ಭಾರತೀಯ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ನಾಟಕ

ಭಾರತೀಯ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ನಾಟಕ ಎಂಬ ಪದವು ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ನಾಟಕ ಸಾಹಿತ್ಯ ಮತ್ತು ಪ್ರದರ್ಶನದ ಸಂಪ್ರದಾಯವನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಭಾರತೀಯ ಉಪಖಂಡದಲ್ಲಿ ನಾಟಕದ ಬೇರುಗಳನ್ನು ಋಗ್ವೇದದಲ್ಲಿ (ಕ್ರಿ.ಪೂ. ೧೨೦೦-೧೫೦೦) ಗುರುತಿಸಬಹುದು. ಇದು ಸಂಭಾಷಣೆಗಳು ಅಥವಾ ದೃಶ್ಯಗಳ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಹಲವಾರು ಸ್ತೋತ್ರಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ, ಜೊತೆಗೆ ಪ್ರಾಣಿ ನೀತಿಕಥೆಗಳಂತಹ ಇತರ ಸಾಹಿತ್ಯ ಪ್ರಕಾರಗಳನ್ನು ಬಳಸುವ ಸ್ತುತಿಗೀತೆಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಭಾರತೀಯ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ನಾಟಕವನ್ನು ಸಂಸ್ಕೃತ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಅತ್ಯುನ್ನತ ಸಾಧನೆ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ.

ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ನೃತ್ಯಗಾರ್ತಿ ನಿರುಪಮಾ ರಾಜೇಂದ್ರ (ಮಧ್ಯ) ಅವರು ನಾಯಕಿಯಾಗಿ ನಟಿಸಿದ ಶಕುಂತಲಾ ನಾಟಕದ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ನಾಟಕ ಪ್ರದರ್ಶನ

ಬುದ್ಧಚರಿತವನ್ನು ರಚಿಸಿದ ಬೌದ್ಧ ನಾಟಕಕಾರ, ಕವಿ ಮತ್ತು ತತ್ವಜ್ಞಾನಿ ಅಶ್ವಘೋಷನನ್ನು ಭಾಸ ಅವರೊಂದಿಗೆ ಮೊದಲ ಸಂಸ್ಕೃತ ನಾಟಕಕಾರರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬನೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ. ಅವರು ಬಹುಶಃ ಕ್ರಿ.ಪೂ ೨ ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುತ್ತಿದ್ದರು ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತ ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಉಳಿದಿರುವ ಎರಡು ದುರಂತಗಳನ್ನು ಬರೆದಿದ್ದಕ್ಕಾಗಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧರಾಗಿದ್ದಾರೆ.

ಅದರ ಹೆಸರಿನ ಹೊರತಾಗಿಯೂ, ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಸಂಸ್ಕೃತ ನಾಟಕವು ಸಂಸ್ಕೃತ ಮತ್ತು ಪ್ರಾಕೃತ ಭಾಷೆಗಳನ್ನು ಬಳಸುತ್ತದೆ, ಇದು ದ್ವಿಭಾಷಾ ಸ್ವರೂಪವನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ. ಸಂಸ್ಕೃತ ನಾಟಕವು ನಾಯಕ , ನಾಯಕಿ , ಅಥವಾ ಕೋಡಂಗಿ (ವಿದೂಷಕ) ಯಂತಹ ಪಾತ್ರಗಳನ್ನು ಬಳಸಿತು. ನಟರು ಒಂದು ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಪ್ರಕಾರದಲ್ಲಿ ಪರಿಣತಿ ಹೊಂದಿರಬಹುದು. ಪತಂಜಲಿಯ ಮಹಾಭಾಷ್ಯವು ಸಂಸ್ಕೃತ ನಾಟಕದ ಮೂಲವಾಗಿರಬಹುದು ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ಉಲ್ಲೇಖಗಳಿಗೆ. ವ್ಯಾಕರಣದ ಕುರಿತಾದ ಈ ಗ್ರಂಥವು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ರಂಗಭೂಮಿಯ ಪ್ರಾರಂಭಕ್ಕೆ ಕಾರ್ಯಸಾಧ್ಯವಾದ ದಿನಾಂಕವನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತದೆ.

ಕ್ರಿ.ಶ. ೪-೫ ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಕಾಳಿದಾಸರು ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತದ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಸಂಸ್ಕೃತ ನಾಟಕಕಾರರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರು. ಕಾಳಿದಾಸನು ಬರೆದ ಮೂರು ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಪ್ರಣಯ ನಾಟಕಗಳೆಂದರೆ ಮಾಳವಿಕಾಗ್ನಿಮಿತ್ರಂ (ಮಾಳವಿಕಾ ಮತ್ತು ಅಗ್ನಿಮಿತ್ರ), ವಿಕ್ರಮಮೋರ್ವಶಿಯಂ (ವಿಕ್ರಮ ಮತ್ತು ಊರ್ವಶಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ), ಮತ್ತು ಅಭಿಜ್ಞಾನ ಶಾಕುಂತಲಂ (ಶಕುಂತಲೆಯ ಗುರುತಿಸುವಿಕೆ). ಕೊನೆಯದು ಮಹಾಭಾರತದ ಕಥೆಯಿಂದ ಪ್ರೇರಿತವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಇದು ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಗಿದೆ. ಇದು ಇಂಗ್ಲಿಷ್ ಮತ್ತು ಜರ್ಮನ್ ಭಾಷೆಗಳಿಗೆ ಅನುವಾದಗೊಂಡ ಮೊದಲನೆಯ ಕೃತಿ. ಶಕುಂತಲಾ ಗೋಥೆಯ ಫೌಸ್ಟ್ (೧೮೦೮–೧೮೩೨) ಮೇಲೆ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರಿತು. ಭವಭೂತಿ (ಕ್ರಿ.ಶ. ೭ ನೇ ಶತಮಾನ)ಯು ಮುಂದಿನ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಭಾರತೀಯ ನಾಟಕಕಾರನಾಗಿದ್ದನು. ಅವನು ಈ ಮೂರು ನಾಟಕಗಳನ್ನು ಬರೆದಿದ್ದಾನೆ ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ: ಮಾಲತಿ-ಮಾಧವ, ಮಹಾವೀರಚರಿತ ಮತ್ತು ಉತ್ತರರಾಮಚರಿತ. ಈ ಮೂರರಲ್ಲಿ, ಕೊನೆಯ ಎರಡು ರಾಮಾಯಣದ ಸಂಪೂರ್ಣ ಮಹಾಕಾವ್ಯವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿವೆ. ಶಕ್ತಿಶಾಲಿ ಭಾರತೀಯ ಚಕ್ರವರ್ತಿ ಹರ್ಷ (೬೦೬–೬೪೮) ಮೂರು ನಾಟಕಗಳನ್ನು ಬರೆದ ಕೀರ್ತಿಗೆ ಪಾತ್ರನಾಗಿದ್ದಾನೆ: ಹಾಸ್ಯ ರತ್ನಾವಳಿ, ಪ್ರಿಯದರ್ಶಿಕ ಮತ್ತು ಬೌದ್ಧ ನಾಟಕ ನಾಗಾನಂದ. ಇತರ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಸಂಸ್ಕೃತ ನಾಟಕಕಾರರಲ್ಲಿ ಶೂದ್ರಕ, ಭಾಷಾ, ಅಶ್ವಘೋಷ ಮತ್ತು ಇತರರು ಸೇರಿದ್ದಾರೆ. ಈ ನಾಟಕಕಾರರು ಬರೆದ ಹಲವಾರು ನಾಟಕಗಳು ಇನ್ನೂ ಲಭ್ಯವಿದ್ದರೂ, ಲೇಖಕರ ಬಗ್ಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಾಹಿತಿ ಇಲ್ಲ.

ಪ್ರಾರಂಭ

ಭಾರತೀಯ ನಾಟಕದ ಬೇರುಗಳು ಋಗ್ವೇದಕ್ಕೆ ಹೋಗುತ್ತವೆ, ಇದು ಹಲವಾರು ಸಂಭಾಷಣೆಗಳು, ಕ್ರಿಯೆಗಳು ಮತ್ತು ದೃಶ್ಯಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ, ಜೊತೆಗೆ ಪ್ರಾಣಿ ನೀತಿಕಥೆಗಳು ಮತ್ತು ಒಗಟುಗಳಂತಹ ಸಾಹಿತ್ಯಕ ಸಾಧನಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಅನೇಕ ವೈದಿಕ ಆಚರಣೆಗಳಲ್ಲಿ, ಕೊಳಲು ಮತ್ತು ಲೈರ್ ನಂತಹ ಸಂಗೀತ ವಾದ್ಯಗಳನ್ನು ನಿರಂತರವಾಗಿ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಶತಪಥ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ (ಕ್ರಿ.ಪೂ. ೮೦೦-೭೦೦) ಅಧ್ಯಾಯ ೧೩.೨ ರಲ್ಲಿ ಇಬ್ಬರು ನಟರ ನಡುವಿನ ನಾಟಕದ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಪದ್ಯಗಳನ್ನು ಬರೆಯಲಾಗಿದೆ. ಆರಂಭಿಕ ಬೌದ್ಧ ಸಾಹಿತ್ಯವು ಭಾರತೀಯ ರಂಗಭೂಮಿಯ ಅಸ್ತಿತ್ವಕ್ಕೆ ಆರಂಭಿಕ ಪುರಾವೆಗಳನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತದೆ. ಪಾಲಿ ಸೂತ್ರಗಳು (ಕ್ರಿ.ಪೂ. ೫ ರಿಂದ ೩ ನೇ ಶತಮಾನದವರೆಗೆ) ರಂಗದ ಮೇಲೆ ನಾಟಕಗಳನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸಿದ ನಟರ ತಂಡಗಳ (ಮುಖ್ಯ ನಟನ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿ) ಅಸ್ತಿತ್ವವನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತವೆ. ಈ ನಾಟಕಗಳು ನೃತ್ಯವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿವೆ ಎಂದು ಸೂಚಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ನೃತ್ಯ, ಗಾಯನ ಮತ್ತು ಕಥೆ ಪಠಣಗಳ ಜೊತೆಗೆ ಪ್ರದರ್ಶನದ ವಿಶಿಷ್ಟ ರೂಪವೆಂದು ಪಟ್ಟಿ ಮಾಡಲಾಗಿದೆ.

ನಾಟಕ ಪ್ರದರ್ಶನಗಳಲ್ಲಿ ಬಳಸಬಹುದಾದ ಟೆರಾಕೋಟಾ ಮುಖವಾಡವನ್ನು ಬಿಹಾರದ ಚಿರಾಂಡ್ನಲ್ಲಿ ಉತ್ಖನನ ಮಾಡಲಾಯಿತು. ಸ್ತರವಿಜ್ಞಾನದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಇದು ಕ್ರಿ.ಪೂ ೩ ಅಥವಾ ೪ ನೇ ಶತಮಾನಕ್ಕೆ ಸೇರಿದೆ, ಆದ್ದರಿಂದ ಈ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ರಂಗಭೂಮಿ ಸಾಕಷ್ಟು ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಹೊಂದಿತ್ತು. ಇದು ಮೂಗಿನ ಮೇಲೆ ಆರಾಮವಾಗಿ ಧರಿಸುವಷ್ಟು ಅಗಲವಾಗಿದೆ, ಮತ್ತು ನಟನು ಮೂಗಿನ ಮೂಲಕವಿರುವ ರಂಧ್ರದಲ್ಲಿ ಸುಲಭವಾಗಿ ನೋಡಬಹುದು. ಭರತಮುನಿ ತನ್ನ ನಾಟ್ಯಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿಶಿರ್ಷನನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿದ್ದಾನೆ, ಮತ್ತು ಈ ಮುಖವಾಡಗಳು ಬಹುಶಃ ಡಯಾಡೆಮ್‌ಗಳು ಮತ್ತು ಸೂಕ್ತವಾದ ಕೂದಲು ಕಟ್ಟುವಿಕೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಪೂರ್ಣ ತಲೆಯ ಮುಖವಾಡಗಳಾಗಿವೆ.

ಸಂಸ್ಕೃತ ನಾಟಕದ ಕೆಲವು ಆರಂಭಿಕ ತುಣುಕುಗಳು ಕ್ರಿ.ಪೂ. ೨೦೦ ಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ್ದವು. ಪತಂಜಲಿಯ ಮಹಾಭಾಷ್ಯವು ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಸಂಸ್ಕೃತ ನಾಟಕದ ಮೂಲಗಳಾಗಿರಬಹುದಾದ ಬಗ್ಗೆ ಆರಂಭಿಕ ಉಲ್ಲೇಖವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಕ್ರಿ.ಪೂ. ೨ ನೇ ಶತಮಾನದ ವ್ಯಾಕರಣದ ಕುರಿತಾದ ಈ ಗ್ರಂಥವು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ರಂಗಭೂಮಿಯ ಪ್ರಾರಂಭಕ್ಕೆ ಕಾರ್ಯಸಾಧ್ಯವಾದ ದಿನಾಂಕವನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತದೆ.

ಅಲೆಕ್ಸಾಂಡರ್ ದಿ ಗ್ರೇಟ್ ನ ಕಾಲದಿಂದ, ಭಾರತೀಯ ಉಪಖಂಡವು ಗ್ರೀಕ್ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯೊಂದಿಗೆ ನೇರ ಸಂಪರ್ಕಕ್ಕೆ ಬಂದಿತು. ಇದು ಪ್ರಾಚೀನ ಗ್ರೀಕ್ ನಾಟಕವು ಭಾರತೀಯ ರಂಗಭೂಮಿಯ ಬೆಳವಣಿಗೆಯ ಮೇಲೆ ಎಷ್ಟು ಪ್ರಭಾವ ಬೀರಿದೆ ಎಂಬುದರ ಬಗ್ಗೆ ವಿದ್ವಾಂಸರ ಚರ್ಚೆಗೆ ಕಾರಣವಾಗಿದೆ.

ಸಿದ್ಧಾಂತ

ನಾಟ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರ

ಸಂಸ್ಕೃತ ರಂಗಭೂಮಿಗೆ ಒಂದು ಪ್ರಮುಖ ಪುರಾವೆಯೆಂದರೆ ಎ ಟ್ರೀಟೀಸ್ ಆನ್ ಥಿಯೇಟರ್ (ನಾಟ್ಯಶಾಸ್ತ್ರ). ಇದರ ರಚನೆಯ ದಿನಾಂಕವು ಅನಿಶ್ಚಿತವಾಗಿದೆ (ಅಂದಾಜು ಕ್ರಿ.ಪೂ ೨೦೦ ರಿಂದ ಸಾ.ಶ ೨೦೦ ರವರೆಗೆ) ಮತ್ತು ಇದರ ಕರ್ತೃತ್ವವು ಭರತ ಮುನಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದೆ. ಈ ಗ್ರಂಥವು ಪ್ರಾಚೀನ ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲಿ ನಾಟಕಶಾಸ್ತ್ರದ ಅತ್ಯಂತ ಸಂಪೂರ್ಣ ಕೃತಿಯಾಗಿದೆ ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದು ನಟನೆ, ನೃತ್ಯ, ಸಂಗೀತ, ನಾಟಕೀಯ ನಿರ್ಮಾಣ, ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ, ವೆಚ್ಚ, ಮೇಕಪ್, ರಂಗಪರಿಕರಗಳು, ಕಂಪನಿಗಳ ಸಂಘಟನೆ, ಪ್ರೇಕ್ಷಕರು, ಸ್ಪರ್ಧೆಗಳನ್ನು ಉದ್ದೇಶಿಸಿದೆ ಮತ್ತು ರಂಗಭೂಮಿಯ ಮೂಲದ ಪೌರಾಣಿಕ ವಿವರಣೆಯನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ. ಹಾಗೆ ಮಾಡುವಾಗ, ಇದು ನಿಜವಾದ ನಾಟಕೀಯ ಅಭ್ಯಾಸಗಳ ಸ್ವರೂಪದ ಬಗ್ಗೆ ಸೂಚನೆಗಳನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತದೆ. ಆನುವಂಶಿಕ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಲ್ಲಿ ಅಗತ್ಯ ಕೌಶಲ್ಯಗಳಲ್ಲಿ (ನೃತ್ಯ, ಸಂಗೀತ ಮತ್ತು ಪಠಣ) ತರಬೇತಿ ಪಡೆದ ಪುರೋಹಿತರು ಸಂಸ್ಕೃತ ರಂಗಭೂಮಿಯನ್ನು ಪವಿತ್ರ ನೆಲದಲ್ಲಿ ಪ್ರದರ್ಶಿಸಿದರು. ಶಿಕ್ಷಣ ಮತ್ತು ಮನರಂಜನೆ ಎರಡೂ ಇದರ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿತ್ತು.

ರಾಜಮನೆತನದ ಆಸ್ಥಾನಗಳ ಪೋಷಣೆಯಲ್ಲಿ, ಪ್ರದರ್ಶಕರು ವೃತ್ತಿಪರ ಕಂಪನಿಗಳಿಗೆ ಸೇರಿದವರಾಗಿದ್ದರು. ಅವುಗಳನ್ನು ರಂಗ ವ್ಯವಸ್ಥಾಪಕ (ಸೂತ್ರಧಾರ)ರು ನಿರ್ದೇಶಿಸುತ್ತಿದ್ದರು, ಅವರು ಸಹ ನಟಿಸಿರಬಹುದು. ಈ ಕಾರ್ಯವನ್ನು ಬೊಂಬೆಯಾಟಗಾರನ ಕಾರ್ಯಕ್ಕೆ ಹೋಲುತ್ತದೆ ಎಂದು ಭಾವಿಸಲಾಗಿತ್ತು —"ಸೂತ್ರಧಾರ" ಎಂಬ ಪದದ ಅಕ್ಷರಶಃ ಅರ್ಥವು "ದಾರಗಳು ಅಥವಾ ದಾರಗಳನ್ನು ಹಿಡಿದಿರುವುದು" ಎಂದು. ಪ್ರದರ್ಶಕರಿಗೆ ಗಾಯನ ಮತ್ತು ದೈಹಿಕ ತಂತ್ರದಲ್ಲಿ ಕಠಿಣ ತರಬೇತಿ ನೀಡಲಾಯಿತು. ಮಹಿಳಾ ಪ್ರದರ್ಶಕರ ವಿರುದ್ಧ ಯಾವುದೇ ನಿಷೇಧಗಳಿರಲಿಲ್ಲ. ಕಂಪನಿಗಳು ಪುರುಷರು, ಮಹಿಳೆಯರು ಮತ್ತು ಮಿಶ್ರ ಲಿಂಗದ ಜನರನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದವು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಕೆಲವು ಭಾವನೆಗಳನ್ನು ಪುರುಷರು ಅಭಿನಯಿಸಲು ಸೂಕ್ತವಲ್ಲ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ಮಹಿಳೆಯರಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಸೂಕ್ತವೆಂದು ಭಾವಿಸಲಾಯಿತು. ಕೆಲವು ಪ್ರದರ್ಶಕರು ತಮ್ಮದೇ ವಯಸ್ಸಿನ ಪಾತ್ರಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸಿದರೆ, ಇತರರು ತಮಗಿಂತ ಕಿರಿಯ ಅಥವಾ ಹಿರಿಯ ಪಾತ್ರಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸಿದರು. ರಂಗಭೂಮಿಯ ಎಲ್ಲಾ ಅಂಶಗಳಲ್ಲಿ, ಈ ಗ್ರಂಥವು ನಟನೆಗೆ (ಅಭಿನಯ) ಹೆಚ್ಚಿನ ಗಮನವನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ, ಇದು ಎರಡು ಶೈಲಿಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ: ವಾಸ್ತವಿಕ (ಲೋಕಧರ್ಮಿ) ಮತ್ತು ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ (ನಾಟ್ಯಧರ್ಮಿ), ಆದಾಗ್ಯೂ ಪ್ರಮುಖ ಗಮನವು ಎರಡನೆಯದರ ಮೇಲೆ ಇದೆ.

ನಾಟಕಗಳು

ಮೃಚ್ಛಕಟಿಕಾ (ಲಿಟಲ್ ಕ್ಲೇ ಕಾರ್ಟ್)

ಸಂಸ್ಕೃತ ನಾಟಕಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾದ ಈ ನಾಟಕವನ್ನು ಕ್ರಿ.ಪೂ ೨ ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಶೂದ್ರಕ ಸಂಯೋಜಿಸಿದರು. ಪ್ರಣಯ, ಲೈಂಗಿಕತೆ, ರಾಜಮನೆತನದ ಒಳಸಂಚು ಮತ್ತು ಹಾಸ್ಯದಿಂದ ತುಂಬಿರುವ ಈ ನಾಟಕದ ರಸಭರಿತ ಕಥಾವಸ್ತುವು ಹಲವಾರು ತಿರುವುಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಮುಖ್ಯ ಕಥೆಯು ಚಾರುದತ್ತ ಎಂಬ ಯುವಕನ ಬಗ್ಗೆ ಮತ್ತು ಶ್ರೀಮಂತ ವೇಶ್ಯೆ ಅಥವಾ ನಾಗರವಧು ವಸಂತಸೇನಳ ಮೇಲಿನ ಅವನ ಪ್ರೀತಿಯ ಬಗ್ಗೆ. ವಸಂತಸೇನಳ ಕಡೆಗೆ ಆಕರ್ಷಿತನಾಗಿದ್ದ ರಾಜಮನೆತನದ ಆಸ್ಥಾನಿಕನಿಂದ ಚಾರುದತ್ತ ಹಾಗೂ ವಸಂತಸೇನಳ ಪ್ರೇಮ ವ್ಯವಹಾರವು ಇನ್ನೂ ಜಟಿಲವಾಗುತ್ತದೆ. ಕಳ್ಳರು ಮತ್ತು ತಪ್ಪು ಗುರುತುಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ ಜನರಿಂದ ಕಥಾವಸ್ತುವು ಮತ್ತಷ್ಟು ಜಟಿಲವಾಗಿದೆ, ಮತ್ತು ಇದರಿಂದಾಗಿ ಇದು ಬಹಳ ಉಲ್ಲಾಸಕರ ಮತ್ತು ಮನರಂಜನೆಯ ನಾಟಕವಾಗಿದೆ. ೧೯೨೪ ರಲ್ಲಿ ನ್ಯೂಯಾರ್ಕ್ ನಲ್ಲಿ ಪ್ರದರ್ಶನಗೊಂಡಾಗ ಇದು ವ್ಯಾಪಕ ಮೆಚ್ಚುಗೆಯನ್ನು ಪಡೆಯಿತು. ಈ ನಾಟಕವನ್ನು ೧೯೮೪ ರಲ್ಲಿ ಗಿರೀಶ್ ಕಾರ್ನಾಡ್ ನಿರ್ದೇಶಿಸಿದ ಉತ್ಸವ್ ಎಂಬ ಹಿಂದಿ ಚಲನಚಿತ್ರವನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಲಾಯಿತು. ೨೦೦೧ ರ ಚಲನಚಿತ್ರ ಮೌಲಿನ್ ರೂಜ್ ದಿ ಲಿಟಲ್ ಕ್ಲೇ ಕಾರ್ಟ್ ಅನ್ನು ಆಧರಿಸಿರಬಹುದು.

ಭಾಸ

ಭಾಸ ಬರೆದ ನಾಟಕಗಳು ಇತಿಹಾಸಕಾರರಿಗೆ ನಂತರದ ಬರಹಗಾರರ ಉಲ್ಲೇಖಗಳ ಮೂಲಕ ಮಾತ್ರ ತಿಳಿದಿದ್ದವು, ಏಕೆಂದರೆ ಅದರ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳು ಕಳೆದುಹೋದವು. ಅವರು ಬರೆದ ೧೩ ನಾಟಕಗಳ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳನ್ನು ೧೯೧೩ ರಲ್ಲಿ ವಿದ್ವಾಂಸ ಗಣಪತಿ ಶಾಸ್ತ್ರಿ ಅವರು ತಿರುವನಂತಪುರಂನ ಹಳೆಯ ಗ್ರಂಥಾಲಯದಲ್ಲಿ ಕಂಡುಹಿಡಿದರು. ೧೪ ನೇ ನಾಟಕವನ್ನು ನಂತರ ಕಂಡುಹಿಡಿಯಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ಭಾಸನದ್ದೆಂದು ಹೇಳಲಾಯಿತು. ಆದರೆ ಅದರ ಕರ್ತೃತ್ವವು ವಿವಾದಾಸ್ಪದವಾಗಿದೆ.

ಭಾಸನ ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ನಾಟಕಗಳೆಂದರೆ ಸ್ವಪ್ನವಸವದತ್ತಂ (ಸ್ವಪ್ನವಸದತ್ತ) ("ವಾಸವದತ್ತನ ಕನಸು"), ಪಂಚಾರಾತ್ರ, ಮತ್ತು ಪ್ರತಿಜ್ಞ ಯಗಂಧರಾಯನಂ ("ಯಗಂಧರಾಯನನ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆಗಳು"). ಪ್ರತಿಮಾನಾಟಕ, ಅಭಿಷೇಕನಾಟಕ, ಬಾಲಚರಿತ, ದೂತವಾಕ್ಯ, ಕರ್ಣಭರಂ, ದೂತಘಟ್ಟೋತ್ಕಚ, ಚಾರುದತ್ತ, ಮಧ್ಯವ್ಯಯೋಗ ಮತ್ತು ಊರುಭಟ.

ಕರ್ಣಭರಂ ವಿಮರ್ಶಾತ್ಮಕವಾಗಿ ಮೆಚ್ಚುಗೆ ಪಡೆದ ನಾಟಕವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಇದು ಭಾರತದ ಆಧುನಿಕ ರಂಗಭೂಮಿ ಗುಂಪುಗಳಿಂದ ಸಾಕಷ್ಟು ಪ್ರಯೋಗಗಳಿಗೆ ಒಳಗಾಗುತ್ತಿದೆ.

ಭಾಸನನ್ನು ಕಾಳಿದಾಸನ ನಂತರ ಅತ್ಯುತ್ತಮ ಸಂಸ್ಕೃತ ನಾಟಕಕಾರರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬನೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇವನು ಕಾಳಿದಾಸನಿಗಿಂತ ಮುಂಚಿನವನು ಮತ್ತು ಕ್ರಿ.ಶ. ೩ ಅಥವಾ ೪ ನೇ ಶತಮಾನಕ್ಕೆ ಸೇರಿದವನು.

ಕಾಳಿದಾಸ

ಕಾಳಿದಾಸ (ಕ್ರಿ.ಶ. ೪-೫ ನೇ ಶತಮಾನ) ಸಂಸ್ಕೃತದ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಕವಿ ಮತ್ತು ನಾಟಕಕಾರ ಮತ್ತು ಇಂಗ್ಲಿಷ್ ಸಾಹಿತ್ಯದಲ್ಲಿ ಷೇಕ್ಸ್‌ಪಿಯರ್ ಹೊಂದಿರುವ ಅದೇ ಸ್ಥಾನವನ್ನು ಸಂಸ್ಕೃತ ಸಾಹಿತ್ಯದಲ್ಲಿ ಆಕ್ರಮಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾನೆ. ಅವನು ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಹಿಂದೂ ದಂತಕಥೆಗಳು ಮತ್ತು ವಿಷಯಗಳ ಕುರಿತು ಬರೆಯುತ್ತಾನೆ. ಕಾಳಿದಾಸನ ಮೂರು ಪ್ರಸಿದ್ಧ ನಾಟಕಗಳೆಂದರೆ ವಿಕ್ರಮೋರ್ವಶಿಯಂ ("ವಿಕ್ರಮ ಮತ್ತು ಊರ್ವಶಿ"), ಮಾಳವಿಕಾಗ್ನಿಮಿತ್ರಂ ("ಮಾಳವಿಕಾ ಮತ್ತು ಅಗ್ನಿಮಿತ್ರ"), ಮತ್ತು ಅವನ ಹೆಚ್ಚು ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾದ ನಾಟಕ ಅಭಿಜ್ಞಾನಶಾಕುಂತಲಂ ("ಶಕುಂತಲಾ"). ಕೊನೆಯದಾಗಿ ಹೆಸರಿಸಲಾದ ನಾಟಕವನ್ನು ಸಂಸ್ಕೃತದಲ್ಲಿ ಶ್ರೇಷ್ಠ ನಾಟಕವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ. ಒಂದು ಸಹಸ್ರಮಾನಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಸಮಯದ ನಂತರ, ಇದು ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಜರ್ಮನ್ ಬರಹಗಾರ ಗೋಥೆ ಅವರನ್ನು ಎಷ್ಟು ಪ್ರಭಾವಶಾಲಿಯಾಗಿ ಪ್ರಭಾವಿಸಿತು ಎಂದರೆ ಅವರು ಹೀಗೆ ಬರೆಯುತ್ತಾರೆ:

Wouldst thou the young year's blossoms and the fruits of its decline
And all by which the soul is charmed, enraptured, feasted, fed,
Wouldst thou the earth and heaven itself in one sole name combine?
I name thee, O Sakuntala! and all at once is said.

— ಅನುವಾದ : ಎಡ್ವರ್ಡ್ ಬ್ಯಾಕ್ಹೌಸ್ ಈಸ್ಟ್ವಿಕ್

ಕಾಳಿದಾಸನು ರಘುವಂಶ ("ರಘುವಿನ ವಂಶಾವಳಿ") ಮತ್ತು ಕುಮಾರಸಂಭವ ("ಕುಮಾರನ ಜನನ") ಎಂಬ ಎರಡು ದೊಡ್ಡ ಮಹಾಕಾವ್ಯಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ಮತ್ತೊಂದು 'ಪರಿಪೂರ್ಣ' ಕೃತಿಯಾದ ಋತುಸಂಹಾರ ("ಋತುಗಳ ಮಿಶ್ರಣ") ಮತ್ತು ಮೇಘದೂತ (ಮೋಡದ ಸಂದೇಶವಾಹಕ) ಎಂಬ ಎರಡು ಸಣ್ಣ ಮಹಾಕಾವ್ಯಗಳನ್ನು ಬರೆದಿದ್ದಾನೆ.

ಕಾಳಿದಾಸನ ಬರವಣಿಗೆಯು ಸರಳವಾದ ಆದರೆ ಸುಂದರವಾದ ಸಂಸ್ಕೃತದ ಬಳಕೆಯಿಂದ ಮತ್ತು ಅವನ ಉಪಮೆಗಳ ವ್ಯಾಪಕ ಬಳಕೆಯಿಂದ ನಿರೂಪಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ಅವನ ಉಪಮೆಗಳು ಅವನಿಗೆ ಉಪಮ ಕಾಳಿದಾಸಸ್ಯ (ಕಾಳಿದಾಸನ ಉಪಮೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ) ಎಂಬ ಮಾತನ್ನು ಗಳಿಸಿಕೊಟ್ಟಿವೆ. ಪೂರ್ಣ ಶ್ಲೋಕ ಹೀಗಿದೆ: "ಉಪಮಾ ಕಾಳಿದಾಸ್ಯ, ಭರವೇರ್ ಅರ್ಥ ಗೌರವಂ | ದಂಡಿನಃ ಪದಲಲಿತಂ, ಮಾಘೇ ಶಾಂತಿ ತ್ರಯೋಗುಣಃ ||"

ಮುದ್ರರಾಕ್ಷಸ

ಸಂಸ್ಕೃತ ನಾಟಕಗಳಲ್ಲಿ, ವಿಶಾಖದತ್ತನ ಐತಿಹಾಸಿಕ ನಾಟಕ ಮುದ್ರರಾಕ್ಷಸ ವಿಶಿಷ್ಟವಾಗಿದೆ ಏಕೆಂದರೆ ಅದು ರಾಜಕೀಯ ಒಳಸಂಚುಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ ಮತ್ತು ಜೀವನ, ಕ್ರಿಯೆ ಮತ್ತು ನಿರಂತರ ಆಸಕ್ತಿಯಿಂದ ತುಂಬಿದೆ. ರಚನೆಯ ಕಾಲಾವಧಿಯು ಸಾ.ಶ. ೮೦೦ಕ್ಕಿಂತ ಮುಂಚಿನದು. ನಾಟಕದಲ್ಲಿ, ಚಂದ್ರಗುಪ್ತ ಮೌರ್ಯನು ನಂದ ರಾಜರಲ್ಲಿ ಕೊನೆಯವನನ್ನು ಪದಚ್ಯುತಗೊಳಿಸಿ ತಾನೇ ಪಾಟಲೀಪುತ್ರವನ್ನು ಆಳುತ್ತಿರುತ್ತಾನೆ. ನಂದನ ಮಂತ್ರಿಯಾದ ರಾಕ್ಷಸನು ತನ್ನ ಈಗಿನ ಯಜಮಾನನಾದ ಚಂದ್ರಗುಪ್ತ ಮೌರ್ಯನ ಮೇಲೆ ಸೇಡು ತೀರಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಾನೆ. ಚಂದ್ರಗುಪ್ತನ ಮಂತ್ರಿಯಾದ ಚಾಣಕ್ಯನು ರಾಕ್ಷಸನನ್ನು ಸೋಲಿಸಿ ತನ್ನ ಯಜಮಾನನ ಕಡೆಗೆ ಸೆಳೆಯುವಲ್ಲಿ ಯಶಸ್ವಿಯಾಗುತ್ತಾನೆ.

ಇತರ ಪ್ರಮುಖ ನಾಟಕಗಳು ಮತ್ತು ನಾಟಕಕಾರರು

ಇತರ ಶ್ರೇಷ್ಠ ನಾಟಕಗಳಲ್ಲಿ ಶ್ರೀಹರ್ಷನ (ಕ್ರಿ.ಶ. ೭ ನೇ ಶತಮಾನ) ರತ್ನಾವಳಿ, ನಾಗಾನಂದ ಮತ್ತು ಪ್ರಿಯದರ್ಶಿಕ, ಮಹೇಂದ್ರ ವಿಕ್ರಮ್ ವರ್ಮನ್ ಅವರ ಮಟ್ಟವಿಲಾಸ ಪ್ರಹಸನ, ಶಕ್ತಿ ಭದ್ರನ ಆಚಾರ್ಯಚೂಣಿ, ಕುಲಶೇಖರನ ಸುಭದ್ರಾ ಧನಂಜಯ ಮತ್ತು ತಪತಿಸಂವರಣ, ನೀಲಕಂಠನ ಕಲ್ಯಾಣ ಸೌಗಂಧಿಕಾ ಮತ್ತು ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣ ಚರಿತ ಸೇರಿವೆ.

ಭವಭೂತಿ (೯ ನೇ ಶತಮಾನ) ಕಾಳಿದಾಸನ ನಂತರದ ಶ್ರೇಷ್ಠ ನಾಟಕಕಾರರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರು. ಇತರ ಪ್ರಮುಖ ಸಂಸ್ಕೃತ ನಾಟಕಕಾರರಲ್ಲಿ ವಿಶಾಲದತ್ತ, ಭಟ್ಟ ನಾರಾಯಣ, ಮುರಾರಿ, ರಾಜಶೇಖರ, ಕ್ಷೇತ್ರೇಶ್ವರ, ದಾಮೋದರಮಿಶ್ರಾ ಮತ್ತು ಕೃಷ್ಣಮಿಶ್ರಾ ಸೇರಿದ್ದಾರೆ.

ಭಾಸನ ಸ್ವಪ್ನವಸವದಟ್ಟಂನಲ್ಲಿ ರಾಜ ಉದಯನ. ಕೂಡಿಯಾಟ್ಟಂ ಸದ್ಯಕ್ಕೆ ಉಳಿದುಕೊಂಡಿರುವ ಏಕೈಕ ಪ್ರಾಚೀನ ಸಂಸ್ಕೃತ ರಂಗಭೂಮಿ. (ಕಲಾವಿದ :ಮಣಿ ದಾಮೋದರ ಚಾಕ್ಯಾರ್)

ಪ್ರದರ್ಶನಗಳು

ಸಂಸ್ಕೃತ ನಾಟಕಗಳು ಬಹಳ ಜನಪ್ರಿಯವಾಗಿದ್ದವು ಮತ್ತು ಪ್ರಾಚೀನ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಭಾರತದಾದ್ಯಂತ ಪ್ರದರ್ಶನಗೊಂಡವು. ಈಗ ಉಳಿದಿರುವ ಏಕೈಕ ಪ್ರಾಚೀನ ಸಂಸ್ಕೃತ ನಾಟಕ ರಂಗಭೂಮಿ ಕೂಡಿಯಾಟ್ಟಂ. ಇದನ್ನು ಕೇರಳದಲ್ಲಿ ಚಾಕ್ಯಾರ್ ಸಮುದಾಯವು ಸಂರಕ್ಷಿಸಿದೆ. ಸಂಸ್ಕೃತ ನಾಟಕದ ಈ ರೂಪವು ಕನಿಷ್ಠ ೨೦೦೦ ವರ್ಷಗಳಷ್ಟು ಹಳೆಯದು ಎಂದು ಭಾವಿಸಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಇದು ವಿಶ್ವದ ಅತ್ಯಂತ ಹಳೆಯ ಜೀವಂತ ನಾಟಕ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. ಭಾಸ, ಶ್ರೀಹರ್ಷ, ಶಕ್ತಿ ಭದ್ರ ಮುಂತಾದ ಎಲ್ಲಾ ಪ್ರಮುಖ ಸಂಸ್ಕೃತ ನಾಟಕಗಳನ್ನು ಕೂಡಿಯಾಟ್ಟಂನಲ್ಲಿ ಪ್ರದರ್ಶಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಗುರು ನಾಟ್ಯಾಚಾರ್ಯ ವಿದೂಷಕರತ್ನಂ ಪದ್ಮಶ್ರೀ ಮಾನಿ ಮಾಧವ ಚಾಚಾರ್ ಅವರು ಕಾಳಿದಾಸರ ಅಭಿಜ್ಞಾನಶಾಕುಂತಲ, ವಿಕ್ರಮೋರ್ವಶಿಯಾ ಮತ್ತು ಮಾಲವಿಕಾಗ್ನಿಮಿತ್ರ ಮುಂತಾದ ನಾಟಕಗಳಿಗೆ ನೃತ್ಯ ಸಂಯೋಜನೆ ಮಾಡಿ ನಿರ್ದೇಶಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಕೂಡಿಯಾಟ್ಟಂನ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಮೊಟ್ಟಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಭಾಸನ ಸ್ವಪ್ನವದತ್ತ ಮತ್ತು ಪಂಚಾರಾತ್ರ. ಅವರು ಕೂಡಿಯಾಟ್ಟಂ ಅನ್ನು ಜನಪ್ರಿಯಗೊಳಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಉಳಿದುಕೊಂಡಿರುವ ಏಕೈಕ ಸಂಸ್ಕೃತ ನಾಟಕ ರಂಗಭೂಮಿಯನ್ನು ಪುನರುಜ್ಜೀವನಗೊಳಿಸಿದರು.

ಭಾಸಾ ಅವರ "ತ್ರಿವೆಂಡ್ರಮ್ ನಾಟಕಗಳ" ಮೂಲದ ಒಂದು ಊಹೆಯೆಂದರೆ (ಇನ್ನೂ ಒಮ್ಮತವಿಲ್ಲದೆ) ಈ ೧೩ ನಾಟಕಗಳನ್ನು ಅವುಗಳ ಮೂಲ ಮೂಲಗಳಿಂದ ಅಳವಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ಕೂಡಿಯಾಟ್ಟಂ ಸಂಪ್ರದಾಯದಲ್ಲಿ ನೃತ್ಯ ಸಂಯೋಜನೆಗಾಗಿ ಕೇರಳಕ್ಕೆ ತರಲಾಯಿತು.

ಆಧುನಿಕ ಸಂಸ್ಕೃತ ನಾಟಕಗಳು

ಆಧುನಿಕ ಸಂಸ್ಕೃತ ನಾಟಕಕಾರ ಮನಮೋಹನ್ ಆಚಾರ್ಯ ಅನೇಕ ನಾಟಕಗಳು ಮತ್ತು ನೃತ್ಯ ನಾಟಕಗಳನ್ನು ಬರೆದಿದ್ದಾರೆ. ಅರ್ಜುನ-ಪ್ರತಿಜ್ಞ, ಶ್ರೀತ-ಕಮಲಂ, ಪದ-ಪಲ್ಲವಂ, ದಿವ್ಯ-ಜಯದೇವಂ, ಪಿಂಗಳ, ಮೃತ್ಯುಹ್, ಸ್ಥಿತಪ್ರಜ್ಞ, ತಂತ್ರ-ಮಹಾಶಕ್ತಿ, ಪೂರ್ವ-ಶಕುಂತಲಂ, ಉತ್ತರ-ಶಕುಂತಲಂ ಮತ್ತು ರಾವಣ ಇವು ಕೆಲವು ಗಮನಾರ್ಹ ನಾಟಕಗಳಾಗಿವೆ.

ವಿದ್ಯಾಧರ ಶಾಸ್ತ್ರಿಯವರು ಪೂರ್ಣಾನಂದಂ, ಕಾಳಿದೈನ್ಯಂ ಮತ್ತು ದುರ್ಬಾಲ ಬಲಂ ಎಂಬ ಮೂರು ಸಂಸ್ಕೃತ ನಾಟಕಗಳನ್ನು ಬರೆದಿದ್ದಾರೆ.

ಪ್ರಫುಲ್ಲ ಕುಮಾರ್ ಮಿಶ್ರಾ ಅವರು ಚಿತ್ರಾಂಗದ ಮತ್ತು ಕರುಣಾ ಎಂಬ ನಾಟಕಗಳನ್ನು ಬರೆದಿದ್ದಾರೆ.

ಸೃಜನ್ ಅವರಿಂದ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಭಾರತೀಯ ನೃತ್ಯ ನಾಟಕ, "ತಂತ್ರಂ". ಚಿತ್ರಕಥೆ- ವಾಣಿಕವಿ