ಆ ದಿನದಲ್ಲಿ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿ ಪ್ರತಿಭಟನಾಕಾರರನ್ನು ಕೊಂದಾಗ ಚಳುವಳಿ ತನ್ನ ಪರಾಕಾಷ್ಠೆಯನ್ನು ತಲುಪಿತು. ಅವಾಮಿ ಮುಸ್ಲಿಂ ಲೀಗ್ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿನೆಡದ ಚಳುವಳಿಯಲ್ಲಿ ಸಾವುಗಳು ವ್ಯಾಪಕ ನಾಗರಿಕ ಅಶಾಂತಿಗೆ ಕಾರಣವಾದವು, ನಂತರ ಅವಾಮಿ ಮುಸ್ಲಿಂ ಲೀಗ್ ನ್ನು ಅವಾಮಿ ಲೀಗ್ ಎಂದು ಮರುನಾಮಕರಣ ಮಾಡಲಾಯಿತು. ಹಲವು ಸಂಘರ್ಷಗಳ ನಂತರ, ಪಾಕಿಸ್ಥಾನದ ಕೇಂದ್ರ ಸರ್ಕಾರವು 1956 ರಲ್ಲಿ ಬಂಗಾಳಿ ಭಾಷೆಗೆ ಅಧಿಕೃತ ಸ್ಥಾನಮಾನವನ್ನು ನೀಡಿತು. 1999 ರ ನವೆಂಬರ್ 17 ರಂದು ಯುನೆಸ್ಕೋ 21 ಫೆಬ್ರವರಿಯನ್ನು ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮಾತೃಭಾಷೆಯ ದಿನವೆಂದು ಘೋಷಿಸಿ, ದಿನಾಚರಣೆಯನ್ನು ಆಚರಿಸಲು ಇಡೀ ವಿಶ್ವವನ್ನು ಘೋಷಿಸಿತು, ಇದು ಪ್ರಪಂಚದಾದ್ಯಂತವಿರುವ ಜನರ ಜನಾಂಗೀಯ-ಭಾಷಾ ಹಕ್ಕುಗಳ ಗೌರವ ನೀಡುವ ಉದ್ದೇಶಹೊಂದಿತ್ತು.

1954-1971 ರಲ್ಲಿ ಪೂರ್ವ ಬಂಗಾಲದಲ್ಲಿ ರಾಜಕೀಯ ಬೆಳವಣಿಗೆ:

ಪೂರ್ವ ಬಂಗಾಲದ ಮಂತ್ರಿಮಂಡಳ 1954

ಶೇಕ್ ಮುಜಿಬರ್ ರೆಹಮಾನ್

• ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಎರಡು ವಿಭಾಗಗಳ ಮಧ್ಯೆ ದೊಡ್ಡ ಭಿನ್ನಾಭಿಪ್ರಾಯಗಳು ಪ್ರಾರಂಭವಾದವು. ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಒಟ್ಟು ಜನಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಪಶ್ಚಿಮದ ಪಾಕಿಸ್ಥಾನ ಅಲ್ಪ ಜನಸಂಖ್ಯೆಯ ಪಾಲು ಹೊಂದಿತ್ತು. ಆದರೆ ಆದಾಯದ ಹಂಚಿಕೆ, ಕೈಗಾರಿಕಾ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ, ಕೃಷಿ ಸುಧಾರಣೆಗಳು ಮತ್ತು ನಾಗರಿಕ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಯೋಜನೆಗಳ ಹಣಹಂಚಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಅದು ಅತಿ ಹೆಚ್ಚು ಪಾಲನ್ನು ಹೊಂದುತ್ತಿತ್ತು. ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಮಿಲಿಟರಿ ಮತ್ತು ನಾಗರಿಕ ಸೇವೆಗಳಲ್ಲಿ ಪಂಜಾಬಿಗಳು ಪ್ರಾಬಲ್ಯ ಹೊಂದಿದ್ದವು. ಪಾಕಿಸ್ತಾನಿ ಸೈನ್ಯದಲ್ಲಿ ಕೇವಲ ಒಂದು ರೆಜಿಮೆಂಟ್ ಮಾತ್ರ ಬೆಂಗಾಲಿಗಳದು ಆಗಿತ್ತು. ಅನೇಕ ಬಂಗಾಳಿ ಪಾಕಿಸ್ತಾನಿಗಳು ಕಾಶ್ಮೀರ ಸಮಸ್ಯೆಯ ನ್ಯಾಯೋಚತ ಉತ್ಸಾಹವನ್ನು ಹಂಚಿಕೊಳ್ಳಲಿಲ್ಲ, ಅವರು ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನವನ್ನು ಹೆಚ್ಚು ದುರ್ಬಲವಾಗಿ ಇರಲು ಬಿಟ್ಟು ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ ಇದು ತಮಗೆ ಹಾಕಿದ ಬೆದರಿಕೆ ಎಂದು ಅವರು ಭಾವಿಸಿದರು.
• 1966 ರಲ್ಲಿ, ಅವಾಮಿ ಲೀಗ್ ಮ ಮುಖಂಡರಾದ ಶೇಖ್ ಮುಜಿಬುರ್ ರಹಮಾನ್, ನಮ್ಮ ಚಾರ್ಟರ್ ಆಫ್ ಸರ್ವೈವಲ್ ಎಂಬ ಹೆಸರಿನ 6-ಅಂಶಗಳ (ಪಾಯಿಂಟ್) ಯೋಜನೆಯನ್ನು ಲಾಹೋರ್’ ನಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಮುಸ್ಲಿಂಲೀಗಿನ ವಿರೋಧಿ ರಾಜಕೀಯ ಪಕ್ಷಗಳ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸಮ್ಮೇಳನದಲ್ಲಿ ಘೋಷಿಸಿದರು, ಇದರಲ್ಲಿ ಅವರು ಸ್ವ-ಸರ್ಕಾರ ಮತ್ತು ಗಣನೀಯ ರಾಜಕೀಯ, ಆರ್ಥಿಕ ಮತ್ತು ರಕ್ಷಣಾ ಸ್ವಾಯತ್ತತೆಯನ್ನು ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಒಕ್ಕೂಟದಲ್ಲಿ ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನಕ್ಕೆ ಕೊಡಬೇಕೆಂದು ಬೇಡಿಕೆ ಇಟ್ಟರು. ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ದುರ್ಬಲ ಕೇಂದ್ರ ಸರ್ಕಾರ ಹೊಂದುವ ಹಾಗೆ ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನಕ್ಕಾಗಿ. ಐತಿಹಾಸಿಕ ಆರು ವಿಷಯಗಳ (ಪಾಯಿಂಟ್) ಬೇಡಿಕೆ ಇಟ್ಟರು. ಇದು ಸ್ವರಂತ್ರ ಆಂದೋಲನಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು.
• 1968 ರ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ, ಅಗರತಾಲ ಪಿತೂರಿ ಪ್ರಕರಣವನ್ನು ಶೇಖ್ ಮುಜೀಬ್ ಮತ್ತು 34 ಇತರರ ವಿರುದ್ಧ ದಾಖಲಿಸಲಾಯಿತು, ಆರೋಪಿಗಳು ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನವನ್ನು ಮುಕ್ತಗೊಳಿಸಲು ಯೋಜಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ಆರೋಪಿಸಿತ್ತು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ವಿಚಾರಣೆ ಮುಂದುವರೆದಂತೆ, ಈ ಆಪಾದನೆಯ ವಿರುದ್ಧ ಪ್ರತಿಭಟನೆ ನಡೆಸಿದ ಸಾಮೂಹಿಕ ಬಂಡಾಯವು ಎಲ್ಲ ಖೈದಿಗಳನ್ನು ಮುಕ್ತಗೊಳಿಸಬೇಕೆಂದು ಒತ್ತಾಯಿಸಿತು. 1969 ರ ಫೆಬ್ರುವರಿ 15 ರಂದು ಕೈದಿಗಳ ಪೈಕಿ ಒಬ್ಬರಾದ ಝಹುರುಲ್ ಹಕ್ ಎಂಬಾತನನ್ನು ಸಮೀಪದಿಂದ ಗುಂಡು ಹಾಕಲ್ಪಟ್ಟನು. ಫೆಬ್ರವರಿ 22 ರಂದು ಈ ಪ್ರಕರಣವನ್ನು ಹಿಂತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುವ ನಿರ್ಧಾರವನ್ನು ಸರ್ಕಾರವು ಮುಂದೂಡಿಸಿತು. ಸಾಮೂಹಿಕ ಬಂಡಾಯವು ತರುವಾಯ '69 ರ ದಂಗೆಯಲ್ಲಿ ಕೊನೆಗೊಂಡಿತು.
• 25 ಮಾರ್ಚ್ 1969 ರಂದು ಜನರಲ್ ಆಯುಬ್ ಖಾನ್ ಅವರು ರಾಜ್ಯದ ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ಜನರಲ್ ಯಾಹ್ಯಾ ಖಾನ್ ಅವರಿಗೆ ವಹಿಸಿದರು. ತರುವಾಯ, ದೇಶದಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಾ ರೀತಿಯ ರಾಜಕೀಯ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳನ್ನು ನೆಡೆಸದಂತೆ ಹೊಸ ಮಿಲಿಟರಿ ಅಧ್ಯಕ್ಷರು ಮುಂದೂಡಿದರು. ಅದೇನೇ ಇದ್ದರೂ, ಕೆಲವು ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳು ಈ ಚಳವಳಿಯನ್ನು ರಹಸ್ಯವಾಗಿ ನಡೆಸುತ್ತಿದ್ದರು. '15 ಫೆಬ್ರುವರಿ ಬಾಹಿನಿ 'ಎಂಬ ಹೊಸ ಗುಂಪನ್ನು “ಸ್ವಾಧಿನ್ ಬಂಗ್ಲಾ ನ್ಯೂಕ್ಲಿಯಸ್” 'ಸದಸ್ಯರಾದ ಸೆರಾಜುಲ್ ಅಲಮ್ ಖಾನ್ ಮತ್ತು ಕಾಜಿ ಅರೆಫ್ ಅಹ್ಮದ್ ಅವರ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿ ರಚಿಸಲಾಯಿತು.
• ನಂತರ 1969 ರಲ್ಲಿ, ಯಾಹ್ಯಾ ಖಾನ್ 5 ಅಕ್ಟೋಬರ್ 1970 ರಂದು ಹೊಸ ಚುನಾವಣೆ ದಿನಾಂಕವನ್ನು ಘೋಷಿಸಿದರು. ಪಶ್ಚಿಮ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದವಿರುದ್ಧ ಆರ್ಥಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಪ್ರಾಬಲ್ಯದ ವಿಷಯಗಳಲ್ಲಿ ಅಸಮಾಧಾನವು ಅವಾಮಿ ಲೀಗ್ ನ ಹೊರಹೊಮ್ಮುವಿಕೆಯಿಂದಾಗಿ ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಪ್ರಬಲವಾದ ರಾಜಕೀಯ ಧ್ವನಿಯಾಯಿತು. 7 ಮಾರ್ಚ್ 1971 ರಂದು ಸುಹ್ರವಾರ್‍ದಿ ಉದ್ಯಾನದಲ್ಲಿ ನೂರಾರು ಸಾವಿರ ಜನರಿಗೆ ಮೊದಲ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಭಾಷಣದಲ್ಲಿ, ಅವಾಮಿ ಲೀಗ್ ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಮತ್ತು ಬಂಗಬಂದು ಶೇಖ್ ಮುಜಿಬುರ್ ರಹಮಾನ್ ಅವರ ತಂದೆ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ವಿರುದ್ಧ ನಿರ್ಣಾಯಕ ಹೋರಾಟವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಲು ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಎಲ್ಲಾ ಜನರನ್ನು, ಆಕ್ರಮಣ ವಿರುದ್ಧ ಬಂಗಾಳ ವಿಮೋಚನೆಗೆ ಯುದ್ಧಸಮಾನವಾದ ಎಲ್ಲ ಸಿದ್ಧತೆಗಳನ್ನು ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಿ ಎಂದು ಕರೆ ನೀಡಿದರು.

ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ವಿಮೋಚನೆಯ ಚಳುವಳಿ

• 1970-71ರ ಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ಅವಾಮಿ ಲೀಗ್ ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಎಲ್ಲಾ ಸ್ಥಾನಗಳನ್ನು ಗೆದ್ದದ್ದಿತು. ನಂತರ, ಮತ್ತು ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಅಸೆಂಬ್ಲಿಯಲ್ಲಿ ಬಹುಮತವನ್ನು ಪಡೆದ ನಂತರ, ಯಹ್ಯಾಖಾನ್ ನೇತ್ರತ್ವದ ಪಶ್ಚಿಮ ಪಾಕಿಸ್ತಾನವು ಕೇಂದ್ರ ಮತ್ತು ಪ್ರಾಂತ್ಯಗಳ ನಡುವಿನ ಅಧಿಕಾರದ ವಿಭಜನೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳಿಗೆ ಪೂರ್ವದ ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ನಾಯಕರೊಂದಿಗೆ ಮಾತುಕತೆಗಳನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿತು, ಹಾಗೆಯೇ ಅವಾಮಿ ಲೀಗ್ ನೇತೃತ್ವದ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸರ್ಕಾರದ ರಚನೆ ಬಗೆಗೆ ಚರ್ಚೆಗೆ ಆರಂಭಿಸಿತು.
• ಈ ಮಾತುಕತೆಗಳು ಯಶಸ್ವಿಯಾಗಲಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಮಾರ್ಚ್ 1, 1971 ರಂದು, ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಯಾಹ್ಯಾ ಖಾನ್ ಅನಿರ್ದಿಷ್ಟವಾಗಿ ಬಾಕಿ ಉಳಿದಿರುವ ನ್ಯಾಷನಲ್ ಅಸೆಂಬ್ಲಿ ಅಧಿವೇಶನವನ್ನು ಮುಂದೂಡಿದರು ಮತ್ತು ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದಲ್ಲಿ ಭಾರೀ ಪ್ರಮಾಣದ ಅಸಹಕಾರ ಚಳುವಳಿಯನ್ನು ಹುಟ್ಟುಹಾಕಿದರು.
• 2 ಮಾರ್ಚ್ 1971 ರಂದು ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳ ನಾಯಕ ಎ ಎಸ್ ಎಂ ಅಬ್ದುರ್ ರಾಬ್ ಅವರ ನೇತೃತ್ವದ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳ ಗುಂಪು, ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಹೊಸ (ಪ್ರಸ್ತಾಪಿತ) ಧ್ವಜವನ್ನು “ಸ್ವಾಧಿನ್ ಬಂಗ್ಲಾ ನ್ಯೂಕ್ಲಿಯಸ್” ನಿರ್ದೇಶನದಡಿಯಲ್ಲಿ ಹಾರಿಸಿತು. ಶೇಖ್ ಮುಜಿಬುರ್ ರಹಮಾನ್ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯವನ್ನು ತಕ್ಷಣವೇ ಘೋಷಿಸಬೇಕೆಂದು ಅವರು ಒತ್ತಾಯಿಸಿದರು ಆದರೆ ಮುಜಿಬುರ್ ರಹಮಾನ್ ಈ ಬೇಡಿಕೆಗೆ ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳಲು ನಿರಾಕರಿಸಿದರು. ಬದಲಿಗೆ, ಅವರು ಮಾರ್ಚ್ 7 ರಂದು ನಡೆಯಲಿರುವ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಸಭೆಯಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಮುಂದಿನ ಹಂತಗಳನ್ನು ಘೋಷಿಸಲು ಅವರು ನಿರ್ಧರಿಸಿದರು.
• ಮಾರ್ಚ್ 3 ರಂದು, ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿ ನಾಯಕ ಶಹಜಹಾನ್ ಸಿರಾಜ್, ಸ್ವಾಧೀನ ಬಂಗ್ಲಾ ನ್ಯೂಕ್ಲಿಯಸ್ ನಿರ್ದೇಶನದ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಬಂಗಬಂದು ಶೇಖ್ ಮುಜಿಬ್ ಮುಂದೆ ಪಲ್ಟಆನ್ ಮೈದಾನದಲ್ಲಿ 'ಸಾಧಿನೋತರ್ ಇಶ್ಥೇಹಆರ್' (ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ಘೋಷಣೆಯನ್ನು) ಅನ್ನು ಓದಿದರು.
• ಮಾರ್ಚ್ 7 ರಂದು, ಆಗಿನ ಚಳವಳಿಯ ನಾಯಕ ಬಂಗಬಂದು ಶೇಖ್ ಮುಜೀಬ್ ರಿಂದ ನಡೆಯುತ್ತಿರುವ ಚಳವಳಿಯ ಕುರಿತು ಕ್ರಿಯಾಯೋಜನೆಗಳನ್ನು ಕೇಳಲು ಸುಹ್ರಾವರ್‍ದಿ ಉದ್ಯಾನದಲ್ಲಿ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಸಭೆ ನಡೆಯಿತು. ಅವರು ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯವನ್ನು ನೇರವಾಗಿ ಉಲ್ಲೇಖಿಸದೆ ಇದ್ದರೂ, ಮಾತುಕತೆ ಇನ್ನೂ ನಡೆಯುತ್ತಿರುವುದರಿಂದ, ಯಾವುದೇ ಕೇಂದ್ರೀಕೃತ ಯುದ್ಧಕ್ಕಾಗಿ ಸಿದ್ಧವಾಗಿರುವಂತೆ ಅಲ್ಲಿಯ ಸಭಿಕರಿಗೆ ಎಚ್ಚರಿಕೆ ನೀಡಿದರು. ಈ ಭಾಷಣವನ್ನು ವಿಮೋಚನೆಯ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಪ್ರಮುಖ ಕ್ಷಣವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ, ಮತ್ತು ಈ ಪದವನ್ನು ನೆನಪಿನಲ್ಲಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳಲಾಗುತ್ತದೆ,

"ಎಬರೇರ್ ಶೊಂಗ್ರಾಮ್ ಅಮಾದರ್ ಮುಕ್ತಿರ್ ಶೊಂಗ್ರಾಮ್, ಎಬರೇರ್ ಶೊಂಗ್ರಾಮ್
ಶಧಿನೋತರ್ ಶೊಂಗ್ರಾಮ್ ...."
"ನಮ್ಮ ಹೋರಾಟವು ನಮ್ಮ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಕ್ಕಾಗಿ ಹೋರಾಟವಾಗಿದೆ, ನಮ್ಮ ಹೋರಾಟವು ಈ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ನಮ್ಮ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಕ್ಕಾಗಿ ಹೋರಾಟವಾಗಿದೆ''
....ಇದು ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ಅಧಿಕೃತ ಘೋಷಣೆ!

ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಚಳುವಳಿ ಅಥವಾ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ವಿಮೋಚನಾ ಯುದ್ಧ

ಯುದ್ಧದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಮಿಲಿಟರಿ ಘಟಕಗಳು ಮತ್ತು ಸೈನ್ಯದ ಚಲನೆಯನ್ನು ತೋರಿಸುವ ವಿವರಣೆ.

• 26 ಮಾರ್ಚ್ 1971 ರ ಆರಂಭದ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ, ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಸೈನ್ಯದಿಂದ ಮಿಲಿಟರಿ ಹಿಂಸಾಚಾರ ಪ್ರಾರಂಭವಾಯಿತು. ಬಂಗಬಂದು ಶೇಖ್ ಮುಜಿಬುರ್ ರಹಮಾನರನ್ನು ಬಂಧಿಸಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯ ನಾಯಕರು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ನೆರೆಹೊರೆಯ ಭಾರತಕ್ಕೆ ಪಲಾಯನ ಮಾಡಿದರು, ಅಲ್ಲಿ ಅವರು ತಾತ್ಕಾಲಿಕ ಸರ್ಕಾರವನ್ನು ಏರ್ಪಡಿಸಿದರು. ಪಾಕಿಸ್ತಾನಿ ಸೈನ್ಯದಿಂದ ಬಂಧಿಸಲ್ಪಡುವುದಕ್ಕೆ ಮೊದಲು, ಶೇಖ್ ಮುಜಿಬುರ್ ರಹಮಾನ್ ಅವರು ಕೈಬರಹದ ಪತ್ರವನ್ನು ಜಾರಿಗೊಳಿಸಿದರು, ಇದು ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ಘೋಷಣೆಯನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿತ್ತು. ಈ ಟಿಪ್ಪಣಿಯನ್ನು ಆಗಿನ ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನ್ ರೈಫಲ್ಸ್ನ ವೈರ್ಲೆಸ್ ಟ್ರಾನ್ಸ್ಮಿಟರ್ನಿಂದ ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ಪ್ರಸಾರ ಮಾಡಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ಅದು ರಾಜ್ಯಾದ್ಯಂತ ಹರಡಿತು. ಮಾರ್ಚ್ 1971 ರ ಅಂತ್ಯದ ವೇಳೆಗೆ ವಿಶ್ವ ಪತ್ರಿಕಾ ವರದಿಗಳು ಸಹ ಬಂಗಬಂಧುವಿನಿಂದ ಆದ ‘ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ಘೋಷಣೆ’ ವಿಶ್ವದಾದ್ಯಂತ ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ವರದಿಯಾಯಿತು ಎಂದು ಖಚಿತಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಿ ಎಂದಿತು. ಬಂಗಾಳಿ ಸೇನಾಧಿಕಾರಿ ಮೇಜರ್ ಜಿಯಾರ್ ರಹಮಾನ್ ಅವರು ಚಿತ್ತಗಾಂಗ್ನಲ್ಲಿ ಕಾಲುರ್ಘಾಟ್ ರೇಡಿಯೋ ಸ್ಟೇಷನ್ ನನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡರು ಮತ್ತು ಮಾರ್ಚ್ 27 ರಂದು ಸಂಜೆಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ಘೋಷಣೆಯನ್ನು ಓದಿದರು:-

“ಇದು ಸ್ವಾಧಿನ್ ಬಂಗ್ಲಾ ಬೆಟಾರ್ ಕೇಂದ್ರ. ನಾನು, ಮೇಜರ್ ಜಿಯಾರ್ ರಹಮಾನ್, ಬಂಗಬಂದು ಮುಜಿಬುರ್ ರಹಮಾನ್ ರ ಸೂಚನೆಯಂತೆ, “ಇಂಡಿಪೆಂಡೆಂಟ್ ಪೀಪಲ್ಸ್ ರಿಪಬ್ಲಿಕ್ ಆಫ್ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಗಿದೆ ಎಂದು ಇಲ್ಲಿಂದ ಘೋಷಿಸುತ್ತದೆ”. ಅವರ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನದಲ್ಲಿ, ತಾತ್ಕಾಲಿಕ ಈ ಗಣರಾಜ್ಯದ ಮುಖ್ಯಸ್ಥನೆಂದು (“ಹೆಡ್ ಆಫ್ ದಿ ರಿಪಬ್ಲಿಕ್”) ಎಂದು ನಾನು ಆಜ್ಞೆಯನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡಿದ್ದೇನೆ. ಶೇಖ್ ಮುಜಿಬುರ್ ರಹಮಾನ್ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ, ಪಶ್ಚಿಮ ಪಾಕಿಸ್ತಾನಿ ಸೈನ್ಯದ ಆಕ್ರಮಣದ ವಿರುದ್ಧ ಹೋರಾಡಲು ನಾನು ಎಲ್ಲಾ ಬೆಂಗಾಲಿಯರಿಗೂ ಕರೆ ಕೊಡುತ್ತೇನೆ. ನಮ್ಮ ತಾಯಿನಾಡನ್ನು ಮುಕ್ತಗೊಳಿಸಲು ನಾವು ಕೊನೆಯವರೆಗೆ ಹೋರಾಡುತ್ತೇವೆ. ಅಲ್ಲಾದಯೆಯಿಂದ ಜಯ (ವಿಕ್ಟರಿ, ಬೈ ಅಲ್ಲಾ ಗ್ರೇಸ್), ನಮ್ಮದು. ಜಯ್ ಬಾಂಗ್ಲಾ!

• 10 ಏಪ್ರಿಲ್ನಲ್ಲಿ ಮೆಹರ್ಪೂರ್ ನಲ್ಲಿ (ನಂತರ ಭಾರತೀಯ ಗಡಿಯಲ್ಲಿರುವ ಮುಜಿಬ್ನಗರ ಎಂಬ ಪಟ್ಟಣ ಎಂದು ಮರುನಾಮಕರಣಗೊಂಡದ್ದು) ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಪೀಪಲ್ಸ್ ರಿಪಬ್ಲಿಕ್ ಆಫ್ ಪ್ರಾವಿಷನಲ್ ಸರ್ಕಾರವನ್ನು ರಚಿಸಲಾಯಿತು. ಶೇಖ್ ಮುಜಿಬುರ್ ರಹಮಾನ್ ಅವರು ರಾಜ್ಯ ಮುಖ್ಯಸ್ಥರಾಗಿ ಘೋಷಿಸಲ್ಪಟ್ಟರು. ತಾಜುದ್ದೀನ್ ಅಹ್ಮದ್ ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿಯಾದರು, ಸೈಯದ್ ನಜ್ರುಲ್ ಇಸ್ಲಾಂ ಅವರು ತತ್ಕಾಲಿಕ ರಾಷ್ಟ್ರಾಧ್ಯಕ್ಷರಾದರು ಮತ್ತು ಖೊಂಡೇಕರ್ ಮೊಸ್ಟಾಕ್ ಅಹ್ಮದ್ ವಿದೇಶಾಂಗ ಸಚಿವರಾಗಿದ್ದರು. ಅಲ್ಲಿ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಸಶಸ್ತ್ರ ಪಡೆಗಳು ಸ್ಥಾಪನೆಗೊಂಡು "ಮುಕ್ತಿಫೌಜೊ" ಎಂದು ಹೆಸರಿಸಲ್ಪಟ್ಟವು. ನಂತರ ಈ ಪಡೆಗಳಿಗೆ "ಮುಕ್ತಿಬಾಹಿನಿ" (ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಹೋರಾಟಗಾರರು) ಎಂದು ಹೆಸರಿಸಲಾಯಿತು. ಎಂ.ಎ.ಜಿ. ಓಸ್ಮಾನಿ ಅವರನ್ನು ಸಶಸ್ತ್ರ ಪಡೆಗಳ ಮುಖ್ಯಸ್ಥರಾಗಿ ನೇಮಿಸಲಾಯಿತು.
• ಮಿಲಿಟರಿ ಉದ್ದೇಶಗಳಿಗಾಗಿ, ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶವನ್ನು 11 ವಲಯ ಕಮಾಂಡರ್ಗಳ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ 11 ವಲಯಗಳಾಗಿ ವಿಂಗಡಿಸಲಾಗಿದೆ. ಈ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ, ನಂತರ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ, ಮೂರು ವಿಶೇಷ ಪಡೆಗಳು ರೂಪುಗೊಂಡವು: ಝಡ್ ಫೋರ್ಸ್, ಎಸ್ ಫೋರ್ಸ್ ಮತ್ತು ಕೆ ಫೋರ್ಸ್. ಈ ಮೂರೂ ಪಡೆಗಳ ಹೆಸರುಗಳನ್ನು ಕಮಾಂಡರ್ ಹೆಸರಿನ ಆರಂಭಿಕ ಅಕ್ಷರಗಳಿಂದ ಪಡೆಯಲಾಗಿದೆ. ತರಬೇತಿ ಮತ್ತು ಹೆಚ್ಚಿನ ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರಗಳು ಮತ್ತು ಯುದ್ಧಸಾಮಗ್ರಿಗಳನ್ನು ಮೆಹರ್ಪುರ್ ಸರಕಾರವು ಭಾರತದಿಂದ ಬೆಂಬಲಿಸಲ್ಪಟ್ಟಉ ಪೂರೈಸಿತು. ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಸೈನ್ಯ ಮತ್ತು ಬಂಗಾಳಿ ಮುಕ್ತಿ ಬಾಹಿನಿ ನಡುವಿನ ಹೋರಾಟವು ಹೆಚ್ಚಾಗುತ್ತಿದ್ದಂತೆ, ಅಂದಾಜು ಹತ್ತು ಮಿಲಿಯನ್ (ಒಂದು ಕೋಟಿ ಬಂಗಾಳಿ ನಿರಾಶ್ರಿತ ಜನರು) ಬಂಗಾಳಿಗಳು, ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಹಿಂದೂಗಳು ಅಸ್ಸಾಂ, ತ್ರಿಪುರಾ ಮತ್ತು ಪಶ್ಚಿಮ ಬಂಗಾಳದಲ್ಲಿ ಆಶ್ರಯ ಪಡೆದರು.
• ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದಲ್ಲಿನ ಬಿಕ್ಕಟ್ಟು ಭಾರತದೊಂದಿಗೆ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ವಿವಾದಗಳ ಸಂಬಂಧಗಳಲ್ಲಿ ಹೊಸ ಸಂಕಷ್ಟ ಗಳನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಿತು. 1965 ರಲ್ಲಿ ಎರಡು ರಾಷ್ಟ್ರಗಳು ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಪಶ್ಚಿಮದಲ್ಲಿ ಯುದ್ಧವನ್ನು ನಡೆಸಿದವು, ಆದರೆ 1971 ರ ಶರತ್ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಭಾರತಕ್ಕೆ ವಲಸೆ ಬಂದ ಲಕ್ಷಾಂತರ ನಿರಾಶ್ರಿತರ ಒತ್ತಡ ಮತ್ತು ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಆಕ್ರಮಣಶೀಲತೆಯು ಪಾಕಿಸ್ತಾನದೊಂದಿಗೆ ಭಾರತೀಯ ಯುದ್ಧವನ್ನು ಪುನರಾವರ್ತಿಸಿತು. ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದೊಂದಿಗೆ ಭಾರತೀಯ ಸರ್ಕಾರಕ್ಕೆ ಸಹಾನುಭೂತಿ ಇತ್ತು ಮತ್ತು ಡಿಸೆಂಬರ್ 3, 1971 ರಂದು, ಭಾರತವು ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಪರವಾಗಿ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಮಧ್ಯಪ್ರವೇಶಿಸಿತು, ಆದರೆ ಉಗ್ರವಾದ, ಎರಡು ವಾರಗಳ ಯುದ್ಧವನ್ನು 1971 ರ ಇಂಡೋ-ಪಾಕಿಸ್ತಾನಿ ಯುದ್ಧ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಯಿತು.

ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಶರಣಾಗತಿ ಮತ್ತು ಪರಿಣಾಮ

ಲೆಫ್ಟಿನೆಂಟ್ ಜೆನ್ ಜೆ ಎಸ್ ಅರೋರಾ ನೋಟದಡಿಯಲ್ಲಿ ಅಮೀರ್ ಅಬ್ದುಲ್ಲಾ ಖಾನ್ ನಿಯಾಜಿ (ಲೆಫ್ಟಿನೆಂಟ್ ಜನರಲ್ ಎ ಕೆ ಕೆ ನಿಯಾಜಿ) ಶರಣಾಗತಿಯ ಸಲಹೆಗೆ ಸಹಿ ಮಾಡಿದರು. ವೈಸ್ ಅಡ್ಮಿರಲ್ ಕೃಷ್ಣನ್, ಏರ್ ಮಾರ್ಷಲ್ ದಿವಾನ್, ಲೆಫ್ಟಿನೆಂಟ್ ಜನರಲ್ ಸಗಾತ್ ಸಿಂಗ್, ಮೇಜ್ ಜನರಲ್ ಜೆಎಫ್ಆರ್ ಜಾಕೋಬ್ (ಫ್ಲಾಟ್ ಎಲ್ಟಿ ಕೃಷ್ಣಮೂರ್ತಿ -ಭುಜದ ಮೇಲೆ ನೋಡಿಕೊಂಡಿರುವ). ಹಿರಿಯ ನ್ಯೂಸ್ಕಾಸ್ಟರ್, ಆಲ್ ಇಂಡಿಯಾ ರೇಡಿಯೊದ ಸುರೋಜಿತ್ ಸೇನ್, ಬಲಗಡೆ ಮೈಕ್ರೊಫೋನ್ ಅನ್ನು ಹಿಡಿದಿದ್ದಾರೆ.

• ಡಿಸೆಂಬರ್ 16, 1971 ರಂದು, ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದಲ್ಲಿ ನೆಲೆಸಿರುವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಸೇನಾ ಪಡೆಗಳ ಮುಖ್ಯಸ್ಥ ಲೆಫ್ಟಿನೆಂಟ್ ಜನರಲ್ ಎ.ಎನ್. ಕೆ. ನಿಯಾಜಿ, ಭಾರತದ ಸೈನ್ಯಕ್ಕೆ ಶರಣಾಗತಿಯ ಸಲಹೆಯೊಂದಕ್ಕೆ ಸಹಿ ಹಾಕಿದರು .ನಂತರ ಬಂಗ್ಲಾ ದೇಶ ("ಬಂಗಾಳದ ದೇಶ") ರಾಷ್ಟ್ರವನ್ನು ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಮರುದಿನ ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಯಿತು. ಶರಣಾಗತಿಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಕೆಲವೇ ದೇಶಗಳು ಹೊಸ ರಾಷ್ಟ್ರಕ್ಕೆ ರಾಜತಾಂತ್ರಿಕ ಮಾನ್ಯತೆಯನ್ನು ನೀಡಿದ್ದವು. 90,000 ಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪಾಕಿಸ್ತಾನಿ ಪಡೆಗಳು ಭಾರತೀಯ ಸೇನೆಗೆ ಶರಣಾಯಿತು, ಎರಡನೆಯ ಮಹಾಯುದ್ಧದ ನಂತರ ಇದು ಅತಿ ದೊಡ್ಡ ಶರಣಾಗತಿಯಾಗಿದೆ.
• ಹೊಸ ದೇಶವು ತನ್ನ ಹೆಸರನ್ನು ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶವೆಂದು 11 ಜನವರಿ 1972 ರಂದು ಬದಲಾಯಿಸಿತು ಮತ್ತು ಸಂವಿಧಾನದ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಸಂಸತ್ತಿನ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವವಾಯಿತು. ಸ್ವಲ್ಪ ಸಮಯದ ನಂತರ 19 ಮಾರ್ಚ್ ನಂದು ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ಭಾರತ ಜೊತೆ ಸ್ನೇಹ ಒಪ್ಪಂದಕ್ಕೆ ಸಹಿ ಹಾಕಿತು.. ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ಯು.ಎನ್ ನಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮತದಾನದ ಮೂಲಕ ತನ್ನ ಪರವಾಗಿ ಪ್ರವೇಶ ಪಡೆಯಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿತು, ಆದರೆ ಚೀನಾ ತನ್ನ ಪಾಕಿಸ್ತಾನವು ಪ್ರಮುಖ ಮಿತ್ರರಾಗಿದ್ದರಿಂದ ಚೀನಾ ಅದನ್ನು ನಿಷೇಧಿಸಿತು. ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶಕ್ಕೆ ಮನ್ನಣೆ ನೀಡುವುದನ್ನು ಅಂಗೀಕರಿಸಿದ ಕೊನೆಯ ರಾಷ್ಟ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾದ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಪ್ರಮುಖ ಮಿತ್ರ ಸಹ ಆಗಿರುವ ಅಮೆರಿಕಾ ಸಂಯುಕ್ತ ಸಂಸ್ಥಾನಗಳು ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಮನ್ನಣೆ ನೀಡಿತು. 1972 ರಲ್ಲಿ ಭಾರತ ಮತ್ತು ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ನಡುವೆ ಸಿಮ್ಲಾ ಒಪ್ಪಂದವಕ್ಕೆ ಸಹಿ ಹಾಕಲಾಯಿತು. ಪಾಕ್ ಪಾಕಿಸ್ತಾನ್ ಭಾರತದಲ್ಲಿದ್ದ 93,000 ಸೇನಾ ಖೈದಿಗಳ [prisoner of war (POW)] ಹಿಂದಿರುಗುವಿಕೆಗೆ ಬದಲಾಗಿ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯವನ್ನು ಪಾಕಿಸ್ತಾನವು ಮಾನ್ಯತೆ ಮಾಡಿತ್ತೆಂದು ಒಪ್ಪಂದವು ಖಾತರಿಪಡಿಸಿತು. ಜಿನಿವಾ ಕನ್ವೆನ್ಷನ್, ನಿಯಮ 1925 ರೊಂದಿಗೆ ಕಟ್ಟುನಿಟ್ಟಾದ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ಭಾರತವು ಎಲ್ಲಾ ಸೇನಾ ಖೈದಿಗಳನ್ನು ಬಿಡುಗಡೆ ಮಾಡಿತು. ನಂತರದ ಐದು ತಿಂಗಳುಗಳಲ್ಲಿ 93,000 ಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪಾಕಿಸ್ತಾನಿ ಕೈದಿಗಳು ಬಿಡುಗಡೆ ಯಾಗಿ ಸ್ವದೇಶಕ್ಕೆ ಮರಳಿದರು.
• ಇದಲ್ಲದೆ, ಸದ್ಭಾವನೆಯ ಒಂದು ಸೂಚಕವಾಗಿ, ಬಂಗಾಳಿಗಳಿಂದ ಯುದ್ಧ ಅಪರಾಧಗಳಿಗೆ ಬೇಕಾದ ಸುಮಾರು 200 ಸೈನಿಕರನ್ನು ಸಹ ಭಾರತವು ಕ್ಷಮಿಸಿತು. ಭಾರತೀಯ ಸೈನ್ಯವು ಯುದ್ಧದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಪಶ್ಚಿಮ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದಲ್ಲಿ ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡ ಕಾರ್ಗಿಲ್ ನ 13,000 ಚ.ಕಿ.ಮೀ (5,019 ಚದರ ಮೈಲಿ), ಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರದೇಶಗಳನ್ನು ಕೆಲವು ಕಾರ್ಯತಂತ್ರದ ಅಗತ್ಯಕ್ಕಾಗಿ ಭಾರತವು ಉಳಿಸಿಕೊಂಡಿದೆ; (ಇದು ಮತ್ತೆ 1999 ರಲ್ಲಿ ಎರಡು ರಾಷ್ಟ್ರಗಳ ನಡುವಿನ ಯುದ್ಧದ ಕೇಂದ್ರಬಿಂದುವಾಯಿತು).

ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಗಣರಾಜ್ಯ (ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಪೀಪಲ್ಸ್ ರಿಪಬ್ಲಿಕ್)

• ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿಗಳು 1971 - 1975:

ಹೆಸರು	ಅಧಿಕಾರ ಪಡೆದ ದಿನ	ಅಧಿಕಾರ ಬಿಟ್ಟ ದಿನ!ಪಕ್ಷ
1 ತಾಜುದ್ದೀನ್ ಅಹ್ಮದ್	10 ಏಪ್ರಿಲ್ 1971	13 ಜನವರಿ 1972\	ಅವಾಮಿ ಲೀಗ್
2 ಶೇಖ್ ಮುಜಿಬುರ್ ರಹಮಾನ್	13 ಜನವರಿ 1972	26 ಜನವರಿ 1975	ಅವಾಮಿ ಲೀಗ್
3 ಮೊಹಮ್ಮದ್ ಮನ್ಸೂರ್ ಅಲಿ	26 ಜನವರಿ 1975	15 ಆಗಸ್ಟ್ 1975	ಬಕ್ಸಲ್

ಸಂವಿಧಾನ, ಆರಂಭಿಕ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವ ಮತ್ತು ಸಮಾಜವಾದ

ತಾತ್ಕಾಲಿಕ ಸರ್ಕಾರ

• ಹಂಗಾಮಿ ಸರ್ಕಾರ: ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಮೊದಲ ಸರ್ಕಾರವು ರಾಷ್ಟ್ರದ ತಾತ್ಕಾಲಿಕ ಸರ್ಕಾರವಾಗಿತ್ತು. 17 ಏಪ್ರಿಲ್ 1971 ರಂದು ಮುಜಿಬ್ನಗರದಲ್ಲಿ ತಾತ್ಕಾಲಿಕ ಸರ್ಕಾರವು ರೂಪುಗೊಂಡಿತು. ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ಘೋಷಣೆ ಮತ್ತು ಮಧ್ಯಂತರ ಸಂವಿಧಾನದ ಕರಡನ್ನು ರೂಪಿಸಿ, "ಸಮಾನತೆ, ಮಾನವ ಗೌರವ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ನ್ಯಾಯ" ಯನ್ನು ಮೂಲಭೂತ ತತ್ತ್ವಗಳಾಗಿ ಘೋಷಿಸಿತು. ಇದರ ಪ್ರಧಾನಿ ತಾಜುದ್ದೀನ್ ಅಹ್ಮದ್ ಮತ್ತು ಸೇನಾ ಮುಖ್ಯಸ್ಥರಾಗಿದ್ದ ಎಂ ಎ ಜಿ ಓಸ್ಮನಿ. ಇತರ ಪ್ರಮುಖ ಕ್ಯಾಬಿನೆಟ್ ಸದಸ್ಯರಲ್ಲಿ ಸೈಯದ್ ನಜ್ರುಲ್ ಇಸ್ಲಾಂ ಮತ್ತು ಮುಹಮ್ಮದ್ ಮನ್ಸೂರ್ ಅಲಿ ಕೂಡಾ ಸೇರಿದ್ದಾರೆ. ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ನಾಗರಿಕ ಸೇವೆಯ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಸೇವೆಯನ್ನು ಬಿಟ್ಟುಬಂದ ಸದಸ್ಯರೊಂದಿಗೆ ಹೊಸದಾಗಿ ರೂಪುಗೊಂಡ ಬಾಂಗ್ಲಾ ನಾಗರಿಕ ಸೇವೆ ಇದರಲ್ಲಿ ಸೇರಿತ್ತು. ಇದು ಅಬು ಸಯೀದ್ ಚೌಧರಿ, ಹುಮಾಯೂನ್ ರಶೀದ್ ಚೌಧರಿ ಮತ್ತು ರೆಹಮಾನ್ ಸೊಬನ್ ಅವರ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ರಾಜತಾಂತ್ರಿಕ ಪಡೆಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು. ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಪಡೆಗಳು ಹನ್ನೊಂದು ವಿಭಾಗದ (ಸೆಕ್ಟರ್) ಕಮಾಂಡರ್’ಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿತ್ತು, ಇವರಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖರಾದ ಝಿಯೂರ್ ರೆಹಮಾನ್, ಖಲೀದ್ ಮೊಹರಾಫ್ ಮತ್ತು ಕೆ ಎಂ ಶಫಿಯುಲ್ಲಾ. ಇದ್ದರು.
• ನೆರೆಯ ಭಾರತವು ತಾತ್ಕಾಲಿಕ ಸರ್ಕಾರಕ್ಕೆ ರಾಜತಾಂತ್ರಿಕ, ಆರ್ಥಿಕ ಮತ್ತು ಮಿಲಿಟರಿ ಬೆಂಬಲವನ್ನು ನೀಡಿತು. ಗಡಿಯಾಚೆಯ ತಾತ್ಕಾಲಿಕ ಸರ್ಕಾರದ ರಾಜಧಾನಿ ಕಲ್ಕತ್ತಾ ಆಗಿತ್ತು. 1971 ರ ಡಿಸೆಂಬರ್ನಲ್ಲಿ ಭಾರತೀಯ ಸೇನೆಯು ಯುದ್ಧದ ಕೊನೆಯ ಎರಡು ವಾರಗಳಲ್ಲಿ ಮಧ್ಯಪ್ರವೇಶಿಸಿ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಶರಣಾಗತಿಯನ್ನು ಖಾತ್ರಿಪಡಿಸಿತು.

ಶೇಖ್ ಮುಜಿಬ್ ಆಡಳಿತ

• ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ 1970 ರ ಚುನಾವಣೆಯನ್ನು ಗೆದ್ದ ಎಡಪಂಥೀಯ ಅವಾಮಿ ಲೀಗ್, ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದಲ್ಲಿ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಾನಂತರದ ಮೊದಲ ಸರ್ಕಾರವನ್ನು ರೂಪಿಸಿತು. ಅವಾಮಿ ಲೀಗ್ ನಾಯಕ ಶೇಖ್ ಮುಜಿಬುರ್ ರಹಮಾನ್ 12 ಜನವರಿ 1972 ರಂದು ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಎರಡನೆಯ ಪ್ರಧಾನಿಯಾದರು ಮತ್ತು ರಾಷ್ಟ್ರದ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ನಾಯಕ ಮತ್ತು ಸ್ಥಾಪಕ ತಂದೆಯಾಗಿ ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ಪರಿಗಣಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ. ರಾಷ್ಟ್ರ ನಿರ್ಮಾಪಕರಾದ ಅವರ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಜಾತ್ಯತೀತ ಬಂಗಾಳಿ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯತಾವಾದಿ ತತ್ವಗಳನ್ನು ಆಧರಿಸಿದೆ. ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಮೂಲ ಸಂವಿಧಾನವು ಡಾ. ಕಮಲ್ ಹುಸೇನ್ ರಿಂದ ರಚಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿತು, 1972 ರಲ್ಲಿ ಉದಾರ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದ ಸಂಸತ್ತಿನ ಗಣರಾಜ್ಯದ ರಚನೆಯನ್ನು ಸಮಾಜವಾದಿ ಪ್ರಭಾವಗಳೊಂದಿಗೆ ಇಟ್ಟಿತು.

ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಪ್ರಧಾನಿಯಾಗಿ ಮುಜಿಬ್ & ಯು.ಎಸ್. ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಗೆರಾಲ್ಡ್ ಫೋರ್ಡ್ 1974 ರಲ್ಲಿ

• ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ವೇದಿಕೆಯ ಮೇಲೆ, ರಹಮಾನ್ ಮತ್ತು ಅವರ ಸಮಕಾಲೀನ ಭಾರತೀಯ ಪ್ರಧಾನಿ ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿ 25 ವರ್ಷದ ಇಂಡೋ-ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶಿ ಸ್ನೇಹ, ಸಹಕಾರ ಮತ್ತು ಶಾಂತಿ ಒಪ್ಪಂದಕ್ಕೆ ಸಹಿ ಹಾಕಿದರು. ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶವು ಇಸ್ಲಾಮಿಕ್ ಕಾನ್ಫರೆನ್ಸ್, ಕಾಮನ್ವೆಲ್ತ್ ಆಫ್ ನೇಷನ್ಸ್ ಮತ್ತು ಅಲಿಪ್ತ ಚಳುವಳಿಯ ಸಂಘಟನೆಯಲ್ಲಿ ಸೇರಿಕೊಂಡಿದೆ. ಅಮೇರಿಕನ್ ಮತ್ತು ಸೋವಿಯೆತ್ ಮುಖಂಡರೊಂದಿಗೆ ಮಾತುಕತೆ ನಡೆಸಲು ವಾಷಿಂಗ್ಟನ್ ಡಿ.ಸಿ. ಮತ್ತು ಮಾಸ್ಕೊಗೆ ರಹಮಾನ್ ರನ್ನು ಆಹ್ವಾನಿಸಲಾಯಿತು. 1974 ರ ದೆಹಲಿ ಒಪ್ಪಂದದಲ್ಲಿ, ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ, ಭಾರತ ಮತ್ತು ಪಾಕಿಸ್ತಾನವು ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ಸ್ಥಿರತೆ ಮತ್ತು ಶಾಂತಿಗಾಗಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡಲು ಪ್ರತಿಜ್ಞೆ ನೀಡಿತು. ಈ ಒಪ್ಪಂದವು ಆಂತರಿಕ ಬಂಗಾಳಿಯ ಅಧಿಕಾರಿಗಳು ಮತ್ತು ಅವರ ಕುಟುಂಬಗಳು ಪಾಕಿಸ್ತಾನದಲ್ಲಿ ಸಿಲುಕಿದ್ದ ಹಾಗೆಯೇ, ಢಾಕಾ ಮತ್ತು ಇಸ್ಲಾಮಾಬಾದ್ ನಡುವಿನ ರಾಜತಾಂತ್ರಿಕ ಸಂಬಂಧಗಳನ್ನು ಮರಳಿ ಪಡೆಯಲು ದಾರಿಮಾಡಿಕೊಟ್ಟಿತು. ಜಪಾನ್ ಹೊಸ ದೇಶಕ್ಕೆ ಒಂದು ಪ್ರಮುಖ ನೆರವು ಒದಗಿಸುವ ಸಂಸ್ಥೆಯಾಯಿತು. ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶವನ್ನು ಗುರುತಿಸಲು ಇಸ್ರೇಲ್ ಆರಂಭಿಕ ರಾಷ್ಟ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿತ್ತು, 1973 ರ ಅರಬ್-ಇಸ್ರೇಲಿ ಯುದ್ಧದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಢಾಕಾದಲ್ಲಿನ ಸರ್ಕಾರವು ಈಜಿಪ್ಟ್ಗೆ ಬಲವಾಗಿ ಬೆಂಬಲ ನೀಡಿತು. ಪ್ರತಿಯಾಗಿ, ಈಜಿಪ್ಟ್ 44 ಟ್ಯಾಂಕ್ ಗಳನ್ನು ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಮಿಲಿಟರಿಗೆ ಕೊಡುಗೆಯಾಗಿ ನೀಡಿತು. ಹಲವು ಪೂರ್ವ ಯುರೋಪಿಯನ್ ದೇಶಗಳು, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಯುಗೊಸ್ಲಾವಿಯ, ಪೂರ್ವ ಜರ್ಮನಿ ಮತ್ತು ಪೋಲೆಂಡ್, ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದೊಂದಿಗೆ ಉತ್ತಮ ಸಂಬಂಧವನ್ನು ಅನುಭವಿಸಿತು. ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ವಾಯುಪಡೆಗಾಗಿ ಮಿಗ್ -21 ವಿಮಾನಗಳ ಹಲವಾರು ಸ್ಕ್ವಾಡ್ರನ್ಗಳನ್ನು ಸೋವಿಯೆತ್ ಯುನಿಯನ್ ಸರಬರಾಜು ಮಾಡಿದೆ.

ಬಂಗಬಂಧು ಸ್ಕ್ವೇರ್ - ಸ್ಮಾರಕ.A.M.R

• ದೇಶೀಯವಾಗಿ, ರಹಮಾನ್ðರ ಆಳ್ವಿಕೆಯು ಕ್ರಮೇಣ ಹೆಚ್ಚು ನಿರಂಕುಶವಾದಿಯಾಯಿತು. ಆಮೂಲಾಗ್ರ ಸಮಾಜವಾದಿ ಜಶೋದ ರಿಂದ ದಂಗೆಯುಂಟಾಯಿತು, ಜೊತೆಗೆ ಅವಾಮಿ ಲೀಗ್ ವಿಮೋಚನೆಯ ಹೋರಾಟಕ್ಕೆ ಮೀಸಲಾಗಿರುವ ಕೀರ್ತಿಯನ್ನು ಅನ್ಯಾಯವಾಗಿ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದೆ ಎಂದು ಭಾವಿಸಿದ ವ್ಯಾಪಾರ-ಪರ ಮತ್ತು ಸಂಪ್ರದಾಯವಾದಿ ಪಡೆಗಳ ಆಂದೋಲನವು ಕಂಡುಬಂದಿತು. ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳನ್ನು ನಿಗ್ರಹಿಸಲು ರಹಮಾನ್ ಮೂರು ತಿಂಗಳ ತುರ್ತು ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು 1974 ರಲ್ಲಿ ಹೇರಿದರು. ಅವರು ಜಾತೀಯ ರಖಿ ಬಹಿನಿ ರಚಿಸಿದರು ಅವನ್ನು ಮಾನವ ಹಕ್ಕುಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆ ಎಂದು ಚಳುವಳಿಗಾರರು ಆರೋಪಿಸಿದರು. . ಜಾತಿಯ ರಾಖಿ ಬಹಿನಿಯನ್ನು ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಸೈನ್ಯದಲ್ಲಿ ಕೂಡಾ ಅನೇಕರು ನಂಬಲಿಲ್ಲ.
• ರಹಮಾನ್ ಆರ್ಥಿಕವಾಗಿ ಉದ್ದೇಶಿತ ಪ್ರಯೋಜನಗಳನ್ನು ತಲುಪಿಸಲು ವಿಫಲವಾದ್ದರಿಂದ ಉದ್ಯಮಗಳ ಬೃಹತ್ ರಾಷ್ಟ್ರೀಕರಣ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮವನ್ನು ಕೈಗೊಂಡರು. ಸೋವಿಯತ್ ಮತ್ತು ಭಾರತೀಯ ನೆರವು ಸಹ ಬಯಸಿದ ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ ಉತ್ಪಾದನೆಯನ್ನು ಕಾರ್ಯರೂಪಕ್ಕೆ ತರಲು ವಿಫಲವಾಯಿತು. 1974 ರ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ಕ್ಷಾಮವು ಪ್ರಮುಖ ಆರ್ಥಿಕ ಬಿಕ್ಕಟ್ಟು ಮತ್ತು ಮಾನವೀಯ ಬಿಕ್ಕಟ್ಟು. ಉಂಟುಮಾಡಿ ದೊಡ್ಡಕೊಡೆತಕೊಟ್ಟಿತು.
• ಜನವರಿಯಲ್ಲಿ 1975 ರಲ್ಲಿ ಶೇಖ್ ಮುಜೀಬ್ ಅಧ್ಯಕ್ಷೀಯ ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ಅಸಾಮಾನ್ಯ ಅಧಿಕಾರಗಳೊಂದಿಗೆ ವಹಿಸಿಕೊಂಡರು, ಸಂಸತ್ತಿನ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಕರಗಿಸಿ ಒಂದೇ ಪಕ್ಷದ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದರು. ಹಲವಾರು ರಾಜಕೀಯ ಪಕ್ಷಗಳನ್ನು ಏಕೈಕ ಕಾನೂನು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಪಕ್ಷವಾಗಿ ವಿಲೀನಗೊಳಿಸಲಾಯಿತು, ಅದು “ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಕೃಷ್ಕ್ ಶ್ರಮಿಕ್ ಅವಾಮಿ ಲೀಗ್”, ಅದರ ಪ್ರಖ್ಯಾತ ಬಾಕಶಲ (ಬಿಕೆಎಸ್’ಎಲ್‍ಲೆಂಬ ಜನಪ್ರಿಯ ಹೆಸರಿನಿಂದನಿಂದ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಗಿದೆ. ನಾಲ್ಕು ರಾಷ್ಟ್ರೀಕೃತ ದಿನಪತ್ರಿಕೆಗಳನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸಿ ಬಹುತೇಕ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ಪತ್ರಿಕೆಗಳನ್ನು ನಿಷೇಧಿಸಲಾಯಿತದ್ಧೀ ಕಾರಣದಿಂದ ಶೇಖ್ ಮುಜೀಬ್ ಶೀಘ್ರವಾಗಿ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಾಮಾಜಿಕ ಗುಂಪುಗಳ ಬೆಂಬಲವನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡರು. ಅವನ ಆರ್ಥಿಕ ನೀತಿಗಳ ವಿಫಲತೆ ಜನಸಂಖ್ಯೆಯನ್ನು ದೂರ ಮಾಡಿತು. "ರಾಷ್ಟ್ರದ ಪಿತಾಮಹ" ದಿಂದ, ಅವರು 1975 ರ ವೇಳೆಗೆ ಯಾವ ಪತ್ರಕರ್ತ ಅಂಥೋನಿ ಮಸ್ಕರೆನ್ "ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಅತ್ಯಂತ ದ್ವೇಷಿಸಿದ ವ್ಯಕ್ತಿ" ಎಂದು ಬರೆದರು.

• 1975 ರ ಆಗಸ್ಟ್ 15 ರಂದು, ಜೂನಿಯರ್ ಸೈನ್ಯದ ದಂಗೆಕೋರರು ಶೇಖ್ ಮುಜೀಬ್ ಮತ್ತು ಅವರ ಬಹುಪಾಲು ಕುಟುಂಬದವರನ್ನು ಢಾಕಾದಲ್ಲಿನ ಅವರ ಕುಟುಂಬದ ಖಾಸಗಿ ನಿವಾಸದಲ್ಲಿ ಹತ್ಯೆಗೈದರು.

ಮಿಲಿಟರಿ ದಂಗೆಗಳು ಮತ್ತು ಅಧ್ಯಕ್ಷೀಯ ಆಡಳಿತಗಳು

• ಮಿಲಿಟರಿ ಆಡಳಿತವು ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿಗಳ ಹುದ್ದೆಯನ್ನು ರದ್ದುಪಡಿಸಿತು (15 ಆಗಸ್ಟ್ 1975 - 29 ಜೂನ್ 1978)
• ಪ್ರಧಾನಿ ತಾತ್ಕಾಲಿಕ:ಮಶಿಯಾರ್ ರಹಮಾನ್ (ಹಿರಿಯ ಮಂತ್ರಿ) 29 ಜೂನ್ 1978 ರಿಂದ 12 ಮಾರ್ಚ್ 1979 ರ ವರೆಗೆ; ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ನ್ಯಾಶನಲಿಸ್ಟ್ ಪಾರ್ಟಿ.
• 4 ನೇ ಪ್ರಧಾನಿ ; ಶಾ ಅಝೀಝರ್ ರಹಮಾನ್ 15 ಏಪ್ರಿಲ್ 1979 ರಿಂದ 24 ಮಾರ್ಚ್ 1982 ರ ವರೆಗೆ;ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ನ್ಯಾಶನಲಿಸ್ಟ್ ಪಾರ್ಟಿ.(?)
• ಝಿಯಾ ಉರ್ ರಹಮಾನ್ 21 ಏಪ್ರಿಲ್ 1977 ರಂದು ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾದರು, 30 ಮೇ 1981 ರಂದು ಅವರನ್ನು ಚಿತ್ತಗಾಂಗ್ನಲ್ಲಿ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ಸೇನಾ ಸಿಬ್ಬಂದಿ ಹತ್ಯೆ ಮಾಡಿದರು.

ಮೊದಲ ಸಮರ ಕಾನೂನು ಮತ್ತು ಜಿಯಾ ಆಡಳಿತ

• ಮೊದಲ ಮಾರ್ಷಲ್ ಲಾ ((martial law)- ಸಮರ ಕಾನೂನು) ಮತ್ತು ಜಿಯಾ ಆಡಳಿತ
• ಮಿಲಿಟರಿ ದಂಗೆಯ ನಾಯಕರು ಉಪಾಧ್ಯಕ್ಷ ಖೊಂಡೇಕರ್ ಮೊಸ್ಟಕ್ ಅಹ್ಮದ್ ರನ್ನು ಶೇಖ್ ಮುಜೀಬ್ ಅವರ ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿಯಾಗಿ ನೇಮಿಸಿದರು. ಕಠೋರ ಸಂಪ್ರದಾಯವಾದಿ, ಅಹ್ಮದ್ ಸಮರ ಕಾನೂನುಗಳನ್ನು ಘೋಷಿಸಿದ ಮತ್ತು ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಮೊದಲ ಪ್ರಧಾನಿ ತಾಜುದ್ದೀನ್ ಅಹ್ಮದ್ ಸೇರಿದಂತೆ ಶೇಖ್ ಮುಜಿಬ್ ರ ಅನೇಕ ಪ್ರಮುಖ ನಂಬಿಗೆಯ ಆಪ್ರನ್ನು (ಮಹಿಳೆಯರೂ ಸೇರಿ) ಸೆರೆಹಿಡಿದನು. ಬಂಧನಕ್ಕೊಳಗಾದ ನಾಯಕರನ್ನು 3 ನವೆಂಬರ್ 1975 ರಂದು ಮರಣದಂಡನೆಗೆ ಗುರಿ ಮಾಡಲಾಯಿತು. ಅಹ್ಮದ್ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಸಶಸ್ತ್ರ ಪಡೆಗಳ ನಾಯಕತ್ವವನ್ನು ಪುನರ್ ನೇಮಕಾತಿಗಳನ್ನು ª ಮಾಡಿ ದೇಶದ ಭವಿಷ್ಯದ ಮಿಲಿಟರಿ ಸರ್ವಾಧಿಕಾರಕ್ಕೆ ದಾರಿ ಮಾಡಿಕೊಟ್ಟರು.

ರಾಣಿ ಜೂಲಿಯಾನಾರೊಂದಿಗೆ ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಜಿಯಾಉರ್ ರೆಹಮಾನ್] ಮತ್ತು 1979 ರಲ್ಲಿ ನೆದರ್ಲೆಂಡ್ಸ್ ನ ರಾಜಕುಮಾರಿ ಬೀಟ್ರಿಕ್ಸ್

ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಜಿಯಾರ್ ರೆಹಮಾನ್ ಮತ್ತು ಪ್ರಥಮ ಮಹಿಳೆ ಖಲೀದಾ ಜಿಯಾ 1979 ರಲ್ಲಿ ನೆದರ್ಲ್ಯಾಂಡ್ಸ್ನಲ್ಲಿನ ರಾಜ್ಯ ಭೇಟಿಯಲ್ಲಿ (ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಿನ್ಸ್ ಕ್ಲಾಸ್)-Mr and Mrs Zia 1979

• ಬ್ರಿಗೇಡಿಯರ್ ಜನರಲ್ ಖಲೀದ್ ಮೊಹರಾಫ್ ಅವರ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಪ್ರತಿಭಟನೆ 6 ನವೆಂಬರ್ 1975 ರಂದು ಅಹ್ಮದ್ ಅವರನ್ನು ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿ ಸ್ಥಾನದಿಂದ ಪದಚ್ಯುತಗೊಳಿಸಿತು. ಮುಖ್ಯ ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿ, ಅಬು ಸದಾತ್ ಮೊಹಮ್ಮದ್ ಸಯೀಮ್ ಅವರನ್ನು ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿ ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಯಿತು. 1975 ರ ನವೆಂಬರ್ 7 ರಂದು ಅಬು ತಾಹೆರ್ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿ ಹಿಂಸಾತ್ಮಕ ಸಮಾಜವಾದಿ ಸೈನ್ಯದಿಂದ ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಮೊಶರಫ್ ಕೊಲ್ಲಲ್ಪಟ್ಟರು. ಸೈನ್ಯದ ಮುಖ್ಯಸ್ಥ, ಲೆಫ್ಟಿನೆಂಟ್ ಜನರಲ್ ಜಿಯಾಉರ್ ರೆಹಮಾನ್ ಅವರು 1976 ರಲ್ಲಿ ರಾಷ್ಟ್ರದ ಅತ್ಯಂತ ಶಕ್ತಿಯುತ ವ್ಯಕ್ತಿಯಾಗಿ ಹೊರಹೊಮ್ಮಿದರು. ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಸೈಯೆಮ್ ಅವರ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿ ಉಪ ಮಾರ್ಷಲ್ ಲಾ ನಿರ್ವಾಹಕರಾಗಿ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸಿದರು.
• ನಾಟಕೀಯವಾಗಿ ಬದಲಾದ ಘಟನೆಯ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ, ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶವು, ಸೋವಿಯೆತ್ ಒಕ್ಕೂಟವು ಬೆಂಬಲಿಸಿದ ಭಾರತದಿಂದ ಆಗಬಹುದಾದ ಆಕ್ರಮಣಕ್ಕೆ ಹೆದರಿತ್ತು, ಏಕೆಂದರೆ ಢಾಕಾದ ಹೊಸ ಸರಕಾರವು ಪಾಕಿಸ್ತಾನ, ಸೌದಿ ಅರೇಬಿಯಾ ಮತ್ತು ಚೀನಾದಿಂದ ಗುರುತಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿತು. ಬಹಿರಂಗಪಡಿಸಿದ ಅಮೆರಿಕ ದಾಖಲೆಗಳ ಪ್ರಕಾರ, ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶವು ತನ್ನ ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವ ಮತ್ತು ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ಸಮಗ್ರತೆಗಾಗಿ ಪಾಶ್ಚಿಮಾತ್ಯ ಬೆಂಬಲದ ಭರವಸೆಯನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡಿತ್ತು. ಭಾರತವು ಫರಕ್ಕಆ ಆಣೆಕಟ್ಟಿನ ನಿರ್ಮಾಣದ ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿ, ಗಂಗಾ ನೀರಿನ ಹಂಚಿಕೆಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ವಿವಾದವು, 1976 ರಲ್ಲಿ ಯುನೈಟೆಡ್ ನೇಷನ್ ನ ಹಸ್ತಕ್ಷೇಪಕ್ಕೆ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶವು ಕೋರಿತ್ತು. ಈ ವಿವಾದವನ್ನು 1977 ರಲ್ಲಿ ದ್ವಿಪಕ್ಷೀಯ ಒಪ್ಪಂದದ ಮೂಲಕ ಬಗೆಹರಿಸಲಾಯಿತು.
• ಲೆಫ್ಟಿನೆಂಟ್ ಜನರಲ್ ಜಿಯಾ ಉರ್ ರೆಹಮಾನ್ (ಜನಪ್ರಿಯವಾಗಿ ಜಿಯಾ ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ) 21 ಏಪ್ರಿಲ್ 1977 ರಂದು ಜಸ್ಟೀಸ್ ಸಯೆಮ್ ನಿಂದ ದೇಶದ ಅಧ್ಯಕ್ಷತೆಯನ್ನು ವಹಿಸಿಕೊಂಡರು. ಜಿಯಾ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯತಾವಾದಿ ಪಕ್ಷವನ್ನು (ಬಿಎನ್ಪಿ- BNP - Bangladesh Nationalist Party ) ಕಟ್ಟಿದರು. 1979 ರಲ್ಲಿ ಸಂಸತ್ತಿನ ಚುನಾವಣೆಗಳು ನಡೆದವು, ಇದರಲ್ಲಿ ಬಿಎನ್ಪಿ ದೊಡ್ಡ ಬಹುಮತವನ್ನು ಗಳಿಸಿತು ಮತ್ತು ಅವಾಮಿ ಲೀಗ್ ಪ್ರಮುಖ ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷವಾಯಿತು.
• ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಜಿಯಾ ಮುಕ್ತ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯನ್ನು ಪುನಃಸ್ಥಾಪಿಸಿದರು, ಸಂವಿಧಾನದಲ್ಲಿ ಸಮಾಜವಾದವನ್ನು "ಆರ್ಥಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ನ್ಯಾಯ" ಎಂದು ಮರು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಮುಸ್ಲಿಂ ಬಹುಸಂಖ್ಯಾತ ದೇಶಗಳೊಂದಿಗೆ ಐಕಮತ್ಯವನ್ನು ಒತ್ತಿಹೇಳಿದ ಮತ್ತು ದಕ್ಷಿಣ ಏಷ್ಯಾದಲ್ಲಿನ ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ಸಹಕಾರವನ್ನು ಒತ್ತಿಹೇಳಿದ ವಿದೇಶಾಂಗ ನೀತಿಯನ್ನು ರೂಪಿಸಿದರು. ಜಿಯಾ ಅವರ ಅಧ್ಯಕ್ಷತೆಯಲ್ಲಿ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ತ್ವರಿತ ಆರ್ಥಿಕ ಮತ್ತು ಕೈಗಾರಿಕಾ ಬೆಳವಣಿಗೆ ಸಾಧಿಸಿತು. ಸರ್ಕಾರವು ದೇಶದ ಮೊದಲ ರಫ್ತು ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ ವಲಯಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿತು. ಇದು ಒಂದು ಜನಪ್ರಿಯವಾದ “ಆಹಾರಕ್ಕಾಗಿ-ಕೆಲಸ”ದ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮವನ್ನು ರೂಪಿಸಿತು, ಸಮೂಹ-ಕೃಷಿಗಳನ್ನು ರದ್ದುಪಡಿಸಿ ಮತ್ತು ಖಾಸಗಿ ವಲಯದ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಗೆ ಉತ್ತೇಜನ ನೀಡಿದರು.
• ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದಲ್ಲಿ ಬೆಳೆಯುತ್ತಿರುವ ಕಮ್ಯುನಿಸ್ಟ್ ವಿರೋಧಿ ಭಾವನೆವನ್ನು ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಜಿಯಾ ನೋಡಿ ಅವರು ಸೋವಿಯತ್ ನ ಅಫ್ಘಾನಿಸ್ತಾನದ ಆಕ್ರಮಣವನ್ನು ಬಲವಾಗಿ ವಿರೋಧಿರಿಸಿದರು.P
• ಜಿಯಾ ತನ್ನ ಸರ್ಕಾರಕ್ಕೆ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿ ಇಪ್ಪತ್ತು ದಂಗೆ ಪ್ರಯತ್ನಗಳನ್ನು ಎದುರಿಸಿದನು, ಅದರಲ್ಲಿ ಒಂದು ಪ್ರಯತ್ನದಲ್ಲಿ ವಾಯು ಸೇನೆಯು ಸೇರಿತ್ತು. [73] ಅವರ ಒಂದು ಬಾರಿ ಮಿತ್ರರಾದ ಕರ್ನಲ್ ಅಬು ತಾಹೆರ್ ಅವರನ್ನು ದೇಶದ್ರೋಹಕ್ಕಾಗಿ ವಿಚಾರಣೆಗೆ ಒಳಪಡಿಸಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ಮರಣದಂಡನೆ ವಿಧಿಸಲಾಯಿತು.. ಸಶಸ್ತ್ರ ಸೇನಾಪಡೆಗಳಲ್ಲಿನ ಅವರ ಅನೇಕ ಪ್ರತಿಸ್ಪರ್ಧಿಗಳಿಗೆ ಅಂತಹದೇ ಶಿಕ್ಷೆಗಳನ್ನು ಕೊಡಲಾಯಿತು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಅಂತಿಮ ದಂಗೆಯ ಆಕ್ರಮಣಕಾರಿ ಪ್ರಯತ್ನವು 1981 ರಲ್ಲಿ ಅವರ ಹತ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಕೊನೆಗೊಂಡಿತು. ಮೇಜರ್ ಜನರಲ್ ಅಬುಲ್ ಮಂಜೂರ್ ಅವರ ನಿಷ್ಠಾವಂತ ಸೈನ್ಯದಿಂದ ಜಿಯಾವನ್ನು ಕೊಲ್ಲಲಾಯಿತು. ಅವರು 30 ಮೇ 1981 ರಂದು ಚಿತ್ತಗಾಂಗ್ನಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಅಧಿಕೃತ ನಿವಾಸವನ್ನು ಹತ್ಯೆಗೆ ಒಳಗಾದರು. ನಂತರ ಈ ದಂಗೆಯನ್ನು ಸೈನ್ಯದ ಮುಖ್ಯಸ್ಥ ಲೆಫ್ಟಿನೆಂಟ್ ಜನರಲ್ ಹುಸೇನ್ ಮುಹಮ್ಮದ್ ಎರ್ಷಾದ್ ಅವರು ದಮನಮಾಡಿದರು.

ಸತ್ತಾರ್ ಆಡಳಿತ

• ಜಿಯಾರ ನಂತರ ಉಪಾಧ್ಯಕ್ಷ ಅಬ್ದುಸ್ ಸತ್ತಾರ್ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾದರು. 1981 ರ ಅಧ್ಯಕ್ಷೀಯ ಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಸತ್ತಾರ್ ಅವರು ತಮ್ಮ ಪ್ರತಿಸ್ಪರ್ಧಿ ಕಮಲ್ ಹುಸೈನ್ ರಿಂದ ಮತದಾನತಿರುಚಿದ ಆರೋಪದ ಹೊರತಾಗಿಯೂ ಜನಪ್ರಿಯ ಜನಾದೇಶವನ್ನು ಪಡೆದರು. ಸತ್ತಾರ್ ಅಧ್ಯಕ್ಷತೆಯಲ್ಲಿ ಆಡಳಿತ ಬಿಎನ್’ಪಿ ಪಕ್ಷ ದೊಳಗೆ ಅಂತಃಕಲಹದಿಂದ ಕೂಡಿರುವುದರಿಂದ ಗುರುತಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿತು, ಇದು ಮಂತ್ರಿಮಂಡಲದ ಪುನರ್ರಚನೆಗೆ ಮತ್ತು ಉಪಾಧ್ಯಕ್ಷ ಮಿರ್ಜಾ ನುರುಲ್ ಹುಡಾ ರಾಜೀನಾಮೆಗೆ ಒತ್ತಾಯಿಸಿತು. ಈಶಾನ್ಯ ಭಾರತ ಮತ್ತು ಬರ್ಮಾದಲ್ಲಿ ಬಂಗಾಳಿ ಮುಸ್ಲಿಂ -ವಿರೋಧಿ ಹಿಂಸಾಚಾರದ ಕಾರಣ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಭದ್ರತಾ ಮಂಡಳಿ ರಚನೆಯಾಯಿತು. ಸತ್ತರ್ ಕೂಡ ವಯಸ್ಸಾದ ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿ ಆರೋಗ್ಯ ಸಮಸ್ಯೆಯಿಂದ ಬಳಲುತ್ತಿದ್ದರು.
• 1982 ರ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ದಂಗೆಯು ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಸತ್ತಾರ್ ಮತ್ತು ಅವರ ನಾಗರಿಕ ಸರ್ಕಾರವನ್ನು ಪದಚ್ಯುತಗೊಳಿಸಿತು. ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ಮಿಲಿಟರಿಯು - ಆಹಾರ ಕೊರತೆ, ಭ್ರಷ್ಟಾಚಾರ ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕ ದುರ್ಬಳಕೆಯು ದಂಗೆಯ ಹಿಂದಿನ ಕಾರಣಗಳೆಂದು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿದೆ.

ಎರಡನೇ ಸಮರ ಕಾನೂನು ಮತ್ತು ಎರ್ಷಾದ್ ಆಡಳಿತ

• 8 ನೇ ಅಧ್ಯಕ್ಷರು: ಅಬ್ದುಸ್ ಸತ್ತಾರ್ ; 30 ಮೇ 1981 ರಿಂದ 24 ಮಾರ್ಚ್ 1982 ರವರೆಗೆ (ಪದಚ್ಯುತಗೊಳಿಸಲ್ಪಟ್ಟರು); ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯತಾವಾದಿ ಪಕ್ಷ.
• ಸೇನಾ ಮುಖ್ಯಸ್ಥರು:ಹುಸೇನ್ ಮುಹಮ್ಮದ್ :ಎರ್ಷಾದ್ 24 ಮಾರ್ಚ್ 1982 ರಿಂದ 27 ಮಾರ್ಚ್ 1982; ಮಿಲಿಟರಿ ಆಡಳಿತ.
• 9 ನೇ ಅಧ್ಯಕ್ಷರು:ಅಹ್ಸೂನುದ್ದೀನ್ ಚೌಧರಿ :- 27 ಮಾರ್ಚ್ 1982 ರಿಂದ 10 ಡಿಸೆಂಬರ್ 1983; ಸ್ವತಂತ್ರ.
• 10 ನೇ ಅಧ್ಯಕ್ಷರು:ಹುಸೇನ್ ಮುಹಮ್ಮದ್ ಎರ್ಷಾದ್:- 11 ಡಿಸೆಂಬರ್ 1983 ರಿಂದ 6 ಡಿಸೆಂಬರ್ 1990; ಮಿಲಿಟರಿ / ಜಾತಿಯಾ ಪಾರ್ಟಿ.
• ಎರಡನೇ ಸೇನಾ ಆಡಳಿತ(Second martial law):

ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಹುಸೇನ್ ಮುಹಮ್ಮದ್ ಇರ್ಷಾದ್

ನೂರ್ ಹುಸೇನ್, ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವ-ಪರ ಪ್ರದರ್ಶನಕಾರರು ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಎರ್ಶಾದ್ ಅವರ ಭದ್ರತಾ ಪಡೆಗಳಿಂದ ಸತ್ತರು

• ಸತ್ತಾರ್ ರನ್ನು ಮುಖ್ಯ ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿ ಎ. ಎಫ್. ಎಮ್. ಅಹ್ಸನುದ್ದೀನ್ ಚೌಧರಿ ಬದಲಿಸಿದರು. ಲೆಫ್ಟಿನೆಂಟ್ ಜನರಲ್ ಹುಸೇನ್ ಮುಹಮ್ಮದ್ ಇರ್ಷಾದ್ ಸೈನಿಕ ಆಡಳಿತವನ್ನು ಘೋಷಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಅವರೇ ಮುಖ್ಯ ಸೇನಾ ಆಢಳಿತಾಧಿಕಾರಿ (ಚೀಫ್ ಮಾರ್ಶಿಯಲ್ ಲಾ ನಿರ್ವಾಹಕರಾದರು. ಅವರು ಸ್ವತಃ ಮಂತ್ರಿಮಂಡಳಕ್ಕೆ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿದ್ದರು ಮತ್ತು ನೌಕಾ ಮತ್ತು ವಾಯುಪಡೆ ಮುಖ್ಯಸ್ಥರು ಉಪ ಸಮರ ಕಾನೂನು ಆಡಳಿತಗಾರರಾಗಿ ನೇಮಕಗೊಂಡರು. ಸೋವಿಯತ್ ಗೆ ಹೆಚ್ಚು ವಿರೋಧ ವುಳ್ಳ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ವಿದೇಶಿ ನೀತಿಯನ್ನು ಎರ್ಶಾದ್ ಅನುಸರಿಸಿದರು.
• 1983 ರಲ್ಲಿ, ಎರ್ಷಾದ್ ಅಧ್ಯಕ್ಷತೆಯನ್ನು ವಹಿಸಿಕೊಂಡರು. ರಾಜಕೀಯ ದಬ್ಬಾಳಿಕೆಯು ಎರ್ಷಾದ್ ಅವರ ಮಾರ್ಷಲ್ ಲಾ ಪ್ರಭುತ್ವದ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ತುಂಬಿತ್ತು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಸರಕಾರವು ಆಡಳಿತಾತ್ಮಕ ಸುಧಾರಣೆಗಳ ಸರಣಿಯನ್ನು ಅನುಷ್ಠಾನಗೊಳಿಸಿತು, ಅದರಲ್ಲೂ ನಿರ್ದಿಷ್ಟವಾಗಿ ಅಧಿಕಾರ ವಿಚಾರದಲ್ಲಿ. ದೇಶದ ಹದಿನೆಂಟು ಜಿಲ್ಲೆಗಳನ್ನು ಅರವತ್ತನಾಲ್ಕು ಜಿಲ್ಲೆಗಳಾಗಿ ವಿಂಗಡಿಸಲಾಯಿತು. ಉಪಜಿಲ್ಲಾ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಸಹ ರಚಿಸಲಾಯಿತು.
• ಅವರ ಪ್ರಮುಖ ಕಾರ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಬಹುಪಾಲು ಸರ್ಕಾರೀ ಸ್ವಾಮ್ಯದ ಆರ್ಥಿಕತೆಯನ್ನು ಖಾಸಗೀಕರಣಗೊಳಿಸುವುದು (70% ರಷ್ಟು ಕೈಗಾರಿಕಾ ಉದ್ಯಮ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಮಾಲೀಕತ್ವದಲ್ಲಿತ್ತು) ಮತ್ತು ಕಚ್ಚಾ ವಸ್ತುಗಳ ಹಗುರ - ಸಣ್ಣ ಉತ್ಪಾದನೆ, , ಮತ್ತು ಜೊತೆಗೆ ಭಾರೀ ಕೈಗಾರಿಕೆಗಳಲ್ಲಿ ಖಾಸಗಿ ಬಂಡವಾಳವನ್ನು ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸುವ ಯೋಜನೆ ತಂದರು. ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಉದ್ಯಮದಲ್ಲಿ ಹೂಡಿಕೆ ಮಾಡಲು ವಿದೇಶಿ ಕಂಪೆನಿಗಳನ್ನು ಆಮಂತ್ರಿಸಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ಉತ್ಪಾದನಾ ಸಂರಕ್ಷಣೆಗಾಗಿ ತೀವ್ರವಾದ ರಕ್ಷಣಾ ನೀತಿಯ ಕ್ರಮಗಳನ್ನು ಇರಿಸಲಾಯಿತು. ಭ್ರಷ್ಟಾಚಾರ ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯ ಆಂದೋಲನಕ್ಕೆ ಮರಣದಂಡನೆ ವಿಧಿಸುವುದಾಗಿ ಸಾರ¯ಯಿತು. ಎಲ್ಲಾ ರಾಜಕೀಯ ಪಕ್ಷಗಳು ಮತ್ತು ಕಾರ್ಮಿಕ ಸಂಘಗಳು ತಾತ್ಕಾಲಿಕವಾಗಿ ನಿಷೇಧಿಸಲ್ಪಟ್ಟವು. ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶವು ಗಂಭೀರವಾದ ಆರ್ಥಿಕ ತೊಂದರೆಯಲ್ಲಿದ್ದು, ಎರ್ಷಾದ್ ಅಧಿಕಾರ ಸ್ವಾಧೀನಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುವಿಕೆಯು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಗೆ ಒಂದು ಸಕಾರಾತ್ಮಕ ಬೆಳವಣಿಗೆಯೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ದೇಶದ ಗಮನಾರ್ಹ ಆಹಾರ ಕೊರತೆಯನ್ನು ಎದುರಿಸುತ್ತಿತ್ತು. 4 ಶತಕೋಟಿ ಟಾಕಾಗಳ ತೀವ್ರ ಬಜೆಟ್ ಕೊರತೆಯನ್ನು ಸರ್ಕಾರವು ಎದುರಿಸಿತು ಮತ್ತು ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶವು ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿರುವ ಕೆಲವು ಸಾಲಗಳನ್ನು ಪಾವತಿಸುವವರೆಗೆ ಅದು ಯಾವುದೇ ಸಾಲವನ್ನು ನೀಡುವುದಿಲ್ಲ ಎಂದು ಐಎಮ್ಎಫ್ ಘೋಷಿಸಿತು.
• 1984 ರ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ, ಅವರು ಸ್ಥಳೀಯ ಚುನಾವಣೆಗಳಲ್ಲಿ ಸಮರ ಕಾನೂನಿನಡಿಯಲ್ಲಿ ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷಗಳ ಭಾಗವಹಿಸುವಿಕೆಯನ್ನು ಇರ್ಷಾದ್ ಬಯಸಿದರು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲ ಭಾಗವಹಿಸಲು ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷಗಳ ನಿರಾಕರಣೆ ಈ ಯೋಜನೆಗಳನ್ನು ತ್ಯಜಿಸಲು ಎರ್ಷಾರ ಮೇಲೆ ಒತ್ತಡ ತಂದಿತು. ಮಾರ್ಚ್ 1985 ರಲ್ಲಿ ಅವರ ನಾಯಕತ್ವದ ಬಗ್ಗೆ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಜನಾಭಿಪ್ರಾಯ ಸಂಗ್ರಹಣೆಯ ಮೂಲಕ ತಮ್ಮ ಆಡಳಿತಕ್ಕೆ ಎರ್ಷಾದ್ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಬೆಂಬಲವನ್ನು ಕೋರಿದರು. ಕಡಿಮೆ ಮತದಾನ ವಾಗಿದ್ದು ಎರ್ಷಾದ್ ಉತ್ತಮ ಬಹುಮತವನ್ನು ಪಡೆದರು. ಎರಡು ತಿಂಗಳ ನಂತರ, ಇರ್ಷಾದ್ ಸ್ಥಳೀಯ ಕೌನ್ಸಿಲ್ ಅಧ್ಯಕ್ಷರ ಆಯ್ಕೆಗಾಗಿ ಚುನಾವಣೆಗಳನ್ನು ನಡೆಸಿದರು. ಪ್ರಪ್ರಥಮ ಸರ್ಕಾರದ ಅಭ್ಯರ್ಥಿಗಳು ಬಹುಪಾಲು ಸ್ಥಾನಗಳನ್ನು ಗೆದ್ದುಕೊಂಡರು, ಅಧ್ಯಕ್ಷರ ಮಹತ್ವಾಕಾಂಕ್ಷೆಯ ವಿಕೇಂದ್ರೀಕರಣ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮವನ್ನು ಚಲಾಯಿಸಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು. 1986 ರ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ರಾಜಕೀಯ ಜೀವನವನ್ನು ಮತ್ತಷ್ಟು ಉದಾರಗೊಳಿಸಲಾಯಿತು, ದೊಡ್ಡ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಸಭೆಗಳನ್ನು ನಡೆಸುವ ಹಕ್ಕನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಂತೆ ಹೆಚ್ಚುವರಿ ರಾಜಕೀಯ ಹಕ್ಕುಗಳನ್ನು ಪುನಃಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಯಿತು. ಅದೇ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಸಮರ ಕಾನೂನಿನ ಪರಿವರ್ತನೆಗಾಗಿ ಎರ್ಷಾದ್ ರ ರಾಜಕೀಯ ವಾಹನವಾಗಿ ವಿನ್ಯಾಸಗೊಳಿಸಲಾದ ಜಾತಿಯ (ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ) ಪಕ್ಷವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದರು. ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಜಿಯಾ ಅವರ ವಿಧವೆ ನೇತೃತ್ವದ ಬಿಎನ್ಪಿ ಯಿಂದ ಬಹಿಷ್ಕರಿಸಿದ ಹೊರತಾಗಿಯೂ, ಬೇಗಂ ಖಲೀದಾ ಜಿಯಾ ಭಾಗವಹಿಸಿದರು, ಸಂಸತ್ತಿನ ಚುನಾವಣೆಯನ್ನು ಮೇ 1986 ರಲ್ಲಿ ನಿಗದಿಪಡಿಸಲಾಯಿತು. ನ್ಯಾಶನಲ್ ಅಸೆಂಬ್ಲಿಯಲ್ಲಿ 300 ಚುನಾಯಿತ ಸ್ಥಾನಗಳಲ್ಲಿ ಎರ್ಷಾದ್ ರ ಜಾತಿಯಾ ಪಕ್ಷವು ಬಹುಮತವನ್ನು ಪಡೆದು ಗೆದ್ದುಕೊಂಡಿತು. ಅವಾಮಿ ಲೀಗ್ ನ ಭಾಗವಹಿಸಿದ- ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಮುಜೀಬ್ ಅವರ ಮಗಳು ನೇತೃತ್ವದ ಶೇಖ್ ಹಸೀನಾ ವಾಜೆದ್, ಮತದಾನದ ವ್ಯಾಪಕ ಅಕ್ರಮಗಳ ಆರೋಪಗಳ ಹೊರತಾಗಿಯೂ ಚುನಾವಣೆ ತಕ್ಕಮಟ್ಟಿಗೆ ವಿಶ್ವಾಸಾರ್ಹತೆಯನ್ನು ನೀಡಿತು.

ಮಾರ್ಷಲ್ ಲಾ ಇದ್ದಂತೆಯೇ ಚುನಾವಣೆ

• ಎರ್ಷಾದ್ ಸೇನಾ ಮುಖ್ಯಸ್ಥರ ಹುದ್ದೆಗೆ ರಾಜೀನಾಮೆ ನೀಡಿದರು ಮತ್ತು ಅಧ್ಯಕ್ಷೀಯ ಚುನಾವಣೆಯ ತಯಾರಿಗಾಗಿ ಮಿಲಿಟರಿ ಸೇವೆಯಿಂದ ನಿವೃತ್ತಿ ಹೊಂದಿದರು, ಅಧ್ಯಕ್ಷೀಯ ಚುನಾವಣೆಯು ಅಕ್ಟೋಬರ್ನಲ್ಲಿ ನಿರ್ಧರಿಸಲಾಗಿತ್ತು. ಆ ಮಾರ್ಷಲ್ ಲಾ /ಸಮರ ಕಾನೂನು ವಿರುದ್ಧ ಪ್ರತಿಭಟನೆ ಇನ್ನೂ ಜಾರಿಯಲ್ಲಿತ್ತು, ಬಿಎನ್‍ಪಿ ಮತ್ತು ಅವಾಮಿಲೀಗ್ ಎರಡೂ ತಮ್ಮ ಅಭ್ಯರ್ಥಿಗಳನ್ನು ಚುನಾವಣೆಗೆ ನಿಲ್ಲಿಸಲು ನಿರಾಕರಿಸಿದವು. ಎರ್ಷಾದ್ ರ ಜಾತೀಯ ಪಾರ್ಟಿಯ ಉಳಿದ ಅಭ್ಯರ್ಥಿಗಳು ಸುಲಭವಾಗಿ ಶೇಕಡ 84 ರಷ್ಟು ಮತಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡವು. ಎರ್ಶಾದ್ ಸರಕಾರವು 50% ಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಮತದಾರರನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡಿದೆಯಾದರೂ, ವಿರೋಧ ನಾಯಕರು ಮತ್ತು ಹೆಚ್ಚಿನ ವಿದೇಶಿ ಮಾಧ್ಯಮಗಳು ಅತೀ ಕಡಿಮೆ ಶೇಕಡಾವಾರು ಮತದಾನವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಮತದಾನವು ಅಕ್ರಮಗಳಿಂದ ಕೂಡಿತ್ತು ಎಂದು ಅಂದಾಜಿಸಲಾಗಿದೆ.
• ಎರ್ಷಾದ್ ಅವರು ಸಮರ ಕಾನೂನನ್ನು ಕೊನೆಗೊಳಿಸುವ ತಮ್ಮ ಹೇಳಿಕೆಗಳನ್ನು ಮುಂದುವರೆಸಿದರು. 1986 ರ ನವೆಂಬರ್ನಲ್ಲಿ, ನ್ಯಾಶನಲ್ ಅಸೆಂಬ್ಲಿಯಲ್ಲಿ ಸಂವಿಧಾನವನ್ನು ತಿದ್ದುಪಡಿ ಮಾಡಲು ಮತ್ತು ಸಮರ ಕಾನೂನು ಆಡಳಿತದ ಹಿಂದಿನ ಕ್ರಮಗಳನ್ನು ದೃಢೀಕರಿಸಲು ಅವರ ಸರ್ಕಾರವು ಅಗತ್ಯವಾದ ಮೂರನೇ ಎರಡರಷ್ಟು ಬಹುಮತವನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು. ರಾಷ್ಟ್ರಾಧ್ಯಕ್ಷರು ಸಮರ ಕಾನೂನನ್ನು ತೆಗೆದುಹಾಕಿದರು, ಮತ್ತು ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷಗಳು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ವಿಧಾನಸಭೆಯಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಚುನಾಯಿತ ಸ್ಥಾನಗಳನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡವು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಜುಲೈ 1987 ರಲ್ಲಿ, ಸ್ಥಳೀಯ ಆಡಳಿತ ಮಂಡಳಿಗಳ ಮೇಲೆ ಮಿಲಿಟರಿ ಪ್ರಾತಿನಿಧ್ಯವನ್ನು ಸೇರಿಸುವ ವಿವಾದಾತ್ಮಕ ನಿಯಮವನ್ನು ಶಾಸನ ಸಭೆಯ ಮೂಲಕ ಸರ್ಕಾರವು ತರಾತುರಿಯಿಂದ ಒಪ್ಪಲ್ಪಟ್ಟ ನಂತರ, ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷಗಳು ಸಂಸತ್ತಿನಿಂದ ಹೊರನಡೆದವು. ಆ ಮಸೂದೆಯ ಅಂಗೀಕಾರವು ಪ್ರತಿಭಟನಾ ಚಳವಳಿಯನ್ನು ಪ್ರಚೋದಿಸಲು ನೆರವಾಯಿತು, ಇದು ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷಗಳನ್ನು ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಏಕೀಕರಣಗೊಳಿಸಿತು. ಸರ್ಕಾರವು 1974 ರ ವಿಶೇಷ ವಿಶೇಷ ಕಾಯಿದೆ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ದೇಶದ ಪ್ರತಿಪಕ್ಷದ ಕಾರ್ಯಕರ್ತರನ್ನು ಬಂಧಿಸಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿತು. ಈ ಬಂಧನಗಳ ಹೊರತಾಗಿಯೂ ಪ್ರತಿಭಟನಾಕಾರರು ಪ್ರತಿಭಟನಾ ಮೆರವಣಿಗೆಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ರಾಷ್ಟ್ರವ್ಯಾಪಿ ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳನ್ನು ಸಂಘಟಿಸುವುದನ್ನು ಮುಂದುವರೆಸಿದರು. ತುರ್ತು ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ಘೋಷಿಸಿದ ನಂತರ, ಎರ್ಷಾದ್ ಸಂಸತ್ತನ್ನು ವಿಸರ್ಜಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಮಾರ್ಚ್ 1988 ರಲ್ಲಿ ಹೊಸ ಚುನಾವಣೆಗಳನ್ನು ಆಯೋಜಿಸಲಾಯಿತು.

ಚುನಾವಣೆಗೆ ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷಗಳ ಬಹಿಷ್ಕಾರ

• ಸರ್ಕಾರವು ಮುಕ್ತ ಮತ್ತು ನ್ಯಾಯೋಚಿತ ಚುನಾವಣೆಗಳನ್ನು ನೆಡೆಸುವಲ್ಲಿ ಅಸಮರ್ಥವಾಗಿದೆ ಎಂದು ಸರ್ಕಾರದ ಪ್ರಸ್ತಾಪಗಳನ್ನು ವಿರೋಧಿಸಿ ಎಲ್ಲಾ ಪ್ರಮುಖ ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷಗಳು ಈ ಚುನಾವಣೆಗಳಲ್ಲಿ ಪಾಲ್ಗೊಳ್ಳಲು ನಿರಾಕರಿಸಿದವು. . ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷಗಳ ಬಹಿಷ್ಕಾರದ ಹೊರತಾಗಿಯೂ, ಸರ್ಕಾರ ಚುನಾವಣೆಗಳನ್ನು ನೆಡೆಸಲು ಮುಂದುವರಿಯಿತು. ಆಡಳಿತ ಜಾತಿ ಪಕ್ಷವು 300 ಸ್ಥಾನಗಳಲ್ಲಿ 251 ಸ್ಥಾನಗಳನ್ನು ಗೆದ್ದಿತು. ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷಗಳು ನ್ಯಾಯಸಮ್ಮತವಲ್ಲದ ಸಂಸ್ಥೆಯೆಂದು ಸಂಸತ್ತನ್ನು ಪರಿಗಣಿಸಲ್ಪಟ್ಟರೂ, ಸಂಸತ್ತು ತನ್ನ ನಿಗದಿತ ಸಭೆಯನ್ನು ನಿಗದಿಪಡಿಸಿತು ಮತ್ತು ಜೂನ್ 1988 ರಲ್ಲಿ ಹಲವಾರು ಮಸೂದೆಗಳನ್ನು ಜಾರಿಗೊಳಿಸಿತು, ವಿವಾದಾತ್ಮಕವಾದ ಇಸ್ಲಾಂ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ರಾಜ್ಯ ಧರ್ಮವೆಂದು ಸಂವಿಧಾನಾತ್ಮಕ ತಿದ್ದುಪಡಿಯನ್ನು ಮಾಡಿತು ಮತ್ತು ಢಾಕಾದ ಹೊರಗಿನ ನಗರಗಳಲ್ಲಿ ಹೈಕೋರ್ಟ್ ಬೆಂಚುಗಳ ಸ್ಥಾಪನೆಗೆ ಅವಕಾಶ ನೀಡಿತು. ಇಸ್ಲಾಂ ಧರ್ಮವು ರಾಜ್ಯ ಧರ್ಮವಾಗಿ ಉಳಿದಿದೆಯಾದರೂ, ಹೈಕೋರ್ಟ್ ವಿಭಾಗವನ್ನು ವಿಕೇಂದ್ರೀಕರಿಸುವ ಅವಕಾಶವನ್ನು ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ತಳ್ಳಿಹಾಕಿತು.
• 1989 ರ ಹೊತ್ತಿಗೆ ದೇಶದ ದೇಶೀಯ ರಾಜಕೀಯ ಪರಿಸ್ಥಿತಿ ಶಾಂತವಾಯಿತು. ಸ್ಥಳೀಯ ಕೌನ್ಸಿಲ್ ಚುನಾವಣೆಗಳು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಹಿಂದಿನ ಹಿಂಸಾತ್ಮಕವಾದ ಮತ್ತು ಹಿಂದಿನ ಚುನಾವಣೆಗಳಿಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಉಚಿತ ಮತ್ತು ನ್ಯಾಯಯುತವಾಗಿರುವುದಾಗಿ ಅಂತರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ವೀಕ್ಷಕರು ಪರಿಗಣಿಸಿದರು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಎರ್ಷಾದ್ನ ಆಡಳಿತಕ್ಕೆ ವಿರೋಧವು 1990 ರ ಅಂತ್ಯದ ವೇಳೆಗೆ ಅನೇಕ ಮುಷ್ಕರಗಳ ಹೆಚ್ಚಳವಾಯಿತು, ಕ್ಯಾಂಪಸ್ ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳು, ಸಾರ್ವಜನಿಕ ರ್ಯಾಲಿಗಳು ಮತ್ತು ಕಾನೂನು ಮತ್ತು ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಸಾಮಾನ್ಯ ಸ್ಥಿತಿ ಬಿಗಡಾಯಿಸುವುದು ಹೆಚ್ಚಾಯಿತು.

ಸಂಸತ್ತಿನ ಗಣರಾಜ್ಯ ಪುನರಾಗಮನ ಮತ್ತು ಬೇಗಮ್‍ಗಳ ಕದನ

• ತಾತ್ಕಾಲಿಕ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಾಹಕ ಅಧ್ಯಕ್ಷ: ಶಹಾಬುದ್ದೀನ್ ಅಹ್ಮದ್ : 6 ಡಿಸೆಂಬರ್ 1990 ರಿಂದ 10 ಅಕ್ಟೋಬರ್ 1991: ಪಕ್ಷ- ಸ್ವತಂತ್ರ
• 11 ನೇ ಅಧ್ಯಕ್ಷರು: ಅಬ್ದುರ್ ರಹಮಾನ್ ಬಿಸ್ವಾಸ್ : 10 ಅಕ್ಟೋಬರ್ 1991 ರಿಂದ 9 ಅಕ್ಟೋಬರ್ 1996 ವರೆಗೆ; ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ನ್ಯಾಶನಲಿಸ್ಟ್ ಪಾರ್ಟಿ.
• ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿಯ ಹುದ್ದೆ ರದ್ದುಗೊಳಿಸಲಾಗಿದೆ- (6 ಡಿಸೆಂಬರ್ 1990 - 20 ಮಾರ್ಚ್ 1991)
• 9 ನೇ ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿ: ಖಲೀದಾ ಜಿಯಾ, ಮೊದಲ ಅವಧಿ: 20 ಮಾರ್ಚ್ 1991 ರಿಂದ 16 ಫೆಬ್ರುವರಿ 1996 ರ ವರೆಗೆ: ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ನ್ಯಾಶನಲಿಸ್ಟ್ ಪಾರ್ಟಿ;
• 10 ನೇ ಪ್ರಾಧಾನ ಮಂತ್ರಿ: ಖಲೀದಾ ಜಿಯಾ, 2 ನೇ ಅವಧಿ 16 ಮಾರ್ಚ್ 1996 ರಿಂದ 30 ಮಾರ್ಚ್ 1996 ರ ವರೆಗೆ:ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ನ್ಯಾಶನಲಿಸ್ಟ್ ಪಾರ್ಟಿ.
• -ತಾತ್ಕಾಲಿಕ ಪ್ರಧಾನಿ: ಮುಹಮ್ಮದ್ ಹಬೀಬುರ್ ರಹಮಾನ್ (ಮುಖ್ಯ ಸಲಹೆಗಾರ): 30 ಮಾರ್ಚ್ 1996 ರಿಂದ 23 ಜೂನ್ 1996 ವರೆಗೆ:ಸ್ವತಂತ್ರ.

ಮೊದಲ ಉಸ್ತುವಾರಿ ಸರ್ಕಾರ (1990-1991)

(1990 ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದಲ್ಲಿ ಸಾಮೂಹಿಕ ದಂಗೆ)

• ಖಲೀದಾ ಜಿಯಾ ಮತ್ತು ಶೇಖ್ ಹಸೀನಾ ನೇತೃತ್ವದ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವ-ಪರ ಚಳವಳಿಯು ಇಡೀ ದೇಶವನ್ನು ಆವರಿಸಿಕೊಂಡಿತು ಮತ್ತು ಮಧ್ಯಮವರ್ಗ ಹಾಗೂ ಉನ್ನತ ವರ್ಗದವರನ್ನೂ ಇದರಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸುವಂತೆ ಚಳುವಳಿ ಸೆಳೆಯಿತು ಸೇನೆ ಮತ್ತು ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸಮುದಾಯದ ಒತ್ತಡದಿಂದ ಎರ್ಷಾದ್ ರಾಜೀನಾಮೆ ನೀಡಿದರು.
• ಪ್ರಧಾನ ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿ, ಶಹಬುದ್ದೀನ್ ಅಹ್ಮದ್ ಅವರು ತಾತ್ಕಾಲಿಕ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಾಹಕ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿ ಪ್ರಮಾಣವಚನ ಸ್ವೀಕರಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಮೊದಲ ಉಸ್ತುವಾರಿ ಸರ್ಕಾರವನ್ನು ರಚಿಸಿದರು. ಅಹ್ಮದ್ ಎರ್ಷಾಡನ್ನು ಬಂಧನದಲ್ಲಿ ಇರಿಸಿದರು ಮತ್ತು 1991 ರಲ್ಲಿ ಮುಕ್ತ ಮತ್ತು ನ್ಯಾಯೋಚಿತ ಚುನಾವಣೆಯನ್ನು ಆಯೋಜಿಸಿದರು

ಖಲೀದಾ ಆಡಳಿತ (1991-1996)

ಢಾಕಾ ಡಿಪ್ಲೊಮಾ ಎಂಜಿನಿಯರ್ಸ್ ಇನ್ಸ್ಟಿಟ್ಯೂಟ್ನಲ್ಲಿ ಮಾರ್ಚ್ 1, 2010 ರಂದು ಪುಸ್ತಕ ಉದ್ಘಾಟನಾ ಸಮಾರಂಭದಲ್ಲಿ ಮುಖ್ಯ ಅತಿಥಿಯಾಗಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡಾಗ ತೆಗೆದ- ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ನ್ಯಾಶನಲಿಸ್ಟ್ ಪಾರ್ಟಿಯ ಮಾಜಿ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ಪ್ರಧಾನಿ ಮತ್ತು ಅಧ್ಯಕ್ಷೆಯಾದ ಬೇಗಂ ಖಲೀದಾ ಜಿಯಾ ಅವರ ಛಾಯಾಚಿತ್ರ

• 1991 ರ ಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ಮಧ್ಯಮ ಬಲಪಂಥೀಯ ಬಾಂಗ್ಲಾ ನ್ಯಾಶನಲಿಸ್ಟ್ ಪಾರ್ಟಿ ಹೆಚ್ಚು ಸ್ಥಾನಗಳನ್ನು ಗೆದ್ದಿತು ಮತ್ತು ಇಸ್ಲಾಮಿಕ್ ಪಕ್ಷದ ಜಮಾತ್-ಐ-ಇಸ್ಲಾಮಿಯ ಬೆಂಬಲದೊಂದಿಗೆ ಸರ್ಕಾರವನ್ನು ರಚಿಸಿತು, ಜಿಯ ಉರ್ ರಹಮಾನ್‍ರ ವಿಧವೆಯಾಗಿದ್ದ ಖಲೀದಾ ಜಿಯಾ ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿಯ ಹುದ್ದೆಯನ್ನು ಪಡೆದರು. 1991 ರ ಸಂಸತ್ತಿಗೆ ಕೇವಲ ನಾಲ್ಕು ಪಕ್ಷಗಳು 10 ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚಿನ ಸದಸ್ಯರನ್ನು ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಿದ್ದವು: ಪ್ರಧಾನಿ ಬೇಗಮ್ ಖಲೀದಾ ಜಿಯಾ ನೇತೃತ್ವದ ಬಿಎನ್’ಪಿ; ಶೇಖ್ ಹಸೀನಾ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿ ಅವಾಮಿಲೀಗ್; ಗುಲಾಮ್ ಅಜಮ್ ನೇತೃತ್ವದ ಜಮಾತ್-ಐ-ಇಸ್ಲಾಮಿ (ಜೆಐ); ಮತ್ತು ಜತಿಯಾ ಪಾರ್ಟಿ (ಜೆಪಿ) ತತ್ಕಾಲ ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಮಿಜಾನೂರು ರಹಮಾನ್ ಚೌಧರಿ (ಅದರ ಸ್ಥಾಪಕ ಮಾಜಿ ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಇರ್ಷಾದ್ ಅವರು ಭ್ರಷ್ಟಾಚಾರದ ಆರೋಪಗಳನ್ನು ಜೈಲು ಶಿಕ್ಷೆಗೆ ಒಳಪಟ್ಟಿದ್ದರು; ಅದರಿಂದ ರಹಮಾನ್ ಚೌಧರಿ ನೇತೃತ್ವ ವಹಿಸಿದ್ದರು) ಅವರ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿ. ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಖಲೀಡಾ ಜಿಯಾ ಮೊದಲ ಮಹಿಳಾ ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿಯಾದರು. ಮತದಾರರು ಸಂವಿಧಾನಕ್ಕೆ ಇನ್ನಷ್ಟು ಬದಲಾವಣೆಗಳನ್ನು ಅಪೇಕ್ಷಿಸಿದರು. ಔಪಚಾರಿಕವಾಗಿ ಸಂಸತ್ತಿನ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಪುನಃ ರಚಿಸುವುದು ಮತ್ತು ಪ್ರಧಾನಿ ಹುದ್ದೆಗೆ ಹಿಂದಿನ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಮೂಲ 1972 ರ ಸಂವಿಧಾನದಲ್ಲಿದ್ದಂತೆ ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ಹಿಂದಿರುಗಿಸುವುದು. ಅಕ್ಟೋಬರ್ 1991 ರಲ್ಲಿ, ಸಂಸತ್ತಿನ ಸದಸ್ಯರು ರಾಷ್ಟ್ರಾಧ್ಯಕ್ಷರಾದ ಅಬ್ದುರ್ ರಹಮಾನ್ ಬಿಸ್ವಾಸ್ ಎಂಬ ಹೊಸ ಅಧ್ಯಕ್ಷರನ್ನು ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಿದರು.
• ಹಣಕಾಸು ಸಚಿವ ಸೈಫೂರ್ ರಹಮಾನ್ಷ್‍ವರು ದಕ್ಷಿಣ ಏಷ್ಯಾದ ಒಂದು ಪೂರ್ವನಿದರ್ಶನವನ್ನು ನೀಡುವ (ರೂಪಿಸಿದ) ಭಾರತ ಮತ್ತು ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಮತ್ತು ಶ್ರೀಲಂಕಾಗಳಿಗೆ ಒಂದು ಮಾದರಿಯಾದ ಉದಾರ ಆರ್ಥಿಕ ಸುಧಾರಣೆಗಳನ್ನು ಆರಂಭಿಸಿದರು.
• ಮಾರ್ಚ್ 1994 ರಲ್ಲಿ, ಸಂಸತ್ತಿನ ಉಪಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ವಿವಾದವು ಹುಟ್ಟಿತು, ಸರ್ಕಾರವು ಪಲಿತಾಂಶವನ್ನು ತಿರುಚಿರುವುದೆಂದು ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷವು ಆಪಾಪಾದಿಸಿತು, ವಿವಾದವು ಇಡೀ ವಿರೋಧಪಕ್ಷಗಳಿಂದ ಸಂಸತ್ತಿನ ಅನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಬಹಿಷ್ಕಾರಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಖಲೀದಾ ಜಿಯಾ ಸರ್ಕಾರವು ರಾಜೀನಾಮೆ ನೀಡಬೇಕೆಂದು ಒತ್ತಾಯಿಸಲು ಪ್ರತಿಪಕ್ಷಗಳು ಪುನಃ ಪುನಃ ಜನರಲ್ ಸ್ಟ್ರೈಕ್ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮವನ್ನು ಆರಂಭಿಸಿದವು ಮತ್ತು ಉಸ್ತುವಾರಿ ಸರ್ಕಾರವು ಸಾರ್ವತ್ರಿಕ ಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆ ನಡೆಸಬೇಕೆಂದು ಒತ್ತಾಯಿಸಿದವು. ಕಾಮನ್ವೆಲ್ತ್ ಸಚಿವಾಲಯದ ಆಶ್ರಯದಲ್ಲಿ ವಿವಾದವನ್ನು ಮಧ್ಯಸ್ಥಿಕೆಯಿಂದ ಪರಿಹಾರ ಮಾಡುವ ಪ್ರಯತ್ನ ವಿಫಲವಾಯಿತು. 1994 ರ ಡಿಸೆಂಬರ್ ಅಂತ್ಯದಲ್ಲಿ ಮಾತುಕತೆ ನಡೆಸಿದ ಮತ್ತೊಂದು ಒಪ್ಪಂದವೂ ಸ್ವಲ್ಪದರಲ್ಲಿ ವಿಫಲವಾಯಿತು. ನಂತರ, ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷಗಳು ಸಂಸತ್ತಿಗೆ ಸಾಮೂಹಿಕವಾಗಿ ರಾಜೀನಾಮೆ ನೀಡಿದವು. ನಂತರ ವಿರೋಧಪಕ್ಷಗಳು ಸರ್ಕಾರದ ರಾಜೀನಾಮೆಗೆ ಒತ್ತಾಯ ಮಾಡುವ ಪ್ರಯತ್ನದಲ್ಲಿ ಮೆರವಣಿಗೆಗಳು, ಪ್ರದರ್ಶನಗಳು ಮತ್ತು ಸ್ಟ್ರೈಕ್ಗಳ ಕ್ರಮಗಳನ್ನು ಮುಂದುವರೆಸಿದವು. ಅವಾಮಿ ಲೀಗ್’ನ ಶೇಖ್ ಹಸೀನಾ ಸೇರಿದಂತೆ ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷಗಳು 15 ಫೆಬ್ರುವರಿ 1996 ಕ್ಕೆ ನಿಗದಿಯಾಗಿರುವ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಚುನಾವಣೆಯನ್ನು ಬಹಿಷ್ಕರಿಸುವುದಾಗಿ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆ ಮಾಡಿದವು .
• ಫೆಬ್ರವರಿಯಲ್ಲಿ, ಖಲೀದಾ ಜಿಯಾ ಮತದಾನದಲ್ಲಿ ದೊಡ್ಡಬಹುಮತದಿಂದ ಪುನಃ ಚುನಾಯಿತರಾದರು. ಮೂರು ಮುಖ್ಯ ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷದವರು ಅದು ಅನ್ಯಾಯದ ಆಯ್ಕೆ ಎಂದು ಖಂಡಿಸಿದರು. ಮಾರ್ಚ್ 1996 ರಲ್ಲಿ, ತೀವ್ರವಾದ ರಾಜಕೀಯ ಪ್ರಕ್ಷುಬ್ಧತೆಯ ನಂತರ, ಸಭೆಸೇರಿದ್ದ ಸಂಸತ್ತು ತಟಸ್ಥ ಉಸ್ತುವಾರಿ ಸರ್ಕಾರವು ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ವಹಿಸಿಕೊಂಡು ಹೊಸ ಸಂಸತ್ತಿನ ಚುನಾವಣೆ ನಡೆಸಲು ಅವಕಾಶ ನೀಡುವ ಸಂವಿಧಾನಾತ್ಮಕ ತಿದ್ದುಪಡಿಯನ್ನು ಜಾರಿಗೊಳಿಸಿತು.

ಎರಡನೇ ಉಸ್ತುವಾರಿ ಸರ್ಕಾರ (1996)

• ಮುಖ್ಯ ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿ ಮೊಹಮ್ಮದ್ ಹಬೀಬುರ್ ರಹಮಾನ್ ದೇಶದ ಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ಉಸ್ತುವಾರಿ ಸರ್ಕಾರದ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಡಿಯಲ್ಲಿ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಮೊದಲ ಮುಖ್ಯ ಸಲಹೆಗಾರರಾಗಿದ್ದರು. ಈ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ, ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಅಬ್ದುರ್ ರಹಮಾನ್ ಬಿಸ್ವಾಸ್ ಅವರು ಸೇನಾ ಮುಖ್ಯಸ್ಥ ಲೆಫ್ಟಿನೆಂಟ್ ಜನರಲ್ ಅಬು ಸಲೇಹ್ ಮೊಹಮ್ಮದ್ ನಸೀಮ್ನನ್ನು ರಾಜಕೀಯ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಆರೋಪದ ಕಾರಣ ವಜಾ ಮಾಡಿದರು, ಇದರಿಂದಾಗಿ ಜನರಲ್ ನಸೀಮ್ ಅಸಹಜ ದಂಗೆಗೆ ಕಾರಣರಾದರು. ವಜಾ ಮಾಡಿದ ಸೇನಾ ಮುಖ್ಯಸ್ಥ ನಸೀಮ್ ಢಾಕಾ ಕಡೆಗೆ ಸೇನಾ ನೆಡಿಗೆ/ಧಾಳಿ ಮಾಡಲು ಬೊಗ್ರಾ, ಮೈಮೆನ್ಸಿಂಗ್ ಮತ್ತು ಜೆಸ್ಸೋರ್ ನಲ್ಲಿದ್ದ ಪಡೆಗಳಿಗೆ ಆದೇಶಿಸಿದನು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ದಕ್ಷಿಣದ ಮಿಲಿಟರಿ ಕಮಾಂಡರ್ ಸವಾರ್ ಅಧ್ಯಕ್ಷರ ಜೊತ ಬೆಂಬಲವಾಗಿ ಇದ್ದು, ರಾಜಧಾನಿಯಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಅದರ ಸುತ್ತಮುತ್ತಲಿನ ಹೆದ್ದಾರಿಗಳಲ್ಲಿ ಟ್ಯಾಂಕ್ ಗಳನ್ನು ನಿಯೋಜಿಸಿದ್ದರು ಮತ್ತು ದಂಗೆಯ ಪಡೆಗಳನ್ನು ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟಿಸಲು ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಗಳ ಭಾಗವಾಗಿ ದೋಣಿ ಸೇವೆಗಳನ್ನು ಸ್ಥಗಿತಗೊಳಿಸಿದರು. ಲೆಫ್ಟಿನೆಂಟ್ ಜನರಲ್ ನಾಸಿಮನನ್ನು ಢಾಕಾ ಕಂಟೋನ್ಮೆಂಟ್ ನ ಲ್ಲಿ ಬಂಧಿಸಲಾಯಿತು.
• ಮುಖ್ಯ ಸಲಹೆಗಾರ ಅಬ್ದುರ್ ರಹಮಾನ್ ಬಿಸ್ವಾಸ್ ಯಶಸ್ವಿಯಾಗಿ 12 ಜೂನ್ 1996 ರಂದು ಮುಕ್ತ ಮತ್ತು ನ್ಯಾಯವಾದ ಚುನಾವಣೆಯನ್ನು ನಡೆಸಿದರು. ಅವಾಮಿ ಲೀಗ್ ಪಾರ್ಲಿಮೆಂಟ್ ನಲ್ಲಿ 146 ಸ್ಥಾನಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಏಕೈಕ ಅತಿದೊಡ್ಡ ಪಕ್ಷವಾಗಿ ಹೊರಹೊಮ್ಮಿತು, ನಂತರ ಬಿಎನ್’ಪಿ 116 ಸ್ಥಾನಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ಜತಿಯಾ ಪಾರ್ಟಿ 32 ಸ್ಥಾನಗಳನ್ನು ಗಳಿಸಿತು.

ಹಸೀನಾ ಆಡಳಿತ (1996-2001)

• 11 ನೇ ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿ: ಶೇಖ್ ಹಸೀನಾ,: 1 ನೇ ಅವಧಿ :23 ಜೂನ್ 1996 ರಿಂದ 15 ಜುಲೈ 2001 ರವರೆಗೆ:ಪಕ್ಷ ಅವಾಮಿ ಲೀಗ್;
• - ಲತೀಫರ್ ರಹಮಾನ್ (ಮುಖ್ಯ ಸಲಹೆಗಾರ) 15 ಜುಲೈ 2001 10 ಅಕ್ಟೋಬರ್ 2001 ಇಂಡಿಪೆಂಡೆಂಟ್.
• 11 ನೇ ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಅಬ್ದುರ್ ರಹಮಾನ್ ಬಿಸ್ವಾಸ್: 10 ಅಕ್ಟೋಬರ್ 1991 ರಿಂದ 9 ಅಕ್ಟೋಬರ್ 1996 ರ ವರೆಗೆ: ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ನ್ಯಾಶನಲಿಸ್ಟ್ ಪಾರ್ಟಿ.
• 12 ನೇ ಅಧ್ಯಕ್ಷರು ಶಹಬುದ್ದೀನ್ ಅಹ್ಮದ್: 9 ಅಕ್ಟೋಬರ್ 1996 ರಿಂದ 14 ನವೆಂಬರ್ 2001 ರ ವರೆಗೆ: ಸ್ವತಂತ್ರರು.

ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಮೊದಲ ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಶೇಖ್ ಮುಜಿಬುರ್ ರಹಮಾನ್ರ ಪುತ್ರಿ- ಶೇಖ್ ಹಸೀನಾ, ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಗೌರವಾನ್ವಿತ ಪ್ರಧಾನಿ (cropped)

• 1996 ರ ಜೂನ್ ನಲ್ಲಿ ಶೇಖ್ ಹಸೀನಾ ಅವರು ತಮ್ಮದು "ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಒಮ್ಮತದ ಸರ್ಕಾರ" ಎಂದು ಕರೆದರು, ಇದರಲ್ಲಿ ಜಾತೀಯ ಪಾರ್ಟಿಯಿಂದ ಒಂದು ಮಂತ್ರಿ ಮತ್ತು ಇನ್ನೊಂದು ಮಂತ್ರಿ ಸಣ್ಣ ಎಡಪಂಥೀಯ ಪಕ್ಷವಾದ ಜತಿಯೋ ಸಮಾಜಾಂಟ್ರಿಕ್ ದಳ ಸೇರಿದ್ದರು. ಜಾತಿಯಾ ಪಕ್ಷ ಔಪಚಾರಿಕ ಸಮ್ಮಿಶ್ರ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗೆ ಪ್ರವೇಶಿಸಲಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ಪಕ್ಷದ ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಎಚ್.ಎಂ. ಇರ್ಷಾದ್ ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 1997 ರಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಬೆಂಬಲವನ್ನು ಸರಕಾರದಿಂದ ಹಿಂತೆಗೆದುಕೊಂಡಿತು. 1996 ಪಾರ್ಲಿಮೆಂಟ್ ಗೆ ಮೂರು ಪಕ್ಷಗಳು ಮಾತ್ರ 10 ಸದಸ್ಯರನ್ನು ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಿದ್ದವು: ಅವಾಮಿ ಲೀಗ್, ಬಿಎನ್ಪಿ ಮತ್ತು ಜಾತಿಯ ಪಾರ್ಟಿ. ಜಾತಿಯಾ ಪಕ್ಷದ ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಎರ್ಷಾದ್ ಅವರನ್ನು ಜನವರಿ 1997 ರಲ್ಲಿ ಜೈಲಿನಿಂದ ಜೈಲಿನಿಂದ ಬಿಡುಗಡೆ ಮಾಡಲಾಯಿತು. ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮತ್ತು ದೇಶೀಯ ಚುನಾವಣಾ ವೀಕ್ಷಕರು ಜೂನ್ 1996 ರ ಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ಮುಕ್ತ ಮತ್ತು ನ್ಯಾಯೋಚಿತವಾಗಿದ್ದುದ್ದನ್ನು ಕಂಡುಕೊಂಡರು, ಮತ್ತು ಅಂತಿಮವಾಗಿ, ಬಿಎನ್ಪಿ ಪಕ್ಷವು ಹೊಸ ಸಂಸತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಸೇರಲು ನಿರ್ಧರಿಸಿತು. ಶೀಘ್ರದಲ್ಲೇ ಅದು ಪೊಲೀಸರು ಮತ್ತು ಅವಾಮಿ ಲೀಗ್ ಕಾರ್ಯಕರ್ತರು ಬಿಎನ್ ಪಿ ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷದ ಕಾರ್ಯಕರ್ತರ ದೊಡ್ಡ ಪ್ರಮಾಣದ ಕಿರುಕುಳ ಕೊಡುತ್ತಿದ್ದಾರೆಂದೂ ಮತ್ತು ಅವರನ್ನು ಜೈಲಿನಲ್ಲಿ ಹಾಕಲು ತೊಡಗಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ಬಿಎನ್ಪಿ ಆರೋಪಿಸಿತು. 1996 ರ ಅಂತ್ಯದ ವೇಳೆಗೆ, ಬಿಎನ್ಪಿ ಇದು ಮತ್ತು ಇತರ ಕುಂದುಕೊರತೆಗಳ ವಿಚಾರದ ಮೇಲೆ ಸಂಸತ್ತಿನಲ್ಲಿ ವಾಕ್ಔಟ್ ನಡೆಸಿತು ಆದರೆ ಆಡಳಿತ ಪಕ್ಷದೊಂದಿಗೆ ನಾಲ್ಕು-ಪಾಯಿಂಟ್ ಒಪ್ಪಂದದಡಿಯಲ್ಲಿ ಜನವರಿ 1997 ರಲ್ಲಿ ಮರಳಿತು. ಬಿಎನ್ಪಿ ಈ ಒಪ್ಪಂದವನ್ನು ಎಂದಿಗೂ ಅಳವಡಿಸಲಾಗಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ನಂತರ ಆಗಸ್ಟ್ 1997 ರಲ್ಲಿ ಮತ್ತೊಂದು ವಾಕ್ಔಟ್ ನಡೆಸಿತು ಮಾರ್ಚ್ 1998 ರಲ್ಲಿ ಬಿಎನ್ಪಿ ಪಾರ್ಲಿಮೆಂಟ್ ಗೆ ಮತ್ತೊಂದು ಒಪ್ಪಂದದ ಮೂಲಕ ಮರಳಿತು.
• ಮೊಟ್ಟಮೊದಲ ಹಸೀನಾ ಆಡಳಿತವು ಪರಿಸರೀಯ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಆಸಕ್ತಿ ಮತ್ತು ಅಂತರ-ಜನಾಂಗೀಯ ಶಾಂತಿ ಹೆಗ್ಗುರುತಿನ ಪ್ರಯತ್ನಗಳಿಗೆ ಮನ್ನಣೆ ನೀಡಿದೆ. ಗಂಗಾ ಜಲ ಹಂಚಿಕೆ ಒಪ್ಪಂದ, ಸಹಿ ಹಾಕಿದ್ದು; ಭಾರತ ಮತ್ತು ಆ ಸರ್ಕಾರ ಚಿತ್ತಗಾಂಗ್ ಬೆಟ್ಟದ ಕರಾವಳಿ ಪ್ರದೇಶಗಳ ಜನಾಂಗೀಯ ಬಂಡಾಯಗಾರರ ಶಾಂತಿ ಒಪ್ಪಂದಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು, ಇದಕ್ಕಾಗಿ ಹಸೀನಾ ಯುನೆಸ್ಕೊ ಶಾಂತಿ ಪ್ರಶಸ್ತಿಯನ್ನು ಗಳಿಸಿದರು. 8 ರಾಷ್ಟ್ರಗಳ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯ ಸ್ಥಾಪಕ ನಾಯಕರಲ್ಲಿ ಹಸೀನಾ ಸಹ ಒಬ್ಬರಾಗಿದ್ದರು. 1998 ರಲ್ಲಿ, ಹಸೀನಾ ಢಾಕಾದಲ್ಲಿ ಅಪರೂಪದ ಮತ್ತು ಅಭೂತಪೂರ್ವ ತ್ರಿಪಕ್ಷೀಯ ಆರ್ಥಿಕ ಶೃಂಗಸಭೆಯನ್ನು ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿಗಳಾದ ನವಾಜ್ ಶರೀಫ್ ಮತ್ತು ಭಾರತದ ಐ.ಕೆ.ಗುಜ್ರಾಲ್ ಜೊತೆ ಆಯೋಜಿಸಿದರು. ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ನೈಸರ್ಗಿಕ ಅನಿಲ ನಿಕ್ಷೇಪಗಳಿಗೆ ಅಮೆರಿಕನ್ ಇಂಧನ ಹೂಡಿಕೆ ಮತ್ತು ಅವರ ತಂದೆಯ ಕೊಲೆಗಾರರ ಹಸ್ತಾಂತರದ ಬಗ್ಗೆ ಡಾಕಾ ಮತ್ತು ವಾಶಿಂಗ್ಟನ್ ಡಿ.ಸಿ.ಯಲ್ಲಿ ಯು.ಎಸ್. ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಬಿಲ್ ಕ್ಲಿಂಟನ್ ಅವರೊಂದಿಗೆ ಸಭೆ ಕೂಡಿತ್ತು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಬಹುರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸಂಸ್ಥೆಗಳಿಂದ ಬೇಡಿಕೆಗಳಿದ್ದರೂ, ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ನೈಸರ್ಗಿಕ ಅನಿಲವನ್ನು ರಫ್ತು ಮಾಡಲು ಹಸೀನಾ ಉತ್ಸುಕನಾಗಲಿಲ್ಲ.
• 1999 ರ ಜೂನ್ನಲ್ಲಿ, ಬಿಎನ್ ಪಿ ಮತ್ತು ಇತರ ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷಗಳು ಮತ್ತೆ ಪಾರ್ಲಿಮೆಂಟ್ ಗೆ ಹಾಜರಾಗುವುದನ್ನು ಬಿಟ್ಟುಬಿಡಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದವು. ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷಗಳು ರಾಷ್ಟ್ರವ್ಯಾಪಿ ಸಾರ್ವತ್ರಿಕವಾದ ಸ್ಟ್ರೈಕ್ ಗಳನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಿತು, 1997 ರಲ್ಲಿ ಆರು ದಿನಗಳ ಸಾಮಾನ್ಯ ಸ್ಟ್ರೈಕ್ ನಿಂದ 1999 ರಲ್ಲಿ 27 ದಿನಗಳವರೆಗೆ ಪ್ರ್ತಭಟನೆ ಏರಿಕೆಯಾಯಿತು. 1999 ರ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ರಚನೆಯಾದ ನಾಲ್ಕು ಪಕ್ಷಗಳ ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷದ ಒಕ್ಕೂಟವು ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷದ ಬೇಡಿಕೆಯ ಕ್ರಮಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳದಿದ್ದರೆ ಸಂಸತ್ತಿನ ಉಪಚುನಾವಣೆ ಮತ್ತು ಸ್ಥಳೀಯ ಸರ್ಕಾರಗಳ ಚುನಾವಣೆವನ್ನು ಬಹಿಷ್ಕರಿಸುವುದಾಗಿ ಘೋಷಿಸಿತು. ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷದ ಒಕ್ಕೂಟದ ಬೇಡಿಕೆಯ ಚುನಾವಣಾ ನ್ಯಾಯಸಮ್ಮತತೆಯನ್ನು ಖಚಿತಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುವಂತೆ ಚುನಾವಣೆಗಳು ನಡೆಯಬೇಕೆಂದು ಕೋರಿದ್ದವು. ಸರ್ಕಾರವು ಈ ಕ್ರಮಗಳನ್ನು ಕೈಗೊಳ್ಳಲಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ವಿರೋಧದ ತರುವಾಯ ಫೆಬ್ರವರಿ 1999 ರಲ್ಲಿ ಮುನಿಸಿಪಲ್ ಕೌನ್ಸಿಲ್ ಚುನಾವಣೆಗಳು, ಹಲವಾರು ಸಂಸತ್ತಿನ ಉಪಚುನಾವಣೆಗಳು, ಮತ್ತು 2000 ದ ಜನವರಿಯಲ್ಲಿ ಚಿತ್ತಗಾಂಗ್ ನಗರ ನಿಗಮದ ಚುನಾವಣೆಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಂತೆ ಎಲ್ಲಾ ಚುನಾವಣೆಗಳನ್ನೂ ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷದ ಒಕ್ಕೂಟವು ಬಹಿಷ್ಕರಿಸಿತು.
• ಜುಲೈ 2001 ರಲ್ಲಿ, ಅವಾಮಿ ಲೀಗ್ ಸರ್ಕಾರವು ಉಸ್ತುವಾರಿ ಸರ್ಕಾರವನ್ನು ಸಂಸತ್ತಿನ ಚುನಾವಣೆಗಳ ಅಧ್ಯಕ್ಷತೆ ವಹಿಸಲು ಅವಕಾಶ ನೀಡಿತು. ಅವಾಮಿ ಲೀಗ್ ಸರ್ಕಾರದ ಅಧಿಕಾರಾವಧಿಯಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಿದ ರಾಜಕೀಯ ಹಿಂಸಾಚಾರವು ಆ ಮೂಲಕ ಬೇಸಿಗೆಯವರೆಗೆ ಮುಂದುವರಿಯಿತು. ಆಗಸ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಖಲೆದಾ ಝಿಯಾ ಮತ್ತು ಶೇಖ್ ಹಸೀನಾ ಅವರು ಮಾಜಿ ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಜಿಮ್ಮಿ ಕಾರ್ಟರ್ ರವರ ಭೇಟಿಯ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಒಪ್ಪಂದವಾಗಿ ಚುನಾವಣೆಯ ಫಲಿತಾಂಶಗಳನ್ನು ಗೌರವಿಸಲುಒಪ್ಪಿಕೊಂಡರು, ಸಂಸತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಗೆಲ್ಲಬಹುದು ಅಥವಾ ಸೋಲಬಹುದು, ಹರತಾಳಗಳ ಬಳಕೆಯನ್ನು (ಹಿಂಸಾತ್ಮಕವಾಗಿ ಜಾರಿಗೊಳಿಸಿದ ಸ್ಟ್ರೈಕ್ ಗಳನ್ನು) ರಾಜಕೀಯ ಉಪಕರಣಗಳಾಗಿ ಬಳಸಿ ಯಶಸ್ವಿಯಾಗಿದ್ದರೂ, ಸಂಸತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಸರ್ಕಾರದ ವಿರೋಧಕ್ಕೆ ಹೆಚ್ಚು ಅರ್ಥಪೂರ್ಣವಾದ ಪಾತ್ರವನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ ಎಂದು ಹೇಳಿದ ಮಾಜಿ ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಜಿಮ್ಮಿ ಕಾರ್ಟರ್ ಸಲಹೆಯನ್ನು ಅಂಗೀಕರಿಸಿದರು.^[೬೦]

ಮೂರನೆಯ ಉಸ್ತುವಾರಿ ಸರ್ಕಾರ (2001)

• 12 ನೇ ಅಧ್ಯಕ್ಷ: ಶಹಬುದ್ದೀನ್ ಅಹ್ಮದ್ : 9 ಅಕ್ಟೋಬರ್ 1996 ರಿಂದ 14 ನವೆಂಬರ್ 2001 ವರೆಗೆ: ಇಂಡಿಪೆಂಡೆಂಟ್.
• - ಲತೀಫರ್ ರಹಮಾನ್ (ಮುಖ್ಯ ಸಲಹೆಗಾರ): 15 ಜುಲೈ 2001 10 ರಿಂದ ಅಕ್ಟೋಬರ್ 2001 ವರೆಗೆ: ಇಂಡಿಪೆಂಡೆಂಟ್.
• ಮುಖ್ಯ ಸಲಹೆಗಾರ ಲತಿಫರ್ ರಹ್ಮಾನ್ ನೇತೃತ್ವದ ಉಸ್ತುವಾರಿ ಸರ್ಕಾರವು ಹಿಂಸಾಚಾರವನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸುವಲ್ಲಿ ಯಶಸ್ವಿಯಾಯಿತು, ಇದು ಪಾರ್ಲಿಮೆಂಟರಿ ಸಾರ್ವತ್ರಿಕ ಚುನಾವಣೆಯನ್ನು ದಿ. 1 ಅಕ್ಟೋಬರ್ 2001 ರಂದು ಯಶಸ್ವಿಯಾಗಿ ನಡೆಸಲು ಅವಕಾಶ ಮಾಡಿಕೊಟ್ಟಿತು. ಈ ಚುನಾವಣೆಯುಲ್ಲಿ ಬಿಎನ್’ಪಿ ನೇತೃತ್ವದ ಸಮ್ಮಿಶ್ರದ ಒಕ್ಕೂಟ ದೊಡ್ಡ ವಿಜಯವನ್ನು ಕಂಡಿತು. ರೈಟ್ ಜಮಾತ್ -ಇ-ಇಸ್ಲಾಮಿ ಮತ್ತು ಇಸ್ಲಾಮಿ ಓಕಿಯಾ ಜೋತೆ, ಬಿಎನ್’ಪಿ 193 ಸ್ಥಾನಗಳನ್ನು ಗೆದ್ದು, ಜಮಾತ್ 17 ಸ್ಥಾನಗಳನ್ನು ಗೆದ್ದುಕೊಂಡಿತು. ^[೬೦]

ಖಲೀದಾ ಆಡಳಿತ (2001-2006)

• 13 ನೆಯ ಅಧ್ಯಕ್ಷ: ಬದ್ರುದ್ದೋಜ ಚೌಧರಿ: 14 ನವೆಂಬರ್ 2001 ರಿಂದ 21 ಜೂನ್ 2002 ರ ವರೆಗೆ: ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ನ್ಯಾಶನಲಿಸ್ಟ್ ಪಾರ್ಟಿ.(ಬಿಎನ್‍ಪಿ))
• -ತಾತ್ಕಾಲಿಕ: ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಮೊಹಮ್ಮದ್ ಜಮರುದ್ದೀನ್ ಸಿರ್ಕಾರ್: 21 ಜೂನ್ 2002 ರಿಂದ 6 ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 2002 ವರೆಗೆ: ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ನ್ಯಾಶನಲಿಸ್ಟ್ ಪಾರ್ಟಿ.
• 14 ನೆಯ ಅಧ್ಯಕ್ಷ: ಇಜುದ್ದೀನ್ ಅಹ್ಮದ್ :6 ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 2002 ರಿಂದ 12 ಫೆಬ್ರುವರಿ 2009 ರ ವರೆಗೆ: ಇಂಡಿಪೆಂಡೆಂಟ್.
• 12 ನೇ ಪ್ರಧಾನಿ: ಖಲೀದಾ ಜಿಯಾ, : 3 ನೇ ಅವಧಿ: 10 ಅಕ್ಟೋಬರ್ 2001 ರಿಂದ 29 ಅಕ್ಟೋಬರ್ 2006 ರ ವರೆಗೆ:ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ನ್ಯಾಶನಲಿಸ್ಟ್ ಪಾರ್ಟಿ.

ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಪ್ರಥಮ ಮಹಿಳಾ ಪ್ರಧಾನಿ ಖಲೀದಾ ಜಿಯಾ - ಅವರ ಎರಡನೇ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ, ಬ್ರೆಜಿಲ್’ನ ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಲುಲಾ ಅವರೊಡನೆ

• ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 11 ರ ದಾಳಿಯ ನಂತರ, ಪ್ರಧಾನಿ ಖಲೀದಾ ಜಿಯಾ ಅಮೇರಿಕ ಯುನೈಟೆಡ್ ಸ್ಟೇಟ್ಸ್’ಗೆ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ವಿಮಾನ ನಿಲ್ದಾಣಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ವಾಯುಪ್ರದೇಶವನ್ನು ಅಫ್ಘಾನಿಸ್ತಾನದ ಯುದ್ಧ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಗಳಿಗಾಗಿ ಬಳಸಲು ಅನುಮತಿ ನೀಡಿದರು. ತಾಲಿಬಾನ್‍ನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡ ನಂತರ ಅಫ್ಘಾನಿಸ್ತಾನದಲ್ಲಿ ಪರಿಹಾರ ಕಾರ್ಯಗಳಿಗೆ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ತ್ವರಿತ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆ ನೀಡಿತು, ಬಿಆರ್‍ಎಸಿ (ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಸಂಸ್ಥೆ (ಸಂಘಟನೆ - BRAC)ಯು ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಹಾನಿಗೊಳಗಾದ ದೇಶದಲ್ಲಿ ದೊಡ್ಡಮಟ್ಟದ ಸೇವೆ ಮಾಡಿದ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಸಂಸ್ಥೆಯಾಗಿದೆ. ಮುಸ್ಲಿಂ ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶವನ್ನು "ಸೊಗಸಾದ, ಬಲವಾದ ಮತ್ತು ಮಹತ್ತರವಾಗಿ ಅಗತ್ಯವಾದ ಸೌಮ್ಯವಾದಿ" ಎಂದು ಯುನೈಟೆಡ್ ಸ್ಟೇಟ್ಸ್ ಪ್ರಶಂಸಿಸಿತು. ಖಲೀಡಾ ಜಿಯಾ ಸಹ ಚೀನಾದೊಂದಿಗೆ ಒಂದು ಕಾರ್ಯತಂತ್ರದ ಪಾಲುದಾರಿಕೆಯನ್ನು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಬೀಜಿಂಗ್ ನೊಂದಿಗೆ ರಕ್ಷಣಾ ಸಹಕಾರ ಒಪ್ಪಂದಕ್ಕೆ ಸಹಿ ಹಾಕಿದರು.
• ಆಗಸ್ಟ್ 2001 ರ ಆಕೆಯು ಸಹಕಾರಕ್ಕೆ ವಚನಕೊಟ್ಟರೂ ಮತ್ತು ಎಲ್ಲಾ ಚುನಾವಣಾ ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣಾ ಗುಂಪುಗಳು- ಚುನಾವಣೆಯು ಮುಕ್ತ ಮತ್ತು ನ್ಯಾಯೋಚಿತವಾಗಿ ನೆಡೆದಿದೆ ಎಂದು ಘೋಷಣೆ ಮಾಡಿದರೂ, ಶೇಖ್ ಹಸೀನಾ 2001 ರಲ್ಲಿ ನೆಡೆದ ಆ ಚುನಾವಣೆಯನ್ನು ನ್ಯಾಯಯುತವಲ್ಲವೆಂದು ಖಂಡಿಸಿದರು, ಫಲಿತಾಂಶಗಳನ್ನು ತಿರಸ್ಕರಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಪಾರ್ಲಿಮೆಂಟ್ ಬಹಿಷ್ಕರಿಸಿದರು. ಅವರು 2002 ರಲ್ಲಿ, ತನ್ನ ಪಕ್ಷದ ಪಾರ್ಲಿಮೆಂಟ್ ಶಾಸಕರನ್ನು ಪಾರ್ಲಿಮೆಂಟ್’ಗೆ ಹಿಂತಿರುಗಿ ಕರೆತಂದರು., ಆದರೆ ಅವರ ಅವಾಮಿ ಲೀಗ್ ಮತ್ತೊಮ್ಮೆ ಜೂನ್ 2003 ರಲ್ಲಿ ಹೊರನಡೆಯಿತು. ಅದಕ್ಕೆ ಕಾರಣ ಹಸೀನಾ ಬಗ್ಗೆ ಆಗಿನ ರಾಜ್ಯ ಸಚಿವರ ಅವಹೇಳನಕಾರಿ ಹೇಳಿಕೆಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿಭಟಿಸಲು ಮತ್ತು ಪಾರ್ಲಿಮೆಂಟರಿ ಸ್ಪೀಕರ್ ಅವರ ಪಕ್ಷಪಾತದ ಪಾತ್ರದ ಬಗ್ಗೆ ವಿರೋಧಿಸಿ ಸಂಸತ್ತಿನಿಂದ ಹೊರನಡೆದರು. ಜೂನ್ 2004 ರಲ್ಲಿ, ತಮ್ಮ ಬೇಡಿಕೆಗಳನ್ನು ಪೂರೈಸದೆಯೇ ಇದ್ದರೂ ತಮ್ಮ ಪಕ್ಷ ಅವಾಮಿ ಲೀಗನ್ನು ಸಂಸತ್ತಿಗೆ ಮರಳಿ ಕೆತಂದರು. ಜೂನ್ 2005 ರ ಬಜೆಟ್ ಅಧಿವೇಶನವನ್ನು ಬಹಿಷ್ಕರಿಸುವ ಮೊದಲು ಅವರು ಪಾರ್ಲಿಮೆಂಟ್’ಗೆ ಅನಿಯಮಿತವಾಗಿ ಭಾಗವಹಿಸಿದರು. ನಂತರ ಜೂನ್ 2005 ರ ಇಡೀ ಬಜೆಟ್ ಅಧಿವೇಶನಕ್ಕೆ ಬಹಿಷ್ಕಾರವನ್ನು ಘೋಷಿಸಿದರು..
• ಖಲೀಡಾ ಜಿಯಾ ಆಡಳಿತವು ದೇಶದ ಆರ್ಥಿಕ ಬೆಳವಣಿಗೆಯ ಸುಧಾರಣೆಗೆ ಹೆಸರುಪಡೆಯಿತು. ಆದರೆ ಹಸೀನಾರ ಸೆಕ್ಯುಲರ್ ಮತ್ತು ಖಲೀದಾರ ಸಂಪ್ರದಾಯವಾದಿ ಪಡೆಗಳ ನಡುವೆ ವಿರೋಧ ಬೆಳೆಯಿತು, ಮತ್ತು ಖಲೀದಾರ ಮೇಲೆ ಭ್ರಷ್ಟಾಚಾರದ ಆರೋಪಗಳು, ಅದರ ಹೆಚ್ಚಿನ ಬಿಕ್ಕಟ್ಟುಗಳಿಂದ ಗುರುತಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ವಿಕಿಲೀಕ್ಸ್ ಬಿಡುಗಡೆ ಮಾಡಿದ ಅಮೆರಿಕನ್ ಡಿಪ್ಲೊಮ್ಯಾಟಿಕ್ ಕೇಬಲ್ಗಳಲ್ಲಿ ಹೀಗೆ ವಿವರಿಸಿದ್ದಾನೆ; ಅದರಲ್ಲಿ ಜಿಯಾ ಅವರ ಪುತ್ರ ತಾರಿಕ್ ರೆಹಮಾನ್ "ಸರ್ಕಾರಿ ಖರೀದಿ?/ಸಂಗ್ರಹಣೆಗಳಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯ ಕಚೇರಿಯ ನೇಮಕಾತಿಗಳಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ಪದೇ ಪದೇ ಆಗಾಗ್ಗೆ ಲಂಚಕ್ಕಾಗಿ ಆಗ್ರಹಿಸಿ ಕುಖ್ಯಾತರಾಗಿದ್ದಾರೆ".
• ಅವಾಮಿ ಲೀಗ್ ನಾಯಕರ ಮೇಲೆ ದ್ವೇಷವನ್ನು ಗುರಿಯಿಟ್ಟುಕೊಂಡು ಒಂದು ಉನ್ನತ-ಮಟ್ಟದ ಹತ್ಯೆಯ ಸರಣಿಯ ಕಾರ್ಯ ನೆಡೆಯಿತು; ಆಗ ಮಾಜಿ ಪ್ರಧಾನಿ ಶೇಖ್ ಹಸೀನಾ 2004 ರಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಹತ್ಯೆಯ ಯತ್ನದಿಂದ ಸ್ವಲ್ಪದರಲ್ಲಿ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಂಡರು. ಜಮಾತುಲ್ ಮುಜಾಹದ್ದೀನ್ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ಸಂಘಟನೆಯು 2005 ರಲ್ಲಿ ಹಲವಾರು ಭಯೋತ್ಪಾದಕ ದಾಳಿಯನ್ನು ಮಾಡಿತು. ಬಿಎನ್’ಪಿ ಮತ್ತು ಜಮಾತ್ ಪಕ್ಷಗಳು ಉಗ್ರಗಾಮಿತ್ವವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸುವಲ್ಲಿ ಅವು ತೊಡಗಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾಗಿ ಅವಾಮಿ ಲೀಗ್ ಆರೋಪಿಸಿತು. ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ಈಶಾನ್ಯ ಭಾರತೀಯ ದಂಗೆಕೋರರು ಬಳಸಲು ಅನುಮತಿಸಲಾಗಿದೆ ಎಂಬ ಆರೋಪಗಳ ಜೊತೆ ನೆರೆಯ ಭಾರತದೊಂದಿಗಿನ ಸಂಬಂಧಗಳು ಹದಗೆಟ್ಟವು^[೬೦].

ನಾಲ್ಕನೆಯ ಉಸ್ತುವಾರಿ ಆಡಳಿತ (2006-2008)

ಮುಖ್ಯ ಆರ್ಥಿಕ ಸಲಹೆಗಾರ ಫಕ್ರುದ್ದೀನ್ ಅಹ್ಮದ್ ಅಫ್ಘಾನಿಸ್ತಾನದ ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಹಮೀದ್ ಕರ್ಝೈ ಮತ್ತು ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಪರ್ವೇಜ್ ಮುಷರಫ್, ವಿಶ್ವ ಆರ್ಥಿಕ ವೇದಿಕೆಯಲ್ಲಿ.

• ಬಿಎನ್’ಪಿ ಅಧಿಕಾರಾವಧಿಯ ನಂತರ ಪ್ರಮುಖ ರಾಜಕೀಯ ಬಿಕ್ಕಟ್ಟು ಉಂಟಾಯಿತು, ಅವಾಮಿ ಲೀಗ್-ನೇತೃತ್ವದ ಸಮ್ಮಿಶ್ರ ಒಕ್ಕೂಟವು ಅಧ್ಯಕ್ಷರ ಮುಖ್ಯ ಸಲಹೆಗಾರು ತಟಸ್ಥ ಅಭ್ಯರ್ಥಿಯಾಗಬೇಕೆಂದು ಒತ್ತಾಯಿಸಿತು. ಸ್ಟ್ರೈಕ್’ಗಳು, ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳು ಮತ್ತು ವಾರಗಳ – ಮುಷ್ಕರಗಳು ದೇಶವನ್ನು ಪಾರ್ಶ್ವವಾಯು ಹೊಡೆದಂತೆ ಮಾಡಿದವು. ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಇಜುದ್ದೀನ್ ಅಹ್ಮದ್ ಅವರೇ ಮುಖ್ಯ ಸಲಹೆಗಾರನ ಜವಾಬ್ದಾರಿಯನ್ನು ವಹಿಸಿಕೊಂಡರು. ಆದರೆ ಸನ್ನಿಹಿತವಾದ ಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷದ ಫಲಿತಾಂಶತಿರುಚಬಹುದಾದ ದ ಭೀತಿಯನ್ನು ಕಡಿಮೆ ಮಾಡಲು ವಿಫಲರಾದರು. ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶಿ ಪ್ರೆಸ್ ಬಿಎನ್’ಪಿ ಯ ಪ್ರಭಾವದ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುವರೆಂದು ಅಧ್ಯಕ್ಷರನ್ನು ದೂಷಿಸಿತು. ಸಿವಿಲ್ ಆಡಳಿತದ ನೆರವಿಗೆ ಮಿಲಿಟರಿಯನ್ನು ನಿಯೋಜಿಸಲಾಗಿತ್ತು. ಆದರೂ ಹಿಂಸಾತ್ಮಕ ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳು ಮುಂದುವರಿದವು.
• ಜನವರಿ 11, 2007 ರಂದು ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಅಹ್ಮದ್ ಅವರಿಂದ ತುರ್ತು ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ಘೋಷಿಸಲಾಯಿತು. ಸೇನಾ ಮುಖ್ಯಸ್ಥ ಜನರಲ್ ಮೊಯಿನ್ ಯು ಅಹ್ಮದ್ ಅವರ ಪ್ರಬಲ ಒತ್ತಡದಿಂದ ಪ್ರಧಾನ ಸಲಹೆಗಾರರ ಹುದ್ದೆಯಿಂದ ರಾಜೀನಾಮೆ ನೀಡಿದರು. ಕೇಂದ್ರ ಬ್ಯಾಂಕ್’ನ ಮಾಜಿ ಗವರ್ನರ್ ಡಾ.ಫಕ್ರುದ್ದೀನ್ ಅಹ್ಮದ್ ಅವರು ಮುಖ್ಯ ಸಲಹೆಗಾರರಾಗಿ ನೇಮಕಗೊಂಡರು ಮತ್ತು ಕ್ಯಾಬಿನೆಟ್’ನ್ನು ಹಲವು ತಾಂತ್ರಿಕ ತಂತ್ರಜ್ಞರೊಂದಿಗೆ ಪುನರ್ರಚಿಸಲಾಯಿತು. ಮಿಲಿಟರಿ ಬೆಂಬಲಿತ ಉಸ್ತುವಾರಿ ಸರ್ಕಾರವು ಭ್ರಷ್ಟಾಚಾರ ವಿರೋಧಿ ಚಳುವಳಿಯನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿತು, ಇದರ ಪರಿಣಾಮ 160 ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ರಾಜಕಾರಣಿಗಳು, ವ್ಯಾಪಾರಿಗಳು ಮತ್ತು ಅಧಿಕಾರಿಗಳು, ಮಾಜಿ ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿಗಳಾದ ಖಲೀದಾ ಜಿಯಾ ಮತ್ತು ಶೇಖ್ ಹಸೀನಾ, ಮತ್ತು ಖಲೆದಾ ಅವರ ಇಬ್ಬರು ಪುತ್ರರು ಸೇರಿದಂತೆ ನೇಕ ಬಂಧಿತರನ್ನು ಕಂಡಿತು. ಢಾಕಾ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿ ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳು ಆಗಸ್ಟ್ 2007 ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವವನ್ನು ಪುನಃಸ್ಥಾಪಿಸಲು ಒತ್ತಾಯಿಸಿದವು, ಆದರೆ ಅವು ಕರ್ಫ್ಯೂನಿಂದ ನಿಗ್ರಹಿಸಲ್ಪಟ್ಟವು. ಖಲೀದಾ ಮತ್ತು ಹಸೀನಾ 2008 ರಲ್ಲಿ ಬಿಡುಗಡೆಯಾದರು.
• ತುರ್ತು ಪರಿಸ್ಥಿತಿ ಎರಡು ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ನಡೆಯಿತು. ಡಿಸೆಂಬರ್ 2008 ರ ಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ಅವಾಮಿ ಲೀಗ್-ನೇತೃತ್ವದ ಒಕ್ಕೂಟಕ್ಕೆ ದೊಡ್ಡ ವಿಜಯವು ಲಭಿಸಿತು, ಅದು ಜಾತಿಯ ಪಕ್ಷದನ್ನೂ ಸಹ ಒಳಗೊಂಡಿತ್ತು.

ಹಸೀನಾ ಆಡಳಿತ (2009 - ಪ್ರಸ್ತುತ)

• - ತಾತ್ಕಾಲಿಕ ಉಸ್ತುವಾರಿ:ಮುಹಮ್ಮದ್ ಜಮರುದ್ದೀನ್ ಸಿರ್ಕಾರ್; 21 ಜೂನ್ 2002 ರಿಂದ 6 ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 2002 ರ ವರೆಗೆ:ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ನ್ಯಾಶನಲಿಸ್ಟ್ ಪಾರ್ಟಿ.
• 14 ನೆಯ ಅಧ್ಯಕ್ಷ: ಐಜುದ್ದೀನ್ ಅಹ್ಮದ್ : 6 ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 2002 ರಿಂದ 12 ಫೆಬ್ರುವರಿ 2009 ರ ವರೆಗೆ:ಇಂಡಿಪೆಂಡೆಂಟ್.
• 15 ನೇ ಅಧ್ಯಕ್ಷ: ಜಿಲ್ಲೂರ್ ರಹಮಾನ್ 12 ಫೆಬ್ರವರಿ 2009 ರಿಂದ 20 ಮಾರ್ಚ್ 2013: (ಮರಣ);ಪಕ್ಷ- ಅವಾಮಿ ಲೀಗ್
• 16 ನೇ ಅಧ್ಯಕ್ಷ: ಅಬ್ದುಲ್ ಹಮೀದ್: 14 ಮಾರ್ಚ್ 2013 ರಿಂದ : ಪ್ರಸ್ತುತ :ಪಕ್ಷ- ಅವಾಮಿ ಲೀಗ್
• 13 ನೇ ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿ: ಶೇಖ್ ಹಸೀನಾ: 2 ನೇ ಅವಧಿ 6 ಜನವರಿ 2009 ರಿಂದ 5 ಜನವರಿ 2014 ರ ವರೆಗೆ;ಅವಾಮಿ ಲೀಗ್.
• 14 ನೇ ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿ: ಶೇಖ್ ಹಸೀನಾ; 3 ನೇ ಅವಧಿ 5 ಜನವರಿ 2014 ರಿಂದ ಸ್ಥಾನಿಕ(ಪ್ರಸ್ತುತ); ಅವಾಮಿ ಲೀಗ್

2013ರಲ್ಲಿ - 1971ರ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ವಿಮೋಚನಾ ಯುದ್ಧದ ಯುದ್ಧ ಅಪರಾಧಿಗಳಿಗೆ ಮರಣದಂಡನೆ ವಿಧಿಸಲು ಒತ್ತಾಯಿಸಿ ಶಹಬಾಗ್‍ನಲ್ಲಿ ನೆಡೆದ ಪ್ರತಿಭಟನೆ

ಶೇಖ್ ಹಸೀನಾ ಮತ್ತು ವ್ಲಾಡಿಮಿರ್ ಪುಟಿನ್, 2013

• ಎರಡು ತಿಂಗಳ ಅಧಿಕಾರಾವಧಿಯಲ್ಲಿ, ಶೇಖ್ ಹಸೀನಾ ಅವರ ಎರಡನೇ ಸರ್ಕಾರ ಬಿಡಿಆರ್ ಬಂಡಾಯವನ್ನು ಎದುರಿಸಿತು, ಅದು ಮಿಲಿಟರಿಯ ಕೆಲವು ವಿಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಉದ್ವಿಗ್ನತೆಯನ್ನು ಉಂಟುಮಾಡಿತು. ಹಸೀನಾ ದಂಗೆಕೋರರಿಂದ ಮತ್ತು ಮಿಲಿಟರಿಯಲ್ಲಿ ಕೋಪಗೊಂಡ ವಿಭಾಗUಗಳಿಂದ ಬಂದ ಬೆದರಿಕೆಯನ್ನು ಯಶಸ್ವಿಯಾಗಿ ನಿಭಾಯಿಸಿದರು. ಅವರು 1971 ರ ಜನಾಂಗೀಯ ಹತ್ಯಾಕಾಂಡದ ಉಳಿದಿರುವ ಬಂಗಾಳಿ ಇಸ್ಲಾಮಿ ಸಹಯೋಗಿಗಳನ್ನು ದಂಡಿಸಲು ಅಂತಾರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಅಪರಾಧಗಳ ನ್ಯಾಯಮಂಡಳಿಯನ್ನು ರಚಿಸಿದರು. ಟ್ರಿಬ್ಯೂನಲ್ ಅದರ ನ್ಯಾಯ ಮತ್ತು ನಿಷ್ಪಕ್ಷಪಾತದ ಬಗ್ಗೆ ಟೀಕೆಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯವನ್ನು ವಿರೋಧಿಸಿ ಮತ್ತು ನರಮೇಧದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಅಪರಾಧಗಳಿಗೆ ಶಿಕ್ಷೆಗೊಳಗಾದ ಯುದ್ಧ ಅಪರಾಧಿಗಳು ಹೆಚ್ಚಿನವರು ಪಾಕಿಸ್ತಾನಕ್ಕೆ ಸಹಾಯ ಮಾಡುವ ಆರೋಪ ಹೊರಿಸಲಾದ ಒಂದು ಪಕ್ಷದ ಜಮಾತ್-ಇ-ಇಸ್ಲಾಮಿಯ ಹಿರಿಯ ನಾಯಕರು.
• ಭಯೋತ್ಪಾದನಾ ವಿರೋಧಿ ಶಿಸ್ತುಕ್ರಮವು ನೆರೆಯ ಭಾರತದೊಂದಿಗೆ ಸಂಬಂಧಗಳನ್ನು ನಾಟಕೀಯವಾಗಿ ಸುಧಾರಿಸಿತು.. ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ಮತ್ತು ಭಾರತದ ಸಂಬಂಧ ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ಸಂಪರ್ಕ ಮತ್ತು ವ್ಯಾಪಾರದ ಮೇಲೆ ಕೇಂದ್ರೀಕರಿಸಿದೆ.
• 2010 ರಲ್ಲಿ, ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಸರ್ವೋಚ್ಛ ನ್ಯಾಯಾಲಯವು ಜಾತ್ಯತೀತತೆಯನ್ನು ಸಂವಿಧಾನದಲ್ಲಿ ಮೂಲಭೂತ ತತ್ತ್ವವೆಂದು ಪುನರುಚ್ಚರಿಸಿತು. ಯುದ್ಧ ಅಪರಾಧಗಳ ನ್ಯಾಯಮಂಡಳಿಯು ಜಾತ್ಯತೀತತೆಯ ಪರವಾಗಿ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಅಭಿಪ್ರಾಯವನ್ನು ಸಜ್ಜುಗೊಳಿಸಿತು, ಇದು ಮಾರ್ಚ್ 2013 ಶಹಬಾಗ್ ಪ್ರತಿಭಟನೆಯಲ್ಲಿ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಗೋಚರಿಸಿತು. ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆಯಾಗಿ, ಮೇ 2013 ರಲ್ಲಿ ಹೆಜ್ಜತ್-ಇ-ಇಸ್ಲಾಂ ಧರ್ಮ ಗುಂಪಿನ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿ ಒಂದು ದೊಡ್ಡ ಇಸ್ಲಾಮಿ ಸಂಘಟನೆಯು ನಡೆಯಿತು.
• ಲೀಗ್ ಮತ್ತು ಬಿಎನ್’ಪಿ ನಡುವಿನ ತೀವ್ರವಾದ ದ್ವಂದ್ವ ಸ್ಪರ್ಧೆಯು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಬ್ಯಾಗಮ್’ಗಳ ಕದನ ಎಂದು ಹೆಸರಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ಈ ಕದನ ಮುಂದುವರೆಯಿತು. ವಿವಾದಾತ್ಮಕ ಹದಿನೈದನೇ ತಿದ್ದುಪಡಿಯನ್ನು ರದ್ದುಗೊಳಿಸುವ ಮೂಲಕ ಹಾಸಿನಾ ಸರ್ಕಾರವು ಸಂವಿಧಾನದಲ್ಲಿ ಉಸ್ತುವಾರಿ ಸರ್ಕಾರದ ನಿಯಮದ ಕಲಮನ್ನು ರದ್ದುಗೊಳಿಸಿತು. ಲೀಗ್ ಪರವಾಗಿ ಚುನಾವಣಾ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಭ್ರಷ್ಟಗೊಳಿಸುವ ಪ್ರಯತ್ನವಾಗಿ ಈ ಕ್ರಮವನ್ನು ಬಿಎನ್’ಪಿ ನೋಡಿತು. ಅವಾಮಿ ಲೀಗ್, ಬಿಎನ್’ಪಿ ಮತ್ತು ಜಮಾತ್ ನಡುವಿನ ಬೀದಿಹಿಂಸಾಚಾರವು ಸಾರ್ವತ್ರಿಕ ಚುನಾವಣೆಗೆ ಚಾಲನೆ ನೀಡಿತು. 2014 ರಲ್ಲಿ ಸಾಮಾನ್ಯ ಚುನಾವಣೆ ಬಿಎನ್’ಪಿ ಯಿಂದ ಬಹಿಷ್ಕರಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿತು; ಜಮಾತ್ ವಿರುದ್ಧ ಅದು ಸ್ಪರ್ಧೆಯಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸುವುದನ್ನು ನಿಷೇಧಿಸಲಾಯಿತು. ಇದು ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಂತ ಹಿಂಸಾತ್ಮಕ ಚುನಾವಣೆಯಾಗಿದೆ. ಚುನಾವಣೆ ಏಕಪಕ್ಷೀಯವಾಗಿದೆ ಎಂದು ಯುನೈಟೆಡ್ ಸ್ಟೇಟ್ಸ್ ನಿಂದ ಟೀಕಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿತು. ಶೇಖ್ ಹಸೀನಾ ಪ್ರಧಾನಿಯಾಗಿ ಮೂರನೇ ಅಧಿಕಾರಾವಧಿಗೆ ಪ್ರಮಾಣವಚನ ಸ್ವೀಕರಿಸಿದರು.
• 2015 ಮತ್ತು 2016 ರಲ್ಲಿ, ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶವು ಹಿಂದುಗಳು, ಬೌದ್ಧರು, ಕ್ರೈಸ್ತರು, ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯ ಮತ್ತು ಏಷ್ಯಾದ ವಲಸಿಗರು, ಎಲ್‍ಜಿಬಿಟಿ ಕಾರ್ಯಕರ್ತರು, ಸೂಫಿ ಮುಸ್ಲಿಮರು, ಬ್ಲಾಗಿಗರು, ಪ್ರಕಾಶಕರು ಮತ್ತು ನಾಸ್ತಿಕರು ಸೇರಿದಂತೆ ಅಲ್ಪಸಂಖ್ಯಾತರು ಮತ್ತು ಜಾತ್ಯತೀತವಾದಿಗಳನ್ನು ಗುರಿಯಾಗಿಸಿಕೊಂಡು ಹತ್ಯೆಗಳು ನಡೆದಿವೆ. ದೇಶದ ಅತ್ಯಂತ ಕೆಟ್ಟ ಭಯೋತ್ಪಾದಕ ದಾಳಿಯು, 2016 ರ ಜುಲೈನಲ್ಲಿ ಬಂದೂಕುಧಾರಿ ಧಾಳಿಕೋರರಿಂದ ಸುತ್ತುವರಿಯಲ್ಪಟ್ಟು- 20 ಜನರ ಸಾವಿಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಇಸ್ಲಾಮಿಕ್ ಸ್ಟೇಟ್ ಆಫ್ ಇರಾಕ್ ಮತ್ತು ಲೆವಂಟ್ ಸಂಘಟನೆ ಅನೇಕ ದಾಳಿಗಳ ಜವಾಬ್ದಾರಿಯನ್ನು ಹೊತ್ತಿದೆ, ಆದಾಗ್ಯೂ ಹಸೀನಾ ಸರ್ಕಾರವು ಸ್ಥಳೀಯ ಭಯೋತ್ಪಾದಕ ಸಂಘಟನೆಗಳು ಧಾಳಿ ನೆಡೆಸಿರುವ ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಾಧ್ಯತೆ ಇದಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಗಿದೆ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ.

ಚಿತ್ತಗಾಂಗ್ ಬೆಟ್ಟದ ಕಣಿವೆ ಮಾರ್ಗ ಸಂಘರ್ಷ

• ಚಿತ್ತಗಾಂಗ್ ಬೆಟ್ಟದ ಕಣಿವೆಗಳು ಬರ್ಮಾ ಮತ್ತು ಈಶಾನ್ಯ ಭಾರತಗಳೊಂದಿಗೆ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಆಗ್ನೇಯ ಪರ್ವತದ ಗಡಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಬಂಗಾಳದ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಈ ಪ್ರದೇಶವು ಸ್ವಾಯತ್ತತೆಯನ್ನು ಅನುಭವಿಸಿತ್ತು. ಪಾಕಿಸ್ತಾನವು ಅದರ ಸ್ವಾಯತ್ತತೆಯನ್ನು ಹಿಂತೆಗೆದುಕೊಂಡಿತು, ನಂತರ ಅದು ವಿವಾದಾತ್ಮಕ ಕಾಪ್ಟಾಯ್ ಅಣೆಕಟ್ಟನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದಾಗ, ಅದು ಆ ಪ್ರದೇಶದ ಸ್ಥಳೀಯ ಜನರನ್ನು ಸ್ಥಳಾಂತರಿಸಿತು. ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ಸ್ವತಂತ್ರವಾದಾಗ, ಶೇಖ್ ಮುಜಿಬುರ್ ರಹಮಾನ್ ಸರ್ಕಾರವು ಬಂಗಾಳಿ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯತಾವಾದಿ ಸಂವಿಧಾನವನ್ನು ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡಿತು, ಆದರೆ ಅದು ದೇಶದ ಜನಾಂಗೀಯ ಅಲ್ಪಸಂಖ್ಯಾತರನ್ನು ಗುರುತಿಸಲಿಲ್ಲ. ಸಂಸತ್ತಿನ ಸದಸ್ಯನಾದ ಮನಬೇಂದ್ರ ನಾರಾಯಣ್ ಲರ್ಮ ಅವರು ಈ ಪ್ರದೇಶದ ಸ್ಥಳೀಯ ಬೆಟ್ಟ ಪ್ರದೇಶಗಳ ಜನರ ಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ಗುರುತಿಸುವಿಕೆಗಾಗಿ ಕರೆಕರೆಕೊಟ್ಟರು. ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶಕ್ಕೆ ಬದಲಾಗಿ "ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶಿ" ಅನ್ನು ರಾಷ್ಟ್ರದ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯತೆ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನದಂತೆ ಬಳಸಬೇಕೆಂದು ಒತ್ತಾಯಿಸಿ ಅವರು ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಸಂವಿಧಾನ ಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಗಮನಾರ್ಹ ಭಾಷಣವನ್ನು ನೀಡಿದರು. 1970 ರ ದಶಕ ಮತ್ತು 80 ರ ದಶಕದಲ್ಲಿ, ಈ ಬಂಗಾಳಿ ಜನರೊಂದಿಗೆ ನೆಲೆಗೊಳ್ಳಲು ಸರ್ಕಾರವು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಿತ್ತು. ಈ ಪ್ರಯತ್ನಗಳು ಬೆಟ್ಟದ ಬುಡಕಟ್ಟುಗಳಿಂದ ಪ್ರತಿರೋಧಿಸಲ್ಪಟ್ಟವು, ಅವರು ನೆರೆಹೊರೆಯ ಭಾರತದ ಸುಪ್ತ ಬೆಂಬಲದೊಂದಿಗೆ, ಶಾಂತಿ ಬಹಿನಿ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಟ್ಟ ಒಂದು ಗೆರಿಲ್ಲಾ ಪಡೆಯನ್ನು ರೂಪಿಸಿದರು. ಬುಡಕಟ್ಟು ಪ್ರತಿರೋಧ ಚಳವಳಿಯ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ ಸತತವಾಗಿ ಬಂದ ಸರ್ಕಾರಗಳು ಗುಡ್ಡಗಾಡು ಪ್ರದೇಶವನ್ನು (ಹಿಲ್ ಟ್ರ್ಯಾಕ್ಟ್ರ್ಸ್’ಅನ್ನು ಸೇನಾಉಸತುವಾರಿ ವಲಯಗಳಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸಿತು.
• ವರ್ಷಗಳ ಅಶಾಂತಿ ನಂತರ, ಚಿತ್ತಗಾಂಗ್ ಗುಡ್ಡಗಾಡು ಪ್ರದೇಶದ ಶಾತಿ ಒಪ್ಪಂದವು (ಹಿಲ್ ಟ್ರಾಕ್ಟ್ಸ್ ಪೀಸ್ ಅಕಾರ್ಡ್) ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ಸರ್ಕಾರ ಮತ್ತು ಬುಡಕಟ್ಟು ನಾಯಕರ ನಡುವೆ ರೂಪುಗೊಂಡಿತು, ಇದು ಮೂರು ಪರ್ವತ ಜಿಲ್ಲೆಗಳ ಚುನಾಯಿತ ಕೌನ್ಸಿಲ್’ಗೆ ಸೀಮಿತ ಮಟ್ಟದ ಸ್ವಾಯತ್ತತೆಯನ್ನು ನೀಡಿತು.

ಮಾಜಿ ಪ್ರಧಾನಿ ಖಲಿದಾ ಜಿಯಾಗೆ ಜೈಲು ಶಿಕ್ಷೆ

• ವಿಶೇಷ ನ್ಯಾಯಾಲಯ -5 ರ ನ್ಯಾಯಾಧೀಶ ಎಂ.ಡಿ. ಅಖ್ತರ್ ಝಾಮನ್, ಎರಡು ಬಾರಿಯ ಮಾಜಿ ಪ್ರಧಾನಮಂತ್ರಿ ಖಲಿದಾ ಜಿಯಾಗೆ ಐದು ವರ್ಷಗಳ ಕಠಿಣ ಸೆರೆವಾಸಕ್ಕೆ ಶಿಕ್ಷೆ ವಿಧಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಜಿಯಾ, ದೇಶದ ಮುಖ್ಯ ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷದ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯತಾವಾದಿ ಪಕ್ಷದ (ಬಿಎನ್‍ಪಿ- Bangladesh Nationalist Party (BNP)) ಅಧ್ಯಕ್ಷರು ಮತ್ತು ಐದು ಮಂದಿ ಜಿಯಾ ಆರ್ಫನೇಜ್ ಟ್ರಸ್ಟ್‍ಗೆ ಮೀಸಲಾದ ಹಣದ ದುರುಪಯೋಗ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ಆರೋಪಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಜಿಯಾ ಅವರ ಗಂಡ- ಮಾಜಿ ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಜಿಯಾರ್ ರೆಹಮಾನ್ ಅವರ ಹೆಸರಿನ ದತ್ತಿ ಉದ್ದೇಶಕ್ಕಾಗಿ ವಿದೇಶಿ ದೇಣಿಗೆಗಳಿಂದ 21 ದಶಲಕ್ಷ ಡಾಲರ್ ($ 252,000) ಹಣವನ್ನು ಆರು ಮಂದಿ ದುರುಪಯೋಗಪಡಿಸಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ಆರೋಪಿಸಲಾಗಿದೆ.
• ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಮಾಜಿ ಪ್ರಧಾನಿ ಖಲಿದಾ ಜಿಯಾ ಅವರಿಗೆ ಅನಾಥಾಶ್ರಮದ ದೇಣಿಗೆ ಹಣ ದುರ್ಬಳಕೆ ಆರೋಪದ ಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ ವಿಧಿಸಿದ್ದ 5 ವರ್ಷ ಅವಧಿಯ ಶಿಕ್ಷೆಯನ್ನು ಅಲ್ಲಿನ ಹೈಕೋರ್ಟ್‌ 10 ವರ್ಷಕ್ಕೆ ಹೆಚ್ಚಿಸಿ, ಅಚ್ಚರಿಯ ತೀರ್ಪು ನೀಡಿದೆ. ಭ್ರಷ್ಟಾಚಾರದ ಮತ್ತೊಂದು ಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ ಜಿಯಾ ಅವರಿಗೆ ನ್ಯಾಯಾಲಯ 7 ವರ್ಷ ಶಿಕ್ಷೆ ವಿಧಿಸಿದ ಮರು ದಿನವೇ ಕೋರ್ಟ್‌ ದುಪ್ಪಟ್ಟು ಶಿಕ್ಷೆ ವಿಧಿಸಿದೆ. ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿಗಳಾದ ಎಂ.ಎನಾಯೆತುರ್‌ ರಹೀಮ್‌ ಮತ್ತು ಮೊಸ್ತಾಫಿಜುರ್‌ ರೆಹಮಾನ್‌ ಅವರಿದ್ದ ಪೀಠವು ಈ ತೀರ್ಪು ನೀಡಿದೆ. ಶಿಕ್ಷೆ ಪ್ರಕಟವಾದಾಗಿನಿಂದಲೂ ಜಿಯಾ ಅವರು ಸೆಂಟ್ರಲ್‌ ಜೈಲಿನಲ್ಲಿ ಶಿಕ್ಷೆ ಅನುಭವಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಅಕ್ಟೋಬರ್‌ 6ರಿಂದ ಬಂಗಬಂಧು ಶೇಖ್‌ ಮುಜಿಬ್‌ ವೈದ್ಯಕೀಯ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದ ಆಸ್ಪತ್ರೆಗೆ ದಾಖಲಾಗಿರುವ ಖಲಿದಾ ಜಿಯಾ ಅವರು, ಚಿಕಿತ್ಸೆ ಪಡೆಯುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಖಲೀಡಾ ಜಿಯಾ ಅವರ ಮಗನು ಶೇಖ್ ಹಸೀನಾನನ್ನು ಕೊಲ್ಲುವ ಉದ್ದೇಶದ ಅಪರಾಧಕ್ಕಾಗಿ ಆಜೀವ ಜೈಲಿನ ಶಿಕ್ಷೆ ಪಡೆದಿದ್ದಾನೆ; ಮಾಜಿ ಗೃಹ ಸಚಿವ ಸೇರಿದಂತೆ ಹತ್ತೊಂಬತ್ತು ಮಂದಿಗೆ ಮರಣದಂಡನೆ ನೀಡಲಾಗಿದೆ.
• ತೀರ್ಪಿನ ಕುರಿತು ಮಾತನಾಡುತ್ತಾ, ಬಿಎನ್‍ಪಿ ಕಾರ್ಯದರ್ಶಿ ಫಕ್ರುಲ್ ಇಸ್ಲಾಮ್ ಅಲಮ್ಗಿರ್ ಅವರು ಪಕ್ಷದ ರಾಜಕೀಯ ಆಂದೋಲನದ ತೀರ್ಪನ್ನು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಿದರು. "ಇದು ರಾಜಕೀಯ ಪ್ರತೀಕಾರದ ನಗ್ನ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿ," ಅವರು ಹೇಳಿದರು.

2018 ರ ಸಾರ್ವತ್ರಿಕ ಚುನಾವಣೆ

• ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದಲ್ಲಿ 2018 ರ ಡಿಸೆಂಬರ್‍ನಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಸಾರ್ವತ್ರಿಕ ಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ಹಾಲಿ ಪ್ರಧಾನಿ ಶೇಖ್ ಹಸೀನಾ ನೇತೃತ್ವದ ಆಡಳಿತಾರೂಢ ಅವಾಮಿ ಲೀಗ್ ಪಕ್ಷವು 288 ಸ್ಥಾನಗಳನ್ನು ಗೆದ್ದು ಭಾರಿ ಬಹುಮತಗಳಿಸಿದೆ. ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಸಂಸತ್ತಿನ ಒಟ್ಟು ಸದಸ್ಯ ಬಲ 300. ಪ್ರಮುಖ ಪ್ರತಿಪಕ್ಷವಾದ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ನ್ಯಾಷನಲಿಸ್ಟ್ ಪಾರ್ಟಿ ಕೇವಲ 6 ಸ್ಥಾನಗಳಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರವೇ ಜಯಗಳಿಸಿದೆ. ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷ ಜತಿಯಾ ಒಕ್ಯಾ ಫ್ರಂಟ್–ನ್ಯಾಷನಲ್ ಯೂನಿಟಿ ಫ್ರಂಟ್ (ಎನ್‌ಯುಎಫ್) 7 ಸ್ಥಾನ ಹಾಗೂ ಪಕ್ಷೇತರರು 3 ಸ್ಥಾನ ಗಳಿಸಿದ್ದಾರೆ’ ಎಂದು ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗದ ಕಾರ್ಯದರ್ಶಿ ಹಲಾಲುದ್ದೀನ್ ಅಹ್ಮದ್‍ ತಿಳಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಎರಡು ಸ್ಥಾನ ಖಾಲಿ ಇದೆ. . 2008ರಲ್ಲಿ ಅವಾಮಿ ಲೀಗ್ ಪಕ್ಷವು 263 ಸ್ಥಾನಗಳಲ್ಲಿ ಪಕ್ಷ ಗೆಲುವು ಸಾಧಿಸಿತ್ತು ವಿಶೇಷವೆಂದರೆ ಗೋಪಾಲ್‌ಗಂಜ್ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಹಸೀನಾ 2,29,639 ಮತಗಳನ್ನು ಗಳಿಸಿ ಗೆದ್ದಿದ್ದರೆ, ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷ ಬಿಎನ್‌ಪಿ ಅಭ್ಯರ್ಥಿ ಕೇವಲ 123 ಮತ ಗಳಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಅದೊಂದು ವಿಶ್ವ ದಾಖಲೆ ಆಗಬಹುದು.
• ಅವಾಮಿ ಲೀಗ್‌ ಪಕ್ಷದ ನಾಯಕಿಯಾದ ಶೇಖ್ ಹಸೀನಾ ಅವರು ನಾಲ್ಕನೇ ಬಾರಿಗೆ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಪ್ರಧಾನಿಯಾಗಿ ದಿ.೭-೧-೨೦೧೯ರಂದು ಬಂಗಾಭಾಬನ್‌ನಲ್ಲಿ ಪ್ರಮಾಣ ವಚನ ಸ್ವೀಕರಿಸಿದರು. ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದ ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಅಬ್ದುಲ್‌ ಹಮೀದ್‌ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾ ವಿಧಿ ಬೋಧಿಸಿದರು. ಅವರ ಮಂತ್ರಿಮಂಡಲದಲ್ಲಿ 24 ಮಂದಿ ಕ್ಯಾಬಿನೆಟ್‌ ದರ್ಜೆ ಸಚಿವರೂ ಮತ್ತು 19 ಮಂದಿ ರಾಜ್ಯ ಸಚಿವರೂ (ಸ್ವತಂತ್ರ ನಿರ್ವಹಣೆ), ಮೂವರು ರಾಜ್ಯ ಸಚಿವರು ಇದ್ದಾರೆ.

ನೋಡಿ

• ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ
• ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ರಾಜಕೀಯ ಇತಿಹಾಸ
• ಭಾರತ ಗಣರಾಜ್ಯದ ಇತಿಹಾಸ